Yehowa—Tatu wetu muena luse luengeleki
“Yehowa udi mûle tente ne disuangana ne luse.”—YAKOBO 5:11, NW, (note kuinshi kua dibeji).
1. Bua tshinyi bena budipuekeshi badi bakokibua kudi Yehowa Nzambi?
BUKUA-mabulunge mbudie muaba mutambe kualabala mu mushindu udi bashikuluji ba malu a mu tshibuashibuashi kabayi mua kubadika galaksi idi ibuenza. Galaksi Wetu udi muenza ne dîba ne mikuabo mitoto mivule, mmutambe kualabala kakuyi mushindu wa muntu kubadika mitoto idimu. Mikuabo mitoto bu mudi Antares, mminene ne ikenka misangu binunu ne binunu kupita dîba. Mbukole kayipu budi nabo Mufuki Munene wa mitoto yonso mu bukua-mabulunge! Bushuwa, “nyeye udi upatula biluilu biayi bilondeshile bungi buayi, udi ubikila buonso buayi mêna ayi.” (Yeshayi 40:26, NW) Kadi, Nzambi muine eu udi ukemesha udi kabidi “mûle tente ne disuangana ne luse.” Mmushindu kayipu udi dimanya dia mushindu’eu dikankamija basadidi ba Yehowa badipuekeshi, nangananga aba badi mu dibungama bua dikengeshibua, masama, kanyinganyinga ne nsombelu mikuabo mikole!
2. Mmunyi mudi mpampu ya diengeleka yangatshibua kudi bena mu bulongolodi ebu?
2 Bantu bavule badi bangata mpampu, bu mudi “disuangana ne luse” ya Kristo, bu butekete. (Filipoi 2:1) Benzeja kudi nkindi ya [bena dilongesha dia] didimenena dia bintu, badi basaka bantu ku didizangika nansha biobio bitatshisha nyanji ya bakuabo. Bavule badi benda lumu mu malu a dijikija lutetuku ne manaya mbena bikadilu bia balume ba tshikisu badi kabayi bapuekesha binsonji anyi baleja disuangana. Ke mutu bamue bamfumu bena malu a tshididi benza. Seneca, muena nkindi mupapishi wa mutshima wakashidimuna Nero amperere wa tshikisu, wakaleja patoke se: “luse mbutekete.” Mukanda wa Cyclopædia wa Clintock ne Strong udi wamba ne: “Dipapisha mutshima . . . ditshidi anu ne buenzeji mu ngenyi ya bantu.”
3. Mmunyi muakadimanyisha Yehowa yeye nkayende kudi Mozese?
3 Bishilangane, bu-muntu bua Mufuki wa bukua-bantu budi bukankamija. Wakadimanyisha yeye muine kudi Mozese mu mêyi aa: “Yehowa, Yehowa, Nzambi mulekeledianganyi wa bilema ne mulenga, utu kayi ukuata tshiji lubilu ne muena bulenga-bunangi buvule ne bulelela, . . . utu ulekelela ntupakanyi ne ditupa mikenji ne mpekatu, kadi katu ulekela kufila manyoka to.” (Ekesode 34:6, 7, NW) Bulelela, Yehowa wakakoma didimanyisha diende edi pa kuzangika buakane buende. Kakulekela kufila dinyoka kudi benji ba mpekatu ba ku budisuile. Pabi, udi diambedi udimanyisha bu Nzambi mulekeledianganyi wa bilema, ku muaku ku muaku “mûle tente ne dilekelelangana bilema.”
4. Ndiumvuija kayi didi dikankamija didi nadi muaku wa tshiena-Ebelu udibo misangu mivule bakudimuna “dilekelelangana bilema”?
4 Imue misangu, muaku “dilekelelangana bilema” udi wangatshibua anu mu ngumvuilu mubi wa dikosa bilumbu wa dilekela kufila dinyoka. Kadi, difuanyikija nkudimuinu ya Bible didi disokolola diumvuija dimpe dia mufidi wa tshiena-Ebelu wa ku muaku wa pa muanda ra·chamʹ. Bilondeshile bamue bashikuluji ba miaku, muji wawo udi umvuija “kuikala munefuke.” “Racham,” bu mudi mukanda wa Synonyms of the Old Testament umvuija, “udi wakula bua nyanji muondoke ne wa disuangana wa luse bu mudi eu utu ujudibua kudi dimona dia butekete anyi dikenga bidi nabi munangibue wetu peshi eu utu ukengela diambuluisha dietu.” Mumvuija makuabo adi akankamija a ngikadilu eu muimpe adi mua kupeteka mu mukanda wa Étude perspicace des Écritures, Volime 2, mabeji a 295-299.
5. Mmunyi muvua dilekelelangana bilema dimueneka patoke mu Mikenji ya Mozese?
5 Luse lua Nzambi luengeleki ndulejibua patoke mu Mikenji yakapeshaye ditunga dia Izalele. Bakengi bu mudi bakamba, bana ba nshiya ne bapele bavua ne bua kuangatshibua ne luse luonso. (Ekesode 22:22-27; Lewitiki 19:9, 10; Dutelonome 15:7-11) Buonso, kusangisha bapika ne nyama, bavua ne bua kubabidila diikisha dia Nsabatu dia ku lumingu luonso. (Ekesode 20:10) Kupita apu, Nzambi uvua wangata ne mushinga bantu bavua ne budipuekeshi buonso bangata bakuabo ne dinanga dionso. Nsumuinu 19:17 udi wamba ne: “Udi ufuila muhele luse udi usombesha Yehowa bintu; yeye neamuenzele bimpe ku buimpe buakamuenzeleye.”
Mikalu ya luse lua Nzambi
6. Bua tshinyi Yehowa wakatuma baprofete ne batuadi ba mikenji kudi tshisamba tshiende?
6 Dîna dia Nzambi divua disunguluja bena Izalele ne bavua bamutendelela mu ntempelu ku Yeruzaleme, uvua “nzubu bua dîna dia Yehowa.” (2 Kulondolola 2:4, NW; 6:33) Kadi, kunyima bakatuadija kuanyisha tshiendenda tshia masandi, ditendelela mpingu, ne dishipangana, mianda idi itamba kutobolola dîna dia Yehowa. Mu diumvuangana ne bu-muntu buende bua dilejangana luse, Nzambi wakasua kulongolola nsombelu eu mubi ne lutulu luonso kayi usua kutuala tshipupu pa ditunga dijima. “Uvua anu ubadimuija ku butuangaji bua batuadi bende ba mikenji, pa kutuma ku musangu ne ku musangu, bualu uvua umvuila tshisamba tshiende ne tshisombelu tshiende luse. Kadi, bavua bapepeja batuadi ba mikenji ba Nzambi mulelela, ne bapetula mêyi ende ne baseka baprofete bende, too ne pakatamba tshiji tshia Yehowa kukola bua tshisamba tshiende, too ne muvuaku kakutshiyi diondopibua.”—2 Kulondolola 36:15, 16, NW.
7. Pakafika luse lua Yehowa ku mikalu yalu, ntshinyi tshiakenzekela bukalenge bua Yuda?
7 Nansha mudi Yehowa muikale muena luse ne kayi ukuatshika tshiji lubilu, padibi bikengedibua utu uleja tshiji tshiakane. Nenku, luse lua Nzambi luakafika ku mikalu yalu. Tudi tubala pa bidi bitangila bipeta bibi biakapatuka: “Nunku [Yehowa, NW] wakatuma mukelenge wa Bena Kasada bua kuluanganeye n’abo, bakashiha bansongalume babo ne muele wa nvita mu muaba wabo wa tshijila; kabakafuila bansongalume ne bansongakaji bakatshidi kamama nansha bantu banunu bakoke luse; wakabafila bonso mu bianza biandi.” (2 Kulondolola 36:17) Nenku, Yeruzaleme ne ntempelo wende biakabutudibua ne bena ditunga bakaya nabo mu bupika ku Babilone.
Luse bua dîna Diende
8, 9. (a) Bua tshinyi Yehowa udi wamba ne: nealeje luse bua dîna diende? (b) Mmunyi muakapuwishibua baluishi ba Yehowa?
8 Matunga avua mabanyungulule akasanka bua tshipupu etshi. Mu mushindu wa disendeka, bakamba ne: “Aba mbena tshisamba tshia Yehowa, ne mbabapatule kumbukila mu ditunga diende.” Mutuibua ku muoyo bua ditobolola edi, Yehowa wakamba ne: “Nengumvue luse bua dîna dianyi dinsantu . . . Bushuwa nensantuishe dîna dianyi dinene, . . . ne matunga neamanye se: meme ndi Yehowa.”—Yehezekele 36:20-23, NW.
9 Kunyima kua ditunga diende dimane kuikala mu bupika munkatshi mua bidimu 70, Nzambi muena luse Yehowa, wakabapikula ne kubapingaja ku Yeruzaleme bua kuibakulula ntempelu. Bualu ebu buakapuwisha matunga avua mabanyungulule, akabandila ne dikatshila. (Yehezekele 36:35, 36) Diakabi, ditunga dia Izalele diakaditua tshiakabidi mu dienza malu mabi. Muena Yuda wa lulamatu, Nehemiya, wakambuluisha bua kuakaja nsombelu eu. Mu disambila dienza patoke, wakalejilula luse luvua Nzambi muleje ditunga adi pa kuamba ne:
10. Mmunyi muakazangika Nehemiya luse lua Yehowa?
10 “Mu tshikondo tshia dikenga diabo hakadilabo kûdi, wewe wakabunvuila mu diulu; bu mudi bunene bua luse luebe wewe wakabaha basungidi bakabasungila mu bianza bia bena lukuna babo. Kadi hakahetabo ditalala, bakenza malu mabi ku mesu kuebe kabidi; nunku wewe wakabashiya mu bianza bia bena lukuna babo bua kubakokeshabo; kadi hakakudimunabo mitshima ne hakadilabo kûdi, wewe wakabunvuila mu diulu; bua luse luebe lunene wewe wakabasungila misangu ya bungi. . . . Kadi wewe wakabafuila luse bidimu bia bungi.”—Nehemiya 9:26-30; tangila kabidi Yeshaya 63:9, 10.
11. Ndishilangana kayi didi pankatshi pa Yehowa ne nzambi mienza kudi bantu?
11 Ndekelu wa bionso, kunyima kua dibenga ne tshikisu tshionso Muana munangibue wa Nzambi, ditunga dia bena Yuda diakajimija disanka diadi bua kashidi. Nzambi wakabalamata munkatshi mua bidimu bipite pa 1 500. Etshi tshidi buntemu bua kashidi budi bujadika se: bushuwa, Yehowa udi Nzambi wa luse. Ndishilangana kayipu ditoke ne disunguluke ne nzambi ya tshikisu ne mvidi ikena nyanji mienza kudi bantu bena mpekatu!—Tangila mu dibeji dia 8.
Dileja luse ditambe bunene
12. Ntshinyi tshivua dileja luse ditamba bunene dia Nzambi?
12 Dileja luse ditambe bunene dia Nzambi nditumibua dia Muanende munanga pa buloba. Bushuwa, dilama muoyo mutoke dia Yezu diakatamba kusankisha Yehowa, e kufilabi diandamuna dipuangane ku mabandu a Diabolo a dishima. (Nsumuinu 27:11) Kadi, anu mu tshikondo atshi, kulekela bua Muanende munanga kukengeshibuaye ne tshikisu tshionso ne kupeta lufu lukuate bundu, kakuyi mpata biakatamba kubungamija Yehowa kupita bidi muledi kayi yonso kayi muanji kunanukila. Tshivua mulambu munene wa dileja dinanga, wakunzuluila bukua-bantu njila wa lupandu. (Yone 3:16) Anu bu muvua Zakayi, tatuende wa Yone Mubatiji mudianjile kumanyisha, biakazangika “luse luengeleki lua Nzambi wetu.”—Luka 1:77, 78.
13. Mmu mushindu kayi munene muakamuenesha Yezu bu-muntu bua Tatuende?
13 Ditumibua dia Muana wa Nzambi pa buloba diakapetesha kabidi bukua-bantu diumvuija ditokesha pa bu-muntu bua Yehowa. Mmunyi amu? Mmu mushindu wa se: Yezu wakamuenesha mu bupuangane buonso bu-muntu bua Tatuende, nangananga mu mushindu uvuaye wangata badipuekeshi ne luse luengeleki! (Yone 1:14; 14:9) Mu muanda eu, bafundi basatu ba Evanjeliyo: Matayi, Mâko, ne Luka badi batumika ne muaku wa pa muanda wa tshiena-Greke splag·khniʹzo·mai, udi ufumina ku muaku wa tshiena-Greke udi wakula bua “mala.” “Ku muji wawo,” ke mudi mushikuluji wa miaku ya mu Bible William Barclay umvuija, “udi mua kumueneka anu bu kawena umvuija luse anyi diditeka pa muaba wa bakuabo bia pa tshibidilu, kadi n’dupampu ludi lusaka muntu too ne buondoke bua dikala diende. Mmuaku wa tshikuma mutambe yonso bukole wa mu tshiena-Greke udi ufunkuna nyanji ya dileja luse.” Udi ukudimunyibua mishindu kabukabu bu “kumvua luse” anyi “kusakibua kudi luse.”—Mâko 6:34; 8:2.
Pavua Yezu umvua luse
14, 15. Mu tshimenga tshia Ngalileya, mmunyi muvua Yezu musakibue kudi luse, ne ebi bidi bileja tshinyi?
14 Muanda udi wenzekela mu tshimenga tshia Ngalileya. Muntu kampanda muikale ne “nsudi mubidi mujima” wakasemena kudi Yezu kayi utumikila tshilele tshia kudianjila kudimanyisha. (Luka 5:12) Yezu wakamukanyina ne dîsu dikole bua muvuaye kayi muela lubila ne: “Tshiena mukezuke, tshiena mukezuke,” anu bu muvua Mikenji ya Nzambi ilomba anyi? (Lewitiki 13:45) Tòò. Pamutu pa nanku, Yezu wakateleja mitendakenu yende ya muntu ukavua mujimije ditekemena: “Bu wewe mua kusua, udi mua kunkezula.” “Musakibue kudi luse,” Yezu wakolola tshianza ne kulengaye muena nsudi, wamba ne: “Ndi musue. Kezudibua.” Muntu eu wakumvua diakamue bilenga. Yezu kakaleja anu bukokeshi buende bua kuenza bishima bumupa kudi Nzambi, kadi wakaleja kabidi nyanji ya dinanga yakamusaka ku ditumika ne bukokeshi bua nunku.—Mâko 1:40-42.
15 Bantu bavuaku mua kusemena kudi Yezu bu yeye kayi muleje bangabanga nyanji ya luse anyi? Tòò. Tshikondo kampanda pashishe, wakatutakena ne milongo ya bantu bavua baya ku dijikangana bafumina mu tshimenga tshia Naine. Bushuwa, Yezu uvua mumane kumone dijikibua dia bantu bavule kumpala, kadi edi divua mu mushindu wa pa buawu dikuate luse. Mufue uvua muana umuepele wa mukamba kampanda. “Musakibue kudi luse,” Yezu wakasemena kudiye [mukamba] ne kuamba ne: “Lekela kudila.” Pashishe udi wenza tshishima tshitamba bunene tshia kumupingajila muanende ku muoyo.—Luka 7:11-15.
16. Bua tshinyi Yezu wakumvua luse bua musumba munene uvua umulonda?
16 Dilongesha didi dilenga ku muoyo dipetela ku mianda mitêla kuulu eku ndia se: padi Yezu “musakibua kudi luse,” udi wenza bualu kampanda buimpe bua kutuala diambuluisha. Tshikondo kampanda pashishe, Yezu wakatangila misumba minene ivua imulonda. Matayi udi umanyisha se: “wakabumvuila luse, bualu bavua bapungile ne batangalakangana bu mikoko kayiyi mulami.” (Matayi 9:36, NW) Bafarizeya kabavua ne tshia nsongo tshivuabo benza bua kujikija nzala ya mu nyuma ya bantu to. Pamutu pa nanku, bavua batekela badipuekeshi mikandu kabukabu ivua kayiyi ikengedibua. (Matayo 12:1, 2; 15:1-9; 23:4, 23) Mmuenenu yabo bua bantu yakasokolodibua pakambabu bua aba bavua bateleja Yezu ne: “Musumba eu udi kawuyi mumanye Mikenji ntshisamba tshiela mulawu.”—Yone 7:49, NW.
17. Mmunyi mudi luse lua Yezu bua misumba lumusake, ne mu muanda eu mbuludiki kayi bua musangu mule budiye ufila?
17 Bishilangane, Yezu wakatamba kulengibua ku mutshima bua nsombelu mubi wa mu nyuma uvua nende misumba. Kadi, kudi bantu bavule badi basankidila mukenji wa Bukalenge bua kubatabalelaye muntu pa nkayende. Ke bualu kayi, wakalomba balongi bende bua kusambila bua bena mudimu bavule. (Matayi 9:35-38) Mu diumvuangana ne masambila a mushindu’eu, Yezu wakatuma bapostolo bende ne mukenji eu: “Bukalenge bua mu diulu buasemenyi pabuipi.” Mêyi-maludiki akafidibua mu tshikondo atshi bakatumika nawu bu mulombodi muakane bua bena nkristo bituadijile mu tshikondo atshi too ne lelu’eu. Bushuwa, nyanji ya Yezu ya dileja luse idi imusaka bua kujikija nzala ya mu nyuma ya bukua-bantu.—Matayi 10:5-7.
18. Mmunyi muakandamuna Yezu pakamunyangila misumba diikisha diende, ne ndilongesha kayi ditudi tupetelaku?
18 Mu tshikuabo tshikondo, Yezu wakaditatshisha kabidi bua bintu bia mu nyuma bivua misumba ikengela. Mu tshikondo atshi, yeye ne bapostolo bende bavua bapungile kunyima kua luendu lua buambi, ne bakapengama bua kuikisha. Kadi, mu katupa kîpi, bantu bakatandula pavuabo. Pamutu pa Yezu kufika munda bua dibanyangila diikisha diabo, Mako udi ulonda ne: uvua “musakibue kudi luse.” Ne ntshinyi tshivua kabingila ka nyanji miondoke ya Yezu? “Bavua bu mikoko kayiyi muyilami.” Tshiakabidi, Yezu wakaleja nyanji yende pa kuenza bualu kampanda ne wakatuadija kulongesha misumba “pa bukalenga bua Nzambi.” Eyowa, bua nzala yabo ya mu nyuma yakamusaka ku didibudisha diikisha diende divua dikengedibua bua kubalongesha.—Mâko 6:34; Luka 9:11.
19. Mmunyi muvua diditatshisha dia Yezu bua bintu bivua misumba ikengela dipite ne bivuabo bakengela mu nyuma?
19 Nansha muvuaye bangabanga uditatshisha bua bivua bantu bakengela mu nyuma, kavua nansha kakese ulengulula bintu bia nshindamenu bivuabo bakengela ku mubidi to. Mu tshikondo tshimue tshimue atshi, “wakapolesha aba bavua bakengela diondapibua.” (Luka 9:11) Mu tshimue tshikondo kunyima, misumba yakashala nende mutantshi mule, ne kabavua pabuipi ne nzubu yabo to. Pakajingululaye bivuabo bakengela ku mubidi, Yezu wakambila balongi bende ne: “Ndi ngumvuila musumba [eu] luse, bualu kukadi matuku asatu adibo pamue nanyi ne kabayi ne tshintu tshia kudia; ne tshiena musue kubapingaja munda mutupu to. Badi mua kupangila mu njila.” (Matayi 15:32, NW) Mpindieu Yezu udi wenza bualu kampanda bua kubepula ku dikenga. Udi upetesha mu tshishima balume, bakaji ne bana binunu ne binunu biakudia ku milungu ya mampa muanda-mutekete ne ndambu wa mishipa mikese.
20. Ntshinyi tshitudi tulongela ku tshilejilu tshia ndekelu tshifunda tshia disakibua dia Yezu kudi luse?
20 Tshilejilu tshia ndekelu tshidi tshifundibue tshia disakibua dia Yezu kudi luse ntshia mu luendu luende lua ndekelu ku Yeruzaleme. Misumba minene idi yenza luendu pamue nende bua kuya kuenza difesto dia Pasaka. Mu njila pabuipi ne Yeriko, bafofo babidi balombi ba ka-luse bavua anu bela mbila ne: “Mukalenge, utufuile luse.” Misumba ivua ikeba kubapuwisha, kadi Yezu wakababikila ne wakabebeja tshivuabo basue bua yeye kubenzela. “Mukalenge, suaku bua mêsu etu atabajibua,” ke muakamusengelelabo. “Musakibue kudi luse,” udi ulenga mêsu abo, ne badi bapeta lumonu. (Matayi 20:29-34, NW) Ndilongesha kayipu bunene ditudi tulongela ku muanda eu! Yezu ukadi pa kutuadija lumingu luende lua ndekelu lua mudimu wende pa buloba. Udi ne midimu mivule ya kukumbaja kumpala kua kupeta lufu lua tshikisu lua ku bianza bia bena mudimu ba Satana. Kadi, kakalekela bufimpakaji bua tshitupa tshîpi bumupumbisha bua kuleja nyanji yende ya luse luengeleki bua bintu bia mushinga mukese bivua bantu bakengela.
Bifuanyikijilu bidi bizangika luse
21. Ntshinyi tshidi tshilejibua ku diumbushila dia mfumu kampanda dibanza dinene dia mupika wende?
21 Muaku wa pa muanda wa tshiena-Greke splag·khniʹzo·mai, mutumika nawu mu miyuki eyi ya mu nsombelu wa Yezu, badi kabidi batumika nawu mu bisatu bia ku bifuanyikijilu bia Yezu. Mu umue muyuki, mupika kampanda wakalomba bua kumulekelelabo bua tshikondo kampanda bua kufutaye dibanza dinene divuaye nadi. Mfumuende, “musakibue kudi luse,” udi umumbushila dibanza diende. Ebi bidi bileja se: Yehowa Nzambi mmuleje luse lunene pa kumbusha dibanza dinene dia mpekatu bua muena nkristo yonso udi wenza midimu ya ditabuja mu mulambu wa Yezu wa tshia-bupikudi.—Matayi 18:27; 20:28.
22. Tshidikijilu tshia muana mutulavi tshidi tshileja tshinyi?
22 Pashishe kudi muyuki wa muana mutulavi. Vuluka tshiakenzeka pakapingana muana wa balume eu muena mutu mukole ku nzubu. “Patshivuaye pa bule, tatuende wakamumona, luse e kumukuata ne kuasa lubilu ne kumupukila ku nshingu kuende ne kumutua mishiku ne dinanga dionso.” (Luka 15:20, NW) Ebi bidi bileja se: padi muena nkristo udi ulua muena mutu mukole uleja dinyingalala dilelela, Yehowa neamufuile luse ne kuanyisha ne dinanga dionso eu udi mupingana. Nunku, ku bifuanyikijilu bibidi ebi, Yezu udi uleja se: Tatuetu Yehowa “udi mûle tente ne disuangana ne luse.”—Yakobo 5:11, note kuinshi kua dibeji, mu NW.
23. Ndilongesha kayi ditudi tulongela ku tshifuanyikijilu tshia Yezu tshia muena Samariya munangi wa muntu nende?
23 Ditumika disatu dia mu tshimfuanyi ne muaku splag·khniʹzo·mai didi ditangila muena Samariya wa luse “uvua musakibue kudi luse” bua nsombelu mukuate luse wa muena Yuda uvuabo banyenga bintu ne uvuabo bashiya mufua tshipuka. (Luka 10:33, NW) Wenza malu mu diumvuangana ne nyanji eyi, muena Samariya wakenza bionso bivua ku bukokeshi buende bua kuambuluisha muenyi eu. Bualu ebu budi buleja se: Yehowa ne Yezu badi batekemena bua bena nkristo balelela balonde tshilejilu tshiabo pa kubaleja diengeleka ne luse. Imue ya ku mishindu itudi mua kuenza nunku netuyikonkonone mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
Nkonko yakuambulula
◻ Kuikala mulekeledianganyi wa bilema kudi kumvuija tshinyi?
◻ Mmunyi muakaleja Yehowa luse bua dîna diende?
◻ Ntshinyi tshidi dileja luse ditamba bunene?
◻ Mmushindu kayi munene udi Yezu umuenesha bu-muntu bua Tatuende?
◻ Ntshinyi tshitudi tulongela ku bienzedi bia Yezu bidi bileja luse ne ku bifuanyikijilu biende?
[Kazubu mu mabeji 12, 13]
MIAKU MILENGA BUA “DITABALELANGANA DIA DINANGA”
“O MALA anyi, mala anyi!” ke muakadila muprofete Yelemiya. Uvuaku udilakana bua munda kusama mukebesha kudi tshintu kampanda tshibi tshivuaye mudia anyi? Tòò. Yelemiya udi utumika ne mfuanyikijilu kampanda wa mu tshiena-Ebelu bua kuleja buondoke bua diditatshisha diende pa bidi bitangila tshipupu tshivua ne bua kudituta pa bukalenge bua Yuda.—Yelemiya 4:19.
Bu mudi Yehowa Nzambi muikale ne nyanji miondoke, muaku wa tshiena-Ebelu bua “mala,” anyi bua “bia munda,” (me·ʽimʹ), mbatumike pawu nawu bua kufunkuna mpampu yende miengeleki. Tshilejilu, makumi a bidimu kumpala kua tshikondo tshia Yelemiya, bisa dikumi bia bukalenge bua Izalele biakakuatshibua ku bupika kudi mukalenge wa Assyrie. Yehowa wakalekela bua kuenzekabi nunku bu dinyoka bua dibula lulamatu diabo. Kadi Nzambi wakabapua muoyo mu bupika muvuabo baya nabo anyi? Tòò. Wakashala anu mulamate kudibo bualu bavua tshisamba tshiende tshia tshiovo. Pa kubabikila mu dîna dia tshisa tshinene tshia Efrayime, Yehowa wakebeja ne: “Efrayime ki mmuananyi wa balume munanga, peshi muananyi undi ngengeleka anyi? Bualu mu bualabale buonso bua dimujana dianyi, kakuyi mpata, nemmuvuluke kabidi. Ke bua tshinyi mala anyi mmavunguluke buende. Bushuwa nemmumvuile luse.”—Yelemiya 31:20, NW.
Pa kuamba ne: “mala anyi mmavunguluke,” Yehowa uvua mutumike ne ngakuilu wa mu tshimfuanyi bua kuleja nyanji miondoke yende ya dinanga bua tshisamba tshiende tshivuabo baye natshi mu bupika. Mu diumvuija diende mvese eu, mushikuluji wa miaku ya mu Bible wa mu siekele wa 19 E. Henderson wakafunda ne: “Kakuena tshintu nansha tshimue tshidi mua kupita kuleja nyanji miengeleki ya buledi kudi muana mujimine udi walukila, idi Yehowa muleja apa. . . . Nansha muvuaye mujana [batendeledi ba mpingu bena Efrayime] ne mubanyoka . . . , kakabapua muoyo to, kadi, bishilangane, wakadianjila kusanka bua dipoleshibua diabo dikavua pabuipi.”
Muaku wa tshiena-Greke bua “bia munda,” anyi “mala,” mbatumika nawu mu mushindu wa muomumue ne udi mu Mifundu ya tshiena-Greke ya bena nkristo. Padibo kabayi batumika nawu ku muaku ku muaku, bu mudi mu Bienzedi 1:18, udi wakula bua mpampu ya disuangana anyi luse. (Filemona 12) Muaku eu udi imue misangu musuikakaja ku wa tshiena-Greke udi umvuija “bimpe” anyi “bilenga.” Mupostolo Paulo ne Petelo badi batumika ne biambilu ebi bikuatakaja padibo bakankamija bena nkristo bua bikale “bena luse luengeleki,” ku muaku ku muaku “badiakaje bilenga bua kuleja luse.” (Efeso 4:32, NW; 1 Petelo 3:8, NW) Muaku wa tshiena-Greke udi wakula bua “bia munda” udi pawu mua kusuikakajibua ku wa tshiena-Greke pol·yʹ. Disangisha miaku eyi didi ku muaku ku muaku diumvuija “kumvua bisama bivule munda.” Tshiambilu etshi tshia mu tshiena-Greke tshitu tshimueneka anu misangu mikese mbatumika natshi musangu anu umuepele mu Bible, ne tshidi tshiakula bua Yehowa Nzambi. Nkudimuinu wa Traduction du Monde Nouveau (mu anglais) udi ukudimuna nunku: “Yehowa mmûle tente ne disuangana.”—Yakobo 5:11.
Ndianyisha kayipu ditudi ne bua kuikala nadi bua padi wa bukole buvule butambe mu bukua-mabulunge, Yehowa Nzambi muikale mushilangane ne nzambi ya tshikisu mienza kudi bantu babule luse! Mu didikija Nzambi muena “luse luengeleki,” bena nkristo balelela mbasakibue bua kuenza bia muomumue mu malanda abo ne bakuabo bantu.—Efeso 5:1.
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Pakafika luse lua Nzambi ku mikalu yalu, Yehowa wakapesha bena Babilone njila wa kutshimuna tshisamba tshiende tshiena mutu mukole
[Tshimfuanyi mu dibeji 11]
Kulekela Muanende munanga ufua kuakumvuija Yehowa Nzambi dibungama ditambe bunene didi muntu nansha umue kayi muanji kupeta
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Yezu wakamuenesha mu bupuangane buonso bu-muntu bua Tatuende bua dileja luse