Yehowa wakangambuluisha mu nzubu wa lukanu wa mu tshipela

MUYUKI MULONDA KUDI ISAIAH MNWE

Tshivua mulumbuluisha, ne tshivua mubunde tshibawu nansha tshimue. Pabi, bakanfundila tshibawu tshia midimu mikole mu nzubu kampanda miibaka bua babundi ba bibawu mu Afrike wa pankatshi, mu tshipela tshia Sahara tshia luya lukole. Tshipite bubi, ntshia se: nansha umue wa ku balunda banyi kavua mumanye muaba umvua. Biakenzeka nunku kukadi bidimu bipite pa muanda-mukulu, mu été wa tshidimu tshia 1984. Lekelayi nnulondele mushindu ungakafika mu nsombelu eu mutambe bukole.

MU 1958, pantshivua ne bidimu 12 patupu, mukulu’anyi wa balume muan’a bute wakalua Ntemu wa Yehowa. Pabi, tatu ne mamu bavua batungunuke ne kutendelela nzambi ya biota bia mu Etat peshi Province wa Abia [Imo], ku ditunga dia Nigéria, kutuvua basombele.

Mu 1968, ngakabuela ku busolayi mu tshiluilu tshia Biafra. Musangu umvua mu milongo ya kumpala ya bena mvita, ngakela meji ku mmuenenu wa ndubidilu wa Bantemu ba Yehowa, ne ngakasambila Nzambi bua kungambuluishaye. Meme kulaya se: nemvue umue wa ku Bantemu bende, biangambuluishaye bua kupanduka.

Kunyima kua mvita, ngakadifila diakamue bua kukumbaja dilaya dianyi. Ngakatambushibua mu ngondo wa Juillet 1970 ne diakamue ngakadifila mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu mpanda-njila. Pashishe, meme kutekibua mukulu mu tshisumbu tshia bena nkristo. Filiale wa Nigéria e kundomba bua kuya bu misionere mu ditunga diena-mutumba muvua mudimu wa Bantemu ba Yehowa kawuyi mumanyike ku mikanda ya mbulamatadi. Meme kuanyisha, ne mu Janvier 1975, meme kutua makasa mu njila, ne passeport wanyi ku bianza.

Dikuatshibua

Mu 1978, bakampesha mudimu wa kukumbula Bantemu mu ditunga dijima. Bu muvuabo bungi bukese, mvua ngenza ngendu misangu ne misangu, nkumbula bimenga bionso muvua bisumbu, ne mu rejon muvua bantu basankididi ba mukenji. Misangu mivule, bampulushi bavua bangela nkonko dîba dia dikontolola diabo. Misangu ibidi mijima, bakandama ne kungela nkonko pa mudimu wetu, musangu wonso dindama edi divua bua matuku anayi.

Pashishe, mu Juin 1984, patuvua tudilongolola bua kupatuka mu buambi mu dia lumingu, mulunda wetu kampanda muena mbulamatadi wakatumanyisha se: bampulushi badi bakeba mua kukuata Bantemu ba Yehowa. Lumingu lujima pashishe, Djagli Koffivi, muena ditunga dia Togo, ne meme muine tuakakuatshibua. Bakaya netu ku biro bia bampulushi ne kutuenzeja bua kufila mêna a Bantemu ba Yehowa buonso ba mu tshimenga etshi. Kutuambilabo ne: “Katuakunulekela binuikala kanuyi batupeshe mêna to.”

Ngakandamuna ne: “Nuenu ke bampulushi. Mudimu wenu ng’wa kukuata bantu banudi nukeba. Kadi meme tshiena umue wa ku bena mudimu nenu to.” Tuakelangana munkatshi mua minute 30 ne bampulushi bakatukanyina bua kutututa. Kadi, katuakabamanyisha mêna a bana betu bena nkristo to. Pashishe, bakangata mapangadika bua kunyenga mikanda yanyi yonso idi yumvuija Bible.

Mu dikuatshibua dianyi

Kunyima kua tuetu bamane kumbuka ku biro bia bampulushi ne mikanda, Djagli ne meme tuakayitulula. Nenku, dibeji kampanda diakapatuka mu Bible wanyi wa bunene bubandile. Tshivua dibeji dia programme wa mpuilu wa distrike. Pa dibeji edi pavua pafunda mêna a bakulu Bantemu buonso ba mu ditunga. Ne lukasa luonso, ngakadiangula ne kudiela mu tshibombi tshianyi. Kadi, umue wa ku bampulushi wakammona ne kundomba bua kumupingajiladi. Buowa buakankuata bushuwa.

Dibeji edi divua pa mesa, mu nzubu mutuvua Djagli ne meme tukashiya mikanda. Pangakabuela ne mukuabo mushiki wa mikanda, ngakasemena ku mesa ne ngakafinyika dibeji edi mu tshibombi. Pashishe, ngakalomba bua kuya kutata. Nenku, mpulushi umue wakamfila ku nkumba. Kunyima kua meme mumane kubuela mu nkumba, ngakinjila tshiibi, kupanda dibeji edi tupesetupese ne kudiela mu ditubu dia nkumba.

Pakamanya bampulushi tshivua tshipitakane, bakafika munda ne tshiji tshikole tshitambe. Kadi, bakatshina bua kusokolola muanda eu, bualu bakatshina bua bamfumu babu kabavu kubangata bu bantu badi balengulula mudimu pa kumpetesha mushindu wa kupanda dibeji edi. Kunyima kua bamane kutulama matuku 17 bulubulu, mpulushi kampanda mukontolodi wakatuambila bua kukungija bintu bietu bualu bavua ne bua kututuma muaba mukuabo. Tuakela bimue bilamba mu mufuku wa kabundibua, ne tuakafinyika muinshi menemene Bible wa bunene bushadile uvua mutukumbudi kampanda mututuadile mu musokoko.

Tuakamanyisha Ntemu eu se: bavua ne bua kututuma muaba mukuabo, kadi katuvua bamanye kuvuabo baya netu nansha. Mu dinda dia 4 Juillet 1984, pa kabundubundu, mpulushi mukontolodi wakatujula ku tulu. Kutukalakasa miaba yonso, e kutulomba bua kupatula bilamba bivua mu mufuku ne kubikudika ku maboko etu. Kadi, pankavua nkeba mua kupatula mutelu wa ndekelu, wakangambila bua kupingaja bilamba bionso mu mufuku, nenku, kabakamona muaba umvua musokoke Bible to.

Lukanu lua mu tshipela

Bampulushi bakaya netu mu tshipalu tshia ndeke e kubuela ku ndeke wa basalayi. Kunyima kua mêba, tuakafika mu tshimenga kampanda tshivua ne bantu batue ku 2 000. Pabuipi ne tshimenga etshi, kuvua nzubu wa lukanu. Nzubu eu uvua mutantshi wa kilometre 650 ne tshimenga tshia pabuipi menemene. Bakatutulula mu ndeke ne kutufila mu bianza bia mulombodi wa nzubu wa lukanu elu. Bena mu mêku etu ne balunda betu, kakuvua muntu nansha umue uvua mumanye muaba uvuabo baye netu to.

Tshimenga tshivuabo baye netu tshivua tshiasa pa nkayatshi munkatshi mua tshipela tshia Sahara. Mudi tumitshi tukese, mitshi minene palepale, ne nzubu miibaka ne madioto a buloba mumisha. Bua kupeta mâyi, bivua amu bikengela kumbula tshiina tshia buondoke bua mètre umue anyi umue ne tshitupa. Kadi, muntu kampanda wa bidimu 31 wakatumanyisha se: katshia waledibua mu rejon eu, mvula uvua mulokemu anu musangu umu’epele. Rejon uvua kabidi ne luya lukole. Bilondeshile biakamba umue wa kudibo, mu kartié muvua bena lukanu, luya luakabandisha termometre e kumutuisha too ne ku 60° C! Tshipepele tshikole tshivua tshituta pa tshibidilu, tshijula lusenga luvua luosha pa mbidi ne lusunsuma mu mesu.

Muntu uvua ufika muaba eu uvua ujingulule se: uvua usanganyibue muaba mubiamubiala wa lukanu bua ditunga. Nzubu wa lukanu uvua munyungulule ne bimanu bitumbuke, bimukuba mu mushindu kampanda peshi kansanga ku tshipepele ne ku nsese ya dîba. Bimanu ebi kabivua nansha ne dikuatshisha bua kukandika bua bena lukanu bua kunyema, bualu muntu nansha yeye munyeme kavua ne kuvuaye mua kuya to. Pa mpenga pa muaba eu, kakuvua mutshi nansha umue. Eu yonso uvua usue kunyema, kavua ne muaba nansha umue uvuaye mua kusokomena.

Bangabanga ne tuetu kubuelamu, mulombodi wa nzubu wa lukanu wakatukalakasa miaba yonso bua kujingulula bituikala basokoka tshintu kampanda. Wakatuambila bua kupatula bintu bionso bivua mu mufuku wetu. Nenku, ngakatuadija kupatula mitelu yetu ku umue ku umue. Pashadilemu anu mutelu umvua mujingile Bible, ngakunzulula mufuku bua kumuleja mutelu ne ngakamba ne: “Ebi ke bionso bivuabo banyishe bua tuetu kuambula.” Ne disanka wakatulombola mu lubanza lua nzubu wa lukanu. Ku mikanda yonso, tuvua amu ne Bible.

Nsombelu wa mu lukanu

Bena lukanu buonso basanga bavua 34. Bavua babundi ba bibawu ba kalanda musenga ne ba tshikisu ba mu ditunga. Bavule ba kudibu bavua bashipianganyi, bavua bangatshibue bu bantu bavua kabayi mua kululama tshiakabidi. Tuvua buonso tulala mu bibambalu bibidi bikosolola kudi nzubu wa tshiowedi tshia mâyi mulekelela buashi. Muinemu muvua tshipanza katshiyi tshibuikila tshivuabo batumike natshi bu nkumba. Mu dinda dionso, bena lukanu bavua bimansha bunyawu buonso buvuamu, kadi bivu’amu bu se: njinji yonso ya mu tshipela ivua mianyishe mutalela ne bukoya bivua mu tshipanza etshi.

Biakudia bituvua nabi bivu’anu mponde ya tumbumba. Bavua bayizaza kudi muena lukanu, bayipika musabu, bayabanya pa malongo, ne bateka dilongo dionso pa tshiata tshia muena lukanu yonso. Kabavua babuikila biakudia nansha. Patuvua tualukila ku mudimu, tuvua tusangana nkama ne nkama ya njiji miikila pa dilongo dionso dia musabu wa mponde ya tumbumba. Patuvua tuangata etu malongo, njiji ivua ibukapu ishiya mukungulu. Matuku abidi a kumpala, katuakadia kantu nansha kamue. Ndekelu wa bionso, dituku disatu, kunyima kua tuetu bamane kuipata njiji ne balamune tshikobakoba tshia pa mutu tshiume, tuakatuadija kudia musabu wa mponde ya tumbumba. Tuakalomba Yehowa mu masambila bua kukuba mubidi wetu.

Tuvua tukuata mudimu munkatshi mua munya mukole, tubumbula bimanu bia kale bia nzubu wa lukanu eu ne tuibaka bikuabo. Tshivua mudimu mukole mutambe. Tuvua tuenza mudimu mukole kawuyi dikiisha, kutuadija pa dîba 6 wa dinda too ne mu midi, bavua batupeshe tuntu kampanda tua kudia; pashishe, tutuadija tshiakabidi ne mudimu too ne pa dîba 6 wa dilolo. Katuvua ne dituku nansha dimue dia dikiisha. Mashika ne luya bitu mu muvu wa hiver bivua bitusuya bikole bitambe. Balami ba bena lukanu ba tshikisu bavua kabidi batukengesha.

Dilama bukole buetu bua mu nyuma

Djagli ne meme tuvua tubala Bible mu musokoko ne tuyukidilangana pa bituvua tubala. Katuvua mua kujukula dîyi patuvua tubala, bualu bavua mua kutunyenga Bible ne kutunyoka. Muena lukanu kampanda utuakatuadija kulonga nende Bible uvua ne muendu wa pétrole ne tuvua tuwusambulujangana. Mvua misangu mivule njuka ku tulu pa dîba 1 peshi 2 mundankulu ne mvua mbala too ne pabuipi ne dîba 5 wa patshiatshia. Kuenza nunku kuakampetesha mushindu wa kubala Bible wonso mu kabujima kende.

Bu mutuvua tumanyisha lumu luimpe kudi bena lukanu bakuabo, umue wa kudibo wakakula bualu buetu kudi mulombodi wa nzubu wa lukanu. Bituvua katuyi nansha batekemene, mulombodi wa nzubu wa lukanu wakamupesha nimero umue wa tshibejibeji tshia Réveillez-vous! tshivuaye natshi ne muena lukanu eu wakatutuadilatshi. Ngakatshibala ne kutshibalula tshiakabidi tshionso. Dibala dietu ne dienza dietu dia mudimu wa buambi biakatuambuluisha bua kulama bimpe bukole buetu bua mu nyuma.

Difundilangana mikanda ne balunda betu

Katuvua ne dianyisha dia kufunda anyi kutuma mikanda kudi balunda betu nansha. Kadi, muntu kampanda wa muoyo muimpe wakatulaya bua kutuambuluisha. Mu dia 20 Août, pabuipi ne mbingu isambombo kunyima kua difika dietu, ngakafunda mu musokoko mikanda ibidi, umue ngakawutumina Ambassade wa ditunga dia Nigéria ne mukuabo ngakawutumina balunda banyi Bantemu. Ngakayijika mu lusenga ne kuteka dibue dinene pa muaba eu bu tshimanyishilu. Ku shoo, mulunda wanyi awu wakalua kuyangata.

Mbingu yakapita tshiyi nansha ngumvua manunganyi bua diandamuna ku mikanda yanyi ayi. Ngakatuadija ku kakese ku kakese kujimija ditekemena dia se: mikanda ayi ivua mifike bimpe. Kadi, yakafika, ne balunda betu Bantemu bakavua batuadije kuditatshisha bua kupeta mikanda ya dianyisha bua dilekedibua dietu. Tshibambalu tshia ditunga dia Nigéria tshia malanda ne matunga menyi tshiakadifila patshi mu muanda eu ne bakebeja mbulamatadi wa mu ditunga mumvua mukuatshibue bua tshinyi bavua bangele mu lukanu.

Mu lupolo lua dîba, mu dinda dia 15 Novembre 1984, bakaya netu bua kukomba ne kusukula. Balami ba bena lukanu bakaya nanyi bua kusukula nkumba ya tshilongedi kampanda tshia tulasa tubandile ivuabo batungunuke ne ditantshila kunyima kua mbingu nansha mukavuaye mijibakane. Ivua miuwule tente ne bunyawu. Balami ba bena lukanu bakangambila bua kumusha bunyawu buonso buvuamu. Bianza bianyi ke bivua bianyi biamu bia mudimu. Pantshivua eku ndiebeja mushindu umvua mua kutuadija mudimu eu mubi, mulami-mfumu wa bena lukanu wakamanyisha se: mfumu wa bampulushi mutangidi wa distrike uvua ujinga bua kummona.

Pangakafika, mfumu wa bampulushi mutangidi wa distrike wakamba muvuaye muyukidilangane ne mfumu wa ditunga pa muanda eu. Mfumu wa ditunga ku luende luseke wakamba ne: bu meme ne bua kufila mêna a Bantemu ba Yehowa bena ditunga edi, mvua ne bua kulekedibua diakamue ne kumbuka muaba eu ne ndeke uvua ne bua kufika musangu uvua ne bua kulonda. Ngakandamuna tshiakabidi se: bikalaye ujinga bua kukuata Bantemu ba Yehowa, bampulushi ke bavua ne bua kuenza mudimu eu bua kubapeta. Mfumu wa bampulushi mutangidi wa distrike wakandomba bua meme kuangata menemene ne mushinga dilomba diende edi. Wakampesha matuku bu anayi anyi atanu bua kuela meji pa muanda eu. Nenku wakampatula mu biro biende ne balami ba bena lukanu bakamfila tshiakabidi mu nzubu wa lukanu, kadi nanshabo kuntuma ku mudimu eu wa kusukula nkumba!

Kunyima kua matuku atanu, mfumu wa bampulushi mutangidi wa distrike wakambikidisha mu biro biende ne wakangebeja tshimvua mupangadike. Ngakamuandamuna ne: mvua muedibue mu nzubu wabu wa lukanu anu bualu mvua mfila bumanyishi pa bidi bitangila Nzambi mulelela, kadi tshivua muenze bualu bubi nansha bumue. Ngakumvuija se: mvua ne passeport ne mukanda wa dianyisha dia kushala mu ditunga kakuyi kadiwu, mikanda yanyi yonso ya njila ivua milelela ne musangu wonso umvua mfika mu tshimenga kayi tshionso, mvua ndileja ku biro bia bampulushi bua kuikala ne dishindika dia se: mikanda yonso ivua mikumbane. Bu mumvua tshiyi mubunde tshibawu nansha tshimue, ngakebeja se: “Bua tshinyi badi banyoka? Bu meme tshiyi muakanyine bua kusomba mu ditunga emu, bua tshinyi kabena bangipatemu? Bua tshinyi mbankosele tshibawu tshia lukanu apa?”

Ngakakula munkatshi mua minute 15. Pangakajikija kuakula, bakandomba bua kufunda bionso bingafumi ku dilonda ne bakammanyisha se: mumvuija anyi awu bavua ne bua kuafikisha kudi mfumu wa ditunga. Bakampesha mabeji ne ngakafunda e kuwuja nseke inayi ya mabeji abidi majima.

Ndekelu wa bionso, tuakalekedibua!

Too ne mu Janvier 1985, tshiakumvua bakula kabidi bualu nansha bumue, mbuena kuamba ne: pabuipi ne ngondo muanda-mutekete kunyima kua diedibua dianyi mu lukanu. Tshikondo atshi, mulami-mfumu wa bena lukanu wakalua e kungebeja né mvua mutumine Ambassade wa ditunga dia Nigéria mukanda. Ngakandamuna ne: “Eyowa.”

Wakangebeja ne: “Bua tshinyi uvua muenze nunku? Bua tshinyi kuvua mummanyishe muanda eu?”

Ngakamuandamuna ne: tshilumbu etshi katshivua tshimutangila yeye nansha. Kadi, ngakamushindikila se: tshivua mumufunde nansha bua bualu bumue, bualu diedibua dianyi mu lukanu kadivua pa makaya ende nansha. Ngakamba ne: “Nansha mamu wanyi kena mumanye muaba undi nsanganyibua to.” Nenku wakasua bua kumanya mushindu umvua muenze bua kutuma mukanda, kadi ngakabenga ne muoyo umue bua kumuambila.

Dituku diakalonda, balami ba bena lukanu bakalongolola mashinyi a Land Rover ne bakammanyisha se: Djagli ne meme bavua ne bua kututuma muaba mukuabo. Bakatutumina dîyi bua kuvula bilamba, bua kutukalakasa miaba yonso. Nkavua mumane kupesha Bible wanyi kudi muena lukanu utukavua tulonga nende, bualu mvua mumanye se: balami ba bena lukanu bavua ne bua kumunyenga bu buobo ne bua kumusangana mu bintu bianyi. Muntu eu wakanshindikila se: pamulekelabo, nealue Ntemu wa Yehowa. Tudi tusambila bua yeye kuenza nunku.

Kunyima kua matuku makese, bakangipata e kuntuma mu ditunga dia Nigéria, ne mu Février 1985, ngakatuadija tshiakabidi ne mudimu wanyi wa mutangidi muena-ngendu mu ditunga edi. Kutuadija mu 1990, ndi mutangidi wa distrike mu ditunga dia Nigéria. Djagli utshidi amu Ntemu wa lulamatu mu ditunga dia Côte d’Ivoire.

Ngakalongela ku dimonamona dia mianda edi se: Yehowa Nzambi udi mua kuambuluisha muntu mu matetshibua makole. Misangu ne misangu, ngakamona tshianza tshiende tshitukuba mu lukanu. Dilekedibua dietu diakangumvuija nangananga se: Yehowa ken’anu mumanye muaba udi bamusadidi bende ne matetshibua adibo bapeta, kadi kabidi mmumanye mushindu udiye mua kubapikula mu ditetshibua.​—2 Petelo 2:9.