“Tumikayi, ki mbua biakudia bidi bijimina”
ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI DAVID LUNSTRUM
Meme ne muakunyanyi wa balume Elwood tuvua babande pa tshiimanyinu tshia metre 9 kulu, tuvua tufunda ne mukubu pa tshifundidi tshipiatshipia pa nzubu wa bisasa bivule wa tshiapu tshia Société Watchtower. Kukadi bidimu bipite pa 40, miaku eyi itshidipu, ikankamija ne: “BALA DÎYI DIA NZAMBI BIBLE MUNSANTU DITUKU DIONSO.” Lumingu luonso, binunu bia bantu badi bamona tshifundidi etshi padibu basabuka tshilamba tshitumbe tshia Brooklyn.
DIVULUKA dianyi dia kale didi dikongoloja dituku dia kusukula bilamba mu dîku. Mamu uvua ubika pa dîba 5 wa dinda, usukula bilamba bia bena mu dîku dietu bonso, ne tatu uvua udilongolola bua kuya ku mudimu. Bavua pa tshibidilu benza diyukidilangana diabu dia luya, tatu uvua utua ku bualu bua se: mu mushindu kampanda ne kansanga muntu mmudimenene mu bule bua miliyo ya bidimu, ne mamu uvua wambulula mêyi a mu Bible bua kujadika se: bantu mbifukibua bia buludiludi bia Nzambi.
Nansha mumvua anu ne bidimu muanda-mutekete, ngakamona se: mamu uvua ne bulelela. Nansha mumvua munange tatu bikole, mvua mukumbane bua kumona se: mitabuja ende kaavua afila ditekemena bua matuku atshilualua nansha. Mmushindu kayipu uvua mamu ne bua kusanka bu yeye mua kumona se: bidimu bivule panyima, babidi ba ku bana bende ba balume bavua bafunde ne mukubu pa tshifundidi tshivua tshikankamija bantu bua kubalabu Bible, mukanda uvuaye munange bikole!
Kadi ndi ndonda malu mu mushindu mutshiompakaja. Mmunyi mungakafika ku dipeta mudimu wa muabi eu? Ndi njinga kualukila mu tshidimu tshia 1906, bidimu bisatu kumpala kua diledibua dianyi.
Tshilejilu tshia lulamatu tshia mamu
Tshikondo atshi mamu ne tatu batshivua baselelanganaku ne bavua basombele mu ntenta kampanda ku Arizona. Mulongi wa Bible kampanda, muvua Bantemu ba Yehowa babikidibua tshikondo atshi, wakalua ne kupeshaye mamu mikanda mifunda kudi Charles Taze Russell, ivua ne tshiena-bualu tshia Études des Écritures. Wakasomba butuku bujima uyibala ne kabiakanenga bua kumonaye se: ke bulelela buvuaye ukeba. Kakakumbana bua kuindila tatu uvua ne bua kualukila ufumina ku dikeba dia mudimu.
Tatu pende kavua musankishibue ne bivua ekleziya ilongesha nansha, nunku, bua tshikondo tshikese, wakitaba bulelela ebu bua mu Bible. Kadi, panyima, wakasungula wende njila mu malu a ntendelelu ne wakatatshisha mamu bikole. Nansha nanku mamu kakalekela kutabalela majinga a mubidi ne a mu nyuma a bana bende nansha.
Tshiena mua kupua muoyo muvua mamu upueka butuku buonso ku tshisasa tshia muinshi, mumane kuenza mudimu mukole dituku dijima, bua kutubadila bimue bitupa bia Bible peshi kuyukila netu pa malu a mushinga a mu nyuma. Tatu uvua pende muenji munene wa mudimu, bu mumvua nkola, wakandongesha mudimu wa bianza wa dilaba dia mukubu. Eyowa, tatu wakandongesha kuenza mudimu, kadi mamu wakandongesha tshindi mua kukuatshila mudimu, bu muakalongesha Yezu, ‘bua biakudia bidi kabiyi bijimina.’—Yowanese 6:27, MMM.
Ndekelu wa bionso, dîku dietu diakasa mu tshimenga tshikese tshia Ellensburg mu ditunga dia Washington, ku bule bua kilometre mitue ku 180 ku est kua Seattle. Patuakatuadija tuetu bana kubuela mu bisangilu bia Balongi ba Bible ne mamu, tuvua tusangila mu nzubu ya bantu. Bantu bonso bakumbuka mu kasumbu ketu ka dilonga pavua dikengedibua dia kuya mu mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu diedibue kashonyi. Kadi mamu kakateketa nansha. Ebi bivua ne buenzeji bua kashidi munda muanyi bua kueyemena buludiki bua bulongolodi bua Yehowa.
Ndekelu wa bionso tatu ne mamu bakalela bana tshitema. Mvua muanabu muisatu, muledibue mu dia 1 Kasuamansense 1909. Bua ku bonso, basambombo ba kutudi ke bakalonda tshilejilu tshilenga tshia mamu ne kulua Bantemu ba Yehowa ba mitalu.
Diditshipa ne ditambula
Pankavua pa kukumbaja bidimu 20, ngakadilambula kudi Yehowa, ne ngakaleja patoke didilambula edi pa kutambula mu mâyi mu 1927. Ditambula diakenzeka ku Seattle mu nzubu wa bisasa bivule kampanda wa kale uvua muikale kumpala ekleziya wa bena Batiste. Mvua musanke muvuabu bumbushe kaleya ka kale. Tuakafidibua muinshi ku tshiowelu tshia muinshi mua buloba mutuakapeshibua mizabi mile mifike bua kuvuala. Biakamueneka anu bu ne: tuvua tuya kujika muntu.
Ngakashala kabidi ku Seattle bua ngondo mikese panyima, ne tshikondo atshi ngakalabula bua musangu wanyi wa kumpala bumanyishi bua ku tshiibi ne ku tshiibi. Eu uvua undudika wakangambila ne: “Uye nunku pa kunyunguluka nzubu eu, ne meme ndi mmunyunguluka luseke lukuabu.” Nansha mumvua ne buôwa, ngakafila bisumbu bibidi bia mikanda mikese kudi mukaji kampanda mulengele. Ngakatungunuka mu mudimu wa buambi wa ku tshiibi ne ku tshiibi pangakalukila ku Ellensburg, ne mpindieu, kukadi kupite bidimu bu 70, mudimu wa mushindu eu utshidi amu disanka dinene buanyi.
Mudimu ku tshilombuelu tshia buloba bujima
Kakuakapita matuku a bungi, muntu kampanda uvua musadile ku Betele wa ku Brooklyn, tshilombuelu tshia buloba bujima tshia Société Watch Tower, wakankankamija bua kusadilaku bu mudisuile. Matuku makese panyima pa muyuki wetu nende, dimanyisha kampanda diakapatuka mu tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi dileja ne: kuvua dikengela dia diambuluisha ku Betele. Nenku ngakenza dilomba. Tshiena mua kupua muoyo disanka dianyi pangakapeta mukanda bua kutuadija kusadila ku Betele wa ku Brooklyn, ku New York, mu dia 10 Luabanya 1930. Apo ngakatuadija mudimu wanyi wa ku dîba ne ku dîba wa kutumika bua ‘biakudia bidi kabiyi bijimina.’
Uvua mua kuela meji ne: bu mumvua ne dimanya mu dilaba mukubu, mvua mua kupeshibua mudimu eu bua kulaba bintu kampanda mukubu. Pamutu pa nanku, mudimu wanyi wa kumpala uvua wa kutumika ne biamu bia ditela nabi mabeji a mikanda mu tshiapu etshi. Nansha muvuabi mudimu wa muomumue matuku onso, wakansankisha mu bule bua bidimu bipite pa bisambombo. Tshiamu tshinene tshia dipatula natshi mikanda tshituvua binyike ne dinanga se: buâtu bua mvita bua kale tshivua tshipatula mikanda mikese ivua itumibua mu tshisasa tshietu tshia muinshi pa mukaba musambuluji. Tuvua ne disanka dionso tuteta bua kumona né tuvua mua kutela mikanda mikese eyi ne lukasa luakanangane ne lua dipatuka diayi mu buâtu ebu bua mvita.
Pashishe ngakatumika mu bibambalu bivule, ne mu etshi mutuakenzela fono. Tuakatumika ne biamu abi bua bantu bateleje kumpala kua mishiku ya mbelu yabu mamanyisha a mu Bible matentula munda mua matadi. Fono mululame uvua muenza ne mupatula kudi badisuile mu tshibambalu tshietu. Fono eu kavua anu upatula mamanyisha madianjila kukuata kadi uvua kabidi ne miaba ya pa buayi ya kuambuila mikanda mikese ne pamu’apa ya kuelela mampa kabidi. Ngakapeta muabi wa kuleja mushindu wa kutumika ne tshiamu etshi tshipiatshipia mu 1940, mu bisangilu, mu mpuilu wa mu Détroit ku Michigan.
Kadi, tuvua tuenza malu matambe dienza dia biamu bidi bikengela mbabi. Tuvua kabidi tuenda tuenza makajilula a mu nyuma a bungi. Tshilejilu, Bantemu ba Yehowa bavua ne tshibidilu tshia kuvuala tshilengejilu ne tshimanyinu tshia nkuruse munkatshi pa tshifulu. Kadi tuakafika pashishe ku diumvua se: Yezu wakashipibua pa mutshi mululame, ki mpa nkuruse nansha. (Bienzedi 5:30) Nenku divuala dia bilengejilu ebi diakajika. Bivua disanka dianyi dia mudimu bua kutula tukanu ku bilengejilu ebi. Pashishe or wakenguludibua ne kupanyishibua.
Nansha mutuvua ne programe wa ku lumingu muule ne mudimu utuvua tuenza mu matuku atanu ne ndambu, tuvua tuenza kabidi mudimu wa Buena-kristo ku ndekelu kua mbingu. Dimue dituku, bantu 16 ba kutudi bakakuatshibua ne kuedibua mu buloko ku Brooklyn. Bua tshinyi? Ee, mu matuku au tuvua tumona ne: bitendelelu bionso mbiakanangane ne ntendelelu wa dishima. Nenku tuakavuala bimanyinu bivua bifunda mu luseke lumue ne: “Ntendelelu mbuteyi ne didinga” ne mu luseke lukuabu ne: “Sadilayi Nzambi ne Kristo Mfumu.” Bu mutuakavuala bimanyinu ebi, tuakedibua mu buloko, kadi Hayden Covington, mulumbuluidi wa Société Watch Tower, wakatupatuisha. Tshikondo atshi bilumbu bia bungi bivua bitangila budikadidi bua ntendelelu bivua bikoshibua ku Kabadi Kanene ka ku États-Unis, bivua disanka bua kuikala ku Betele ne kuteleja luapolo pa bidi bitangila ditshimuna dietu.
Ndekelu wa bionso ngakapeshibua midimu ivua ikengela dimanya dianyi dia mulabi wa mukubu. Tuvua ne tudiomba tuetu tua WBBR mu tshidiila tshia Staten, umue wa ku misoko itanu ya ditunga dia New York. Tuleya tua tudiomba etu tuvua ne bule bupite metre 60, ne tuvua ne bisumbu bisatu bia nshinga ya biamu. Ngakasomba pa dibaya dia bule bua sentimetre 90 ne butshiama bua sentimetre 20 pamvua mbandishibua kuulu kudi muena mudimu nanyi. Musombe kuulu pa tshisombedi tshikese etshi, ngakalaba mukubu ku nshinga ya biamu ne ku tuleya. Bamue bavua bangebeje né katuvua benze masambila a bungi dîba dia mudimu eu!
Mudimu kampanda wa mu été undi tshiyi mua kupua muoyo nansha ng’wa disukula madidishi ne dilaba mukubu ku mielelu ya madidishi a nzubu wa bisasa bivule wa tshiapu etshi. Tuakabikila mudimu eu ne: diikisha dietu dia mu été. Tuakasa tshiimanyinu tshietu tshia mabaya ne ku diambuluisha dia biamu bia dibandisha ne dipuekesha, tuvua tubanda ne tupueka bisasa muanda-mukulu bia nzubu.
Dîku dikuatshishi
Mu 1932 tatu wanyi wakafua, ne ngakadiebeja né mvua ne bua kualukila ku nzubu bua kuambuluisha Mamu. Nenku dimue dituku kumpala kua didia dia midi, ngakateka note kampanda pa mesa a kumpala kuvua muanetu Rutherford, muludiki wa Société usomba. Mvua mufunda ndomba bua kuyukila nende. Mumane kujingulula diditatshisha dianyi ne mumanye ne: mvua ne bana betu ba balume ne ba bakaji ku mbelu, wakebeja ne: “Udiku wanyisha kushala ku Betele ne kuenza mudimu wa Mukalenge anyi?”
“Eyowa ndi muanyishe,” ke mungakandamuna.
Nenku wakampesha lungenyi lua kufundila mamu bua kumona né mmuanyishe dipangadika dianyi dia kushala. Ke tshingakenza, ne wakafunda uleja dianyisha diende dionso bua dipangadika dianyi. Bushuwa, ngakanyisha bulenga ne mubelu bia muanetu Rutherford.
Munkatshi mua bidimu bianyi bivule ku Betele, mvua ku musangu ne ku musangu mfundila bena mu dîku dietu ne mbakankamija bua kusadilabu Yehowa, anu bu muvua mamu munkankamije. Mamu wakafua mu Kashipu 1937. Mbuenzeji kayipu buvuaye muikale nabu pa dîku dietu! Anu mukuluanyi wa balume umue ne wa bakaji umue, Paul ne Esther, ne muakunyanyi wa bakaji Lois ke bavua kabayi balue Bantemu. Pabi, Paul uvua ne dianyisha bua mudimu wetu ne wakatupesha lupangu lutuakashila Nzubu wetu wa Bukalenge wa kumpala.
Mu 1936 muakunyanyi wa bakaji Eva wakalua mpanda-njila, peshi mumanyishi wa ku dîba ne ku dîba. Mu tshidimu tshimue tshimue etshi wakasedibua kudi Ralph Thomas, ne mu 1939 bakapeshibua mudimu wa dienza dia ngendu bua kusadila bisumbu bia Bantemu ba Yehowa. Panyima pa matuku bakatumibua ku Mexico, aku bakenza bidimu 25 benda bambuluisha ne mudimu wa Bukalenge.
Mu 1939 bakunyi banyi ba bakaji Alice ne Frances bakatuadija pabu mudimu wa bumpanda-njila. Ndisanka kayipu dia kumona Alice mu 1941 munyima mua tshiibi tshikese mu mpuilu wa ku Saint Louis uleja mushindu wa kutumika ne fono uvua muenza ne diambuluisha dianyi! Nansha muvua Alice ne bua kuimanyika mudimu wende wa bumpanda-njila imue misangu bua majitu a mu dîku, mu bionso mmupitshisha bidimu bipite pa 40 mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Frances wakabuela mu Kalasa ka Bible ka Galaad ka Watchtower mu 1944 ne wakasadila bu misionere bua tshikondo kampanda ku Porto Rico.
Joel ne Elwood, bana ba mukala mu dîku, bakalua bampanda-njila ku Montana ku ntuadijilu kua 1940. Joel mmushale Ntemu wa lulamatu ne mpindieu udi usadila bu musadidi wa mudimu. Elwood wakandonda ku Betele mu 1944, muanda wakasankisha mutshima wanyi bikole. Uvua ne bidimu bishadile ku bitanu pangakumbuka ku mbelu. Anu bu mudibi bileja kuulu eku, tuakatumika pamue mu difunda ne mukubu pa tshifundidi ku nzubu wa bisasa bivule wa tshiapu etshi: “Bala Dîyi dia Nzambi Bible munsantu dituku dionso.” Ntu ndiebeja pa tshibidilu ne: mbantu bungi kayi badi bamone tshifundidi etshi mu bule bua bidimu bivule badi bakankamijibue bua kubala Bible wabu.
Elwood wakasadila ku Betele too ne mu 1956 pakaselaye Emma Flyte. Mu bule bua bidimu bivule Elwood ne Emma bakatumika pamue mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, bakasadila bua tshikondo tshîpi ku Kenya, mu Afrike, ne ku Espagne. Elwood wakasama kansere ne kufuaye ku Espagne mu 1978. Emma mmushale ku Espagne mu mudimu wa bumpanda-njila ne ku lelu.
Dibaka ne Dîku
Mu Kabitende 1953, ngakumbuka ku Betele bua kusela Alice Rivera, mpanda-njila mu tshisumbu tshia Brooklyn Center mumvua mbuela. Ngakamanyisha Alice ne: mvua ne ditekemena dia kuya mu diulu, kadi uvua amu musanke bua kusedibua kundi.—Filipoi 3:14.
Panyima pa bidimu 23 ku Betele, mvua ne bua kudiakaja bua kutuadija mudimu wa dilaba mukubu uvua mua kutuambuluisha, Alice ne meme, bua kushala bampanda-njila. Alice uvua misangu yonso ufila diambuluisha, nansha muvuaye ne bua kulekela bumpanda-njila bua masama. Mu 1954 tuvua tuindila muana wetu wa kumpala. Lulelu kaluakapita bimpe, kadi muana wetu wa balume, John, uvua bimpe. Alice wakajimija mashi mapite bungi mu dipandibua bua kulela ne baminganga kabavua bela meji ne: neashale ne muoyo. Dîba dikuabu kabavua nansha mua kumvua luendu lua mashi mu mijilu. Kadi wakapanduka butuku abu ne wakumvua pashishe bimpe menemene.
Bidimu bikese pashishe, pakafua tatuende wa Alice, tuakamuangala mu tshidiila tshia Long Island bua kusomba ne mamuende. Bu mutuvua katuyi ne mashinyi, mvua ngenda ku makasa peshi ngangata bise anyi kawulu ka muinshi mua buloba bua diendakana. Mvua nenku mua kutungunuka mu mudimu wa bumpanda-njila ne kuambuluisha dîku dianyi. Masanka a mudimu wa ku dîba ne ku dîba avua matambe ne kule didipua muoyo kayi dionso. Diambuluisha dia bantu—bu mudi Joe Natale, wakalekela mudimu wa mfranga ya bungi wa dinaya dia ndundu bua kulua Ntemu—divua dimue dia ku mabenesha mavule angakapeta.
Mu 1967, bu muvua nsombelu mubipe ku New York, ngakapangadija bua kualukila ne Alice ne John mu musoko wetu mundelela wa Ellensburg bua kusombelamu. Mpindieu ndifutu dia kumona bikulu ne bana ba bikulu ba mamu wanyi benza mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Bamue badi mene basadila ku Betele. John pamue ne mukajende ne bana badi pabu basadila Yehowa mu lulamatu.
Bia dibungamija, ngakajimija mukajanyi munanga, Alice, mu lufu mu 1989. Kutungunuka ne kuikala ne bivule bia kuenza mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba nkungambuluishe bua kumona mua kupita ne dijimija edi. Meme ne muakunyanyi Alice tudi mpindieu ne disanka dia kutumika pamue bu bampanda-njila. Ndisanka kayipu dia kusomba kabidi mu nzubu umue ne kuenza bia bungi mu mudimu eu wa mushinga mupite bukole!
Mu tshitshia tshia disampila tshia mu 1994, ngakaya ku dibandila dia Betele bua musangu wa kumpala kunyima kua bidimu 25. Ndisanka kayipu dia kumona bavule ba ku aba batuakatumika nabu pamue kukadi bidimu bipite pa 40! Pangakaya ku Betele mu 1930, kuvua anu bantu 250 mu dîku edi, kadi lelu’eu dîku dia Betele ku Brooklyn dikadi ne bantu bapite pa 3 500!
Mukuatshisha kudi biakudia bia mu nyuma
Pa dinda dinda dia matuku mavule ntu ngendakana ku mpenga kua musulu wa Yakima pabuipi ne kuetu. Kumbukila ku muaba au ndi mua kumona mukuna munene wa Rainier udi ne bule bupite metre 4 300 muulu, mubuikidija kudi neje ku musonga wende. Bifukibua bia muitu bidiku bivule. Imue misangu ntu mmona ngulungu, musangu mukuabu ngakamona nyama wa élan (nyama wa nsengu minene muanabu ne ngulungu).
Mu dîba dikena mutoyi edi ne dindi nkayanyi, ndi mua kuelangana meji pa ndongoluelu ya mpatshi ya Yehowa. Ndi ndomba bua kupeta bukole bua kutungunuka ne kusadila Yehowa Nzambi wetu ne lulamatu. Ntu musue kuimba misambu pandi ngendakana, nangananga musambu wa “Réjouissons le cœur de Jéhovah,” (Tusankishayi mutshima wa Yehowa) muena miaku idi yamba ne: “À toi nos cœurs se sont voués Pour faire, ô Dieu, ta volonté. Sachant que réjouir ton cœur, Pour nous sera un vrai bonheur.” (Mitshima yetu tudi tuilambula kuudi bua kuenza disua diebe, ô Nzambi. Tudi bamanye se: kusankisha mutshima webe, nebikale diakalenga dietu.)
Ndi ne disanka dia kuikala musungule mudimu udi usankisha mutshima wa Yehowa. Ndi ndomba mu masambila bua kutungunuka ne kuenza mudimu eu too ne pangapeta difutu dia mu diulu dilaya. Ditekemena dianyi ndia se: dilonda malu edi disaka bakuabu bua kutumikabu ne muoyo wabu bua ‘kutumika, ki mbua biakudia bidi bijimina.’—Yowanese 6:27, MMM.
[Bimfuanyi mu dibeji 23]
Elwood udi ufunda ne mukubu pa tshifundidi tshia: “BALA DÎYI DIA NZAMBI BIBLE MUNSANTU DITUKU DIONSO”
[Tshimfuanyi mu dibeji 24]
Dileja dia fono mupiamupia kudi Grant Suiter ne John Kurzen, mu mpuilu wa mu 1940
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Mu 1944 aba ba kutudi bavua mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba: David, Alice, Joel, Eva, Elwood, ne Frances
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Bana betu bàdì ne muoyo, kutuadija ku dia bakaji: Alice, Eva, Joel, David, ne Frances