Utuku ulongesha bu muakenza Yezu anyi?
“Misumba ivua ikema bua ndongeshilu wende; bualu uvua ubalongesha bu muntu muena bumfumu, ne kabiyi bu ba-skribe babo to.”—MATAYI 7:28, 29, NW.
1. Mbanganyi bakalonda Yezu pavuaye ulongesha mu Ngalileya, ne ntshinyi tshivua diandamuna dia Yezu?
MUABA wonso uvua Yezu uya, misumba ivua ikukila kudiye. “Wakanyunguluka mu Ngalileya mujima, ulongesha mu nsunagoga yabo ne umanyisha lumu luimpe lua bukalenge ne wuondapa masama a mishindu yonso ne bilema bia mishindu yonso mu bantu.” Bu muvua lumu lua mudimu wende luenda lumuangalaka, “misumba minene yakamulonda kumbukila ku Ngalileya ne ku Decapolis ne ku Yeruzaleme ne mu Yudeya ne diamuamua dia Yordane.” (Matayi 4:23, 25, NW) Pa kubamona, “wakabumvuila luse, bualu bavua bapungile ne batangalakangane bu mikoko idi kayiyi muyilami.” Pavuaye ulongesha, bavua mua kujingulula luse anyi disuangana dikole divuaye nadi bualu buabo; tshivua anu bu manyi mapolesha mabombeka pa mputa yabo avua abasemeja menemene kudiye.—Matayi 9:35, 36, NW.
2. Pa kumbusha bishima bia Yezu, ntshinyi tshivua tshikoka misumba minene?
2 Mbishima kayipu bia diondapa mubidi biakenza Yezu—kuenza bua se: bena nsudi bakezudibue, bena mapapa bumvua, bafofo bamona, bibombo bienda, bafue bapinguluka ku muoyo! Eyowa, ebi mbijadiki bia tuyayi tukamona bia bukole bua Yehowa budi buenza mudimu ku butuangaji bua Yezu bivua mua kukoka misumba mivulavulayi! Kadi, bishima kabivua anu bintu bimuepele bivua bibakoka to; misumba minene ivua kabidi ilua bua kuondopibua mu nyuma pavua Yezu ulongesha. Tshilejilu, anji monaku diandamuna diabo, kunyima kua bamane kuteleja Muyuki wende wa pa Mukuna wa mpatshi: “Pakajikija Yezu mêyi ende, tshipeta tshivua tshia se: misumba ivua ikemeshibua bua ndongeshilu wende; bualu uvua ulongesha bu muntu uvua ne bumfumu, ne kabiyi bu ba-skribe babo to.” (Matayi 7:28, 29, NW) Ba-rabi babo bavua batêla bilele bia ba-nkambua bilondeshile ba-rabi babo ba kale bua kutua malongesha abo nyama ku mikolo. Yezu uvua ubalongesha ne bumfumu bua kudi Nzambi: “Malu andi ngamba, ndi ngamba amu bu muvua Tatu muangambile.”—Yone 12:50, NW.
Dilongesha diende divua dilenga mutshima
3. Mmunyi muvua mmanyishilu wa mukenji wa Yezu mushilangana ku wa ba-skribe ne Bafarizeya?
3 Dishilangana pankatshi pa dilongesha dia Yezu ne dia ba-skribe ne Bafarizeya kadivu’anu bua malu avuamu—malelela a kudi Nzambi adi matapulukangane ne bilele bikena bifunda bia bujitu bia ba-nkambua bia kudi bantu—kadi kabidi ne bua mushindu uvuaye ulongesha. Ba-skribe ne Bafarizeya bavua badiambi ne bena malu makole, bena lutambishi bavua bazangika mianzu ne bapetula misumba pa kuyangat’anu bu “bantu bela mulawu.” Bishilangane, Yezu yeye uvua muena lutulu, mudipuekeshi mu tshieledi tshia lungenyi, muena buimpe, muena musangelu, ne misangu mivule kayi muena malu makole ne uvua ubumvuila luse. Yezu kavua ulongesh’anu ne mêyi majalame, kadi kabidi ne mêyi avua atua ku muoyo, avua afumina mu mutshima wende, avua aya buludiludi mu mitshima ya bamuteleji bende. Mukenji wende wa disanka uvua ukoka bantu kudiye, ubasaka bua kuya kumpala kua dîba mu ntempelo bua kumuteleja, ne uvua ubasaka bua kumulondabu menemene ne kumuteleja ne musangelu. Bantu misumba minene bavua balua bua kumuteleja, bamba ne: “Muntu nansha umue katu muanji kuakula nunku to.”—Yone 7:46-49, NW; Mâko 12:37; Luka 4:22; 19:48; 21:38.
4. Ntshinyi tshivua nangananga tshikoka bantu bavule mu buambi bua Yezu?
4 Bushuwa, kamue ka ku tubingila kavua kakoka bantu ku dilongesha diende kavua ditumika diende ne bifuanyikijilu. Yezu uvua umona bivua bakuabo bamona, kadi uvua wela meji ku bintu bivuabo kabayi belela meji to. Dimena dia bilongo mu madimi, nyunyu iibaka masua ayi, bantu bamiamina mamiinu, balami batuala mikoko mijimina, mukaji utela tshitetela ku tshilamba tshikulukulu, bana banaya pa miaba ya tshinsangansanga, balobi bakoka makondo abo—bintu bivua muntu yonso umona—kabivua bibule mushinga ku mêsu a Yezu to. Kuonso kuvuaye utapa dîsu, uvua umona bivuaye mua kuenza nabi mudimu bua kumvuija [tshidi] Nzambi ne Bukalenge Buende anyi bua kuela patoke mianda ya mu nsangilu wa bantu bavua bamunyunguluka.
5. Mpa binganyi pavua Yezu ushimikila bifuanyikijilu biende, ne ntshinyi tshivua tshivuija bimfuanyi biende bipatudi bia bipeta bimpe?
5 Bifuanyikijilu bia Yezu bivua bishindamena pa bintu bia ku dituku dionso bivua bantu bamone misangu mivule, ne pavua malelela masuikakajibua ku bintu ebi bia pa tshibidilu, avua alamata ne lukasa luonso mu ngenyi ya bantu ne abuela mu kandondo ka bieledi bia lungenyi bia bateleji. Malelela a mushindu’eu kaavu’anu atelejibua patupu; bavua baamona ne mêsu a mu lungenyi ne baavuluka kunyima kakuyi lutatu. Bimfuanyi bia Yezu bivua biasunguluja ku dipepela diabi, bitokesha kudi bintu bivua bikengedibua, bivua kabiyi mua kunyangakaja ne kupumbisha ngumvuilu wa malelela. Tshilejilu, tuangate tshimfuanyi tshia muena Samariya munangi wa muntu nende. Mona mushindu wa dikema udi muntu netu ne bua kuikala. (Luka 10:29-37) Pashishe, Yezu wakafila tshifuanyikijilu tshia bana ba balume babidi—umue wakamba ne: neenze mudimu mu budimi bua mvinyo, kadi kakenza to, mukuabo wakamba muvuaye kayi mua kuenza, wakaya kutumika mu budimi. Udi ne lukasa luonso umona tshidi ne mushinga menemene mu ditumikila dilelela—nkuenza mudimu mufila. (Matayi 21:28-31) Bieledi bia lungenyi kabivua bibungila anyi bitua eku ne kuaka pavua Yezu ulongesha to. Bieledi biabu bia lungenyi bivua bishindamija bikole pa bivuabo bateleja ne bamona.
Yezu uvua uleja dinanga pavuabi bikengedibua
6. Ndîba kayi didi kuikala mutshintshikidi, anyi kubenga kuikala muena malu makole kuambuluisha menemene?
6 Misangu mivule padi Bible wakula bua kuikala ne butshintshikidi, note udi kuinshi kua dibeji udi uleja se: budi bumvuija kubenga kuikala muena malu makole. Meji a kudi Nzambi kaena ne malu makole padiku mianda kampanda idi ikengela kuangata ne mushinga. Tudi ne bua kuikala batshintshikidi, anyi katuyi bena malu makole. Bakulu badi ne bua kutekesha mutshima padi dinanga dikengedibua ne padi dinyingalala dikumbanyina kubenga kuikala bena malu makole. (1 Timote 3:3; Yakobo 3:17) Yezu wakashiya bilejilu bia dikema bia muntu uvua kayi muena malu makole, utua ntshinta upingana pavua luse ne diditeka pa muaba wa bakuabo bikengedibua.
7. Têla bimue bilejilu bia Yezu bia dibenga kuikala muena malu makole.
7 Dimue edi, Yezu wakamba ne: “Kadi muntu udi umvila ku mêso a bantu, meme nemmuvile panyi ku mêso a Tatuanyi udi mu diulu.” Kadi kakabenga Petelo to, nansha pakamuvila Petelo misangu isatu mijima. Kuvua kabingila ka kulejila luse, kavua Yezu muangate ne mushinga. (Matayi 10:33; Luka 22:54-62) Kuvua kabidi tubingila tua kulejila luse pavua mukaji muena disama dia mashi uvua kayi mukezuke mutupe Mikenji ya Mozese pa kulua mu misumba. Yezu kakamupisha to. Wakajingulula dishikila diende. (Mâko 1:40-42; 5:25-34; tangila kabidi Luka 5:12, 13.) Yezu uvua muambile bapostolo bende bua kabamutandudi bu Masiya to, kadi kakashala anu mushimanane pa dîyi-diludiki edi pakadimanyishaye yeye nkayende bu Masiya kudi mukaji muena Samariya ku tshiina [tshia mâyi]. (Matayo 16:20; Yone 4:25, 26) Mu mianda yonso eyi, dinanga, luse ne diditeka pa muaba wa bakuabo biakavuija dibenga kuikala ne malu makole edi mmuanda muakanyine.—Yakobo 2:13.
8. Ntshikondo kayi tshivua ba-skribe ne Bafarizeya pa tshibidilu bakonyangaja ne kabayi bakonyangaja mêyi-maludiki?
8 Bivua bishilangane ne ba-skribe ne Bafarizeya bena malu makole. Mu malu adi abatangila buobo nkayabo, bavua mua kushipa tshilele tshia Nsabatu wabo bua kutuala bimpanga biabo ku biina [bia mâyi]. Anyi pikala bimpanga biabo peshi muanabo mudishinde mu tshiina, bavua pa tshibidilu bashipa Nsabatu bua kumupatulamu. Kadi kudi bakuabo bantu, bavua mu malu wonso bena malu makole! Kabavua “basua kunyungisha [malu malomba] nansha ne munu wabo.” (Matayi 23:4, NW; Luka 14:5) Bua Yezu, bantu bavua ne mushinga muvule kupita mêyi-maludiki; bua Bafarizeya, mêyi-maludiki avua ne mushinga muvule kupita bantu.
Kulua “muana wa dîyi-dituma”
9, 10. Kunyima kua dipingana ku Yeruzaleme, baledi ba Yezu bakamusangana penyi, ne ngelelu wa nkonko wa Yezu uvua umvuija tshinyi?
9 Bakuabo batu badiabakena se: kudi anu muanda umuepele wa mu mpukampuka wa ku buana bua Yezu udibo bafunde. Kadi bavule kabena bafika ku dijingulula diumvuija dinene dia muanda awu to. Mbatufundilawu mu Luka 2:46, 47, NW: “Kunyima kua matuku asatu, bakamusangana mu ntempelo, musombe munkatshi mua balongeshi ne ubateleja ne ubela nkonko. Kadi buonso bavua bamuteleja bavua bakema bikole bua bujinguludi buende ne mandamuna ende.” Nkonga-miaku wa Kittel wa Theological Dictionary of the New Testament udi utuala lungenyi lua se: mu muanda eu, muaku wa tshiena-Greke mutumika nawu pa muaba wa “ngelelu wa nkonko” kauvua anu dijinga patupu dia buana dia kumanya bivule to. Muaku eu uvua mua kutedibua bua kufunkuna ngelelu wa nkonko mutumika nende kudi ba-nzuji mu dikonkonona, bukebuludi, dikonkonona pa kuela nkonko ne tshipatshila tshia kupisha eyi ivua mijudibua kumpala, nansha nkonko “ya diteta nayi ne budimu ya Bafarizeya ne Basadiseya,” anu bu eyi idi mitedibue mu Mâko 10:2 ne 12:18-23.
10 Nkonga-miaku umue umue eu udi utungunuka ne: “Mu mmuenenu wa ntumikilu eu bidi nansha mua kuebejibua né . . . [Luka] 2:46 udi uleja, ki ngelelu wa nkonko wa kujinga kumanya bivule wa muana mutekete nansha, anyi pamu’apa bishilangane, mmuleje mumvuija Ende matshimunyi. [Mvese] wa 47 udi mua kuikala mu diumvuangana ne mmuenenu eu wa ndekelu, mumvuija Ende mmatshimunyi.”a Nkudimuinu wa Rotherham wa mvese wa 47 udi udileja bu dipetangana didi disumpakaja: “Mpindieu buonso bavua bamuteleja bakasumpakana bikole bitambe, bua bujinguludi buende ne mandamuna ende.” Mukanda wa Robertson wa Word Pictures in the New Testament udi wamba ne: dikemeshibua diabo dia munanunanu edi divua diumvuija se: “bakasumpakana bikole bitambe, mêso abo avua asua kujomoka mu nyama.”
11. Diandamuna dia Mariya ne Yozefe ku bivuabo bamone ne bateleje divua tshinyi, ne ntshinyi tshidi nkonga-miaku kampanda wa malu a teoloji wamba?
11 Ndekelu wa bionso, pakafika baledi ba Yezu mu ntempelo, “bakakema.” (Luka 2:48) Robertson udi wamba ne: muaku wa tshiena-Greke udi mu tshiambilu etshi udi umvuija “bu mututa mututu, bu muipata ne mututu” Udi usakidila ne: Yozefu ne Mariya “bavua bu batuta mututu” kudi biakamonabo ne biakumvuabo. Mu ngumvuilu muimpe, Yezu ukavua mumane kuikala mulongeshi uvua ukemesha. Pa bidi bitangila muanda eu wakenzeka mu ntempelo, nkonga-miaku wa Kittel udi umanyisha se: “Yezu wakamana kutuadija ku buana buende buluishi ne bamfumu bena malu a Nzambi muvua ndekelu wa bionso baluishi Bende ne bua kuteketa mu maboko.”
12. Ntshinyi tshiakafikila Yezu kunyima kua dishintakajangana mêyi ne bamfumu bena malu a Nzambi?
12 Ne diteketa mu maboko ke tshiakenza baluishi ba Yezu! Bidimu bungi kampanda kunyima, ku ngelelu wa mushindu’eu wa nkonko ke kuakatshimuna Yezu naku Bafarizeya bituadijile “ku dine dituku adio, muntu nansha umue katshivua ukimina kabidi dimukonka bualu.” (Mateus 22:41-46, Mukenji Mulenga) Bia muomumue, Basadiseya bakapanga tshiakuamba pa lukonko lua dibiishibua ku lufu ne “kabatshivua bakimina dimuebeja kalu to.” (Lukas 20:27-40, Mukenji Mulenga) Ba-skribe kabakatshimuna nansha kakese. Kunyima kua umue wa kudibo mumane kushintakajangana mêyi ne Yezu, “muntu nansha umue kavua ne dikima dia kumuela nkonko.”—Mâko 12:28-34, NW.
13. Ntshinyi tshidi tshivuija muanda wakenzeka mu ntempelo wa mushinga munene mu muoyo wa Yezu, ne ndimanya kayi dia pa mutu didiwu ufila?
13 Bua tshinyi muanda eu udi utangila Yezu ne balongeshi mu ntempelo udi umuepele udi musungula mu ya ku buana buende bua kuuyukidilangana? Uvua ntuadijilu wa dishintuluka dikole mu muoyo wa Yezu. Pakavuaye ne bidimu bu 12, wakalua tshivua bena Yuda mua kubikila bu “muana wa dîyi-dituma,” udi ne bukokeshi bua kutumikila mêyi-makulu awu. Pakadiabakena Mariya bua kanyinganyinga kavua Yezu mumupeteshe yeye ne Yozefe, diandamuna dia muanende diakaleja se: pamu’apa uvua mujingulule diledibua diende bu muntu dia mu tshishima ne bu-Masiya buende buvua ne bua kulua. Ebi mbabimanyishe ku mêyi ende a se: mu buludiludi, Nzambi uvua menemene Tatuende: “Bua tshinyi nuvua nuenda nunkeba? Kanuvua bamanye se: ndi ne bua kuikala mu nzubu wa Tatuanyi anyi?” Mu lupitapita, mêyi aa ng’a Yezu a kumpala adi mafunda mu Bible, ne adi aleja dimanya diende dia dilongolola dia Yehowa bua ditumibua diende pa buloba. Nenku, muanda eu mujima udi umue wa ku idi ne mushinga munene.—Luka 2:48, 49, NW.
Yezu mmunangi ne mmumvuidi wa bana
14. Mmalu kayi a mushinga mukole a Yezu muana mu ntempelo adi bansonga ne bua kumanya?
14 Muyuki eu udi ne bua kusankisha nangananga bana. Udi uleja mushindu uvua Yezu ne tshisumi tshionso mulonge pavuaye wenda ukulumpa. Mu ntempelo, meji a “muana [eu] wa dîyi-dituma” wa bidimu 12 avua akemesha ba-rabi. Kadi wakatungunuka ne kutumika pamue ne Yozefe mu ditanda dia mabaya, “wakatungunuka ne kukokela” Yozefe ne Mariya, ne wakavudija “dianyishibua kudi Nzambi ne kudi bantu.”—Luka 2:51, 52, NW.
15. Mmunyi muvua Yezu muikale mukankamiji wa bana mu mudimu wende pa buloba, ne ebi bidi biumvuija tshinyi bua bansonga lelu’eu?
15 Yezu uvua menemene mukankamiji wa bana munkatshi mua mudimu wende pa buloba: “Bakulu ba basaserdose ne baskribe bamona malu a dikema avuaye muenza awo, kabidi ne bana batekete bela mbila mu Ntempelo ne: ‘Ozana muana wa Davide!’, munda kubafikamu, e kumuambilabo ne: ‘Udi mumvue mudibo bamba anyi?’ Yezu kuandamuna ne: ‘Ndi mumvue bionso. Katshia kanuena babale miaku eyi: “Mukana mua bana ne ba ku dibele udi mudilongoluele lumu”?’” (Mateus 21:15, 16, Mukenji Mulenga; Musambu wa 8:2) Udi mukankamiji wa nkama ne nkama ya binunu bia bana lelu’eu badi balama muoyo wabo mutoke ne bamusamuna, bamue ba kudibo badi benza nunku nansha bia kumona lufu!
16. (a) Ndilongesha kayi divua Yezu mupeshe bapostolo bende pa kuimanyika muana mutekete munkatshi muabo? (b) Mmu tshikondo kayi tshikole tshitambe mu muoyo wa Yezu muvuaye anu ulama dîba bua bana?
16 Pakebejanganabo pa eu wa munkatshi muabo uvua mutambe bunene, Yezu wakambila bapostolo 12 ne: “‘Pikala muntu musue kuikala wa kumpala, ikale wa ndekelu ku bonso ne musadidi wa bonso.’ Pashishe kuangataye muana mutekete, kumujadika munkatshi muabo, kumuupukilaye, kubambila ne: ‘Yonso udi wakidila umue wa ku bana batekete aba mu dina dianyi, udi ungakidila meme; yonso udi ungakidila, udiye wakidila ki mmeme to, apo ngUdi muntume.’” (Markus 9:35-37, Mukenji Mulenga) Kabidi, pavuaye uya ku Yeruzaleme bua musangu wa ndekelu, bua kuakamangana ne diteta dikuate buôwa ne lufu, wakalamina dîba bua bana: “Lekelayi bana batekete bavue kundi; kanubakandiki, bualu bukalenge bua [Nzambi, NW] mbua badi babafuane.” Pashishe “[wakambula bana mu maboko ende ne kutuadija kubabenesha, ubatenteka bianza biende, NW].”—Markus 10:13-16, Mukenji Mulenga.
17. Bua tshinyi bivua bipepele bua Yezu kusuikanganaye ne bana batekete, ne ntshinyi tshidi tshimutangila tshidi bana ne bua kuvuluka?
17 Yezu mmumanye tshidi kuikala bu muana mutekete munkatshi mua bakulumpe. Wakasomba pamue ne bakulumpe, kutumika pamue nabo, kumanya mua kubakokela, ne kabidi kumvua musangelu, kudiumvua mukubibue bua dinanga diabo kudiye. Bana, Yezu udi bia muomumue mulunda wenu; wakanufuila, ne nenuikale ne muoyo wa kashidi binuatumikila mêyi-matuma ende.—Yone 15:13, 14.
18. Ndungenyi kayi ludi lulenga ku muoyo lutudi ne bua kulama mu tshieledi tshia lungenyi, nangananga mu bikondo bia makenga anyi njiwu?
18 Kuenza tshidi mêyi-matuma a Yezu alomba ki nkukola anu mudibi mua kuedibua meji to. Bansonga, mmudiakaje bua kunukuatshisha nuenu ne muntu kayi mukuabo yonso, anu bu mutudi tubala mu Matayi 11:28-30, [NW]: “Vuayi kundi meme, nuenu buonso badi bakenga ne bazengele ne majitu, ne meme nennukankamije. Angatayi bujitu buanyi [anyi “Kuatayi nanyi muinshi bujitu buanyi,” note kuinshi kua dibeji] nulongele kundi meme, bualu ndi mupole-malu ne mudipuekeshi mu mutshima, ne nenupete dikankamijibua bua anyima yenu. Bualu tshikokedi tshianyi ntshitekete ne bujitu buanyi mbupepele.” Anjibi kufuanyikija, bu muudi usadila Yehowa mu muoyo webe, Yezu udi ku luseke luebe, usuika bujitu ne kalolo kuonso ne upepeja dibuki. Aa mmeji adi alenga ku muoyo bua yonso wa kutudi!
19. Nnkonko kayi pa ndongeshilu wa Yezu itudi ne bua kukonkonona ku tshikondo tshionso?
19 Kunyima kua dikonkonona kakese mishindu ivua Yezu ulongesha, tudiku tumona se: tudi petu tulongesha anu bu muakenzaye anyi? Patudi tumona bantu badi kabayi ne makanda a mubidi ne badi ne nzala ya mu nyuma, luse ludiku lutusaka bua kuenza tshionso tshitudi mua kuenza bua kubambuluisha anyi? Patudi tushidimuna bakuabo, tutuku tulongesha Dîyi dia Nzambi, peshi, anu bu Bafarizeya tutu tulongesha yetu ngenyi nkayetu anyi? Tutuku ne mbabi bua kumona bintu bia ku dituku dionso bidi bitunyunguluke bitudi mua kutumika nabi bua kutokesha malu, kuafuanyikija, kushindika, kubandisha busunguluji bua malelela a mu nyuma anyi? Tutuku tuepuka kuteka mêyi-maludiki adi kaayi majoboke padi, bua tumue tubingila, dinanga ne luse bikengela kulejibua pa kubenga kuikala ne malu makole mu ditumika ne mêyi-maludiki a mushindu’eu anyi? Ne netuambe tshinyi bua bana batekete? Tutuku bia muomumue tubatabalela bimpe ne tubaleja bulenga-bunangi anu bu muakenza Yezu anyi? Utuku ukankamija bana bebe bua kulonga mushindu wakenza Yezu patshivuaye muana anyi? Newenze malu ne dîsu dikole anu bu muakenza Yezu kadi mudiakaje bua kuakidila ne musangelu wonso banyingaladi, mushindu utu nzolo wa tshikuka ukungija tuana tuende muinshi mua mapuapua ende anyi?—Matayo 23:37.
20. Ne lungenyi kayi lua disanka lutudi mua kudisamba nalu tuetu nkayetu bu mutudi tusadila Nzambi wetu?
20 Bituenza madikolela bua kuenza tshietu tshionso tshidi tshilenga bua kulongesha anu bu muakenza Yezu, bushuwa, neatuteke ‘muinshi mua dibuki diende.’—Matayi 11:28-30, NW.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bushuwa, tudi ne kabingila menemene bua kuitabuja se: Yezu uvua pa tshibidilu uleja kanemu kakanyine kudi bakulu bende abo, nangananga bena mitu mitokoloke ne bakuidi.—Fuanyikija ne Lewitiki 19:32; Bienzedi 23:2-5.
Utshidi muvuluka anyi?
◻ Bua tshinyi misumba ivua ikukila kudi Yezu?
◻ Bua tshinyi Yezu kavua ushala muena malu makole pa bidi bitangila amue-mêyi maludiki?
◻ Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku ngelelu wa Yezu wa nkonko kudi balongeshi ba mu ntempelo?
◻ Mmalongesha kayi atudi mua kupetela ku malanda a Yezu ne bana batekete?