Nkonko ya babadi
Mu 1 Petelo 2:9, nkudimuinu wa “King James Version” udi ubikila bena nkristo bela manyi “tshipungu tshisungula.” Ebi bidi ne bua kuikala ne buenzeji pa mmuenenu wetu wa ditumika dia Yezu ne muaku “tshipungu” udi mufunda mu Matayo 24:34 anyi?
Muaku “tshipungu” udi usanganyibua mu dikudimuna dia mvese yonso ibidi eyi mu imue nkudimuinu. Bilondeshile nkudimuinu wa King James Version, mupostolo Petelo wakafunda ne: “Kadi nudi tshipungu tshisungula, buakuidi bua bukalenge, ditunga dinsantu, tshisamba tshia pa buatshi; bua nuikale ne bua kuleja patoke disamuna dia eu wakanubikila kumbukila mu mîdima ku butoke buende bua dikema.” Ne Yezu wakadianjila kuamba ne: “Bushuwa ndi nnuambila, Tshipungu etshi katshiakupita, too ne padi malu aa wonso akumbana.”—1 Petelo 2:9; Matayo 24:34.
Mu mvese wa kumpala eu, mupostolo Petelo wakatumika ne muaku wa tshiena-Greke geʹnos, eku mu mêyi a Yezu mafunda, tudi tusangana muaku ge·ne·aʹ. Miaku eyi ibidi ya tshiena-Greke idi mua kumueneka mifuanangane, ne idi misuikakane ku muji umue; kadi mmiaku mishilangane, ne idi ne mumvuija mashilangane. Nkudimuinu wa New World Translation of the Holy Scriptures—With References udi wamba mu note kuinshi kua dibeji pa 1 Petelo 2:9 ne: “‘Tshisa.’ Greke, geʹnos; mushilangane ne ge·ne·aʹ, ‘tshipungu,’ bu mu Mt 24:34.” Note wa kuinshi wa muomumue udi usanganyibua pa Matayo 24:34.
Bu mudi note ya kuinshi eyi ileja, geʹnos udi mu mushindu muakanyine mukudimunyibue ku muaku wa mu Anglais udi umvuija “tshisa,” bu mudiwu usanganyibua mu nkudimuinu mivule ya mu Anglais. Mu 1 Petelo 2:9, Petelo wakalamika mulayi udi usanganyibua mu Yeshaya 61:6 bena nkristo bela manyi badi ne ditekemena dia mu diulu. Bine aba mbapatukile mu matunga ne bisamba bivule, kadi mfuminu yabu ya ku tshilelelu kayitshiena ne mushinga padibu balua bena tshisamba tshia Izalele wa mu nyuma. (Lomo 10:12; Galatia 3:28, 29; 6:16; Buakabuluibua 5:9, 10) Petelo wakabafunkuna bu badi benda balua, mu ngumvuilu wa mu nyuma, tshisumbu tshishilangane—“tshisa tshisungula, buakuidi bua bukalenge, ditunga dinsantu, tshisamba bua bumpianyi bua pa buabu.”
Kadi mu mêyi mafunda a Yezu mu tshiena-Greke adi asanganyibua mu Matayo 24:34, tudi tusangana muaku eu ge·ne·aʹ. Mbianyishibue mu mushindu mualabale ne: Yezu uvua utela, ki ‘ntshisa’ kampanda tshia bantu, kadi bantu bavua ne muoyo mu lupolu kansanga lua tshikondo.
Kukadi bidimu bitue ku lukama, Charles T. Russell, mulombodi wa kumpala wa Société Watch Tower, wakaleja bualu ebu patoke, pakafundaye ne: “Nansha mudi miaku ‘tshipungu’ ne ‘tshisa’ mua kuambibua ne: mmifumine ku muji umue peshi mbangilu, kadi kayena ya muomumue; ne mu ditumika nayi mu Mifundu miaku eyi ibidi idi mishilangane bikole. . . . Mu miyuki isatu mishilangane ya mulayi eu mbianyishibue ne: Mukalenge wetu mmutumike ne muaku wa tshiena-Greke mushilangane menemene (genea) udi kauyi umvuija tshisa, kadi udi ne diumvuija dia muomumue ne muaku wetu wa tshiena Anglais udi ukudimunyibua ne: tshipungu. Ditumika dikuabu ne muaku eu wa tshiena-Greke (genea) didi dileja ne: kawena mutumika nawu ne diumvuija dia tshisa, kadi mbua kufunkuna bantu badi ne muoyo mu tshikondo tshimue.”—Mukanda wa The Day of Vengeance, mabeji 602-603.
Mu matuku mashale aa, mukanda wa A Handbook on the Gospel of Matthew (1988), mulongoluela bakudimunyi ba Bible, wakamba ne: “[Nkudimuinu wa The New International Version] udi ukudimuna tshipungu etshi ku muaku ku muaku kadi ulondesha ne note kuinshi kua dibeji, ‘Peshi tshisa.’ Ne mushikuluji kampanda wa Dipungila Dipiadipia udi witaba ne: ‘Matayo uvua usua kumvuija ki ng’anu tshipungu tshia kumpala kunyima kua Yezu kadi mbipungu bionso bia buena Yuda biakamubenga.’ Nansha nanku, kakuena tshijadiki tshia malu a muakulu bua kushindamija yonso wa ku nkomenu eyi, ne idi ne bua kuangatshibua bu madikolela bua kuepuka ngumvuilu wa patoke. Mu nyunguluilu wawu wa ku tshibangidilu muaku eu uvua ufunkuna anu bantu bine ba mu tshikondo tshia Yezu.”
Bu mutuvua bayukidilepu mu mabeji 10 too ne 15, Yezu wakapiisha tshipungu tshia bena Yuda ba mu matuku ende, bena tshikondo tshiende bakamubenga. (Luka 9:41; 11:32; 17:25) Wakatumika misangu mivule ne mileji-ngikadilu bu mudi “tshibi ne tshia masandi,” “tshikena ditabuja ne tshikonyangale,” ne “tshia masandi ne tshia malu mabi” mu diumvuija dia tshipungu atshi. (Matayo 12:39; 17:17, NW; Mâko 8:38) Pakatumika Yezu ne muaku “tshipungu” bua musangu wa ndekelu, uvua pa Mukuna wa Olive ne bapostolo banayi. (Mâko 13:3) Bantu aba, bavua kabayi banji kuedibua manyi a spiritu peshi kabayi mu tshisumbu tshia bena nkristo, kabavua bushuwa benza “tshipungu” kampanda nansha tshisa kansanga tshia bantu. Tshibidi, bavua bibidilangane bikole ne ditumika dia Yezu ne muaku “tshipungu” bua kufunkuna bena tshikondo tshiende. Nunku bavua mua kumvua ne meji wonso tshivuaye natshi mu lungenyi pakatelaye “tshipungu etshi” bua musangu wa ndekelu.a Mupostolo Petelo, uvuaku dîba adi, wakakankamija bena Yuda kunyima ne: “Disungilayi ku tshipungu etshi tshinyongoboka.”—Bienzedi 2:40, NW.
Tukadi bafunde misangu mivule pa tshijadiki tshia se: malu mavule avua Yezu mudianjile kuamba mu muyuki wende umue umue eu (bu mudi mvita, bikumina, ne biyole bia nzala) akakumbana pankatshi pa diamba diende dia mulayi eu ne dibutuka dia Yeruzaleme mu 70 B.B. Mavule, kadi ki ng’wonso kâkakumbana to. Tshilejilu, kakuena tshijadiki tshia se: kunyima kua dibundibua dia Yeruzaleme kudi bena Lomo (66-70 C.E.) “tshimanyinu tshia Muana wa muntu” tshiakamueneka, tshienzeja “bisa bionso bia pa buloba” bua kuditutabi. (Matayo 24:30, NW) Nunku, dikumbana adi dia pankatshi pa 33 B.B. ne 70 B.B. divua ne bua kuikala dia ntuadijilu, ki ndikumbana dionso anyi dia bunene bualabale divua kabidi Yezu muikala utela.
Mu mêyi a mbangilu a nkudimuinu wende wa mukanda wa Josèphe The Jewish War, G. A. Williamson udi ufunda ne: “Bayidi, ke mudi Matayo utuambila, bakebeja [Yezu] lukonko lua bitupa bibidi—pa dibutudibua dia Ntempelo ne pa dilua Diende yeye muine dia ndekelu—ne Yeye wakabapesha diandamuna dia bitupa bibidi, tshiakumpala tshivua tshidianjila kumanyisha mu mushindu wa tshikuma mianda ivua ne bua kumvuijibua mu bujima buayi menemene kudi Josèphe.”
Eyowa, mu dikumbana dia ntuadijilu, “tshipungu etshi” kabiyi mpata tshivua tshisua kumvuija bualu bumue bumue anu bu muvuatshi mu bikondo bikuabu—tshipungu tshia mu tshikondo tshimue-tshimue tshia bena Yuda bakena bena kuitabuja. “Tshipungu” atshi katshivua ne tshia kujimina katshiyi tshimone bivua Yezu mudianjile kumanyisha. Anu bu muakela Williamson nseka, mulayi eu wakadileja mulelela mu makumi a bidimu bia kumpala kua dibutuka dia Yeruzaleme, diakumvuija Josèphe, mumonyi-mufundi wa malu a kale.
Mu dikumbana dibidi anyi dinene, “tshipungu etshi” tshidi ne tshia kuikala kabidi mu mushindu mumvuike bantu ba tshikondo tshimue. Bu mudi tshiena-bualu tshidi tshituadija mu dibeji dia 16 tshishindika, katuena ne bua kukoma se: Yezu uvua utela bungi bujadika bua bidimu budi buenza “tshipungu” kampanda.
Bishilangane, malu abidi a nshindamenu adi mua kuambibua pa bidi bitangila lupolu kayi luonso ludi mua kulamikibua ku “tshipungu.” (1) Tshipungu tshia bantu katshiena mua kuangatshibua bu lupolu ludi ne bungi bua bidimu bujadika, bu mudibi mbikidilu ya tshikondo idi yumvuija bungi kampanda bujadika bua bidimu (dikumi dia bidimu anyi siekele). (2) Bantu ba tshipungu kampanda batu ne muoyo bua lupolu luîpi mu bualabale kansanga, ki ndupolu lule to.
Nunku, pakumvua bapostolo Yezu utela “tshipungu etshi,” bavua ne tshia kuela meji kayi? Eku tuetu, ne dibabidila dia dimona dia bualu, tudi bamanye ne: dibutuka dia Yeruzaleme mu “dikenga dinene” diakalua bidimu 37 kunyima, pakateleja bapostolo Yezu kabavua mua kumanya bualu ebu. Bishilangane, ditela diende dia “tshipungu” divua ne tshia kubapesha, ki nngumvuilu wa lupolu lua bule bunene, kadi ng’wa bantu badi ne muoyo mu bule bua lupolu lua tshikondo tshidi mu bualabale kampanda ne mikalu. Bidi bia muomumue buetu. Nenku, mmunyipu mudi mêyi a Yezu adi alonda aa makanyine: “Pa bidi bitangila dituku adi ne dîba adi, muntu nansha umue ki mmubimanye, nansha banjelo ba mu diulu peshi Muana, kadi amu Tatu. . . . Pa nanku, nuenu penu nuikale bamane kudilongolola, bualu Muana wa muntu udi ulua pa dîba dinudi kanuyi bamanye.”—Matayo 24:36, 44, NW.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mu tshiambilu etshi “tshipungu etshi,” mupinganyi mufunkunyi wa mushindu kampanda houʹtos udi wakanangana bimpe ne muaku wa mu Anglais mukudimuna ne: “etshi.” Udi mua kufunkuna tshintu kampanda tshidiku mpindieu anyi tshidi kumpala kua muakudi. Kadi udi kabidi mua kuikala ne mumvuija makuabu. Mukanda wa Exegetical Dictionary of the New Testament (1991) udi uleja ne: “Muaku [houʹtos] udi ufunkuna muanda wa mpindieu menemene. Nunku tshiambilu [aion houʹtos] ‘mbulongolodi budiku lelu’eu’ ebu . . . ne [geneaʹ haute] ‘ntshipungu tshidi ne muoyo mpindieu’ etshi (Tshilejilu, Mat 12:41 note wa kuinshi, 45; 24:34)” Mushikuluji George B. Winer udi ufunda ne: “Mupinganyi [houʹtos] imue misangu utu ufunkuna, ki mmuaku mutambe kuikala pabuipi, kadi mmuaku mutambe kuikala kule, uvua, bu tshiena-bualu tshia kumpala, mutamba kuikala pabuipi mu lungenyi, mupite yonso kuikala mu meji a mufundi.”—Mukanda wa A Grammar of the Idiom of the New Testament, mfundilu wa 7, 1897.