Didilambula ne budikadidi bua disungula
“Kristo mmutupikule bua tuikale ne budikadidi ebu.”—BENA GALATE 5:1, Mukenji Mulenga.
1. Ntshinyi tshidi miaku ya tshiena-Ebelu ne tshiena-Greke mikudimuna ne: “dilambula,” “dibanjija” anyi “dijidila” itamba kutangila?
BAFUNDI ba Bible bakenza mudimu ne miaku mivule ya tshiena-Ebelu ne tshiena-Greke bua kumvuija lungenyi lua dikala batapulula, anyi bateka ku luseke, bua kusadila dilongolola kampanda dia tshijila. Mu Bible ya Tshiluba, miaku eyi mmikudimuna mu miaku bu mudi “dilambula,” “dibanjija” anyi “dijidila.” Imue misangu mbatumike ne miaku eyi mu malu a luibaku—pa tshibidilu mu diumvuangana ne ntempelo wa Nzambi mu Yeruzaleme wa kale ne ntendelelu uvuabu benzelamu. Batu batumika ne miaku eyi mu mpukapuka bua kuakula bua malu adi kaayi a Nzambi.
Didilambula kudi ‘Nzambi wa Izalele’
2. Bua tshinyi Yehowa uvua mua kubikidibua ne bukenji buonso ne: ‘Nzambi wa Izalele’?
2 Mu 1513 K.B.B., Nzambi wakapikula bena Izalele ku bupika bua bena Ejipitu. Katupa kîpi pashishe, wakabateka ku luseke bu bantu bende ba pa buabu, pa kudia nabu malanda a tshipungidi. Wakabambila ne: “Mpindieu binuatumikila dîyi dianyi tshishiki ne binualama bushuwa tshipungidi tshianyi, nenku nuenu nenulue bushuwa tshintu tshianyi tshia pa buatshi munkatshi mua bisamba bikuabu bionso, bualu bua buloba bujima mbuanyi.” (Ekesode 19:5, NW; Musambu 135:4) Mumane kuvuija bena Izalele tshintu tshiende tshia pa buatshi, bavua mua kubikila biakane Yehowa ne: ‘Nzambi wa Izalele.’—Yoshua 24:23.
3. Bua tshinyi Yehowa kavua uleja kansungasunga mu disungula Izalele bu tshisamba tshiende?
3 Mu divuija bena Izalele tshisamba tshiende tshidilambule, Yehowa kavua muikale ne kansungasunga, bualu uvua kabidi ne ditabalela dia dinanga bua bantu bavua kabayi bena Izalele. Wakalongesha tshisamba tshiende ne: ‘Biashikama muenyi mu buloba buenu, kanumuenzedi bibi. Muenyi udi ushikama munkatshi muenu ikale bu muntu udi muledibue mu nzubu yenu; numusue bu munudi badisue; bualu bua nuenu nuakadi benyi mu buloba bua Ejipitu: meme ndi Yehowa, Nzambi wenu.’ (Lewitiki 19:33, 34) Kunyima kua siekele mivule, mmuenenu wa Nzambi uvua ne buenzeji bukole kudi mupostolo Petelo, wakitaba ne: ‘Bulelela, ndi njingulula ne: Nzambi kêna ne kansungasunga, kadi yeye udi witabuja wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.’—Bienzedi 10:34, 35.
4. Mmalu kayi avua malombibue bua malanda kuikalaku pankatshi pa Nzambi ne Izalele, ne bena Izalele bavua ne nsombelu mumvuangane nawu anyi?
4 Tangila kabidi ne: dikala tshisamba tshia Nzambi tshidilambule divua disuikila ku malu-malomba kampanda. Bavua mua kuikala “tshintu tshiende tshia pa buatshi” anu bu buobu batumikile dîyi dia Nzambi tshishiki ne balame tshipungidi tshiende. Bia dibungama, bena Izalele bakapangila bua kukumbaja malu-malomba aa. Panyima pa bamane kubenga Masiya mutuma kudi Nzambi mu siekele wa kumpala B.B., bakajimija muaba wabu mulenga. Yehowa kavua kabidi ‘Nzambi wa Izalele.’ Ne bena Izalele ba ku tshilelelu kabavua kabidi tshisamba tshia Nzambi tshidilambule.—Fuanyikija ne Matayo 23:23.
Didilambula dia “Izalele wa Nzambi”
5, 6. (a) Ntshinyi tshivua Yezu usua kuamba mu mêyi ende a tshiprofete mafunda mu Matayo 21:42, 43? (b) Ntshikondo kayi ne mmushindu kayi wakafika “Izalele wa Nzambi” ku dikalaku?
5 Bualu ebu buvua bumvuija ne: Yehowa uvua mpindieu ne bua kuikala kayi ne tshisamba tshidilambule anyi? Tòo. Mu ditela mêyi a misambu, Yezu Kristo wakadianjila kuamba ne: “Kanuvuaku banji kubala mu Mifundu ne: ‘Dibue divua bibaki bimanshe ke diodi didi dilue dibue dinene dia mu ditumba. Bualu ebu mbufume kudi Yehowa, ne budi bukemesha ku mêsu kuetu anyi’? Ke bua tshinyi ndi nnuambila ne: Nebanunyenge bukalenge bua Nzambi ne kubupesha tshisamba tshidi tshikuama mamuma abu.”—Matayo 21:42, 43 NW.
6 “Tshisamba tshidi tshikuama mamuma abu” tshiakamueneka tshikale tshisumbu tshia bena nkristo. Mu matuku avuaye pa buloba, Yezu wakasungula aba bavua ne bua kulua benamu ba kumpala. Kadi mu dituku dia Pentekoste wa mu 33 B.B., Yehowa Nzambi nkayende ke wakajadika tshisumbu tshia bena nkristo pa kuitshikijila benamu ba kumpala spiritu wende munsantu, bungi buabu buvua butue ku bantu 120. (Bienzedi 1:15; 2:1-4) Anu bu muakafunda mupostolo Petelo pashishe, tshisumbu etshi tshivuabu bafumina ku dienza tshiakalua musangu au “tshisa tshisungula, buakuidi bua bukalenge, ditunga dinsantu, bantu balongolola bua kuikala bumpianyi bua pa buabu.” Basungula bua kabingila kayi? Bua ‘bamanyishe ngikadilu milenga ya eu wakababikila ku mîdima kubabueja mu butoke buende bua dikema.’ (1 Petelo 2:9, NW) Balondi ba Kristo, bela manyi a spiritu wa Nzambi, bavua mpindieu tshisamba tshidilambule, “Izalele wa Nzambi.”—Galatia 6:16, NW.
7. Ntshinyi tshivua bena Izalele wa Nzambi ne bua kupeta, ne pa nanku ntshinyi tshivuabu babambile bua kuepuka?
7 Nansha muvua bena mu tshisamba tshinsantu bikale “bantu balongolola bua kuikala bumpianyi bua pa buabu,” kabavua ne bua kukuatshika ku bupika nansha. Kadi, bavua ne bua kupeta budikadidi buvule kupita buvua nabu tshisamba tshidilambule tshia Izalele wa ku tshilelelu. Yezu wakalaya aba bavua ne bua kulua bena mu tshisamba etshi tshipiatshipia ne: “Nenumanye bulelela, bulelela pabu nebunupikule.” (Yowanese 8:32, MMM) Mupostolo Paulo wakaleja patoke ne: bena nkristo bavua bapikula ku malu-malomba a tshipungidi tshia Mikenji. Mu muanda eu wakabela bena kuitabuja nende ba mu Galatia ne: “Kristo mmutupikule bua tuikale ne budikadidi ebu. Nenku kuatshilayimu, kanupinganyi kabidi mu nkanu ya bupika.”—Bena Galate 5:1, MM.
8. Mmu muanda kayi mudi ndongoluelu wa Buena-nkristo muikale upesha bantu budikadidi buvule kupita buvuabu bapete mu tshipungidi tshia Mikenji?
8 Bishilangane ne Izalele wa kale wa ku tshilelelu, too ne lelu Izalele wa Nzambi mmutumikile tshishiki malu-malomba a didilambula diende. Ebi kabiena ne bua kukemesha bualu benamu mbasungule bua kutumikila ne budisuile buonso. Nansha muvua bena mu Izalele wa ku tshilelelu balue bantu badilambule ku diledibua, bena mu Izalele wa Nzambi bakalua bantu badilambule ku disungula. Nenku ndongoluelu wa bena nkristo wakashilangana ne tshipungidi tshia Mikenji tshia bena Yuda, tshivua tshienzeja bantu ku bukole kakuyi dibapesha budikadidi bua disungula.
9, 10. (a) Mmunyi muakaleja Yelemiya ne: kuvua ne bua kuikala dishintuluka pa bidi bitangila didilambula? (b) Bua tshinyi udi mua kuamba ne: lelu’eu ki mbena nkristo bonso badilambule badi bena mu Izalele wa Nzambi?
9 Muprofete Yelemiya wakadianjila kuamba bua dishintuluka divua ditangila didilambula pakafundaye ne: ‘Yehowa udi wamba ne: Monayi, mu matuku alualua, nempunge tshipungidi tshipiatshipia ne bena Izalele ne bena Yuda. Yehowa udi wamba ne: Katshiena tshikala bu tshipungidi tshingakapunga ne batatu babu mu dituku dingakabakuata ku tshianza bua kulopoka nabu mu buloba bua Ejipitu; bualu bua bakashipa tshipungidi tshianyi, ne meme ngakadi mukalenge wa pa mutu pabu. Yehowa udi wamba ne: Kadi etshi ntshipungidi tshindualua kupunga ne bena Izalele kunyima kua matuku au: nenteke mikenji yanyi munda muabu, nenyifunde mu mitshima yabu; meme nengikale Nzambi wabu, ne buobu nebikale bantu banyi.’—Yelemiya 31:31-33.
10 Bikale ne mikenji ya Nzambi ‘munda muabu,’ mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi, ‘mu mitshima yabu,’ bena mu Izalele wa Nzambi mbasakibue bua kuikala ne nsombelu mumvuangane ne didilambula diabu. Lungenyi ludi lubasonsola ndukole kupita lua bena Izalele wa ku tshilelelu, bavua badilambule ku diledibua, kabiyi ku disungula. Lelu’eu, lungenyi lukole ludi lusonsola bua kuenza disua dia Nzambi, anu bu mudi Izalele wa Nzambi mululeje, ludi kudi batendeledi nabu bapite pa miliyo itanu pa buloba bujima. Mbalambule bia muomumue mioyo yabu kudi Yehowa Nzambi bua kuenza disua diende. Nansha mudi bantu aba kabayi ne ditekemena dia muoyo wa mu diulu bu mudi nadi bena mu Izalele wa Nzambi, badi basanka mu ditekemena dia kuikala ne muoyo kashidi pa buloba mu bukokeshi bua Bukalenge bua Nzambi bua mu diulu. Badi baleja dianyisha bua Izalele wa mu nyuma pa kukuatshisha ne tshisumi tshionso benamu bakese badi bashale mu dikumbaja mudimu wabu wa ‘dimanyisha ngikadilu milenga ya eu wakababikila mu mîdima kubabueja mu butoke buende bua dikema.’
Ne meji onso tuleje budikadidi bufila kudi Nzambi
11. Muntu uvua mufukibue ne bukokeshi kayi, ne mmunyi mutudi ne bua kutumika nabu?
11 Nzambi wakafuka bantu bua bikale ne budikadidi. Wakabapesha bukokeshi bua kudisunguila. Bena dibaka ba kumpala bakatumika ne budikadidi buabu bua disungula. Kadi, mu mushindu mubule meji ne kauyi wa dinanga bakenza disungula diakafikisha ku kabutu kabu ne ka ndelanganyi yabu. Nenku bidi bileja patoke ne: Yehowa katu wenzeja bifukibua bia meji bua bilonde njila mubengangane ne bipatshila anyi ne majinga abi a munda. Ne bu mudi ‘Nzambi musue muena kupa udi ufila ne disanka,’ didilambula dimuepele dianyisha kudiye ng’edi didi dishindamene pa dinanga, dienza ku budisuile buonso ne disanka, diashila pa budikadidi bua disungula. (2 Kolinto 9:7) Mushindu mukuabu wonso wa didilambula kawena muanyishibue.
12, 13. Mmunyi mudi Timote wambuluisha bu tshitembelu bua dilongesha dimpe dia bana, ne tshilejilu tshiende ntshifikishe bansonga ba bungi ku tshinyi?
12 Mu dijingulula tshishiki bualu-bulomba ebu, Bantemu ba Yehowa badi bakankamija didilambula dia muntu nkayende kudi Nzambi, kadi kabatu benzeja muntu nansha umue bua kudilambula mushindu’eu, kabatu nansha benzeja bana babu balela. Bashilangane ne ekleziya ya bungi, Bantemu kabatu batambuisha bana babu balela patshidibu bakese, bienze bu se: kuvua mushindu wa kubenzeja bua badilambule kabiyi ku disungula dia muntu nkayende. Tshilejilu tshia mu Mifundu tshia kulonda ng’etshi tshiakalonda nsongalume Timote. Pakavuaye muntu mukole, mupostolo Paulo wakamuambila ne: “Utungunuke mu malu awakalonga ne akakutuishabu bua kuitaba, umanye bantu bakakulongeshawu ne se: kubangila ku buana udi mumanye mifundu minsantu, idi mua kukuvuija muena meji bua lupandu ku diambuluisha dia ditabuja didi ditangila Kristo Yezu.”—2 Timote 3:14, 15, NW.
13 Mbia mushinga bua kumanya se: Timote uvua mumanye mifundu minsantu bualu bavua bamulongeshayi kubangila ku buana. Bavua bamutuishe—kayi muenzeja—bua kuitaba malongesha a bena nkristo kudi mamuende ne kakuende mukaji. (2 Timote 1:5) Bu tshipeta, Timote wakabimona bia meji bua kulua mulondi wa Kristo ne nenku wakenza disungula diende nkayende dia didilambula dia Buena-nkristo. Mu bikondo bietu ebi, bansonga balume ne bakaji makumi a binunu badi ne baledi bikale Bantemu ba Yehowa mbalonde tshilejilu etshi. (Musambu 110:3) Bakuabu ki mbatshilonde nansha. Mbualu bua disungula dia muntu nkayende.
Kusungula bua kuikala mupika wa nganyi?
14. Ntshinyi tshidi Lomo 6:16 utuambila bua budikadidi bua tshishiki?
14 Muntu nansha umue kêna ne budikadidi bua tshishiki. Muntu yonso mmuelela mikalu mu budikadidi buende kudi mikenji ya ku tshifukilu, bu mudi bukole budi bukoka tshintu tshionso butangije panshi (pesanteur), udi muntu kayi mua kusambuka kakuyi dinyoka. Kabidi mu ngumvuilu wa mu nyuma, muntu nansha umue kêna ne budikadidi bua tshishiki. Paulo wakelangana meji ne: ‘Kanuena bamanye ne: Unudi nudifila kudiye bu bapika bua kumutumikila, nudi bapika ba unudi nutumikila; ne ba bubi too ne ku lufu, ne ba ditumikila too ne ku buakane?’—Lomo 6:16.
15. (a) Mmunyi mudi bantu bumvua bua dikala bapika, kadi ntshinyi tshidi bavule bafika ku dienza? (b) Nnkonko kayi miakanyine itudi ne bua kudiela?
15 Lungenyi lua dikala mupika wa muntu kampanda ndumueneke kaluyi lusankisha bantu ba bungi. Pabi, mu bulongolodi bua lelu, bulelela budi se: bantu batu badilekelela babalombola ne babenzeja malu mu mishindu mivule ya budimu, bafika ku dienza kabiyi ku budisuile tshidi bakuabu basue bua buobu kuenza. Tshilejilu, mudimu wa dimanyisha bintu ne malu a dijikija lutetuku bidi bienzeja bua bantu bafuanangane mu meji ne mu bienzedi, bidi bibelela mêyi-makulu a buobu kulonda. Malongolodi a tshididi ne a bitendelelu adi enzeja bantu bua batue ngenyi ne bipatshila biabu nyama ku mikolo, ki ng’anu misangu yonso ku diambuluisha dia bijadiki bidi bituisha, kadi misangu mivule ku dijula meji a buena-muntu anyi a bulamatshi adi munda mua muntu. Bu muakamba Paulo ne: ‘tudi bapika ba batudi tutumikila,’ yonso wa kutudi udi ne bua kudikonka ne: ‘Ndi mupika wa nganyi? Nnganyi udi ne buenzeji bukole pa mapangadika anyi ne pa nsombelu wanyi? Mbamfumu ba bitendelelu, balombodi ba malu a tshididi, bena mfranga peshi mbena malu a dijikija lutetuku? Nnganyi undi ntumikila—Nzambi anyi bantu?’
16. Mmu ngumvuilu kayi mudi bena nkristo bikale bapika ba Nzambi, ne ntshinyi tshidi mmuenenu muimpe wa bupika ebu?
16 Bena nkristo kabena bamona ditumikila Nzambi bu dinyanga budikadidi bua muntu mu mushindu udi kauyi wa meji nansha. Ne budisuile buonso badi baleja budikadidi buabu mu mushindu umue ne Tshitembelu tshiabu, Yezu Kristo, pa kuakaja majinga ne bipatshila biabu nkayabu biumvuangane ne disua dia Nzambi. (Yone 5:30; 6:38) Badi baleja ‘meji a Kristo,’ bamukokela bu Mfumu wa tshisumbu. (1 Kolinto 2:14-16; Kolosai 1:15-18) Ebi mbifuanangane bikole ne mukaji udibu basele udi ku budisuile buonso wambuluishangana ne mulume udiye munange. Bushuwa, mbakule bua kasumbu ka bena nkristo bela manyi bu mukaji munonoke ne mutshikale kamama mulaya bua kumufila ku dibaka kudi Kristo.—2 Kolinto 11:2; Efeso 5:23, 24; Buakabuluibua 19:7, 8.
17. Ntshinyi tshidi Bantemu ba Yehowa bonso basungule bua kulua?
17 Ntemu wa Yehowa yonso, né udi ne ditekemena dia mu diulu anyi dia pa buloba, mmudilambule nkayende kudi Nzambi bua kuenza disua Diende ne bua kumutumikila bu Mukokeshi. Bua Ntemu yonso, didilambula didi dikale disungula dia muntu nkayende bua kulua mupika wa Nzambi pamutu pa kushala mupika wa bantu. Ebi bidi mu diumvuangana ne mubelu wa mupostolo Paulo wa se: ‘Bakanusumba ku mushinga mukole; kanulu bapika ba bantu.’—1 Kolinto 7:23.
Tulongayi mua kuikala ne diakalengele
18. Ndîba kayi didi muntu udi mua kulua Ntemu ukumbaja malu-malomba bua batismo?
18 Kumpala kua muntu kukumbajaye malu-malomba bua kulua Ntemu wa Yehowa, udi ne bua kukumbaja ngikadilu milomba ya mu Mifundu. Bakulu badi baleja budimu ne ntema mu dijadika bikala eu udi ne bua kulua Ntemu mujingulule bushuwa diumvuija dia didilambula dia Buena-nkristo. Mmusue kuikala bushuwa Ntemu wa Yehowa anyi? Mmudiakaje bua kuikala ne nsombelu mumvuangane ne tshidi muanda eu umvuija anyi? Bikalabi kabiyi nanku, ki mmukumbaje malu-malomba bua batismo.
19. Bua tshinyi kakuena kabingila nansha kamue bua kujana muntu udi upangadija bua kulua musadidi mudilambule wa Nzambi?
19 Kadi, bikala muntu kampanda ukumbaja malu-malomba onso, bua tshinyi badi ne bua kumujana bua mudiye muangate ne budisuile buonso dipangadika diende nkayende bua kuditeka ku bukokeshi bua Nzambi ne bua Dîyi diende dienzeja ku spiritu? Ki mbitambe kuanyishibue bua kuditeka ku bukokeshi bua Nzambi pamutu pa bua bantu anyi? Peshi muanda eu kawenaku ne dikuatshisha nansha dikese? Bantemu ba Yehowa kabena bela meji mushindu’eu. Badi bitaba ne mutshima mujima mêyi a Nzambi mafunda kudi Yeshaya ne: ‘Meme ndi Yehowa Nzambi webe, udi ukuyisha bua wewe wikale ne diakalengele, udi ukulombola mu njila uudi ne bualu bua kuendelamu.’—Yeshaya 48:17.
20. Mmu malu kayi mudi bantu bapikula kudi bulelela bua mu Bible?
20 Bulelela bua mu Bible budi bupikula bantu ku ditaba malongesha a dishima a mu bitendelelu, bu mudi makenga a kashidi mu inferno wa kadilu. (Muambi 9:5, 10) Kadi, budi buuja mitshima yabu ne dianyisha bua ditekemena dilelela bua bafue—dibiishibua divuija bualu buikala mua kuenzeka bua mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu Kristo. (Matayo 20:28; Bienzedi 24:15; Lomo 6:23) Bulelela bua mu Bible budi bupikula bantu ku diteketa ku muoyo bua dieyemena malaya a bena tshididi adi misangu mivule apanga kukumbana. Kadi, budi busaka mitshima yabu ku diuula tente ne disanka pa kumanya se: Bukalenge bua Yehowa bukadi bukokesha mu diulu ne mu katupa kîpi emu nebukokeshe pa buloba bujima. Bulelela bua mu Bible budi bupikula bantu ku bibidilu bidi, nansha bikale bisankisha mubidi eu munyanguke, bipendeshisha Nzambi ne bikale bifila njiwu mivule bu mudi malanda manyanguke, masama ne lufu lua kumpala kua dîba. Mu tshikoso: kuikala mupika wa Nzambi kudi kukuatshisha bikole menemene kupita kuikala mupika wa bantu. Bushuwa, didilambula kudi Nzambi didi difila tshijadiki bua kutekemena masanka “mu tshikondo tshitudi ne muoyo mpindiewu . . . ne pashishe mu tshikondo tshilualua . . . muoyo wa tshiendelele.”—Mako 10:29, 30, MML.
21. Mmunyi mudi Bantemu ba Yehowa bamona didilambula kudi Nzambi, ne ntshinyi tshidi dijinga diabu?
21 Bantemu ba Yehowa lelu’eu ki mbalue bena mu tshisamba tshidilambule ku tshilelelu bu muvua bena Izalele ba kale. Bantemu mbena mu tshisumbu tshia bena nkristo badilambule. Ntemu yonso mutambule mmulue tshidiye etshi pa kukuata mudimu pa nkayende ne budikadidi bua disungula mu didilambula. Bushuwa, bua Bantemu ba Yehowa, didilambula didi difumina ku malanda a musangelu ne a muntu nkayende ne Nzambi maleja ku diambuluisha dia mudimu mumuenzela ku budisuile. Badi bajinga ne muoyo mujima bua kulama malanda aa a disanka, pa kulamata bikole bua kashidi ku budikadidi buvua Yezu Kristo mubapikuile.
Newandamune munyi?
◻ Bua tshinyi Nzambi kavua ne kansungasunga mu disungula Izalele bua kulua “tshintu tshiende tshia pa buatshi”?
◻ Bua tshinyi udi mua kuamba ne: didilambula dia bena nkristo kadiena diumvuija dijimija dia budikadidi?
◻ Mmasanka kayi adi afumina ku didilambula kudi Yehowa Nzambi?
◻ Bua tshinyi mbitambe buimpe bua kuikala musadidi wa Yehowa pamutu pa kuikala mupika wa bantu?
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Mu Izalele wa kale, didilambula kudi Nzambi divua muanda wa ku tshilelelu
[Tshimfuanyi mu dibeji 16]
Didilambula dia bena nkristo mbualu bua disungula