Batangidi bena ngendu—Mapa a bantu
“Pakabandaye muulu, wakaya ne bantu bakuata mu mvita bu bapika; wakafila mapa a bantu.”—EFESO 4:8, NW.
1. Mmudimu kayi mupiamupia wakamanyishabu mu tshibejibeji etshi mu 1894?
KUKADI kupite siekele mujima, Tshibumba tshia Nsentedi tshiakamanyisha bualu kampanda bupiabupia. Bualu ebu buvua bumvuija bu “Tshitupa tshikuabu tshia Mudimu.” Ntshinyi tshivua mudimu mupiamupia eu umvuija? Tshivua dibanjija dia matuku etu aa dia mudimu wa batangidi bena ngendu. Nimero wa mu dia 1 Kabitende 1894 wa tshibejibeji etshi, wakumvuija ne: kutuadija ku tshikondo atshi, bana betu bakumbane bavua ne bua kukumbula tusumbu tua Balongi ba Bible ‘ne tshipatshila tshia kubiibaka mu bulelela.’
2. Batangidi ba bijengu ne ba distrike badi ne majitu kayi?
2 Mu siekele wa kumpala B.B., bisumbu bia bena nkristo bivua bikumbula kudi batangidi bu mudi Paulo ne Bânaba. Balume aba ba lulamatu bavua ne kipatshila ka ‘kuibaka’ bisumbu. (2 Kolinto 10:8, NW) Lelu’eu, tudi babeneshibue pa kuikala ne binunu bia balume badi benza nunku mu mushindu mulongolola. Kasumbu Kaludiki ka Bantemu ba Yehowa nkabateke bu batangidi ba bijengu ne ba distrike. Mutangidi wa tshijengu udi usadila bisumbu bitue ku 20 bua lumingu lumue mu tshisumbu tshionso, misangu mitue ku ibidi ku tshidimu, ukonkonona dosié ya tshisumbu, wenza miyuki, ne udifila mu mudimu wa budimi pamue ne bamanyishi ba Bukalenge ba muaba au. Mutangidi wa distrike yeye udi mulombodi wa yonso ya ku mpuilu ya tshijengu ya ku tshidimu bua bungi kampanda bua bijengu, udi udifila mu mudimu wa budimi pamue ne bisumbu bibakididi, ne upetesha dikankamija mu miyuki yende mishindamene pa Bible.
Mmuenenu wabu wa didibudisha amue masanka
3. Bua tshinyi batangidi bena ngendu badi ne tshia kuikala ne mmuenenu wa didibudisha amue masanka?
3 Batangidi bena ngendu batu misangu yonso mu ditambakana. Nsombelu eu amu pa yeye udi ulomba mmuenenu wa didibudisha amue masanka. Diumbuka mu tshisumbu tshimue diya mu tshikuabu didi mua kuikala misangu mivule dikole, kadi balume aba pamue ne bakaji babu badi benza nunku ne mmuenenu wa disanka. Mutangidi mukuabu wa tshijengu wakamba ne: “Mukajanyi mmutambe kuikala mukuatshishi ne kayi udiabakena . . . Mmuakanyine dianyishibua bua mmuenenu wende wa didibudisha amue masanka.” Bamue batangidi ba bijengu batu benda kilometre 1 000 pankatshi pa bisumbu. Bavule badi bendesha mashinyi, kadi bakuabu badi bumbuka ku muaba umue batangile ku mukuabu mu tshiambula tshia bantu bonso, ku dikalu, pa kabalu, anyi ku makasa. Mutangidi mukuabu wa tshijengu muena Afrike udi mene ne bua kusabuka musulu wa mâyi ku makasa ne lutatu, ne mukajende pa makaya, bua kufika ku tshisumbu tshikuabu. Mu ngendu yende ya bu-misionere, mupostolo Paulo uvua ne bua kuakama luya ne mashika, nzala ne nyota, tshitabela butuku, njiwu kabukabu, ne dikengeshibua dia tshikisu. Uvua kabidi ne “disumpakana bua bisumbu bionso”—malu mamonamona kudi batangidi bena ngendu lelu’eu.—2 Kolinto 11:23-29, NW.
4. Mbipeta kayi bidi masama mua kuikala nabi pa nsombelu ya batangidi bena ngendu ne bakaji babu?
4 Anu bu Timote nyanende wa Paulo, batangidi bena ngendu ne bakaji babu batu imue misangu ne ntatu ya masama. (1 Timote 5:23) Ebi bidi bibatuadila kanyinganyinga kakole. Mukaji wa mutangidi kampanda wa tshijengu udi umvuija ne: “Dikala misangu yonso ne bana betu ndisumpakana pandi tshiyi ndiumvua bimpe. Mbitambe kunkolela nangananga ku ntuadijilu wa tshikondo tshindi tshitshiyi nya kabidi ku ngondo. Dikala amu ne bua kusuika mabuki a bintu bietu bionso ku lumingu luonso ne kuya ku muaba mukuabu mmuanda mukole. Misangu mivule, ndi nganji ngimana ne ndomba Yehowa mu disambila bua ampeshe bukole bua meme kutungunuka.”
5. Nansha mudiku ntatu kabukabu, mmuenenu kayi udi mulejibue kudi batangidi bena ngendu ne bakaji babu?
5 Nansha mudiku masama ne ntatu mikuabu, batangidi bena ngendu ne bakaji babu badi bapeta disanka mu mudimu wabu ne baleja dinanga dia didipua muoyo. Bamue bakateka mioyo yabu mu njiwu bua kupetesha diambuluisha dia mu nyuma mu bikondo bia dikengeshibua anyi bia mvita. Mu dikumbula dia bisumbu, bakaleja mmuenenu wa mumue ne wa Paulo, wakambila bena nkristo ba ku Tesalonike ne: “Tuakalua balengele munkatshi muenu, anu bu padi mamu mukobeledi utabalela bana bende mene. Nunku, bikale ne disuangana diengeleki buenu nuenu, tuakasanka bimpe bua kunumanyisha, ki ng’anu lumu luimpe lua Nzambi, kadi kabidi anyima yetu mene, bualu nuakalua banangibue kutudi.”—1 Tesalonike 2:7, 8, NW.
6, 7. Mbuenzeji kayi buimpe budi batangidi bena ngendu bàdì batumika bikole mua kupetesha?
6 Amu bu bakulu bakuabu mu tshisumbu tshia bena nkristo, batangidi bena ngendu “badi benza mudimu mukole wa kuamba ne kulongesha.” Bakulu bonso ba nunku badi ne bua ‘kunemekibua mu mishindu ibidi.’ (1 Timote 5:17, NW) Tshilejilu tshiabu tshidi mua kuikala ne dikuatshisha bituikala, panyima pa ‘ditangila mudi tshikadilu tshiabu tshitundubuka, tuidikija ditabuja diabu.’—Ebelu 13:7, NW.
7 Mbuenzeji kayi budi nabu bamue bakulu bena ngendu pa bakuabu? “Mbuenzeji kayipu bua dikema buvua nabu Muanetu P—— mu nsombelu wanyi!” ke muakafunda Ntemu kampanda wa Yehowa. “Uvua mutangidi muena ngendu mu Mexico katshia kutuadija mu tshidimu tshia 1960. Pamvua muana, mvua ngindila makumbula ende ne ditekemena ne disanka. Pankavua ne bidimu dikumi, wakangambila ne: ‘Wewe pebe newikale mutangidi wa tshijengu.’ Munkatshi mua bidimu bikole bia bunsonga, mvua mmukeba misangu ne misangu bualu uvua misangu yonso ne mêyi a meji a kufila. Tshiende tshivua anu kulama tshisumbu tshia mikoko! Mpindieu unkadi mutangidi wa tshijengu, ndi nteta misangu yonso bua kulamina bansonga dîba ne kubatekela kumpala bipatshila bia teokrasi bu muakangenzelaye. Nansha mu bidimu bia ku ndekelu kua muoyo wende, nansha muvuaye ne disama dia muoyo, Muanetu P—— uvua ukeba misangu yonso bua kufila dîyi kampanda dikankamiji. Anu dituku dimue kumpala kua lufu luende mu Luishi 1995, wakaya nanyi mu mpuilu wa pa buende wa dituku dimue ne kuleja muanetu kampanda mumanyi wa malu a luibaku bipatshila bia mushinga. Muanetu eu wakuuja diakamue dilomba bua kusadila ku Betele.”
Mbanyishibue
8. Mbanganyi bàdì “mapa a bantu” adi mumvuija mu Efeso nshapita 4, ne mmunyi mudibu bambuluisha tshisumbu?
8 Batangidi bena ngendu ne bakuabu bakulu buomekela majitu a mudimu ku bulenga bukena butuakanyine bua Nzambi mbabikidibue ne: “mapa a bantu.” Bu mudiye muleji-mpala wa Yehowa ne Mfumu wa tshisumbu, Yezu mmupeteshe balume aba bapie mu nyuma bua tuetu kuibakibua muntu ne muntu ne kukola kufika ku dipia mu nyuma. (Efeso 4:8-15, NW) Dipa kayi dionso ndiakanyine kudilejila dianyisha. Ebi bidi bulelela nangananga bua dipa didi ditukolesha bua kutungunuka ne kusadila Yehowa. Nunku, mmunyi mutudi mua kuleja dianyisha dietu bua mudimu wa batangidi bena ngendu? Mmu mishindu kayi mutudi mua kuleja ne: ‘tudi tunemeka bantu ba bu bobu’?—Bena Filipi 2:29, MMM.
9. Mmu mishindu kayi mutudi mua kuleja dianyisha bua batangidi bena ngendu?
9 Padibu bamanyisha dikumbula dia mutangidi wa tshijengu, tudi mua kutuadija kudilongolola bua kudifila menemene mu midimu ya tshisumbu munkatshi mua lumingu alu. Pamu’apa tudi mua kudilamina dîba dia pa mutu bua kukuatshisha malongolola menza bua mudimu wa budimi mu dikumbula adi. Tudi mua kudiakaja bua kusadila bu bampanda-njila bambuluishi mu ngondo au. Bushuwa netusue bua kutumika ne mibelu mifila kudi mutangidi wa tshijengu bua kuakaja mudimu wetu. Mmuenenu muimpe wa nunku neatupeteshe diakalenga ne neamujadikile se: dikumbula diende didi ne dikuatshisha. Eyowa, batangidi bena ngendu badi bakumbula tshisumbu bua kutuibaka, kadi buobu pabu badi dijinga ne kuibakibua mu nyuma. Kuvua bikondo bivua Paulo ukengela dikankamijibua, ne misangu mivule uvua ulomba bena nkristo nende bua kusambila buende. (Bienzedi 28:15; Lomo 15:30-32; 2 Kolinto 1:11; Kolosai 4:2, 3; 1 Tesalonike 5:25) Batangidi bena ngendu ba matuku etu aa badi bia muomumue bakengela masambila etu ne dikankamijibua.
10. Mmunyi mutudi mua kuambuluisha bua kuvuija mudimu wa mutangidi muena ngendu bualu bua disanka?
10 Tukadiku bambile mutangidi wa tshijengu ne mukajende mutudi tutamba kuanyisha makumbula abu anyi? Tutuku tumuela tuasakidila bua mibelu miambuluishi idiye utupesha anyi? Tutuku tumumanyisha padi ngenyi yende bua mudimu wa budimi ibandisha disanka dietu mu mudimu anyi? Biwikale wenza nanku, nebiambuluishe bua kuvuija mudimu wende bualu bua disanka. (Ebelu 13:17) Mutangidi mukuabu wa tshijengu mu Espagne wakela nseka nangananga pa mushindu udi yeye ne mukajende batamba kuangata ne mushinga mikanda ya dibela tuasakidila idibu bapete kunyima kua dikumbula bisumbu. “Tudi tulama mikanda eyi ne tuyibala patudi tudiumvua batekete ku muoyo,” ke mudiye wamba. “Idi mpokolo wa dikankamijibua dia bushuwa.”
11. Bua tshinyi tudi ne bua kumanyisha bakaji ba batangidi ba bijengu ne ba distrike mudibu banangibue ne banyishibue?
11 Mukaji wa mutangidi muena ngendu udi bushuwa upetela disanka ku mêyi a ka-lumbandi. Mmudibudishe masanka a bungi bua kukuatshisha bayende mu tshitupa etshi tshia mudimu. Bana betu ba bakaji aba ba lulamatu badi balekela dijinga dia ku tshilelelu dia kuikala ne luabu lubanza ne kabidi, misangu mivule, edi dia kuikala ne bana. Muana wa bakaji wa Yefeta uvua umue wa ku basadidi ba Yehowa wakalekela ku budisuile buonso diakalenga diende dia kupeta mulume ne dîku bualu bua mutshipu wakenza tatuende. (Balumbuluishi 11:30-39) Mmunyi muakangatshibua didifila diende? Balumbuluishi 11:40 (NW) udi wamba ne: “Ku tshidimu ne ku tshidimu bana ba bakaji ba mu Izalele bavua baya kuela muana wa bakaji wa Yefeta muena Gilada ka-lumbandi, matuku anayi ku tshidimu.” Mmunyipu mudibi bimpe patudi tuenza madikolela bua kuambila bakaji ba batangidi ba tshijengu ne ba distrike mudibu banangibue ne banyishibue!
“Kanupu muoyo diakidilangana”
12, 13. (a) Ntshishimikidi kayi tshia mu Mifundu tshidiku bua kuikala bakididianganyi kudi batangidi bena ngendu ne bakaji babu? (b) Umvuija mushindu udi diakidilangana dia nunku mua kuikala ne dikuatshisha ku nseke yonso ibidi.
12 Dileja diakidilangana didi mushindu mukuabu wa kuleja dinanga ne dianyisha kudi aba badi mu mudimu wa Buena-nkristo wa ngendu. (Ebelu 13:2) Mupostolo Yone wakela Gayuse ka-lumbandi bua dialabaja dia diakidilangana kudi aba bavua bakumbula tshisumbu bu ba-misionere bena ngendu. Yone wakafunda ne: “Munangibue, udi wenza mudimu wa lulamatu mu bionso biudi wenzela bana betu, nansha buobu ba kule, bàdì batuale bumanyishi ku dinanga diebe kumpala kua tshisumbu. Buobu aba newanyishe ubatume mu njila wabu mu mushindu muakanyine wa Nzambi. Bualu bivua bua dîna diende ke pavuabu bapatuke, kabayi bangate tshintu nansha tshimue kudi bantu ba matunga makuabu. Pa nanku, tuetu tudi benzejibue bua kusankidila bantu ba nunku ne diakidilangana, bua tuetu kumona mua kulua benzejanganyi nabu ba mudimu mu bulelela.” (3 Yone 5-8, NW) Lelu’eu, tudi mua kutungunuja mudimu wa diyisha Bukalenge pa kualabaja diakidilangana dia muomumue kudi batangidi bena ngendu ne bakaji babu. Bushuwa, bakulu ba pa muaba au badi ne bua kujadika se: bintu bidi bikengedibua mbikumbane, kadi mutangidi mukuabu wa distrike wakamba ne: “Bualu butudi mua kuikala nabu ne bana betu kabuena ne bua kushindamena amu pa kumanya muntu udi mua kuenza bualu kampanda buetu tuetu. Katuakusua mene kufila mmuenenu au. Tudi ne bua kuikala badiakaje bua kuitaba diakidilangana dia yonso wa ku bana betu, mubanji anyi mupele.”
13 Diakidilangana didi mua kuambuluisha ku nseke yonso ibidi. “Mu dîku dianyi, tuvua ne tshilele tshia kubikila batangidi bena ngendu bua kusombabu netu,” ke mudi Jorge uvuluka, uvua ku kale mutangidi wa tshijengu ne udi usadila mpindieu ku Betele. “Ndi mumone se: makumbula aa akangambuluisha kupita mumvua ngela meji tshikondo atshi. Mu bunsonga buanyi, ngakapeta ntatu mu malu a mu nyuma. Mamuanyi uvua uditatshisha pa bualu ebu kadi kavua mumanye menemene mushindu wa kufila diambuluisha ne pa nanku wakalomba mutangidi wa tshijengu bua kuyukila nanyi. Kumpala, ngakamuepuka, bualu mvua ntshina bua kabalu kuntobolola. Kadi ngikadilu wende wa bulunda ndekelu wa bionso wakansaka ku dimuakuisha. Wakambikila bua kudia nende pamue mu Dimue kampanda, ne ngakamunzuluila mutshima wanyi, bualu ngakumvua bushuwa se: mvua ntelejibua. Wakanteleja ne ntema yonso. Ngenyi yende mikuatshishi yakakuata mudimu bushuwa, ne ngakatuadija kulubuluka mu nyuma.”
14. Bua tshinyi tudi ne bua kuikala ne dianyisha pamutu pa kuikala batobolodi ba bakulu bena ngendu?
14 Mutangidi muena ngendu utu wenza madikolela bua kuikala ne dikuatshisha mu nyuma kudi bansonga ne bakulumpe muomumue. Bushuwa, nunku tudi ne bua kuleja dianyisha dietu bua madikolela ende. Kadi, netuambe munyi bituikala tumujana bua matekete ende anyi tumuelekeja bibi ne bakuabu bakadi bakumbule tshisumbu tshietu? Pamu’apa, ebi bidi mua kuikala bisamisha bikole mutshima. Kabivua bikankamija pakumvua Paulo bijanu pa mudimu wende. Mbimueneke patoke se: bamue bena nkristo ba ku Kolinto bavua batobolola mmuenekelu wende ne ngakuilu wende. Yeye muine wakatela amue a ku mitobo eyi pa kuamba ne: ‘Mikanda yende idi ne bujitu ne idi ne bukole; kadi kumueneka kua mubidi wende kudi kutekete, ne dîyi diende didi dia patupu.’ (2 Kolinto 10:10) Kadi, diakalenga, batangidi bena ngendu pa tshibidilu batu bumvua mêyi a dianyisha dia dinanga.
15, 16. Mmunyi mudi batangidi bena ngendu ne bakaji babu balengibue kudi dinanga ne lukunukunu bileja kudi bena kuitabuja nabu?
15 Mutangidi mukuabu wa tshijengu mu Amérike Latine utu wenda dituku dijima mu tujila tua muitu tûle ne bitotshi bua kukumbula bana babu ba mu nyuma badi basombele mu tshitupa tshidi tshikuata kudi baluanganyi bantomboji. “Bidi bilenga ku mutshima pa kumona mushindu udi bana betu baleja dianyisha diabu bua dikumbula edi,” ke mudiye ufunda. “Nansha mundi ne bua kuenza madikolela a bungi bua kufika kuinaku, pa kutuilangana ne njiwu ne ntatu, bionso ebi bidi bifutshibua kudi dinanga ne lukunukunu bidi bana betu baleja.”
16 Mutangidi kampanda wa tshijengu mu Afrike udi ufunda ne: “Bua dinanga diakatuleja bana betu, tuakatamba kunanga bikole teritware wa Tanzanie! Bana betu bavua badiakaje bua kulongela kutudi, ne bavua ne disanka pa kutuakidila ku mabu.” Kuvua malanda a dinanga ne a disanka pankatshi pa mupostolo Paulo ne bena dibaka babidi bena nkristo Akula ne Pisikila. Bushuwa, Paulo wakamba bualu buabu ne: ‘Nuele Pisikila ne Akula, benji nanyi ba mudimu ba mu Kristo Yezu muoyo. Bobo mene bakafila nshingu yabu bua kuikosabu bua muoyo wanyi; kudibu kutudi tubasakidila, ki mmeme nkayanyi, kadi [“bisumbu bionso,” NW] bia mu bisamba bia bende.’ (Lomo 16:3, 4) Batangidi bena ngendu ne bakaji babu badi ne dianyisha pa kuikala ne balunda babu ba-Akula ne ba-Pisikila ba lelu, bàdì benza madikolela mu mushindu wa pa buawu bua kubaleja diakidilangana ne kubapetesha bunyâna.
Dikolesha bisumbu
17. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: kudi meji mu dilongolola bua dikalaku dia batangidi bena ngendu, ne nkuepi kudibu bapetela dishidimuna diabu?
17 Yezu wakamba ne: “Meji adi alejibua makane ku midimu yawu.” (Matayo 11:19, NW) Meji àdì mu dilongolola edi dia batangidi bena ngendu mmamueneke patoke mudiwu ambuluisha bua kukolesha bisumbu bia bantu ba Nzambi. Mu luendu lua bu-misionere lua Paulo lua musangu muibidi, yeye ne Silase ne dilubuluka dionso ‘bakapitshila mu Syrie ne Silisi benda bakolesha bisumbu.’ Mukanda wa Bienzedi udi utuambila ne: “Bu muvuabu batungunuka ne luendu mu bimenga bavua bapesha bavua kuinaku mikenji mituma ikavua mipangadija kudi bapostolo ne bakulu bavua mu Yeruzaleme, bua buobu kuyitumikila. Pa nanku, bushuwa, bisumbu biakatungunuka ne kushindama mu ditabuja ne kuvulangana ku bungi ku dituku ku dituku.” (Bienzedi 15:40, 41; 16:4, 5, NW) Batangidi bena ngendu ba lelu badi bapeta dishidimuna dia mu nyuma ku diambuluisha dia Mifundu ne mikanda ya “mupika wa lulamatu ne wa budimu,” anu bu mudibi bua bena nkristo bakuabu bonso.—Matayo 24:45, NW.
18. Mmunyi mudi batangidi bena ngendu bakolesha bisumbu?
18 Eyowa, bakulu bena ngendu badi ne bua kutungunuka ne kudidiisha ku mêsa a mu nyuma a Yehowa. Badi ne bua kuibidilangana bimpe ne ngenzelu ya mudimu ne mêyi-mashidimunyi bilonda kudi bulongolodi bua Nzambi. Ke mushindu udi balume aba mua kuikala dibenesha dilelela kudi bakuabu. Ku diambuluisha dia tshilejilu tshiabu tshilenga tshia lukunukunu mu mudimu wa budimi, badi mua kuambuluisha bena kuitabuja nabu bua kulubuluka mu mudimu wa bena nkristo. Miyuki mishindamene pa Bible mifila kudi bakulu bakumbudi aba idi ibaka bayiteleji mu nyuma. Pa kuambuluisha bakuabu bua kutumikila mibelu ya mu Dîyi dia Nzambi, kusadila mu diumvuangana ne tshisamba tshia Yehowa pa buloba bujima, ne kutumika ne malongolola a mu nyuma menza kudi Nzambi ku butuangaji bua ‘mupika wa lulamatu,’ batangidi bena ngendu badi bakolesha bisumbu bidibu ne muabi wa kukumbula.
19. Nnkonko kayi idi mishale bua kukonkonona?
19 Pakajadika bulongolodi bua Yehowa mudimu wa bakulu bena ngendu munkatshi mua Balongi ba Bible kukadi kupite bidimu lukama, tshibejibeji etshi tshiakamba ne: “Tudi batekemene bipeta ne bulombodi bua pa mutu bua kudi Mukalenge.” Bulombodi bua Yehowa mbulejibue patoke. Bua dibenesha diende ne ku bulombodi bua Kasumbu Kaludiki, mudimu eu mbawalabaje ne mbaulengeje munkatshi mua bidimu. Bu tshipeta, bisumbu bia Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima bidi bienda bishindamijibua mu ditabuja ne bienda bivulangana ku bungi ku dituku ku dituku. Mbimueneke patoke se: Yehowa udi ubenesha mmuenenu wa didibudisha amue masanka wa mapa aa a bantu. Kadi mmunyi mudi batangidi bena ngendu mua kukumbaja mudimu wabu biakane? Mbipatshila kayi bidibu nabi? Mmunyi mudibu mua kutamba kuambuluisha bisumbu?
Newandamune munyi?
◻ Ng’amue majitu kayi adi nawu batangidi ba bijengu ne ba distrike?
◻ Bua tshinyi batangidi bena ngendu badi ne bua kuikala ne mmuenenu wa didibudisha amue masanka?
◻ Mmunyi mutudi mua kuleja dianyisha bua mudimu wa bakulu bena ngendu ne bakaji babu?
◻ Ntshinyi tshidi batangidi bena ngendu mua kuenza bua kushindamija bisumbu mu ditabuja?
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Ditambakana misangu yonso didi dilomba mmuenenu wa didibudisha amue masanka
[Tshimfuanyi mu dibeji 13]
Udiku muleje diakidilangana kudi batangidi bena ngendu ne bakaji babu anyi?