Dilekelelangana bilema dia Yehowa didi ditupandisha ku dipanga ditekemena
“Ô Nzambi, undeje dianyisha, bilondeshile bulenga-bunangi buebe. Bua luse luebe luvulavulayi, ukupule mpekatu yanyi.”—MUSAMBU WA 51:1.
1, 2. Mmunyi mudi umue wa ku basadidi ba Yehowa mua kukengeshibua bua mpekatu munene?
MUNTU kêna mua kushipa mikenji ya Yehowa ne kupanga kunyokibua. Mmushindu kayipu udibi bilejibua patoke bituikala mua kuenzela Nzambi mpekatu munene! Nansha bituikala benzele Nzambi mudimu ne lulamatu munkatshi mua bidimu bivule, kushipa mikenji yende kudi mua kunyingalaja bikole ne kukengesha bikole mu lungenyi. Tudi mua kudiumvua se: Nzambi mmutulekele, kabidi se: katutshiena bakumbane kumusadila. Mpekatu wetu udi mua kuikala bu divuba dinene didi dijika butoke bua dianyishibua dietu kudi Nzambi.
2 Mukalenge Davidi wa mu Izalele wa kale wakadisangana mu nsombelu wa mushindu’eu. Mmunyi muakapatukaye mu nsombelu eu?
Ditetuka didi mua kufikisha ku mpekatu minene
3, 4. Ntshinyi tshiakenzekela mukalenge Davidi mu tshikondo tshia disanka bua bungi bua mabanji ende?
3 Davidi uvua munange Nzambi, kadi kutetuka kuakamufikisha ku dienza mpekatu minene. (Fuanyikija ne Galatia 6:1.) Bidi mua kuenzekela muntu yonso mupange bupuangane, nangananga pikalaye ne bukokeshi pa bakuabo. Bu muvuaye mukalenge wa disanka bua divula dia mabanji, Davidi uvua ne lumu ne bukokeshi. Nnganyi uvua mua kumuela mpata? Bena makanda bavua ku dîyi diende, ne bena tshisamba bavua bamutumikila ne mitalu. Kadi, Davidi wakenza mpekatu pa kuvudija bakaji ne pa kubadika bungi bua bena tshisamba.—Dutelonome 17:14-20; 1 Kulondolola 21:1.
4 Mu tshikondo etshi tshivuaye mu disanka bua mabanji a ku mubidi, Davidi wakenzela Nzambi ne bantu mpekatu minene. Bushuwa, mpekatu umue wakafikisha ku mukuabo, dikondakana menemene dia malu mabi dikeba kudi Satana! Pavua bena Izalele mu mvita bua kuluisha bena Amona, Davidi muimane pa tshisasa tshia nzubu wende wakamona Bath-Sheba, mukaji wa Uriya mulengele-mpala, wowa mâyi. Bu muvua Uriya ku mvita, Davidi wakamufikisha ku nzubu kuende ne wakenda nende masandi. Elayi meji kanyinganyinga kende pa kumumona muimite! Davidi wakabikidisha Uriya, ne ditekemena dia se: nealale ne mukajende bua muana kuenzaye bu wende yeye. Nansha muakamuelela Davidi maluvu bua kukuatshikaye, Uriya wakabenga bua kulala nende. Mpindieu, mumane kupangila, Davidi wakatumina mfumu wa masolayi Joab dîyi dia mu musokoko bua kutekaye Uriya mu milongo ya kumpala ya masolayi bua kufuaye. Bakashipa Uriya mu mvita, mukajende wakatumikila tshikondo tshifunda tshia madilu, pashishe Davidi wakamusela kumpala kua bantu kumanya diimita diende.—2 Samuele 11:1-27.
5. Ntshinyi tshiakenzeka kunyima kua mpekatu wa Davidi ne Bath-sheba, ne mpekatu yende yakamupatuila bipeta kayi?
5 Ku butuangaji bua muprofete Natana, Nzambi wakela patoke mpekatu ya Davidi e kuamba ne: “Ndi nkujudila diakabi mu nzubu muebe wewe muine.” Pa nanku, muana mulela kudi Bath-sheba wakafua. (2 Samuele 12:1-23) Amnona, muan’a bute wa Davidi wakashala pamue ne Tamare, muanabo wa bakaji, kadi bashilangane ku ba-mamu, pa nanku muanabo [ne Tamare] wa balume wakamushipa. (2 Samuele 13:1-33) Absalom, muana wa mukalenge wakakeba mua kunyenga nkuasa wa bukalenge ne wakafuisha tatuende bundu pa kushala pamue ne bakaji ba tatuende. (2 Samuele 15:1–16:22) Bena tshisamba bakajukilangana mu mvita ne ku ndekelu, lufu lua Absalom luakavudija kanyinganyinga ka Davidi. (2 Samuele 18:1-33) Kadi, mpekatu ya Davidi yakamupuekesha mushinga ne yakamuvuluija dijinga dia kushala mulamate kudi Nzambi wende mulekeledianganyi wa bilema. Nansha bu tuetu mua kuenza mpekatu, tunyingalale ne bupuekele ne tusemene pabuipi ne Yehowa.—Fuanyikija ne Yakobo 4:8.
6. Bua tshinyi mukalenge Davidi uvua mutambe kupiila?
6 Davidi wakatamba kupiila bualu uvua mukalenge wa Izalele, mumanyi wa kalanda musenga wa mikenji ya Yehowa. (Dutelonome 17:18-20) Kavua faraone wa bena Ejipitu nansha mukalenge wa bena Babilone, bavua bapange dimanya edi ne bavua mua kuikala benza malu makandika kudi Nzambi. (Fuanyikija ne Efeso 2:12; 4:18.) Bu muvuaye muena tshisamba tshiditshipe kudi Yehowa, Davidi uvua mumanye se: masandi ne kushipangana bivua mpekatu minene. (Ekesode 20:13, 14) Bena nkristo mbamanye pabo mikenji ya Nzambi. Kadi, anu bu Davidi, bamue ba kudibo badi bayishipa bua mpekatu mupiana udi munda muabo, bua butekete bua mubidi ne bua matetshibua adibo bapanga kutantamena. Bu biobi mua kuenzekela muntu kampanda wa kutudi, katuena tukengela kushala mu nsombelu wa mîdima udi ubuitshidija lumono luetu lua mu nyuma ne utubueja mu dipanga diondoke dia ditekemena.
Kutonda kudi kupetesha disulakana
7, 8. (a) Ntshinyi tshiakenzekela Davidi pakakebaye mua kusokoka mpekatu yende? (b) Bua tshinyi kutonda mpekatu ne kumulekela?
7 Bituikala benzele Nzambi mpekatu minene pa kushipa mikenji yende, bidi mua kutukolela bua kutonda mpekatu yetu, nansha kudi Yehowa. Ntshinyi tshidi mua kutuenzekela mu nsombelu wa mushindu’eu? Mu Musambu wa 32, Davidi wakitabija ne: “Pamvua mupuwe [pamutu pa kutonda] mifuba yanyi ivua ishekelela bua kutua kuanyi kua mikemu dituku dijima. Bualu munya ne butuku tshianza tshiebe [tshia Yehowa] tshiakannemena bujitu. Tshitalela tshia muoyo wanyi kushintuluka kuenza bu mu munanga wa mushipu.” (Mvese 3, 4) Kukeba mua kusokoka mpekatu wende ne kubenga kuteleja kondo kende ka muoyo kapie tshibawu bivua bishekeleja Davidi mutomboki. Dibungama diakakepesha bukole buende e kuenzaye bu mutshi mûme, kawuyi ne mutalela wa kupetela muoyo. Bushuwa, uvua mua kuikala musame mu lungenyi ne mu mubidi. Nansha bia munyi, wakajimija disanka diende. Pikala umue wa kutudi mu nsombelu wa mushindu’eu, tshidiye mua kuenza ntshinyi?
8 Kutonda kudi Nzambi kudi mua kupetesha disulakana. “Mpekatu wanyi, ndi mumutonde kûdi, ne tshilema tshianyi, tshiena mubuikile,” ke muimbile Davidi. “Meme kuamba ne: ‘Nentonde mpekatu yanyi kudi Yehowa.’ Ne wewe nkayebe wakamfuila luse bua tshilema tshia mpekatu yanyi.” (Musambu wa 32:5) Udi unyingalala bua mpekatu musokoka anyi? Ki mbitambe buimpe bua kutonda ne kumulekela bua kupeta dilekelela dia Nzambi anyi? Bua tshinyi kubenga kubikila bakulu ba tshisumbu ne kukeba diondopibua dia mu nyuma? (Nsumuinu 28:13; Yakobo 5:13-20) Nebamone dijinga diebe dia kunyingalala, ne pashishe, neupetulule disanka diebe dia buena nkristo. Davidi wakamba ne: “Muena disanka ng’eu udibo balekelele ditomboka, udibo babuikidile mpekatu. Muntu wa disanka ng’eu udi Yehowa kayi ubadila tshilema tshiende, ne eu udi kayi ne didinga mu tshieledi tshiende tshia lungenyi.”—Musambu wa 32:1, 2.
9. Ndîba kayi diakafundibua Musambu wa 51, ne mbua tshinyi?
9 Davidi ne Bath-sheba bavua ne bua kulumbuluibua kudi Yehowa Nzambi bua ngenzelu yabo mibi. Nansha muvuabo mua kushipibua bua mpekatu yabo, Nzambi wakabalekelela. Nangananga, wakalekelela Davidi bua tshiovo tshia Bukalenge. (2 Samuele 7:11-16) Ngikadilu wa dinyingalala wa Davidi bua mpekatu yende ne Bath-sheba udi umueneka mu Musambu wa 51. Musambu eu wa majiya muenza kudi mukalenge eu munyingaladi kunyima kua muprofete Natana mumane kutabuluja kondo kende ka muoyo pa bunene bua dishipa diende dia mikenji ya Nzambi. Bivua bikengela dikima bua Natana kumanyishaye Davidi mpekatu yende, anu mudi bakulu bena nkristo ne bua kuikala ne dikima bua kuenza bia muomumue lelu’eu. Pamutu pa kuvila tshilumbu etshi tshimuela pambidi ne kutuma dîyi dia kushipabo Natana, mukalenge wakatonda ne bupuekele. (2 Samuele 12:1-14) Musambu wa 51 udi uleja biakambilaye Nzambi mu disambila pa bidi bitangila tshilumbu etshi tshikuate bundu ne tudi ne bua kueleelapu meji mu masambila, nangananga bituikala benze mpekatu ne tudila bua kupeta dilekelela dia Yehowa.
Tudi ne bua kulumbuluishibua kudi Nzambi
10. Mmunyi muvua Davidi mua kupetulula makanda ende a mu nyuma?
10 Davidi kakakeba mua kulengulula mpekatu wende kadi wakalomba ne: “Ô Nzambi, undeje dianyisha, bilondeshile bulenga-bunangi buebe. Bua luse luebe luvulavulayi, ukupule mpekatu yanyi.” (Musambu wa 51:1) Pa kushipa mikenji ya Nzambi, Davidi wakasambuka mikalu mijadika kudi mikenji ya Nzambi. Kadi, kuvua ditekemena dia kuondopibua mu nyuma, bualu Nzambi wakamuleja buimpe bilondeshile bulenga-bunangi buende, peshi dinanga dia lulamatu. Buvule bua bienzedi bia luse buakapesha mukalenge munyingaladi nshindamenu wa ditabuja dia se: Mufuki wende uvua mua kukupula mpekatu yende.
11. Milambu ivuabo bafila Dituku dia Dibuikidila ivua ne diumvuija kayi, ne ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kupandishibua lelu’eu?
11 Ku diambuluisha dia mindidimbi ya buprofeta ya milambu ya Dituku dia Dibuikidila, Yehowa wakamanyisha se: uvua ne mushindu wa kukezula aba badi banyingalala bua mpekatu wabo. Tudi bamanye mpindieu ne: dilekelela diende ne luse luende mbisambuluke too ne kutudi bilondeshile bishimikidi bia ditabuja dietu biashila mu mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu Kristo. Pikala Davidi, ku diambuluisha dia bilejilu ne mindidimbi patupu, mutekemene mu bulenga-bunangi ne luse bia Yehowa, basadidi ba mu tshikondo tshietu etshi badi ne bua kuikala ne ditabuja kayipu mu tshia-bupikudi tshifila bua lupandu luabo!—Lomo 5:8; Ebelu 10:1.
12. Kuenza mpekatu kudi kumvuija tshinyi, ne mmunyi muakadiumvua Davidi bua ngenzelu yende mibi?
12 Mu didisengelela diende kudi Nzambi, Davidi wakasakidila ne: “Ungoweshe menemene ku tshilema tshianyi, ne unkezule ku mpekatu wanyi. Bualu, meme ndi mumanye mpekatu yanyi, ne mpekatu wanyi udi kumpala kuanyi dîba dionso.” (Musambu wa 51:2, 3) Kuenza mpekatu nkupangila tshipatshila tshia mêyi-maludiki a Yehowa. Kabiyi mpata, Davidi wakatshipangila. Kadi, kavua bu mushipianganyi anyi ngenda-masandi uvua kayi uditatshisha bua tshilema tshiende, muikala anu utshina dinyoka peshi kupia kua disama. Bu muvuaye munangi wa Yehowa, Davidi uvua mukinyi wa bubi. (Musambu wa 97:10) Wakanyingalala bua bubi buende ne wakajinga bua Nzambi amukezule menemene. Davidi uvua mumanye mpekatu yende bimpe ne uvua munyingalale bikole bua muvuaye mulekele dijinga diende dia mpekatu dimutshimune. Mpekatu wende uvua anu kumpala kuende, bualu kondo ka muoyo kapiile ka mutshinyi wa Nzambi kakena mua kupetulula ditalala anu panyingalalaye, patondaye ne pamulekelela Yehowa tshilema tshiende.
13. Bua tshinyi Davidi uvua mua kuamba ne: uvua muenzele Nzambi nkayende mpekatu?
13 Pakitabaye se: uvua ne bua kulumbuluishibua kudi Yehowa, Davidi wakamba ne: “Wewe nkayebe ng’undi muenzele mpekatu, ndi muenze tshidi tshibi ku mesu kuebe, bua wewe kudimanyisha muakane pawudi wakula, bua wikale kuyi wa kubandibua pawudi ulumbuluisha.” (Musambu wa 51:4) Davidi uvua mushipe mikenji ya Nzambi, mupule lumu lua mudimu wende wa mukalenge, ne “kabiyi mpata wakapanga kunemeka Yehowa,” pa kukebesha nsombelu wa kumupendesha nende. (2 Samuele 12:14; Ekesode 20:13, 14, 17) Bienzedi bia mpekatu bia Davidi bivua kabidi nkupendesha ne kuenzela kua tshisamba tshia Izalele ne bena mu dîku diende bibi, anu mudi muenji wa mpekatu mutambule lelu’eu mua kubungamija peshi kunyingalaja bakuabo bena mu tshisumbu tshia bena nkristo ne munkatshi mua bananga bende. Nansha muvua mukalenge munyingaladi mumanye se: uvua muenzele bantu nende mpekatu, bu mudi Uriya, wakashindika se: Yehowa ng’uvuaye mutambe kuenzela bibi. (Fuanyikija ne Genese 39:7-9.) Davidi wakitabija se: dilumbuluisha dia Yehowa divua ne bua kuikala diakane. (Lomo 3:4) Bena nkristo badi benze mpekatu badi pabo ne bua kuikala ne mmuenenu wa mushindu umue.
Bituuyishi bia dilumbuluisha
14. Mbituuyishi kayi bia dilumbuluisha biakatela Davidi?
14 Nansha muvua Davidi kayi ukeba mua kudibingisha, wakamba ne: “Mona, mvua muledibue mu bubi ku bisama, ne mamu wanyi wakangimita mu mpekatu.” (Musambu wa 51:5) Davidi wakaledibua mu bubi, ne mamuende wakumvua bisama bia lulelu bua bumuntu bua mpekatu. (Genese 3:16; Lomo 5:12) Miaku yende kayena yumvuija ne: kumanyangana kua bena dibaka, diimita, ne lulelu, bidi mpekatu, bualu Nzambi ke mujadiki wa dibaka ne lulelu; Davidi kavua nansha wakula bua mpekatu kampanda wa mamuende. Bakamuimita mu mpekatu bualu baledi bende bavua bena mpekatu anu bu mudi bantu buonso bapange bupuangane.—Yobo 14:4.
15. Nansha mudi Nzambi mua kuangata bituuyishi bia dilumbuisha ne mushinga, ntshinyi tshitudi katuyi ne bua kuenza?
15 Bituikala benze mpekatu, tudi ne bua kutela mu disambila kudi Nzambi bituuyishi bionso bia dilumbuluisha bidi mua kuikala bitufikishe ku ngenzelu wetu mubi. Kadi, katuangatshi buimpe bukena butuakanyine bua Nzambi bu kabingila bua kudifila mu bienzedi bibi peshi katutumiki ne ngikadilu wetu wa bumuntu bua mpekatu bu tshibuikidiji tshia kusokomena kunyima kuatshi bua kuepela dipiila ne bujitu bua mpekatu wetu. (Yuda 3, 4) Davidi wakitaba tshilema tshia muvuaye mulame ngenyi mibi ne mudilekelele bua kupona mu ditetshibua. Tusambilayi bua katudilekeledi mu ditetshibua ne tuenze bidi bikengedibua mu diumvuangana ne disambila edi.—Matayi 6:13.
Dilomba dia dikezudibua
16. Ngikadilu kayi mimpe idi isankisha Nzambi, mmunyi mudibi bilenga nsombelu wetu?
16 Bantu badi mua kumueneka bu bimpe ne badifile kudi Nzambi, kadi udi utangila bidi muinshi ne umona tshidibo munda muabo. Davidi wakamba ne: “Mona! Udi usanka ne bulelela buine budi mu bitupa bia munda; ne mu busokome bua munda muanyi, undongesheku meji makezuke.” (Musambu wa 51:6) Davidi uvua mupiile bua dishima ne bua dipambuka diende pa kuakaja bionso bua kushipesha Uriya mu musokoko ne pa kukeba mua kusokoka dîmi dia Bath-sheba. Kadi, uvua mumanye ne: bulelela ne bunsantu ke bidi bisankisha Nzambi. Ebi bidi ne bua kulenga nsombelu wetu bua tuetu kusakibua ku buakane, bualu Yehowa udi mua kutupiisha bituikala bapambuke. (Nsumuinu 3:32) Davidi uvua kabidi mumanye se: bu ‘Nzambi mua kumulongesha meji makezuke,’ bu muvuaye mukalenge munyingaladi, apo uvua mua kutumikila mêyi-maludiki a Nzambi mu matuku wonso a muoyo wende.
17. Kusambila bua kutokeshibua ne nsompo ya hysope kuvua ne diumvuija kayi?
17 Bu muakajingulula mufundi wa misambu dikengela diende dia kuambuluishibua kudi Nzambi bua kutshimuna majinga a mpekatu, wakalomba kabidi ne: “Unkezule ku mpekatu ne hysope, bua meme kuikala mukezuke; ungowesheku, bua mvue mutoke zezeze kupita neige.” (Musambu wa 51:7) Bualu bukuabo, bavua bangata nsompo ya hysope (imue misangu marjoram, peshi Origanum maru) mu dikezula bantu bavua ne disama dia nsudi. (Lewitiki 14:2-7) Nenku, bivua bikumbane bua Davidi kusambilaye bua kukezudibua ku mpekatu ne hysope. Lungenyi lua dikezudibua ludi kabidi lusuikakaja ne dilomba diende bua Yehowa kumuowesha bua kutokaye zezeze, kupita too ne neige, udi kayi mufikisha kudi mufitu wa muishi anyi tusunsukila tua tshintu tshikuabo. (Yeshayi 1:18) Pikala muntu kampanda wa kutudi muikale ne dikenga dia kondo ka muoyo bua bibi bivuaye muenze, tuikalayi ne ditabuja dia se: bituanyingalala bua kukeba dilekelela dia Nzambi, udi mua kutukezula ne kututokesha bilondeshile bishimikidi bia mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu.
Dilomba dia kupetulula makanda
18. Nsombelu wa Davidi uvua munyi kumpala kua kunyingalalaye ne kutonda, mmunyi mudi dimanya dia muanda eu mua kutuambuluisha lelu’eu?
18 Muena nkristo yonso ukadi mukenge bua dipiila dia kondo ka muoyo udi mua kumvua bimpe bitambe miaku ya Davidi eyi: “Ungumvuije [wewe Yehowa] mêyi a musangelu ne disanka, bua mifuba yudi muboze kuikalayi ne disanka.” (Musambu wa 51:8) Kumpala kua Davidi kunyingalalaye bua mpekatu yende ne kuyitonda, kondo kende ka muoyo kavunduluke kakamukengesha. Kakapeta nansha disanka pa kuteleja misambu ya ditshionkomoka ne disanguluka kudi bimbi ne bena bisanji ba dilambu. Dikenga dia Davidi divua dinene bua dibengibua diende kudi Nzambi, kuenzaye bu muntu uvua usama bua dibozeka dia mifuba. Wakakeba bikole luse, dipetulula dia makanda a mu nyuma, ne dipetulula dia disanka divuaye nadi diambedi. Muenji wa mpekatu munyingalaladi lelu’eu udi pende ukengela kupeta dilekelela dia Yehowa bua kumona mua kupeta tshiakabidi disanka divuaye nadi kumpala kua kuenza tshintu tshiakanyanga malanda ende ne Nzambi. Dipetulula dia “disanka dia spiritu munsantu” kudi munyingaladi didi dileja se: Yehowa wamulekeledi tshilema tshiende ne mmumunange. (1 Tesalonike 1:6) Ndikolesha ku muoyo kayipu!
19. Davidi uvua mua kudiumvua munyi bu Nzambi mua kukupula bilema biende bionso?
19 Davidi wakasambila kabidi ne: “Sokoka mpala webe ku mpekatu yanyi, ukupule bilema bianyi bionso.” (Musambu wa 51:9) Katuena mua kutekemena bua Yehowa kuangata mpekatu ne dianyisha. Nenku, Davidi wakamulomba bua kusokoka mpala wende ku mpekatu yende. Mukalenge wakalomba kabidi bua Nzambi kukupulaye bilema biende bionso, kukupula ne dipanga diende dionso dia buakane. Bu Yehowa mua kuenzapu nanku! Bivua mua kukolesha Davidi ku muoyo, kumusha bujitu bua kondo ka muoyo kavunduluke, ne kumanyisha mukalenge munyingaladi se: mpindieu bamufuidi luse kudi Nzambi wende wa dinanga.
Wewe muenze mpekatu, udi ne bua kuenza tshinyi?
20. Ntshinyi tshidi tshilombibue kudi muena nkristo yonso udi muenze mpekatu munene?
20 Musambu wa 51 udi uleja se: musadidi yonso wa Yehowa muditshipe udi wenze mpekatu munene, kadi unyingalala udi mua kumulomba ne dishindika bua kumuleja buimpe buende ne kumukezula ku mpekatu wende. Biwikala muena nkristo ne muenze mpekatu kampanda, bua tshinyi kubenga kukeba dilekelela dia Tatu wetu wa mu diulu mu disambila? Itaba dikengela diebe dia kuambuluishibua kudi Nzambi bua kumona mua kuanyishibua kumpala kuende, ne umulombe bua kukupingajila disanka diebe dia diambedi. Bena nkristo banyingalaladi badi mua kulomba ne dishindika kudi Yehowa mu disambila muanda wa mushindu’eu, bualu “nealekelele bilema bivulavulayi.” (Yeshayi 55:7; Musambu wa 103:10-14) Bushuwa, badi ne bua kubikila bakulu ba tshisumbu bua kubapesha diambuluisha dia mu nyuma didi dikengedibua.—Yakobo 5:13-15.
21. Netukonkonone tshinyi pashishe?
21 Dilekelela dia bilema dia Yehowa didi dipandisha tshisamba tshiende ku dipanga ditekemena. Kadi, tukonkononayi makuabo malomba a majiya a Davidi, mukalenge munyingaladi, mu Musambu wa 51. Dikonkonona dietu nedileje patoke se: Yehowa kêna mua kupetula mutshima munyingalale.
Mmunyi mûdi mua kuandamuna?
◻ Mpekatu munene udi mua kuikala ne buenzeji kayi pa musadidi wa Yehowa?
◻ Mmunyi muakakenga Davidi pakakebaye mua kusokoka mpekatu wende?
◻ Bua tshinyi Davidi wakamba ne: uvua muenzela anu Nzambi nkayende mpekatu?
◻ Nansha mudi Nzambi mua kuangata ne mushinga bituuyishi bia dilumbuluisha bituenza mpekatu, ntshinyi tshitudi katuyi ne bua kuenza?
◻ Ntshinyi tshidi muena nkristo ne bua kuenza bikalaye muenze mpekatu munene?