Yehowa nnganyi pende?
“YEHOWA nnganyi pende?” Lukonko elu luakedibua kukadi bidimu 3 500 kudi Faraone muena lutambishi, mukalenge wa Ejipitu. Mbimueneke se: muoyo wa kuyobola Nzambi ke wakamusaka bua kusakidila ne: “Tshiena mumanye Yehowa nansha kakese.” Bantu babidi, bavua bimane tshikondo atshi kumpala kua Faraone, bavua bamanye Yehowa ne: nnganyi. Mozese ne Arona, bavua bana ba muntu ne bena tshisa tshia bena Izalele tshia Lewi. Yehowa uvua mubatume bua kulomba mukalenge wa bena Ejipitu bua yeye kulekela bena Izalele kuyabo mu tshipela bua kuenza tshibilu kampanda tshia ntendelelu.—Ekesode 5:1, 2.
Faraone kavua mutekemene diandamuna ku lukonko luende nansha. Mu bukokeshi buende, bansaserdose bavua balongolola ntendelelu ya nkama ne nkama ya ba-nzambi ba dishima. Faraone yeye muine uvua wangatshibua bu nzambi! Bilondeshile mianu ya bena Ejipitu, uvua muana wa nzambi-dîba Rê ne nzambi wa mutu wa nyunyu wa faucon, Horus, muvue kuledibua muntu. Bavua babikila Faraone pa kutumikila mianzu bu mudi “nzambi wa bukole” ne wa “kashidi.” Ke bualu kayi kabivua bikemesha bua kumumvua webeja ne dîyi dia kapeja ne: “Yehowa nnganyi bua meme kutumikila dîyi diende?”
Mozese ne Arona kabavua bakengela bua kuandamuna ku lukonko elu nansha. Faraone uvua mumanye bua se: Yehowa uvua Nzambi uvuabo batendelela kudi bena Izalele, bavua tshikondo atshi ku bupika bua bena Ejipitu. Kadi mu tshitupa tshîpi, Faraone ne Ejipitu mujima bavua ne bua kulonga bua se: Yehowa nNzambi mulelela. Bia muomumue kabidi, mu tshikondo tshietu etshi, Yehowa neamanyishe dîna diende ne bunzambi buende kudi bantu buonso badi base pa buloba. (Yehezekele 36:23) Ke bua tshinyi nebitulengelele bua kukonkonona mushindu uvua Yehowa Nzambi mutumbishe dîna diende mu Ejipitu wa kale.
Mutambe nzambi ya bena Ejipitu
Pakebeja Faraone ne diyobola dionso ne: Yehowa nnganyi pende, kavua mutekemena bua se: miaku yende ivua mua kufikisha ku bipeta biakamufikila. Yehowa yeye muine wakandamuna, e kutuma bipupu dikumi ku Ejipitu. Bipupu ebi kabivua anu mitutu ya kunyoka nayi ditunga nansha. Bivua mitutu ya kunyoka nayi ba-nzambi ba Ejipitu.
Bipupu ebi biakajadika se: Yehowa mmupite nzambi ya bena Ejipitu. (Ekesode 12:12; Nomba 33:4) Ela meji ku miadi ivuabo badila pavua Yehowa mukudimune musulu munene wa Nile ne mâyi wonso a ku Ejipitu mashi! Ku tshishima etshi, Faraone ne bena tshisamba tshiende bakalonga bua se: Yehowa uvua mupite Hapi, nzambi wa Nile. Lufu lua mishipa ya mu Nile luvua kabidi mututu wa kunyoka nawu ntendelelu wa bana Ejipitu, bualu bavua batendelela imue mishindu ya mishipa.—Ekesode 7:19-21.
Pashishe, Yehowa wakatuma tshipupu tshia ndimba mu Ejipitu. Tshipupu etshi tshiakapepeja nzambi-mukaji-ludimba, Heqt. (Ekesode 8:5-14) Tshipupu tshisatu tshiakakuatshisha bansaserdose bena majimbu bundu, bakapanga mua kuenzulula tshishima tshia Yehowa ne kukudimuna dimfuenkenya dia buloba bua kuvuadi tumue. Bakadiabila ne: “Etshi mmunu wa Nzambi!” (Ekesode 8:16-19) Nzambi wa bena Ejipitu Thot, uvuabo bamba ne: ke mufuki wa mianda ya bena majimbu, wakapanga mua kuambuluisha bampaka-manga aba.
Faraone wakalonga bua se: Yehowa uvua nnganyi. Yehowa uvua Nzambi uvua mua kumanyisha dilongolola diende mukana mua Mozese, ne kudikumbaja pashishe pa kutuma bipupu bia bishima kudi bena Ejipitu. Yehowa uvua kabidi mua kutuadija mitutu ne kuyilekela bilondeshile disua diende. Kadi, dimanya dia mianda eyi kadiakasaka Faraone bua kukokela Yehowa nansha. Pamutu pa kukokela, mukalenge wa lutambishi wa bena Ejipitu wakatungunuka ne kutombokela Yehowa ne tshitshiu.
Pakalua tshipupu tshinayi, tuishi tua taon tuakabutula ditunga, kubuela mu nzubu, kubuela ne mu kapepa kavuabo pamu’apa batendelela, bakangata bu nzambi Shu peshi nzambi-mukaji Isis, mukalenge-mukaji wa diulu. Muaku wa tshiena-Ebelu udibo babikila tshishi etshi bavua bawukudimune ne: “taon,” “lujiji” ne “tshijangalala.” (Traduction du monde nouveau; Beaumont; Crampon 1905) Bu biobi mua kuikala tshijangalala, bena Ejipitu bavua bababuelele mu ditunga kudi tuishi tuvuabo bangata bu tua tshijila, ne bantu kabavua mua kupanga kutudiata pa kuenda. Nansha bikale nanku, tshipupu etshi tshiakalongesha Faraone tshintu kampanda tshipiatshipia pa bidi bitangila Yehowa. Pavua nzambi ya bena Ejipitu kayiyi imona mua kukuba batendeledi bayi ku mabuubu manene, Yehowa, uvua yeye ne bukole bua kukuba tshisamba tshiende. Tshipupu etshi ne bikuabo bionso biakalonda, biakakengesha bena Ejipitu, kadi ki mbena Izalele to.—Ekesode 8:20-24.
Disama diakakuata nyama ya bena Ejipitu divua tshipupu tshitanu. Mututu eu wakafuisha Hathor, Apis ne Nut, nzambi-mukaji wa diulu muena mubidi wa ngombe-mukaji bundu. (Ekesode 9:1-7) Tshipupu tshisambombo—mputa ya biwuja pambidi pa bantu ne pa nyama—tshiakapuekesha lumu lua ba-nzambi Thot, Isis ne Ptah ivuabo badidinga bualu buayi pa kuela meji se: ivua ne bukole bua kuondopa masama.—Ekesode 9:8-11.
Tshipupu tshia muanda-mutekete tshivua mvula mukole wa mabue masambakane ne kapia, kavua kakuluka munkatshi mua mabue a mvula. Mututu eu wakakuatshisha nzambi Reshpu bundu, mukalenge wa mipenya bu muvuabo bela meji, ne kudi Thot, uvuabo bamba ne: uvua mulombodi wa mvula ne wa makubakuba. (Ekesode 9:22-26) Mututu wa muanda-mukulu, mpasu, wakaleja ne: Yehowa uvua mupite Min, nzambi wa lulelu, uvuabo bangata bu mukubi wa bia pa madimi. (Ekesode 10:12-15) Mututu wa tshitema, wa mîdima yakabuikila Ejipitu, wakapepeja nzambi ya bena Ejipitu bu mudi nzambi ya dîba Rê ne Horus.—Ekesode 10:21-23.
Nansha muakenzekaku bipupu ebi tshitema bia kabutu, Faraone wakabenga kulekela bena Izalele. Bua mutshima wa Faraone mupape, Ejipitu wakakengeshibua bikole bitambe pakatuma Nzambi tshipupu tshia ndekelu tshia dikumi—lufu lua bana-bute, ba bantu ne ba nyama. Nansha muvuabo bangata Faraone bu nzambi, nansha muana-bute wende muine wakafua. Nenku, Yehowa ‘wakakumbaja malumbuluisha ende pa nzambi yonso ya bena Ejipitu.’—Ekesode 12:12, 29.
Faraone wakabikidisha Mozese ne Arona, e kubambila ne: “Juukayi, patukayi munkatshi mua tshisamba tshianyi, nuenu ne bana bakuabo ba Izalele, ne ndayi nusadile Yehowa, amu bu munuvua bambe. Nuangate mikoko yenu ne ngombe yenu, nuye amu munuvua bambe. Kabidi, nudi ne bua kumbenesha.”—Ekesode 12:31, 32.
Mukubi wa tshisamba Tshiende
Bena Izalele bakakuata njila e kuya, kadi Faraone e kuvua kuela meji lukasa bua se: bavua batua eku ne eku patupu mu tshipela. Nanku, basadidi bende ne yeye muine e kudiebeja ne: “Ntshinyi tshituenji nenku, patuatumi Izalele bua katukuatshidi kabidi mudimu bu mupika?” (Ekesode 14:3-5) Kujimija tshisamba etshi tshia bapika kuvua ne bua kuikala mututu mukole mu mianda ya mpetu ya bena Ejipitu.
Faraone wakasangisha tshiluilu tshiende e kulonda Izalele too ne ku Pihahirote. (Ekesode 14:6-9) Pa kumona mushindu uvua masalayi, nsombelu uvua umueneka muimpe bua bena Ejipitu, bualu bena Izalele bavua bela munkatshi kudi mbuu ne kudi mikuna. Kadi Yehowa wakakuba bena Izalele pa kuteka ditutu pankatshi pabo ne bena Ejipitu. Ku luseke lua bena Ejipitu, “divua ditutu dikale ne mîdima,” dipumbisha bua kuela mvita. Ku lukuabu luseke, divua butoke, ‘bukenkesha butuku’ bua Izalele.—Ekesode 14:10-20.
Bena Ejipitu bavua ne dipangadika dia kupawula ne kubutula, kadi bavua babapumbisha kudi ditutu. (Ekesode 15:9) Pakajiminadi, mbualu kayipu bua dikema! Mâyi a mbuu Mukunze akapanduluka ne bena Izalele bakasabuka ku makasa pa buloba bûme! Faraone ne biluilu biende bakaditua pa buloba bûme bua mu mbuu, ne dipangadika dikole dia kukuata ne kupawula bapika babu ba kale. Kadi, mukalenge wa lutambishi wa bena Ejipitu kavua muele meji kudi Nzambi wa bena Ebelu nansha. Yehowa wakatuadija dibueja tshimvundu munkatshi mua bena Ejipitu, pa kumbusha nkata ya matempu abu.—Ekesode 14:21-25a.
Bilobo bia mvita bakela lubila ne: “Tunyemayi kule ne Izalele, bualu Yehowa udi ubaluila bushuwa, uluisha bena Ejipitu.” Faraone ne bantu bende bakafika ku dijingulula muanda eu dîba dimane kupita. Pafikilebu dia muamua dia musulu kakuyi njiwu, Mozese wakuolola tshianza tshiende pa mbuu, ne mâyi akapingana pa muaba wawu, e kushipa Faraone ne biluilu biende.—Ekesode 14:25b-28.
Malongesha mapeta mu muanda mumona
Nenku, Yehowa nnganyi pende? Faraone, muena lutambishi, wakapeta diandamuna ku lukonko elu. Malu akenzeka ku Ejipitu akaleja muanda wa se: Yehowa udi Nzambi umuepele mulelela, mushilangane menemene ne “nzambi ya patupu” ya bukua-matunga. (Musambu wa 96:4, 5) Ku bukole buende bua dikema, Yehowa ‘wakenza diulu ne buloba.’ Udi kabidi Mupikudi munene, ‘Mupatudi wa tshisamba tshiende, Izalele, mu ditunga dia Ejipitu, ku bimanyinu, ku bishima, ku tshianza tshikole ne bukitu budi bukuatshisha buowa.’ (Yelemiya 32:17-21) Abi bidi bijadika menemene bua se: Yehowa udi mua kukuba tshisamba tshiende!
Mu dikenga ke muakalongela Faraone muanda eu. Bualu, dilongesha dia ndekelu diakamufikisha ku lufu. (Musambu wa 136:1, 15) Bivua mua kuikala bia meji bu yeye mua kuleja budipuekeshi pakebejaye bua se: “Yehowa nnganyi pende?” Pine apo, mukalenge eu uvua mua kuenza malu bilondeshile diandamuna diakapetaye. Diakalenga, lelu’eu, bantu bavule badi balonga mua kumanya Yehowa. Bumuntu buende budi mushindu kayi? Ntshinyi tshidiye utulomba? Tudi tujinga bua se: mandamuna mafila mu tshiena-bualu tshidi tshilonda atusake ku diangata ne mushinga mukole Eu udi ne dîna ne: Yehowa—Musambu wa 83:18.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.