Malu adibu baledile mu Mabeji a tshisangilu tshia Nsombelu ne mudimu wetu
LUMINGU LUA DIA 2-8/3
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 22-23
“Nzambi wakateta Abalahama”
Bua tshinyi Nzambi uvua mulombe Abalahama bua kulambulaye muanende?
Tukonkononayi tshivua Yehowa muambile A4balahama. Wakamuambila ne: “Angata koku muanebe, muanebe umuepele uudi munange bikole, Izaka, . . . umulambule . . . bu mulambu wa kuosha.” (Genese 22:2) Mona ne: Yehowa wakambila Abalahama bua Izaka ne: muana “uudi munange bikole.” Yehowa uvua mumanye ne: Izaka uvua ne mushinga wa bungi kudi Abalahama. Nzambi uvua mumanye muvuaye mudiumvue pende bua Muanende Yezu. Yehowa uvua munange Yezu bikole, ke bualu kayi uvua muakuile mu diulu misangu ibidi mijima umubikila ne: “Muananyi, munanga.”—Mâko 1:11; 9:7.
Tudi tumona kabidi ne: pavua Yehowa mulombe Abalahama uvua muakule ne bukalanga wamba angata “koku” muanebe. Mumanyi wa malu a Bible mukuabu udi wamba ne: kuakula ne bukalanga eku kudi kuleja ne: “Mukalenge mmumanye mushinga wa tshidiye ulomba.” Elabi meji bua muvua dilomba edi mua kuikala disame Abalahama ku muoyo! Bia muomumue, bivua mua kuikala bisame pende Yehowa ku muoyo bikole pavuaye mumone Muanende munanga ukenga ne ufua. Kakuyi mpata, bualu ebu buvua busame Yehowa ku muoyo bikole ne kabuakumufikila kabidi to.
Bulelela, nansha mutudi mua kumvua bibi bua tshivua Yehowa mulombe Abalahama bua kuenza, kadi tuvuluke ne: Yehowa uvua mupangishe muena lulamatu eu bua kumulambulaye muanende. Uvua muepule Abalahama ku kanyinganyinga kakole kadi muledi mua kumvua padiye ufuisha muanende, kupandishaye Izaka ku lufu. Nanasha nanku, Yehowa kakepula ‘Muanende ku makenga, kadi wakamufila buetu tuetu bonso.’ (Lomo 8:32) Bua tshinyi Yehowa wakadikengesha mushindu eu? Wakenza nanku bua “tupete muoyo.” (1 Yone 4:9) Ntshijadiki tshidi tshileja ne: Yehowa mmutunange bikole! Kabienaku bitusaka petu bua kumuleja dinanga anyi?
Tumikila Nzambi bua malu adiye mulaye akuambuluishe
6 Yehowa Nzambi uvua kabidi muditshipe bua diakalenga dia bantu bena mibi ne mêyi bu mudi a ne: “‘Bu mundi ne muoyo,’ ke mudi Mukalenge Mutambe Bunene Yehowa wamba.” (Yeh. 17:16) Bible udi uleja misangu mipite pa 40 ivua Yehowa Nzambi muditshipe. Kadi mitshipu itu mitambe kumanyika ngivuaye muditshipe kudi Abalahama. Munkatshi mua bidimu bia bungi Yehowa wakalaya Abalahama malu a bungi avua akula anu bua Kankanunuina kavua ne bua kupatukila mu ndelanganyi yende mu muanende Izaka. (Gen. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Pashishe, Yehowa wakela Abalahama diteta dikole, umulomba bua amulambule muanende uvuaye munange. Abalahama wakatumikila ne lukasa ne ukavua pa kushipa too ne Izaka bua kumulambula. Kadi muanjelu wa Nzambi wakamukandika. Pashishe Nzambi wakaditshipa ne: “Ndi nditshipa mu dîna dianyi ne: bu muudi muenze bualu ebu, kuyi mumpale muanebe, webe umuepele, meme nenkubeneshe bushuwa ne nemvudije bushuwa muanebe bu mitoto ya muulu ne bu nsenga ya ku muelelu kua mbuu; ne muanebe neanyenge tshiibi tshia bena lukuna bende. Ku diambuluisha dia muanebe, bisamba bionso bia pa buloba nebipete dibenesha buabi biobi, bualu udi mumvue dîyi dianyi.’”—Gen. 22:1-3, 9-12, 15-18.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Yehowa wakamubikila ne: “mulunda wanyi”
13 Kumpala kua Abalahama kushiyangana ne bena mudimu bende, wakamba ne: “Shalayi nuenu muaba eu ne mpunda, kadi meme ne nsongalume eu netuye kuntu kuaka bua kutendelela, pashishe netupingane kunudi.” (Genese 22:5) Ntshinyi tshivua Abalahama usua kuamba? Uvuaku ubashima ne: uvua ne bua kupingana ne Izaka, pende mumanye ne: uvua ne bua kumulambula anyi? Tòo. Bible udi wamba ne: “wakela meji ne: Nzambi uvua ne bukole bua kumujula [Izaka] nansha ku lufu.” (Bala Ebelu 11:19.) Abalahama uvua kabidi mumanye ne: Yehowa uvua mumupeshe bukole bua kupeta muana wa balume nansha mukavuaye yeye ne Sala bakulakaje bikole. (Ebelu 11:11, 12, 18) Nunku, wakajingulula ne: kakuvua tshivua mua kukolela Yehowa to. Abalahama kavua mumanye tshivua ne bua kuenzeka dituku adi to. Kadi uvua ne ditabuja dia ne: koku mushindu, Yehowa uvua ne bua kubisha muanende ku lufu bua milayi yonso ya Nzambi ikumbane. Ke bua tshinyi badi babikila Abalahama ne: “tatu wa bantu bonso badi ne ditabuja.”
it-2-F 642 §2, 3
Didianjila kumanya malu atshilualua
Nzambi utu usungula dîba dia kuenzaye mudimu ne bukokeshi buende bua didianjila kumanya malu. Lungenyi ludi Nzambi nalu lua kusungula dîba dia kuenza mudimu ne bukokeshi buende bua kumanya malu atshilualua ludi lubengangana ne lua didianjila kulongolola malu atshilualua ludi bantu balongesha; disungula diende dia dîba dia kuenza mudimu ne bukokeshi ebu didi dipetangana ne mikenji yende miakane, dipetangana kabidi ne tshidi dîyi diende diamba bua ngikadilu yende. Mvese ya bungi idi ileja ne: Nzambi katu udianjila kulongolola kalu ne kalu ka matuku atshilualua to, kadi utu ukonkonona bualu, pashishe wenza malu bilondeshile tshidiye mukonkonone atshi.
Ke bualu kayi Genese 11:5-8 udi wamba muvua Nzambi mutangile pa buloba, kumonaye tshivua tshienzeka pavua bantu basa tshibumba tshia Babele, ke kukebaye tshia kuenza bua kubapangisha bua kukumbaja meji abu mabi au. Pakavulangana malu mabi mu Sodoma ne Amola, Yehowa wakambila Abalahama ne: Nempueke (ku diambuluisha dia banjelu bende) bua “kumona ni badi benza malu bilondeshile muadi udi mufike kundi. Bikalabi kabiyi nanku, nemmanye bualu abu.” (Gen 18:20-22; 19:1) Nzambi wakamba ne: uvua ‘mufike ku dimanya Abalahama,’ kadi pakasua Abalahama kulambula too ne muanende Izaka, Yehowa wakamuambila ne: “mpindieu ngamanyi ne: udi utshina Nzambi, bualu kuena mumpale muanebe, webe umuepele to.”—Gen 18:19; 22:11, 12; tangila kabidi Neh 9:7, 8; Gal 4:9.
LUMINGU LUA DIA 9-15/3
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 24
“Badi baselela Izaka mukaji”
“Ndi musue kuya”
Abalahama uvua mutshipishe Eliezê bua kangatshidi muanende mukaji munkatshi mua bana bakaji ba bena Kanana to. Bua tshinyi? Bualu bena Kanana kabavua banemeka Yehowa Nzambi anyi bamutendelela to. Abalahama uvua mumanye ne: Yehowa uvua mulongolole tshikondo tshia kunyoka bantu abu bua malu abu mabi. Abalahama kavua musue bua Izaka muanende munanga alamakane ne bantu abu ne bilele biabu bibi to. Uvua kabidi mumanye ne: muanende uvua ne mudimu munene wa kukumbaja mu malu avua Nzambi mulongolole.—Genese 15:16; 17:19; 24:2-4.
“Ndi musue kuya”
Eliezê wakambila bantu bavua bamuakidile ne: ngakasambila Yehowa Nzambi pamvua mufike pabuipi ne tshina tshia mâyi tshia mu Halana. Uvua mulombe Yehowa bua kusunguila Izaka mukaji. Mmushindu kayi? Eliezê wakalomba Nzambi bua nsongakaji uvua ne bua kulua mukaji wa Izaka alue ku tshina tshia mâyi. Pavuaye ne bua kumulomba mâyi a kunua, uvua ne bua kupesha Eliezê mâyi ku budisuile ne kunuisha kabidi tumelu tuende. (Genese 24:12-14) Kadi nnganyi uvua mulue ne muenze anu muvuaye muambe amu? Lebeka! Elabi meji muvua Lebeka mua kuikala mumvue pavua Eliezê ulondela bena mu dîku diende muyuki eu!
wp16.3 14 §6-7
“Ndi musue kuya”
Mbingu ndambu kumpala, Eliezê uvua mujule tshilumbu etshi, wakebeja ne: “Mukaji au yeye mubenge bua kulua nanyi, nengenze tshinyi?” Abalahama wakandamuna ne: “Bualu ebu nebukusulule ku mutshipu webe.” (Genese 24:39, 41) Mu nzubu mua Betuele, mmuenenu wa muntu mukaji uvua pende ne mushinga. Eliezê uvua ne disanka bua muvua malu ende mende bimpe, ke bualu kayi mu dinda dia dituku diakalonda, wakebeja ni uvua mua kuya diakamue ne Lebeka mu Kanana. Kadi dîku diabu diakajinga bua kushala nende matuku makuabu 10. Ndekelu wa bionso, bakangata dipangadika edi: “Tubikile nsongakaji, tumuebeje yeye nkayende.”—Genese 24:57.
Etshi ke tshikondo tshivua malu ne bua kushintuluka bikole mu nsombelu wa Lebeka. Uvua mua kuamba tshinyi? Uvuaku mua kutekesha dipangadika dia muanabu wa balume ne dia tatuende, ubasengelela bua bamulekele enza luendu mutangile ku muaba uvuaye kayi mumanye anyi? Uvuaku umona bualu ebu bu diakalenga dinene dia kuikala ne muaba mu malu avua Yehowa ulombola patoke anyi? Pavuaye muandamune, wakaleja muvuaye udiumvua bua dishintuluka dia nsombelu wende diakamue, divua pamuapa dimuenza buôwa. Wakamba anu ne: “Ndi musue kuya.”—Genese 24:58.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
“Ndi musue kuya”
Dimue dituku dilolo, yeye mumane kuuja mulondo wende, muntu mukulumpe mukuabu udi uya bua kusambakena nende. Udi umuambila ne: ‘Ndi nkutendekena ne: umpaku tu mâyi tukese tua meme kunua.’ Uvua mulombe ne budipuekeshi ne bukalanga buonso! Lebeka uvua mua kuikala mumone ne: tatu eu uvua muenze luendu lule. Kutulula diakamue mulondo wende pa dikaya ne kupesha mukulumpe au mâyi, ki ntumâyi tukese to, kadi mâyi makumbane, mâyi matalale. Lebeka wakamona ne: tatu eu uvua ne tumelu tutue ku 10 tuvua tutue binu ku luseke luende, mu tshinuinu tshia nyama kamuyi mâyi a tumelu kunua to. Uvua mua kumona muvua tatu au umutangila ne ntema yonso, ne uvua musue kumuambuluisha nansha bia munyi. Ke yeye kumuambila ne: ‘Nensunyine tumelu tuebe mâyi kabidi too ne pukutatu’—Genese 24:17-19.
Mona ne: Lebeka ki mmupeshe tumelu mâyi anu bua kutupa tshianana to, kadi mmutupeshe mâyi too ne pakukutatu. Tumelu totu ne nyota, kamue kadi mua kunua mâyi litre mitue ku 95! Biobi ne: tumelu tuonso dikumi tuvua ne nyota, Lebeka uvua mua kuikala muenze mudimu mukole mu mêba a bungi. Kadi bua muvua malu menzeke, tumelu tuvua anu ne nyota ya bungi. Lebeka uvuaku mumanye bualu ebu pavuaye upesha tumelu mâyi anyi? Too. Uvua musue ne uvua kabidi ne dijinga dikole dia kuenza mudimu bilondeshile makanda ende bua kuakidila muntu mukulumpe eu. Mukulumpe au wakamuitabila bua apeshe tumelu tuende mâyi. Pashishe wakamutangila ne ntema pavuaye utua upingana, uwuja mulondo njila ne njila ne upumuna mâyi mu tshinuinu tshia nyama misangu ne misangu.—Genese 24:20, 21.
wp16.3 13, dim.
“Ndi musue kuya”
Bakavua dilolo. Kakuena muaba udibu baleja mu muyuki eu ne: Lebeka uvua mushale ku tshina aku mêba a bungi to. Kakuena bualu budi buleja ne: bena mu dîku diabu bakavua balale too ne dîba divuaye mujikije anyi muntu mulue kumukeba bua muvuaye munenge to.
“Ndi musue kuya”
Ndekelu wa bionso, dituku ditudi bumvuije ku ntuadijilu kua tshiena-bualu etshi didi difika. Padi tumelu tusabuka Negebe ne butuku bukadi buila, Lebeka udi utangila umona muntu kampanda wenda mu budimi. Muntu au uvua bu udi wenda wela meji ne ukenketa bintu. Bible udi wamba ne: “kutulukaye lukasa pa kamelu,” pamuapa kavua muindile mene bua nyama atue panshi to, ne kuebejaye uvua umulombola ne: ‘Muntu udi mu mpata wenda ulua kutudi wawa nnganyi?’ Padibu bamuambila ne: Ng’Izaka, udi ujika ku mêsu kuende ne tshilamba tshiende. (Genese 24:62-65, NWT) Bua tshinyi? Bidi bimueneka ne: mmuenze nanku bu tshimanyinu tshia kanemu kadiye naku kudi bayende. Bidi mua kutonda bantu bua kumona dikokela dia mushindu eu bu malu a kale. Bushuwa, balume ne bakaji badi mua kulongela malu ku budipuekeshi bua Lebeka; bualu, nnganyi wa kutudi utu kayi musue ngikadilu muimpe eu?
LUMINGU LUA DIA 16-22/3
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 25-26
“Esau udi upanyisha bukenji buende bua buanabute”
it-1-F 1224 §3
Yakoba
Esau uvua mushilangane ne Yakoba. Yeye uvua tshilembi, ne muntu wa mu tshisuku; tatuende uvua mumunange. Kadi Bible udi wamba bua Yakoba ne: uvua “muntu uvua kayi mua kubandibua [tam, mu tshiena Eb.], musombele mu ntenta,” uvua mulami wa mikoko uvua musue kuenza midimu ya kumbelu, ne mamuende uvua mumunange bikole. (Gen 25:27, 28) Mbatele muaku tam wa mu tshiena Ebelu eu mu mvese mikuabu bakula bua bantu badi Nzambi wanyisha. Tshilejilu, “Bantu badi ne nyota ya mashi mbakine muntu yonso udibu kabayi mua kubanda ne bualu,” kadi Yehowa udi utujadikila ne: “matuku atshilualua a [muntu udi kayi mua kubandibua] neikale a ditalala.” (Nsu 29:10, dim.; Mis 37:37) Yobo muntu uvua mulamate bikole ku muoyo wende mutoke uvua ‘muntu uvua kayi mua kubandibua [tam, mu tshiena Eb.], ne mululame.’—Yob 1:1, 8; 2:3, dim.
Bua tshinyi mbimpe kuleja dianyisha?
11 Bia dibungama, bamue bantu badibu bakuile mu Bible bakapanga kuleja dianyisha. Tuangate tshilejilu tshia Esau. Bavua bamukoleshe kudi baledi bavua banange Yehowa ne bamunemeka. Nansha nanku kavua ne dianyisha bua bintu bia tshijila to. (Bala Ebelu 12:16.) Ntshinyi tshiakaleja patoke ne: kavua ne dianyisha? Esau wakapanyisha muakunyende Yakoba bukenji bua buanabute buende ku dilongo dia nkunde mikunze yetu eyi, kayi muele meji. (Gen. 25:30-34) Pashishe wakalua kunyingalala bibi menemene bua dipangadika divuaye muangate. Kavua ne bualu bua kunyingalela pavuaye kayi mupete dibenesha dia buanabute to, bualu kavua ne dianyisha bua tshivuaye natshi.
it-2-F 637 §2
Muanabute
Katshia ku bikondo bia kale, bavua banemeka muanabute bikole mu dîku, kabidi yeye ke uvua upingana pa muaba wa tatu mu dîku. Bavua bamupesha bitupa bibidi bia bumpianyi bua tatuende. (Dut 21:17) Pavua Jozefe udia ne bana babu ku mêsa, wakateka Lubena muaba uvua mumukumbanyine bu muvuaye muanabute. (Gen 43:33) Kadi mu Bible kabatu misangu yonso batela bana balondangane bilondeshile mudibu babalele anu bua kupesha muanabute bunême to. Misangu ya bungi, pamutu pa kutuadija ne muanabute, batu batuadija ne muana udi ne mushinga wa bungi mu malu kampanda, anyi udi ne lulamatu.—Gen 6:10; 1Ku 1:28; tangila kabidi Gen 11:26, 32; 12:4; bala kabidi BUKENJI BUA BUANABUTE; ne BUMPIANYI.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Nkonko ya babadi
Mpindieu tupinganayi ku tshidi Ebelu 12:16 wamba: “Nudimuke bua munkatshi muenu kamuikadi muena masandi anyi muntu udi kayi wanyisha bintu bia tshijila anu bu Esau uvua mulekele bukenji buende bua buanabute, mubushintakaje ku tshiakudia tshimue.” Mvese eu udi usua kuamba tshinyi?
Mupostolo Paulo kavua wakula muaba eu bua bankambua ba Masiya to. Uvua ufuma kudikankamija bena Kristo bua ‘kululamijila makasa abu njila.’ Nunku kabavua mua ‘kupangila bua kupeta ngasa wa Nzambi’ to. Kadi diakabi bavua mua kumupangila bu bobu baditue mu tshiendenda tshia masandi. (Eb. 12:12-16) Bu bobu benze nanku, bavua bafuanangana ne Esau uvua kayi “wanyisha bintu bia tshijila,” ne wakadifila ku bintu bietu bia tshianana ebi.
Esau uvua ne muoyo tshikondo tshivua bankambua bimanyina bena mu nzubu yabu kumpala kua Nzambi, ne kuvua mene misangu ivuaye mua kuikala mupete diakalenga dia kulambula milambu. (Gen. 8:20, 21; 12:7, 8; Yobo 1:4, 5) Kadi bu muvua lungenyi luende lutuma anu ku malu a mubidi, wakalekela diakalenga dionso adi bua tshibakudi tshia nkunde. Uvua mua kuikala ukeba kuepuka dikenga dikavuabu balaye divua bana ba Abalahama ne bua kupeta. (Gen. 15:13) Esau wakaleja kabidi muvuaye munange malu a tshianana, kayi ne dianyisha bua bintu bia tshijila, pavuaye musele bakaji babidi bampangano, yeye kunyingalaja baledi bende. (Gen. 26:34, 35) Esau uvua mushilangane bikole ne Yakoba bualu Yakoba wakasela mutendeledi wa Nzambi mulelela.—Gen. 28:6, 7; 29:10-12, 18.
it-2-F 255 §6
Dishima
Bible udi ukandika dishima dionso didi dienzelangana bibi, kadi kabiena biumvuija ne: mbimpe kuambila bantu malu too ne adi kaayi abatangila nansha. Yezu Kristo wakamba ne: “Kanupeshi mbua tshintu tshia tshijila, anyi kuela mabue enu a busanga kumpala kua ngulube bua yoyi kayiadiatakaji ne bikono biayi, ne kayilu kukudimuka ne kunupandulula nansha.” (Mat 7:6) Ke bualu kayi kuvua misangu ivuaye udikanda bua kuambila bantu malu muvuawu, anyi kuandamuna imue nkonko pavueye umona ne: bivua mua kumukebela lutatu. (Mat 15:1-6; 21:23-27; Yne 7:3-10) Mushindu au ke utudi kabidi mua kumona tshienzedi tshia Abalahama, Izaka, Lahaba, ne Elisha bavua babenge kuambila bantu bavua kabayi batendelela Yehowa malu muvuawu, anyi badikande bua kubambilawu.—Gen 12:10-19; Yos 2:1-6; Yak 2:25; 2Bk 6:11-23.
LUMINGU LUA DIA 23-29/3
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 27-28
“Yakoba udi upeta dibenesha divua dimuakanyine”
Lebeka: Mukaji muenji wa mudimu uvua utshina Nzambi
Bible kêna wamba bikala Izaka ni uvua mumanye anyi kavua mumanye ne: Esau uvua ne bua kukuatshila Yakoba mudimu to. Kadi Lebeka ne Yakoba bavua bamanye ne: dibenesha ndia Yakoba. Pakumvua Lebeka ne: Izaka uvua ukeba kubenesha Esau pavuaye umutuadila dilonga dia munyinyi wa nyama wa tshisuku, kakashala muvunge maboko to. Lebeka utshivua anu ne tshisumi tshia kuenza malu tshivuaye natshi patshivuaye nsonga. ‘Wakatumina Yakoba dîyi’ bua amutuadile tuana tua mbuji tubidi, bua alambe biakudia bivua bayende musue bikole. Pashishe Yakoba uvua ne bua kuenza bu ne: yeye ke Esau, bua kupetaye dibenesha. Kadi wakabenga bualu bu tatuende mulue kumanya mayele au, uvua mua kumuela mulawu! Kadi Lebeka wakasuminyina. Kumuambilaye ne: “Mulawu webe wikale pambidi panyi, muananyi.” Pashishe kulambaye biakudia, kuvuadika Yakoba bintu bua alue bu Esau, kumutumaye kudi bayende.—Genese 27:1-17.
Bible kena wamba tshivua Lebeka muenzele nanku to. Bantu ba bungi batu bamubipisha bua tshivuaye muenze atshi, kadi Bible kena umubipisha to; nansha pakamanya Izaka ne: Yakoba ke uvua mupete dibenesha, kavua mubipishe mukajende to, kadi wakalabaja dibenesha adi. (Genese 27:29; 28:3, 4) Lebeka uvua mumanye tshivua Yehowa muambe bua bana bende ba balume. Nanku tshivuaye muenze atshi tshivua tshikumbane, bua Yakoba apete dibenesha divua dimuakanyine. Bualu abu buvua bumvuangana menemene ne disua dia Yehowa.—Lomo 9:6-13.
Nkonko ya babadi
Bible kena wamba malu onso bua tshivua tshifikishe Lebeka ne Yakoba ku dienza bualu ebu to, kadi udi uleja anu tshivua tshienzeke. Kena nansha ubingisha anyi upisha tshivua Lebeka ne Yakoba benze to, nanku kena uleja tshintu nansha tshimue tshidi mua kutushindikila ne: bavua bashime to. Tshidibi, udi utupesha butoke pa bualu ebu.
Tshia kumpala, malu adibu balonde mu Bible adi aleja patoke ne: Yakoba ke uvua Izaka ne bua kubenesha, ki ng’Esau to. Kumpala kua bualu ebu kuenzeka, Esau ukavua mulengulule bukenji buende bua buanabute, mubusumbishe Yakoba anu bua kupeta biakudia. Esau “wakapetula bukenji bua buanabute.” (Genese 25:29-34) Nunku, pavua Yakoba muye kudi tatuende, uvua muye kukeba dibenesha divuaye ne bukenji bua kuangata.
it-1-F 295 §6
Dibenesha
Mu bikondo bia kale, batatu bavua batamba kubenesha bana babu kumpala menemene kua kufuabu. Tshivua tshikondo tshivuabu bangata ne mushinga wa bungi. Ke bualu kayi Izaka wakabenesha Yakoba wela meji ne: yeye ke Esau muanende muanabute. Izaka wakabenesha Yakoba ne dibenesha dipite dia muanabu Esau, pamuapa ulomba Yehowa bua atungunuje dibenesha adi, bu mukavuaye yeye mukulakaje katshiyi umona kabidi. (Gen 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; Eb 11:20; 12:16, 17) Pashishe pakamanya Izaka tshivua tshienzeke, wakajadika kabidi dibenesha adi, kudialabajaye. (Gen 28:1-4) Kumpala kua Yakoba kufuaye wakanji kubenesha bana babidi ba Jozefe, kushishaye kubenesha bende bana. (Gen 48:9, 20; 49:1-28; Eb 11:21) Mose wakenza pende bia muomumue, kubeneshaye tshisamba tshia Isalele tshijima kumpala kua kufuaye. (Dut 33:1) Mêyi onso avua bantu aba babeneshangane nawu avua a buprofete. Kuvua misangu ivua muntu uvua ubeneshangana utenteka tshianza pa mutu pa uvuaye ubenesha.—Gen 48:13, 14.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Malu akuambuluisha bua kuyukila bimpe ne muena dibaka nebe
Izaka ne Lebeka bavuaku bafike ku dimanya mua kuyukila bimpe anyi? Pavua Esau muanabu mulela musele bana bakaji babidi ba Hete, kuakajuka bilumbu bikole mu dîku diabu. Lebeka “ukavua anu wambila” Izaka ne: “Muoyo ukadi muntonde bua bana ba bakaji ba Hete aba. Yakoba yeye musele pende mukaji mu bana ba bakaji ba Hete bu bana ba bakaji badi mu buloba ebu, kuikala kuanyi ne muoyo nkuimpe ku tshinyi?” (Genese 26:34; 27:46) Lebeka wakayukila ne bayende, umuleja kanyinganyinga kende mu mêyi avuaye mua kumvua bipepele.
Izaka wakambila Yakoba (dipasa dia Esau) bua kasedi mukaji wa bena Kanana to. (Genese 28:1, 2) Dijinga dia Lebeka diakakumbana. Izaka ne muena kuende bakayukila bimpe pa tshilumbu tshikole tshivua tshibalomba meji a bungi atshi. Mbatushile tshilejilu tshimpe lelu. Kadi bikala mulume ne mukaji kabayi bapetangana mu bualu kampanda, tshidibu mua kuenza ntshinyi?
Malu manene a mu mukanda wa Genese: Tshitupa II
28:12, 13—“Tshibandilu” tshivua Yakoba mulote tshidi ne diumvuija kayi? “Tshibandilu” etshi tshivua pamu’apa tshifuanangane ne tshia mabue tshivua tshileja ne: kudi diumvuangana pankatshi pa buloba ne diulu. Dibanda dipueka dia banjelu ba Nzambi pa tshibandilu etshi divua dileja ne: banjelu badi bakuata mudimu wa mushinga mu mushindu kampanda pankatshi pa Yehowa ne bantu badiye muanyishe.—Yone 1:51.
LUMINGU LUA DIA 30/3–5/4
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 29-30
“Yakoba udi usela”
Yakoba wakanyisha bintu bia mu nyuma
Mubangidianganyi uvua ne bua kufila biuma mu dîku dia ba-mukaji. Mikenji ya Mose ivua ikosele muntu tshibawu tshia nshekele 50 ya argent bua dinyanga muana wa bakaji utshivua kamama ku bukole. Gordon Wenham mumanyi wa malu a Bible udi wamba ne: nshekele 50 ya argent ke ivua “bungi bua ndekelu bua makuta a biuma” avuabu bafila, kadi avua makuta “makese matambe.” (Dutelonome 22:28, 29) Yakoba kavua mua kumvuangana ne Labana bua ikale umufuta to. Wakamuenzela mudimu bidimu muanda-mutekete. Gordon Wenhan udi wamba kabidi ne: “Mu Babilone wa kale bavua bafuta muena mudimu wetu wa tshianana eu makuta kumbukila ku tshitupa tshia nshekele too ne ku nshekele umue ku ngondo (nunku mu bidimu muanda-mutekete uvua mua kupeta makuta kumbukila ku nshekele 42 too ne ku 84). Nunku biuma bivua Yakoba usua kufidila Lakele bivua bisankishe Labana bikole, ke kuitabaye lukasa.—Genese 29:19.
‘Bakibaka nzubu wa Isalele’ nansha muvuabu ne lutatu
Lea uvuaku mumvuangane ne tatuende bua kushimabu Yakoba anyi? Uvua mudimone muenzejibue anu bua kuenza tshivua tatuende umuambila anyi? Kadi Lakele muine uvua kuepi? Uvuaku mumanye tshivua tshienzeka anyi? Bikalabi nanku, uvua mumvue bishi? Tatuende uvua ne malu makole, umuambila bua kuenza anu tshivuaye wamba anyi? Bible kêna wandamuna nkonko eyi to. Nansha bu Lakele ne Lea bobu bamone bualu abu bishi, mu mishindu yonso tshivua tshienzeke atshi tshivua tshinyingalaje Yakoba bikole. Kabidi Yakoba kakatanda ne bana ba bakaji to, wakatanda ne Labana tatuabu wamba ne: “Tshivua mukuenzele mudimu bua Lakele anyi? Bua tshinyi udi mundinge?” Labana kumuandamuna ne: “Kuetu kuneku katuena ne tshilele tshia kuselesha muakunyi kumpala kua mukuluende to. Sanka lumingu lujima ne mukaji eu. Pashishe netukupeshe kabidi mukaji mukuabu au bua wewe kungenzela mudimu bidimu bikuabu muanda mutekete.” (Genese 29:25-27) Ke muakafikishabu Yakoba ku disela bakaji babidi nanku, bualu abu buakakebesha mukawu wa bungi.
it-2-F 222 §5
Dibaka
Difesto. Nansha muvuabu kabayi benza mishinga kampanda mimanyike bua dibaka mu Isalele, bavua benza difesto dia disanka pavua bantu baselangana. Dituku adi, mukaji uvuabu basela uvua udilongolola bimpe menemene kumbelu kuabu. Tshia kumpala, uvua owa mâyi ne udilaba mafuta a mupuya muimpe. (Tangila Lut 3:3; Yhz 23:40.) Kuvua misangu ivua bena mudimu bantu bakaji bamuambuluisha bua kuvuala mikaba ya pa tshiadi ne nkanzu mutoke uvuabu balengeja misangu ya bungi ne malende a bungi bilondeshile makuta avuabu bakokeshe. (Yel 2:32; Bua 19:7, 8; Mis 45:13, 14) Pavuaku mushindu, mukaji au uvua udilengeja ne bilengejilu ne mabua a mushinga (Yes 49:18; 61:10; Bua 21:2), pashishe uvua udibuikila tshilamba tshipepele tshienze bu bukondo kumbukila ku mutu too ne ku makasa. (Yes 3:19, 23) Ke tshivua mua kuikala tshienze bua Labana ashime Yakoba bipepele kayi ujingulula ne: mbamupeshe Lea pamutu pa Lakela. (Gen 29:23, 25) Lebeka wakadijika pende ku mutu pavuaye usemena kudi Izaka. (Gen 24:65) Bualu ebu buvua buleja ne: mukaji uvua ukokela bumfumu bua bayende.—1 Ko 11:5, 10.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
it-1-F 49 §2
Diangata muntu bu muana
Lakele ne Lea bakangata bana bavua bena mudimu babu balele ne Yakoba bu bana babu, ‘balelela pa binu biabu.’ (Gen 30:3-8, 12, 13, 24) Bana abu bakapiana bintu bia Yakoba pamue ne bana ba bakaji bende basele. Bavua bana ba Yakoba. Kadi bu muvua bamamuabu bikale bapika ba Lea ne Lakele bakaji basele ba Yakoba, ke bualu kayi bakaji abu bavua ne bukokeshi kudibu.
Malu manene a mu mukanda wa Genese: Tshitupa II
30:14, 15—Bua tshinyi Lakele wakabenga kulala ne bayende bua mandragore makese patupu? Mu bikondo bia kale, bavua benza mudimu ne bimuma bia mandragore bu buanga bua tulu ne bua kutalaja anyi kupolesha nabu bisama. Bavua bamba kabidi ne: bimuma ebi bivua bijula bikole dijinga dia kusangila ne mulume anyi ne mukaji, biambuluisha kabidi muntu bua kulela anyi kuimita. (Musambu wa Solomo 7:13) Nansha mudi Bible kayi uleja tshivua tshisake Lakele ku dienza nunku, kadi pamu’apa uvua wela meji ne: mandragore avua mua kumuambuluisha bua kuimitaye difu ne kuela tshisala ku bunkumba buende. Kadi pakapita bidimu ndambu, Yehowa ‘wakamupesha buledi.’—Genese 30:22-24.