TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w99 15/6 dib. 14-19
  • Mufuki udi mua kupetesha muoyo webe tshipatshila

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Mufuki udi mua kupetesha muoyo webe tshipatshila
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Tukebe mandamuna ne diumvuija
  • Malu a kuitabila
  • Lekela Mufuki afikishe muoyo webe ku dikala ne tshipatshila
  • Mufuki wetu Munene udi uditatshisha bua bualu buetu!
    Mudimu wetu wa Bukalenge—1999
  • Longa mua kumanya tshidi Mufuki webe
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
  • Ditangidila bijadiki
    Tabulukayi!—2021
  • Kolesha ditabuja diebe kudi Mufuki
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2021
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
w99 15/6 dib. 14-19

Mufuki udi mua kupetesha muoyo webe tshipatshila

‘Bionso bitumbishe dîna dia Yehowa; bua yeye wakela dîyi diende, biakafukibua.’​—MUSAMBU 148:5.

1, 2. (a) Ndukonko kayi lutudi ne bua kukonkonona? (b) Mmunyi mudi lukonko lua Yeshaya lutangila bifukibua?

“KUAKUMANYA, anyi?” Lukonko elu ludi mua kusaka bantu ba bungi ku didiebeja ne: ‘Kumanya tshinyi?’ Kadi ndukonko lua mushinga. Tudi mua kutamba kuanyisha diandamuna dialu pa kumanya muaba udilu​—mu nshapita wa 40 wa mukanda wa mu Bible wa Yeshaya. Yeshaya, muena Ebelu wa kale ke wakaufunda; nenku lukonko elu ndua kale. Nansha nanku, ludi kabidi lua matuku etu aa, bualu ludi lutangila tshipatshila tshinene tshia muoyo webe.

2 Bu mudilu ne mushinga nanku, lukonko ludi mu Yeshaya 40:28 nduakanyine ntema yetu ya pa buayi: ‘Kuakumanya anyi? Kuakumvua anyi? Yehowa udi Nzambi wa tshiendelele, Mufuki wa nseke yonso ya pa buloba too ne ku mfudilu kuabu.’ Nenku ‘kumanya’ kuvua kutangila Mufuki wa buloba, ne mvese ya mu nshapita eu idi ileja ne: kabena bakula anu bua buloba nkayabu nansha. Mu mvese ibidi idi kumpala, Yeshaya wakafunda bua mitoto ne: ‘Bandishayi mêsu enu kuulu, numone bienu! Wakafuka bintu ebi nnganyi? Nyeye udi upatula misumba yabi, ubala bungi buabi. Bualu bua bunene bua bukole buende, ne bualu bua bukole bua bukokeshi buende, kakuena umue wabi udi upanga kumueneka.’

3. Nansha wewe mumanye malu a bungi adi atangila Mufuki, bua tshinyi udi ne bua kukeba bua kumanya makuabu a bungi?

3 Bushuwa, lukonko elu “Kuakumanya, anyi?” ludi lutangila Mufuki wa bukua-bintu. Pamu’apa udi mua kuikala mutuishibue ne: Yehowa Nzambi udi ‘Mufuki wa nseke yonso ya pa buloba too ne ku mfundilu kuabu.’ Udi mua kuikala kabidi mumanye malu a bungi a bumuntu ne njila yende. Kadi newenze tshinyi bu wewe mua kupetangana ne muntu mulume anyi mukaji udi wela mpata ne: kakuena Mufuki, ne bimueneka patoke ne: ki mmumanye tshidiye? Dipetangana ne muntu wa mushindu’eu kadiena ne bua kukukemesha nansha, bualu kudi bantu miliyo ne miliyo badi kabayi bamanye malu a Mufuki anyi badi kabayi bamuitabuja nansha.​—Musambu 14:1; 53:1.

4. (a) Bua tshinyi kuelangana meji bua Mufuki nkuakanyine mu tshikondo etshi? (b) Nnkonko kayi idi bena meji kabayi mua kuandamuna?

4 Bilongelu bidi bipatula bena mpata ba bungi badi bela meji ne: bena meji badi ne (anyi nebafile) mandamuna a nkonko idi itangila ntuadijilu wa bukua-bintu ne muoyo. Hagene ne Lenay bakafunda ne: “Too ne ku mbangilu kua siekele wa makumi abidi ne umue bantu batshidi bakeba bua kumanya ntuadijilu wa muoyo. Tshilumbu etshi, tshikole mua kutshijikija, tshidi tshilomba bua kukebulula mu malu onso, kubangila ku tshibuashibuashi tshialabale too ne ku kantu katambe bukese menemene.” Kadi mu nshapita wa ndekelu wa: “Lukonko lutshidi anu kuoku,” badi bitaba ne: “Tudi bakonkonone amue mandamuna a bena meji bua lukonko elu: Mmunyi muakafika muoyo pa buloba? Kadi bua tshinyi muoyo wakafika ku dikalaku? Muoyo utu ne tshipatshila anyi? Bena meji kabena mua kuandamuna nkonko eyi nansha. Buobu batu bakeba bua kumanya ‘mushindu kayi’ udi malu. ‘Mushindu kayi’ ne ‘bua tshinyi’ nnkonko ibidi mishilangane bikole. . . . Bua lukonko lua se: ‘bua tshinyi,’ bena nkindi, bitendelelu ne nangananga muntu yonso wa kutudi ke badi ne bua kukeba diandamuna.”​—Aux origines de la vie.

Tukebe mandamuna ne diumvuija

5. Mbantu ba mushindu kayi badi nangananga mua kupeta diambuluisha divule mu dilonga malu a bungi adi atangila Mufuki?

5 Bushuwa, tudi basue kumanya bua tshinyi muoyo udiku, nangananga bua tshinyi tudi pa buloba. Kabidi, tudi ne bua kutabalela bantu batu kabayi banji kujingulula ne: Mufuki udiku ne batu bamanye malu makese bua njila yende. Peshi tudi mua kuela meji bua bantu badi katshia ku buana buabu, bikale ne mmuenenu mushilangane bikole ne tshidi Bible uleja bua Nzambi. Bantu miliyare mivule mbakolele mu matunga a ku Asia anyi miaba mikuabu idi bantu ba bungi kabayi bela meji bua Nzambi bu muntu mulelela muikale ne bumuntu budi bukoka bantu kudiye. Buabu buobu, muaku “nzambi” udi mua kufila lungenyi lua bukole kampanda budi kabuyi busunguluke peshi tshintu tshidi tshifikishe bintu ku dikalaku tshidi katshiyi kumvua bipepele. Ki ‘mbamanye Mufuki’ peshi njila yende nansha. Bu bantu aba, anyi bakuabu miliyo mivule badi ne mmuenenu ya muomumue, mua kufika ku dituishibua ne: Mufuki udiku, bavua mua kupeta diambuluisha dia bungi ne kutekemena malu mimpe adi kaayi ndekelu. Bavua mua kupeta kabidi tshintu kampanda tshia pa buatshi​—tshipatshila tshilelela tshia muoyo ne ditalala dia mu lungenyi.

6. Mmunyi mudi nsombelu wa bantu ba bungi lelu’eu mufuanangane ne tshivua tshifikile Paulo Gauguin ne bantu bavua pa tshimue tshia ku bimfuanyi bivuaye muzole?

6 Tshilejilu: mu 1891, Paul Gauguin, muzodi wa mu ditunga dia France wakaya bua kukeba nsombelu mulenga mu tshidiila tshia Polynésie Française tshivua tshienze bu mparadizu. Kadi nsombelu mubi uvuaye nende kale wakamukebela disama diakambulukila kabidi bantu bakuabu. Pakamonaye ne: ukavua pa kufua, wakazola tshimfuanyi tshinene. Mu tshimfuanyi etshi uvua usua ‘kumvuija muoyo bu bualu bunene budi kabuyi kujingulula.’ Udi mumanye muvua Gauguin mubikile tshimfuanyi atshi anyi? “Tudi bafumine penyi? Ntshinyi tshitudi? Tudi tuya kuepi?” Pamu’apa ukadi mumvue bakuabu bantu badiela nkonko ya muomumue. Ba bungi batu badielayi. Kadi padibu kabayi bapeta mandamuna adi asankisha​—kabayi bapeta tshipatshila tshilelela tshia muoyo—​nkuepi kudibu mua kuya kukeba mandamuna? Badi mua kuela meji ne: muoyo wabu ki mmutambe kushilangana ne wa nyama nansha.​—2 Petelo 2:12.a

7, 8. Bua tshinyi makebulula a bena meji kaena ne bua nsongo?

7 Nenku udi mua kumvua bua tshinyi muntu bu mudi mulongeshi wa fizike Freeman Dyson wakafunda ne: “Ndi ngitaba ngenyi ya bantu bavule ba kunemeka pandi ngela kabidi nkonko yakela Yobo. Bua tshinyi tudi tukenga? Bua tshinyi bantu mbapange buakane mushindu’eu? Ntatu ne makenga bidi ne tshipatshila kayi?” (Yobo 3:20, 21; 10:2, 18; 21:7) Anu bu mutudi baleje, bantu ba bungi badi banyemena ku bena meji bua kupeta mandamuna pamutu pa kunyemena kudi Nzambi. Bamanyi ba malu a muoyo, ba malu a mbuu ne bakuabu badi bavudija dimanya didi ditangila buloba ne bintu bidipu. Bikale bakebela lunga luseke, bamanyi ba bintu bia muulu ne ba malu a fizike badi balonga malu mapite bungi adi atangila dîba ne bidi bidinyunguluke, mitoto, nansha bikata bia mitoto bidi kule. (Tangila Genese 11:6.) Malu aa adi mua kufikisha ku nkomenu kayi ya meji?

8 Bamue bena meji badi bakula bua “lungenyi” anyi “mfundilu” wa Nzambi udi umuenekela mu bukua-bintu. Kadi bualu ebu budi mua kuikala kabuyi ne diumvuija dinene anyi? Tshikandakanda tshia Science tshiakamba ne: “Padi bakebuludi bamba ne: dilonga dia bukua-bintu didi disokolola ‘lungenyi’ anyi ‘mfundilu’ wa Nzambi, badi bitaba mudi Nzambi muenze tshidi pamu’apa tshikale katupa ka mushinga mukese mu bukua-bintu: dibilonga bimpe.” Bushuwa, Steven Weinberg, mumanyi wa malu a fizike wakapeta difutu dia Nobel, wakafunda ne: “Patudi tutamba kujingulula bukua-bintu, tudi kabidi tutamba kubumona kabuyi ne tshipatshila.”

9. Mbijadiki kayi bidi mua kutuambuluisha tuetu ne bantu bakuabu bua kukeba bua kumanya malu a Mufuki?

9 Kadi, udi mua kuikala munkatshi mua bantu miliyo mivule badi bakonkonone bikole tshilumbu etshi ne badi bumvue ne: tshipatshila tshilelela tshia muoyo ntshisuikila ku dimanya dia Mufuki. Vuluka tshiakafunda mupostolo Paulo ne: “Bantu kabena mua kuamba ne: ki mbamanye Nzambi. Katshia ku tshibangidilu tshia bukua panu, bantu badi mua kumona tshidi Nzambi ku diambuluisha dia bintu Bidiye muenze. Bidi bileja bukole Buende budi bushala kashidi. Bidi bileja ne: Yeye udi Nzambi.” (Lomo 1:20, Holy Bible, New Life Version) Bushuwa, kudi malu adi atutangila tuetu ne buloba adi mua kuambuluisha bantu bua kumanya Mufuki ne kupeta tshipatshila tshia muoyo tshisuikila ku dimumanya edi. Tangila malu asatu aa: bukua-bintu budi butunyunguluke, ntuadijilu wa muoyo ne bipedi bidi nabi lungenyi luetu.

Malu a kuitabila

10. Bua tshinyi tudi ne bua kuela meji bua “tshibangidilu”? (Genese 1:1; Musambu 111:10)

10 Mmunyi muakafika bukua-bintu ku dikalaku? Ku diambuluisha dia malu maleja kudi biamu bia dilonga nabi bintu bia mu tshibuashibuashi, udi mua kuikala mumvue ne: bena meji ba bungi badi bitaba muvua bukua-bintu kabuyiku kuonso eku nansha. Buvua ne tshibangidilu, ne budi buenda bualabala. Ntshinyi tshidi bualu ebu bumvuija? Teleja mudi Bernard Lovell, mumanyi wa malu a bintu bia muulu wamba: “Bikala mu tshikondo kampanda kale, Bukua-bintu buvua kumpala kantu kamue katambe bukese menemene, tudi ne bua kudiebeja bua kumanya tshivuaku kumpala . . . Netupete lutatu bua kumvuija tshilumbu tshia Tshibangidilu.”

11. (a) Umvuija mudi bukua-bintu bualabale. (b) Mushindu udi bintu bionso biakaja bimpe menemene udi utuleja tshinyi?

11 Mushindu udi bukua-bintu buenza, pamue ne buloba, udi uleja mudibi bijadika bimpe pa muaba wabi mu mushindu wa dikema. Tshilejilu, dîba ne mitoto mikuabu bidi ne ngikadilu ibidi ya pa buayi: kabiena bishintuluka bua bungi bua matuku ne mbishindame. Matuku adi panshi aa mbatshinke ne: kudi bikata bia mitoto bidi bimueneka muulu bidi mua kuikala kubangila ku miliyare 50 (50 000 000 000) too ne ku miliyare 125. Tshikata tshia mitoto tshibikila ne: Voie lactée tshidi ne miliyare mivule ya mitoto. Mpindieu tangila bualu ebu: Tudi bamanye ne: bua motere wa mashinyi kutemawu, bidi bikengela bua kasolonyi ne lupepe bisambakane mu mushindu mukumbanangane. Wewe muikale ne mashinyi, udi mua kuangata mulongolodi mupiluke bua akuakajile motere, bua mashinyi ebe kuendawu bimpe menemene kakuyi lutatu. Tshilejilu, bikala motere wa patupu ulomba bua kuakaja bintu bionso mushindu’eu, netuambe tshinyi bua dîba “didi ditema” mu mushindu mukumbanyine? Bushuwa, makole adi manene mmakaja bimpe menemene bua muoyo wikale pa buloba. Bintu ebi bivua bienzeke mu mpukapuka anyi? Bakebeja Yobo muntu wa mu tshikondo tshia kale ne: “Udi mumanye mikenji indi muelele bidi mu diulu anyi? Udi mua kubitumina diyi bua kukumbajabio mudimu wabio pa buloba anyi?” (Yobo 38:33, MMM) Kakuena muntu nansha umue udi mumanye. Nenku mmunyi mudi bintu bifike ku dikala biakaja bimpe menemene?​—Musambu 19:1.

12. Bua tshinyi mbia meji bua kuitaba ne: Lungenyi kampanda lua bukole ke ludi lufikishe bifukibua bionso ku dikalaku?

12 Bidi mua kuikala bifumine ku tshintu kampanda anyi kudi muntu kansanga utudi katuyi mua kumona anyi? Tangila lukonko elu bilondeshile mmuenenu wa bena meji ba matuku etu aa. Bamanyi bavule ba malu a muulu badi bitaba mpindieu ne: kudi bintu bia muulu bia bukole bua bungi bu mudi matubu mafike (trous noirs). Katuena mua kumona matubu mafike aa nansha, kadi bamanyi bapiluke mbatuishibue ne: adiku. Bia muomumue, Bible udi wamba ne: mu muaba mukuabu mudi bifukibua bia bukole bidi kabiyi mua kumueneka​—bifukibua bia mu nyuma. Bikala bifukibua ebi bia bukole ne bidi kabiyi bimueneka bikalaku, kabienaku bilelela bua se: Lungenyi kampanda lua bukole ke ludi lufikishe bintu bionso ku dikala biakaja bimpe menemene anyi?​—Nehemiya 9:6.

13, 14. (a) Ntshinyi tshidi bena meji bambe bua ntuadijilu wa muoyo? (b) Dikala dia muoyo pa buloba didi dileja tshinyi?

13 Tshijadiki tshibidi tshidi mua kuambuluisha bantu bua kuitaba ne: Mufuki udiku tshidi tshitangila ntuadijilu wa muoyo. Kubangila tshikondo tshia malu avua Louis Pasteur muleje, bantu mbitabe ne: muoyo utu ufumina anu ku tshintu kampanda tshidi ne muoyo, kautu ulua mu mpukapuka nansha. Nenku mmunyi muakatuadija muoyo wa pa buloba? Mu bidimu bia 1950, bena meji bakasua kuleja ne: muoyo uvua mua kuikala mubange ku kakese ku kakese mu mbuu wa kale, pavua nzaji ituta muulu dîba dionso. Kadi, bijadiki bia matuku adi panshi aa bidi bileja ne: muoyo wa pa buloba kauvua mutuadije mushindu’eu nansha, bualu nsombelu wa mushindu’eu katu muanji kuikalaku nansha. Pa nanku, bamue bena meji badi bakeba diumvuija didi kadiyi ne bilema bia bungi. Kadi mbaye pabu kua tshianana anyi?

14 Yeye mumane kuenza makumi a bidimu ulonga malu a bukua-bintu ne muoyo, Fred Hoyle, muena meji wa mu Grande-Bretagne wakumvuija ne: “Pamutu pa kuitaba mpukapuka mikese mifuikakaja ya se: muoyo mmubange ku diambuluisha dia makole kaayi maludika a mu bintu bidiku, bidi bimueneka bitambe buimpe bua kuitaba ne: ntuadijilu wa muoyo uvua bualu bua meji bulongolola.” Bushuwa, patudi tutamba kulonga malu a muoyo adi akemesha, bidi bitamba kulua bia meji bua kuamba ne: mmufumine kudi Mpokolo kampanda wa lungenyi.​—Yobo 33:4; Musambu 8:3, 4; 36:9; Bienzedi 17:28.

15. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: udi mushilangane ne binga bintu?

15 Nenku ngelelu wa meji wa kumpala udi utangila bukua-bintu, ne muibidi udi utangila ntuadijilu wa muoyo pa buloba. Tangila muisatu: tudi bashilangane ne binga bintu. Mu mishindu ya bungi bantu bonso mbashilangane ne binga bintu, nanku bidi biumvuija ne: wewe pebe udi mushilangane ne bintu bikuabu. Mushindu kayi nanku? Bumue ukadi mumvue bamba ne: mbafuanyikije buongo ne ordinatere munene. Kadi malu masokolola matuku adi panshi aa adi aleja ne: difuanyikija edi kadiena dikumbana nansha kakese. Munga muena meji wa mu tshilongelu kampanda (Massachusetts Institute of Technology) wakamba ne: “Ordinatere idiku lelu kayena nansha pabuipi ne kuikala mumue ne muana wa bidimu 4 pa bidi bitangila tshipedi tshia kumona, kuakula, kuenda anyi kuikala ne mmuenenu muimpe nansha. . . . Mbatshinke ne: bukole bua ordinatere wa mpolondo budi mumue ne bua buongo bua nyonga anyi dilandi, mbuena kuamba ne: katupa kakese menemene ka bukole budi mu ordinatere wa mpolondo udi mu kabalubalu ka mutu webe.”

16. Tshipedi tshiudi natshi tshia kuakula tshidi tshileja tshinyi?

16 Muakulu ntshipedi tshiudi natshi bualu udi ne buongo. Bamue bantu batu bakula miakulu ibidi, isatu anyi ya bungi, kadi tshipedi tshia kuakula nansha muakulu umuepele tshidi tshituvuija bashilangane ne binga bintu. (Yeshaya 36:11; Bienzedi 21:37-40) Balongeshi R. Fouts ne Deborah Fouts bakakonka ne: “Anu muntu nkayende . . . ke udi mua kumanyishangana malu ku diambuluisha dia muakulu anyi? . . . Bushuwa nyama minene yonso itu imanyishangana malu ku diambuluisha dia . . . misalu, mapembu, miadi, mikunda ne misambu, nansha kabidi bu mudi maja a mbulumbulu. Kadi pa kumbusha muntu, nyama kayena ne muakulu muikale ne miaku misuika bimpe nansha. Ne muanda udi mua kuikala wa mushinga wa bungi ng’wa se: nyama kayena mua kuzola bimfuanyi bidi ne diumvuija kampanda nansha. Tshidiyi mua kuenza tshidi anu tshia kuela mishonyi mikondakaja patupu.” Bushuwa, anu bantu ke badi mua kuenza mudimu ne buongo bua kuakula ne kuzola bimfuanyi bidi ne diumvuija.​—Tangila Yeshaya 8:1; 30:8; Luka 1:3.

17. Ndishilangana kayi dinene didiku padi nyama uditangila mu lumuenu ne padi muntu uditangilamu?

17 Bualu bukuabu: udi mudimanye. (Nsumuinu 14:10) Ukadi mumone tshitu nyunyi, mpusu anyi mbua wenza padiye uditangila mu lumuenu anyi? Nyunyi udi ubanga kutua tshindidimbi atshi mînu, mpusu udi ukungula ne mbua udi utshibulukila. Bidi biela meji ne: mbimone nyama mikuabu, kabiyi bidimanya nansha. Kadi paudi uditangila mu lumuenu, udi mumanye ne: ng’wewe. (Yakobo 1:23, 24) Udi mua kudikenketa anyi kudiebeja tshiwikala mu bidimu bikese. Nyama kayitu yenza nanku to. Bushuwa, buongo buebe budi bukuvuija mushilangane ne bintu bikuabu. Nnganyi utudi tupesha lumu? Mmunyi mudi buongo buebe bufike ku dikalaku, bikalabu kabuyi bufumine kudi Nzambi?

18. Mmalu kayi adi lungenyi luebe mua kuenza adi akuvuija mushilangane ne nyama?

18 Buongo buebe budi kabidi bukupesha mushindu wa kuanyisha bintu bizola ne mijiki kabidi ne wa kumanya tshidi tshibi ne tshimpe. (Ekesode 15:20; Balumbuluishi 11:34; 1 Bakelenge 6:1, 29-35; Matayo 11:16, 17) Bua tshinyi nyama kayena mua kuenza malu aa, anu wewe? Tshia kumpala itu yenza mudimu ne buongo buayi bua kukumbaja majinga ayi a lukasalukasa bu mudi kupeta biakudia, kupeta mulume anyi mukaji nansha kulongolola muaba wa kulala. Anu bantu ke batu bela meji bua matuku atshilualua. Bamue batu mene bela meji bua buenzeji buikala nabu malu adibu benza pa muaba udibu basombele anyi kudi ndelanganyi yabu mu bidimu bitshilualua. Bua tshinyi? Muambi 3:11 udi wamba bua bantu ne: ‘[Mufuki] wakateka lungenyi [“lua tshiendelele,” NW] mu mitshima ya bantu.’ Bushuwa, bukokeshi bua dikonkonona nabu diumvuija dia lungenyi lua tshiendelele anyi bua diela meji a muoyo udi kauyi ndekelu mbua pa buabu.

Lekela Mufuki afikishe muoyo webe ku dikala ne tshipatshila

19. Nngelelu wa meji kayi wa bitupa bisatu uudi mua kuambuluisha nende bantu bakuabu bua kufika ku diela meji bua Mufuki?

19 Tudi bakule anu bua malu asatu: mushindu udi bintu bionso biakaja bimpe menemene, ntuadijilu wa muoyo pa buloba ne mudi buongo bua muntu, pamue ne malu kabukabu adibu mua kuenza, buikale bushilangane ne bua binga bintu. Malu asatu aa adi aleja tshinyi? Tangila ngelelu wa meji uudi mua kulonda bua kuambuluisha bantu bakuabu bua bafike ku nkomenu kampanda. Tshia kumpala udi mua kukonka ne: Bukua-bintu buvua ne ntuadijilu anyi? Bantu ba bungi nebitabe ne: eyowa. Pashishe ebeja ne: Ntuadijilu au uvua mudienzekele anyi peshi kuvua tshintu kampanda tshiakamukebesha? Bantu ba bungi badi bitaba ne: ntuadijilu wa bukua-bintu uvua mukebesha. Bidi bifikisha ku lukonko lua ndekelu: Ntuadijilu eu uvua muenzeja kudi tshintu kampanda tshia tshiendelele anyi peshi kudi Muntu kampanda wa tshiendelele? Tuetu baleje malu aa mu mushindu mutoke ne wa meji, tudi mua kufikisha bantu ba bungi ku ditaba ne: Mufuki udi ne bua kuikalaku! Bu mudibi nanku, muoyo kawenaku mua kuikala ne tshipatshila anyi?

20, 21. Bua tshinyi kumanya Mufuki kudi ne mushinga wa bungi bua muoyo wetu kuikalawu ne tshipatshila?

20 Muoyo wetu mujima, ne dimanya ditudi nadi dia tshidi tshibi ne tshimpe bidi ne bua kuikala bisuikila kudi Mufuki. Munganga Rollo May wakafunda munga musangu ne: “Nshindamenu umuepele muimpe wa tshidi tshibi ne tshimpe ngudi muashila pa tshipatshila tshinene tshia muoyo.” Nkuepi kutudi mua kupeta nshindamenu eu? Wakatungunuka ne: “Nshindamenu munene nngikadilu wa Nzambi. Mêyi-maludiki a Nzambi ke mêyi-maludiki manene a muoyo katshia ku ntuadijilu wa bufuki too ne ku ndekelu kuabu.”

21 Nenku tudi mua kumvua bimpe bua tshinyi mufundi wa misambu uvua uleja budipuekeshi ne meji pakalombaye Mufuki ne: ‘Yehowa, ummanyishe bienzedi biebe! Unyishe njila yebe. Undombole mu bulelela buebe, unyishe; bualu bua wewe udi Nzambi wa lupandu luanyi.’ (Musambu 25:4, 5) Pakafikaye ku dimanya Mufuki bimpe menemene, bushuwa muoyo wa mufundi wa misambu uvua ne bua kuikala mupete tshipatshila ne mibelu ya bungi ivua mua kuulombola. Bidi mua kuikala bia muomumue bua yonso wa kutudi.​—Ekesode 33:13.

22. Kufika ku dimanya njila ya Mufuki kudi kumvuija tshinyi?

22 Kufika ku dimanya ‘njila’ ya Mufuki kudi kumvuija kumanya tshidiye bimpe menemene, kumanya bumuntu ne njila yende. Kadi bu mudi Mufuki kayi umueneka ne muikale ne bukole budi bukuatshisha buôwa, mmunyi mutudi mua kufika ku dimumanya bimpe menemene? Netuandamune lukonko elu mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.

[Mêyi adi kuinshi]

a Pa kutangila malu a mu tumponya tua disubishilangana tua bena Nazi, Viktor Frankl wakamba ne: “Dikeba mua kumanya tshipatshila [tshia muoyo] ke tshintu tshia mushinga wa bungi tshidi tshisaka muntu mu nsombelu ne ki ‘ndibingisha dia mushinga mukese’ dia majinga a mubidi” menze bu adi nawu nyama nansha. Wakasakidila ne: bidimu bu makumi abidi kunyima kua mvita mibidi ya buloba bujima, dikonkonona dienza mu France “diakaleja ne: bantu 89 pa lukama bavuabu bele nkonko bakitaba ne: muntu udi dijinga ne ‘tshintu’ tshidi mua kupesha muoyo wende tshipatshila.”

Newandamune munyi?

◻ Bua tshinyi katuena ne bua kuimanyina anu pa malu adi bena meji baleja pa bidi bitangila bukua-bintu?

◻ Mu diambuluisha bantu bakuabu bua bele meji bua Mufuki, ntshinyi tshiudi mua kuleja?

◻ Bua tshinyi kumanya Mufuki ke nsapi bua kupeta tshipatshila tshia muoyo tshidi tshisankisha?

[Diumvuija dia bidi mu tshimfuanyi/​Tshimfuanyi mu dibeji 18]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

Nkomenu webe udi munyi?

Bukua-bintu

↓ ↓

Kabuvua ne Buvua ne

ntuadijilu ntuadijilu

↓ ↓

Kayi mukebesha Mukebesha

↓ ↓

kudi TSHINTU kudi MUNTU

kampanda tshia tshiendelele kampanda wa tshiendelele

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Bualabale ne mushindu udi bukua-bintu bitudi tumona biakaja bimpe menemene mbifikishe bantu ba bungi ku diela meji bua Mufuki

[Mêyi a dianyisha]

Dibeji dia 15 ne dia 18: Jeff Hester (Arizona State University) ne NASA

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu