Mparadizu peshi diala dia bukoya—Tshiudi musue ntshiepi?
MUNTU nansha umue kavua mua kumuangata bu muntu mukuabo, kadi, anu bu muvuaye umueneka ku mesu: muena-ngendu kampanda ya dibandila matunga mufume ku Mputu uvua musue kuikisha ne kuota munya ku tshidiila tshilenga tshifuane mparadizu. Pa manunda a lusenga lua ku muelelu wa musulu, uvua wenda ne budimu pa mushiki wa bintu bia mishindu yonso: bilangilangi, bikopokopo, tubudimbu, tubeji tua bazoka ne tua bonbon, bikandakanda ne bibejibeji bivua bimanshapu. Bu muakamutondabi, wakadiebeja bu bikala tshidiila etshi mparadizu uvuaye mulue kukeba.
Bikadiku bikufikile pebe nunku anyi? Bua tshinyi bantu batu balota bua kupitshisha diikisha diabo mu mparadizu, bikalabo bapia dikamakama dia kumuandamuna diala dilelela dia bukoya?
Ki ng’amu mu “mparadizu” to
Dipanga kuditatshisha bua kulama bulengele, bulongame ne mankenda kabiena bitangil’amu miaba idi bu “mparadizu” idi bena-ngendu babandidi ba matunga bavule batantshila nansha. Buloba bujima lelu’eu mbunyanga ne dibolesha dia mâyi, dia kapepa ne miaba idi bantu basombele. Matanda mavule adi anyanga tshitupa tshinene tshia buloba pa kuimansha bintu bivule bia bukoya. Bishadile bia lulengu bidibo kabayi bimansha mu miaba mibilongoluela ne ditshikila dia kasolonyi kadi kafuma ku biapu bia pétrole mu mâyi a mbuu, bidi pa kuatula bitupa binene bia buloba ne kubivuija kabiyi bikumbanyine kusomba kudi bionso bia muoyo.
Mvita idi payi yosha kapepa ne inyanga bintu bidi butunyunguluke. Mu mushindu mukuate buowa, mu 1991, mvita ya ku Golfe yakapatula mushindu mupiamupia wa dinyanga dia buloba mu tshitupa tshinene. Biluilu bia bena Irak biakatua biina bia pétrole bitue ku 600 kapia ku bukole, e kuvuija ditunga dia Koweït “bu inferno wa mu tshikêna-kumona tshia mu apokalipse,” anu bu mudi tshikandakanda kampanda tshia ku Mputu tshibiumvuija. Tshikandakanda tshia Géo tshia bena Allemagne tshivua tshifunkune inferno eu bu “tshinyangu tshipite bunene tshia muaba wa kusombela, tshienza bua musangu wa kumpala kudi bantu.”
Pakajika mvita ya ku Golfe, bakatuadija diakamue midimu ya disukula ditunga. Bivua bikengela ngondo mivule ya mudimu mukole amu bua kujima kapia kavuabo batue ku biina bia pétrole. Bulongolodi bua pa buloba bujima bua mianda ya luondapu (peshi OMS) budi bumvuija ne: dikola dia dinyanguka dia buloba, kapepa ne mâyi ku Koweït divua mua kuvudija bungi bua bantu 10 pa lukama bavua ne bua kufua mu ditunga edi.
Njiwu mikese, kadi itamba kutonda
Ku mishindu yonso ya dinyanga buloba, mu tshitupa tshinene, kudi mikuabo mishindu ya mushinga mukese mitue ku binunu. Aba badi bimansha bukoya mu misesu ne “bazodi [peshi benji]” ba bimfuanyi pa bimana badi pamu’apa mu mulongo wa basakididi ba bukoya budi ne njiwu mishadile, nansha nanku, badi’amu bavudija dinyanguka edi pa kupumbisha buloba bua kuikala tshivuabo ne bua kuikala, mbuena kuamba ne: mparadizu.
Mu imue miaba, bua bungi bua bimfuanyi bizola ku bimana anyi ku biibi, bantu kabatu kabidi bafila ntema bua kubitangila to. Bimue bidi ku vwatire ya metro, ku bimana bia nzubu ne ku tuzubu tua telefone. Bimfuanyi ne mamanyisha mazola kabitshiena bifunda amu pa bimana bia nkumba ya bantu buonso nansha.
Bimue bimenga mbiuwule tente ne nzubu ya etaje ya munda mutupu ne miupukangane. Kartié mivule idi banene basombele mmijike bulengele buayi bua kuisu amu bua nzubu ne madimi a mu mpangu bidi bilekelela ne bukoya. Vwatire mifue, mashinyi malekelela ne biamua bia patupu mbiuwule tente mu mbanza ya bimunyinu, pabi mmiaba ivua kuikala milenga kumona.
Mbimueneke se: mu imue miaba, kuikala ne bukoya ne kudilekelela kudi kuleja nsombelu wa pa buende. Kuikala ne bilamba peshi mvuadilu mufuatuluke kakuena amu kuanyishibua, kadi, kudi kuangatshibua kabidi bu mvuadilu mupiamupia wa buena lelu. Aba badi banyisha bulongame ne mankenda badi bangatshibua bu badi ne mvuadilu “wa kale.”
Mmudimu kayipu munenanenayi!
Nebikengele kampanye ka mushindu kayipu bua kusukula bisenga, mêtu ne mikuna ya tshisombedi tshietu, buloba, bua kuluabi mparadizu itubo baleja pa bizubu bia broshire milengele ya bena-ngendu babandidi, katuyi tupua muoyo bionso bikala mua kuenjibua bua kuakaja bimenga, misoko, madimi ne bantu bine!
Muena-ngendu mubandidi utuatedi kulu eku wakasanka bikole pakamonaye tshisumbu tshia bantu kampanda tshilua kumbusha tshitupa tshinene tshia bukoya pa muaba uvuaye. Kadi, bakashiya biyoyi bia vere mifue, tutotola tua milangi, tubeji tua pa makopo ne tutupa tuvule tua makanya katuyi kubala. Pa nanku, nansha kunyima kua disukula edi, bivua bimueneka patoke se: pamutu pa kumueneka bu mparadizu, muaba eu uvu’amu bu diala dia bukoya.
Bua kusukula buloba bujima, bua kabuandamuki diala dinenanenayi dia bukoya, bidi bikengela kumbusha bintu bionso bidi bikebesha lutatu elu. Kudiku ditekemena kampanda dia se: disukula dia mushindu’eu nedienzeke anyi? Pikalabi nanku, mmunyi muenzekabi? Mbanganyi basukula? Ne ndîba kayi?