“Tshianza tshia Yehowa” mu nsombelu wanyi
MUYUKI MULONDA KUDI LAWRENCE THOMPSON
BUTUKU kampanda mu 1946, tatu ne meme tuakasomba mu mashinyi tutangila bukenke bua ku nord buvua bubalakana mu diulu. Tuakayukidilangana bualu budi butangila bunene bua Yehowa ne bukese buetu. Tuetu kuvuluka malu akapitakana mu bidimu bivua mudimu wa Bantemu ba Yehowa mukandikibue mu Canada. Tatu wakandondela mushindu wakakuatshisha Yehowa tshisamba tshiende ne kutshilombola munkatshi mua bidimu ebi.
NANSHA mumvua ne bidimu 13 patupu, mvua ndeja dianyisha bua bulelela buvua tatu wamba. Wakandeja kabidi mudibi bikengela kuenza lukasa ne kualabaja mudimu wa bumanyishi uvua ne bua kuenjibua. Tatu wakatela Nomba 11:23, unzangikila ne: bushuwa, tshianza tshia Yehowa katshitu tshîpi nansha. Dipanga dietu dia dimuitabuja ne dimueyemena ke didi dipumbisha bidiye musue kutuenzela. Muyuki eu uvua wa mushinga mukole muikale pakantshi pa tatu ne muana, undi tshiyi mua kupua muoyo nansha kakese.
Dilonga dia mikanda ya Société Watch Tower, nangananga dia mukanda wa Salvation (Lupandu), mupatula mu 1939, divua padi ne buenzeji bukole mu nsombelu wanyi biangatshile ku tshikondo atshi. Tshiena mua kupua muoyo nansha mêyi a mbuelelu a mu tshimfuanyi a mu mukanda eu: “Kawulu ka bena ngendu ka lubilu lukole, kavua kuwule tente ne bantu, kavua kanyema lubilu lua kilometre 160 ku dîba. Kavua ne bua kusabuka musulu pa tshilamba tshivua tshienza tshibenda tshia degré 180, nenku kuvua mushindu wa bantu bavua ku ndekelu kua kawulu kumonabu mutu waku . . . Bantu babidi bavua ku ndekelu kua kawulu . . . bakamona se: tshitupa tshia tshilamba tshivua kunyima kule kumpala tshivua tshipia mudilu ne tshikuluka mu musulu. Bakasunguluja se: bavua ne bua kuakamangana ne njiwu minene. Bivua bikengela kuenza lukasa. Bavua ne bua kuimanyika kawulu pa dîba bua kupandisha mioyo ya bena luendu bavule bavuamu anyi?”
Pa kutumika ne tshimfuanyikijilu, nkomenu wa mukanda uvua se: “Mbia muomumue lelu’eu, mu matunga wonso ne bisa bionso bia pa buloba bujima, bantu badi bakamangana ne muanda mutambe bunene wa kuenza lukasa. Badi babadimuija anu bu mudi Nzambi mutuma dîyi ne: bua tshipupu tshia Armagedon, kuashadi amu mutantshi muîpi kumpala eku. . . . Bamana kudimuija, nunku muntu yonso mudimuija udi ne bua kusungula mpindieu njila wendelaye.”
Kawulu ka lubilu lukole, diosheka dia tshilamba, ne bualu bua lukasa ludi lukengela mu mudimu wa buambi biakalamata bikole mu tshieledi tshianyi tshia lungenyi.
Ntuadijilu wa mudimu wa buambi
Ngakatuadija mudimu wa buambi mu 1938, dîba dimvua ne bidimu 5. Henry ne Alice Tweed, bampanda-njila babidi (ba-ministre ba ku dîba ne ku dîba) bavua baya nanyi mu buambi, tuvua tuenza mêba 10 anyi 12 ku dituku, mu diyukidilangana ne bantu. Mvua nsakidila matuku majima awu amvua mpitshisha mu mudimu wa Yehowa. Nanku, ngakatshionkomoka tshidimu tshiakalonda pakampesha tatu ne mamu budikadidi bua kulua mumanyishi ne kufila luapolo lua mudimu wanyi.
Mu matuku awu, ku mbangilu, tuakatuadija ngendu ya mazengu ya dimanyisha nayi malu, tuendela ku mielelelu kua njila minene ya bimenga bambule mabeji manene mafunda miaku idi itandula tshitendelelu tshia dishima ne imanyisha bantu Bukalenge bua Nzambi. Tuvua kabidi tuendakana ne fono ivua mipepele bua kuambula, tuyikangula bua kumanyishayi mikenji miibakila pa Bible ku mushiku wa bena nzubu. Tuvua pamu’apa tuela miyuki ya J. F. Rutherford, muludiki wa Société Watch Tower, imue ya kudiyi mvua muyikuate ku muoyo. Ndi mmuvuluka wamba se: “Batu pa tshibidilu bamba ne: tshitendelelu mbuteyi, nnjila mubi utu bantu bapetela mfranga!”
Dikandikibua dia mudimu wetu mu Canada
Munkatshi mua Mvita Mibidi ya buloba bujima, mudimu wa Bantemu ba Yehowa wakakandikibua mu Canada, amu bu muakenzekabi mu Allemagne wa bena Nazi ne mu matunga makuabo. Bua kabingila aku, tuvua tutumika amu ne Bible kadi bikale batungunuke ne mudimu wetu udi Nzambi mututumine dîyi mu diumvuangana ne mêyi-matuma ende a mu Bible. (Matayi 28:19, 20; Bienzedi 5:29) Tuakalonga mua kuepuka dijingila dia mu tshimpitshimpi dia bisangilu bietu ne nzubu yetu kudi bampulushi. Tuakadima kabidi ngikadilu wa dimanya kuenza bua kudibingisha ku tubadi kumpala kua banzuji ne kuandamuna bakondakaji ba nkonko.
Mukuluanyi wa balume Jim ne meme, tuakavua bakupi bapiluke ba tukanda tukese kumbukila mu mashinyi avua anyema lubilu lukole, tutuela mu mishiku ya mbelu ne mu mbalanda. Kupita apu, tuvua tuenza mudimu wa diabanya mikanda, bu bansentedi bua aba bavua basambuka mukalu wa ditunga bua kuya kubuela mu mpuilu ku Etats-Unis.
Nzubu wetu uvua ku mfudilu kua Port Arthur (mubikidibue Thunder Bay lelu’eu), mu Ontario, mu lupangu lua bualabale budi mua kutua ku ektare umue lunyungulula kudi mitshi ne bisuku. Tuvua ne ngombe umue, kana ka ngombe, ngulube ne nzolo bivule—bionso ebi bivua bituambuluisha bua kusokoka mudimu wetu wa diambuluisha bana betu bena nkristo bansonga bavuabo bakeba kuela mu lukanu bualu bavua bamanyisha Bukalenge bua Nzambi.
Butuku, vwatire, tuminyo, ne kaminyo ka mutambatamba bivua biambula bansonga bena nkristo ne bivu’amu bibuela bipatuka mu lupangu luetu luvua pa nkayalu. Tuvua mua kubapetesha muaba wa kulala, kusokoka, kushintulula luidi lua mpala yabo ne kudiisha bansonga aba, pashishe kubalekela batungunuka ne luendu luabo. Tatu ne mamu, pamue ne bena mudimu bakuabu ba diambedi, bavua basadidi ba muoyo umue ne bakiibaka mu nsombelu wanyi wa bunsongalume dijinga dia kusadila ne kunanga Yehowa Nzambi.
Mu Tshimungu 1941, ngakafila muoyo wanyi kudi Yehowa, pashishe ngakatambushibua mu kajiba kavua munkatshi mua mitshi. Bamue ba kutudi bakadisangisha bua bualu ebu ku shòò butuku mu nzubu mukese mutokesha kudi bukenke bua muendu. Amu bu muvuabi bimueneke ne: bavua bapete manunganyi kampanda, bampulushi bavua bakenketa kajiba, ku dîba ne dîba ne muendu uvua ukenkesha bikole, kadi kabakatumona to.
Bitupa bivule bia mudimu wa ku dîba ne ku dîba
Mu 1951, ngakajikija kalasa kabandile, ne ngakenza luendu lua kilometre 1 600 bua kuya ku muaba uvuabo bantuma bu mpanda-njila mu tshimenga tshia Cobourg, ku Ontario. Tshisumbu tshivua muaba eu tshivua tshikese, kakuvua mpanda-njila mukuabo wakupatuka nende mu buambi. Kadi, pa kuvuluka se: tshianza tshia Yehowa ki ntshîpi to, ngakafutshila nzubu, kuikala ndilambila ne kushala ne disanka bua kusadila Yehowa. Tshidimu tshiakalonda, ngakabikidibua bua kusadila ku filiale wa Watch Tower ku Toronto. Kuineku, ngakamanyinaku malu a bungi akankaja tshishiki bua mudimu wanyi wa Bukalenge butshilualua.
Kunyima kua meme mumane kusadila bu mpanda-njila matuku mapite pa tshidimu tshimue ku Toronto, ngakasela Lucy Trudeau, mu muvu wa Hiver mu 1954, tuakatumibua bu bampanda-njila mu Lévis, ku Québec. Tshikondo atshi tshivua tshia mashika makole, bantu ne bampulushi bavua batutshingisha, ne kulonga français kuvua bualu bukole. Mu bionso ebi, tshianza tshia Yehowa katshivua tshîpi to, nenku, pavuaku ntatu, ndekelu wa bionso, tuvu’amu tupeta mabenesha mavule.
Tshilejilu, tuvua balombibue bua kukonkonona mazuwa abidi a mâyi (Arosa Star ne Arosa Kulm) avua Société usua kutumika nawu bua kuambula bana betu bavua baya kubuela mu mpuilu ya bukua-matunga yakenzeka mu 1955 ku Mputu. Mu diditatshisha dietu dia kukumbaja mudimu wa Société, ba-direktere ba kumpanyi ya mazuwa bavua ku mpukapuka batuakidila, bikale bualu bua disanka bishilangane ne mudimu wa ntatu mikole wa buambi utuakenza mu Québec tshikondo atshi.
Ku ndekelu kua 1955, ngakabikidibua bua kuenza mudimu wa mutangidi muena-ngendu, tuetu kupitshisha muvu wa hiver mujima mu dikumbula dia bisumbu bia kulekule mu miaba ya mashika makole ku nord kua Ontario. Tshidimu tshiakalonda, tuakabuela mu kalasa ka Galaad ka Société Watch Tower ku Etats-Unis, pashishe tuakatumibua bu ba-misionere ku Brésil mu Amerike wa ku Sud.
Tuakansakidila muaba wetu mupiamupia wa mudimu, ne kunyima kua matuka makese, tuakatuadija kumanyisha ne kulongesha mu muakulu wa bena Portugal. Ku ntuadijilu wa 1957, ngakapebua kabidi mudimu wa mutangidi muena-ngendu. Musangu eu, pamutu pa kututumabu ku nord kua ditunga kudi mashika makole, tuvua ne bua kuenza madikolela bua kuibidilangana ne luya. Misangu ya bungi, tuvua tuimana bua kumbusha lusenge luvua lukuate kapia mu bisabata anyi tukosa mienge tuyidia bua kupetulula bukole. Kadi kuvua mabenesha.
Mu tshimenga tshia Regente Feijo, ngakayukidilangana ne mfumu wa bampulushi, yeye e kutuma dîyi bua kukangabo magazin wonso ne kulomba pashishe bua muntu yonso kuyaye pa muaba munene wa tshimenga. Mu dileji dia mutshi munene uvua ne mabeji ne bilongo, ngakenza muyuki wa mu Bible ku mpala kua bena tshimenga buonso. Lelu’eu, muinamu mudi tshisumbu tshia Bantemu ba Yehowa.
Dikolesha betu bana mu Brésil
Pakiimita Lucy mu 1958, tuakasombela mu Juiz de Fora, kusadilamu bu bampanda-njila ba pabuabu. Munkatshi mua bidimu bibidi biakalonda, betu bana babidi ba bakaji, Susan ne Kim, bakaledibua. Bana abu bakadijadika muvuabu dibenesha dilelela mu mudimu wa buambi, bakalua bana ba tuyayi tukamone bua tshimenga tshijima. Patuvua tubasakila mu tukalu tuabu mu misesu miibaka ne mabue, bantu bavua bapatuka bua kubamona. Bu muvua dikengedibua dia bamanyishi ba Bukalenge dikale dinene mu Recife, tuakaya ku sud wa Equateur, muaba utu luya lukole.
Mu 1961, tshivua amu ngambuluisha bua kulongolola ndeke ivua ne bua kuambula Bantemu bavua baya mu mpuilu ku Sâo Paulo to, kadi, meme panyi ngakabuela mu mpuilu awu ukena kupua muoyo. Apo, pabuipi ne minite 20 kunyima kua dibuuka dia ndeke, diakamue, wakakudimuka mutangile panshi, kunyaka bena luendu bavuamu muaba uvua bendeshi. Munda mua ndeke muvua musunsuke; nkuasa ivua mituke ku biashidi biayi ne bantu pabu bavua bafiondoke bikale ne mashi a mputa abapueka. Diakalenga, bualu muendeshi wakabandulula ndeke bua kaponyi, tuetu kuikila bimpe mu tshipalu. Nansha umue wa kutudi kavua mutapike mputa munene uvua mua kutupumbisha bua kuya ku Sâo Paulo mu ndeke mukuabo to. Tuakasankishibua kudi mpuilu wa dikema, kadi ngakamba se: tshiena mua kubuela kabidi mu ndeke musangu nansha umue!
Kadi, dîba dingakapingana ku mbelu mfumina ku mpuilu, mudimu mukuabo uvua mungindile. Mvua ne bua kutabalela mpuilu uvua ne bua kuenzeka munkatshi mua diitu ku Teresina, mu tshimenga tshia Piauí. Mvu’amu ne bua kubuela mu ndeke bua kukuya. Nansha mumvua ne buôwa, ngakitaba mudimu eu, muikale mueyemene tshianza tshia Yehowa.
Mu 1962, muanetu wa balume, Greg, wakaledibua mu Recife. Nansha mumvua tshiyi kabidi mua kusadila bu mpanda-njila bua bunene bua dîku dianyi, mvua amu mua kuikala ne buenzeji buimpe pa tshisumbu tshietu tshikese. Bu mutuvua tuwuvuija muanda wa kutabalela, bana bavua ne disanka bua kupatuka netu mu buambi. Yonso wa kudibu, biangatshile ku bidimu bisatu, uvua mua kuenza dileja biibi bia nzubu. Tuakadima tshibidilu tshia kubenga kupumbisha bisangilu anyi kuya mu mudimu wa budimi. Nansha pavua umue wa mu dîku usama, mukuabo uvua ushala ne mubedi, bakuabo bavua baya mu tshisangilu anyi mu mudimu wa budimi.
Mu kupita kua bidimu, pa tshibidilu tuvua tuyukidilangana mu dîku malu adi atangila malonga a mu tulasa a bana ne bipatshila biabo mu nsombelu, tubalongesha bua kuenzabo mudimu mu bulongolodi bua Yehowa. Tuvua tubakuba ku bintu bionso bidi ne buenzeji bubi bidi bitekesha mu nyuma, tshilejilu televizion. Katuvua ne televizion mu nzubu wetu too ne pakavuabo bitenda. Kadi, nansha mutuvua ne mfranga, katuakanyanga bana ne bintu bia ku mubidi to. Tshilejilu, tuakasumba amu dikalu dimue bua buonso buabu basatu.
Tuvua tuenza madikolela bua kuenza malu wonso pamue, kunaya ndundu wa bianza, kombela, kuya mu ngendu mu dîku. Ngendu yetu ivua mu diumvuangana ne mpuilu ya bena nkristo anyi ne dikumbula Betele mu matunga mashilangane. Ngendu eyi yakatupesha mushindu wa tuetu buonso kuyukidilangana ku budisuile, biakatuambuluisha, meme ne Lucy, bua kumanya malu avua mu mitshima ya betu bana. Tudi tuela Yehowa tuasakidila bua bidimu abi bia musangelu!
Kadi, bidimu bietu dikumi bituakenza mu musoko wa luya lukole pabuipi ne Equateur bivua ne buenzeji bunene pa makanda a mubidi a Lucy. Nenku, tuakasankila ditutuma ku muaba mukuabu ku sud, ku Curitiba, mu tshimenga tshia Paraná muvua muvu wa pankatshinkatshi.
Dipingana ku Canada
Mu 1977, kunyima kua bidimu bitue ku 20 mu Brésil, Lucy ne meme tuakapingana ku Canada ne betu bana bua kukuba tatuanyi uvua usama. Ndishilangana kayipu dia nshidimukilu bua dîku dianyi! Kadi kakuvua dishilangana mu malu a mu nyuma nansha, bualu tuvua balame tshibidilu tshietu pamue ne bana betu bena nkristo buwule tente ne dinanga.
Mu Canada, mudimu wa ku dîba ne dîba wakavua muanda udi utangila dîku dietu dijima bualu mishika-nkunde yetu yakabanga mudimu wa bumpanda-njila bua pa tshibidilu. Dîku dietu dijima divua ditua mudimu eu nyama ku mikolo. Mfranga yonso ivua ifumina ku mudimu wa mêba makese ivua itekibua kaba kamue bua kuakajilula nzubu ne mashinyi etu asatu atuvua tuya kukumbula nawu teritware wetu uvua ne nzubu miasa palepale. Ku lumingu luonso, kunyima kua dilonga dietu dia Bible mu dîku, tuvua tuyukidilangana malu adi atangila bipatshila bia dîku dietu. Ngenzelu eu wakambuluisha yonso wa kutudi bua kumanyaye kutuvua tuya batangile ne tshituvua tuenza ne nsombelu yetu.
Muikale ulonda dikasa dia bakulu bende ba bakaji, muanetu wa balume, Greg, wakadifundila pende bumpanda-njila bu tshipatshila tshiende. Kutuadija patshivuaye ne bidimu bitanu, wakaleja dijinga dia kuenza mudimu ku biro bia filiale wa Société, bidibu babikila ne: Betele. Kavua nansha kakese mupue muoyo tshipatshila atshi, pashishe pakajikijaye kalasa kabandile, wakatuebeja, mamuende ne meme, ne: “Nudi nuela meji ne: ndi mua kulomba bua kuenza mudimu ku Betele anyi?”
Nansha muvuabi bisama ku muoyo bua kushilangana ne muanetu, tuakandamuna katuyi tuelakana ne: “Kuena mua kumvua tshianza tshia Yehowa mu muaba mukuabo bu ku Betele to—nshindamenu menemene wa bulongolodi bua Yehowa.” Kunyima kua ngondo ibidi, wakaya ku Betele wa Canada. Wakayaku mu 1980, ne utshidi amu usadila kuinaku too ne mpindieu.
Bidimu bia 1980 biakatutuadila meme ne Lucy malu makuabo mapiamapia. Tuakapingana mu muaba utuvua batuadijile—amu bubidi buetu. Tshikondo atshi, Susan ukavua mumane kusedibua, yeye ne bayende bavua bampanda-njila, eku Kim ne Greg bubidi buabu bavua basadila mu Betele. Nntshinyi tshituvua mua kuenza? Lukonko elu luakandamunyibua ne lukasa luonso mu 1981 patuakabikidibua bua kusadila mu tshijengu tshia muakulu wa bena Portugal, tshia bualabale bua kilometre 2 000 mu ditunga dia Canada. Tutshidi’amu tusankidila mudimu wa ngendu.
Kim ukadi musedibue ne wakabuela mu kalasa ka Galaad, yeye ne bayende badi mpindieu mu mudimu wa tshijengu ku Brésil. Susan ne bayende batshidi amu ku Canada, mudibo bakoleshila babo bana babidi, bayende udi mpanda-njila. Nansha mudi dîku dietu dikale ditapulukangana ku mubidi bua majitu etu mashilangane mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, tudi amu pabuipi umue ne mukuabu mu nyuma ne mu dinanga.
Lucy ne meme tudi batekemene matuku a masanka atshivuavua pamue ne dîku dietu pa buloba bukezula. (2 Petelo 3:13) Mushindu umue ne Mozese kale, tuadimuenyi bulelela bua diandamuna dia ku lukonko lukole lua mu Nomba 11:23: “Tshianza tshia Yehowa ntshîpi anyi? Mpindieu nenumone tshindi munuambile tshinuenzekela anyi to.” Bushuwa, kakuena tshintu nansha tshimue tshidi mua kupumbisha Yehowa bua kubeneshaye basadidi bende bua mudimu wabo udibu benza ne muoyo mujima.
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Meme ne mukajanyi, Lucy