Bakolesha bua kubenga malu mabi
“PANTSHIVUA ne bidimu 15, ne ngenza mudimu mu magazen manene a disumbishila biakudia, muena mudimu nanyi kampanda wakambikila ku nzubu kuende. Wakamba ne: baledi bende kabakuikalaku to, bansongakaji nebikaleku ne nunku nekuikale mushindu wa kuangatangana nabu,” ke muakamba Timote. Bansonga ba bungi lelu’eu batu bitaba ne lukasa dibikila dia buena edi. Kadi Timote wakandamuna munyi? “Ngakamuambila diakamue ne: ‘Tshiakulua to, bualu bilondeshile kuondo kanyi ka muoyo ka muena Kristo, tshiena mua kuangatangana ne muntu udi kayi muena dibaka nanyi to.’”
Pavua Timote wakula bua kuleja muvuaye kayi musue bualu ebu, kavua mumanye ne: nsongakaji kampanda uvuabu benza nende mudimu uvua muteleje bivuaye wamba to. Bukezuke buende buakakoka ntema ya nsongakaji eu, ne bia momumue, kunyima kua mutantshi mukese Timote wakabenga bua kuenda nende masandi—misangu ya bungi, anu bu mutuabimona pashishe.
Bushuwa, kutetshibua njila ne njila ki mbualu budi butuadije anu mu tshikondo tshietu etshi nansha. Kukadi bidimu bu 3 000 Mukalenge Solomo wakafunda ne: ‘Muananyi, biakuteya bantu babi, kuitabuji nansha. Ukande dikasa diebe bua kadidiatshi mu njila yabu.’ (Nsumuinu 1:10, 15) Yehowa wakatumina tshisamba tshia Isalele dîyi ne: “Kulondi kunyima kua tshisumbu tshia bantu tshinene bua kuenza malu mabi.” (Ekesode 23:2) Eyowa, misangu yonso tudi ne bua kubenga, kukandamena mateta a kuenza malu mabi, nansha mudi bantu bonso kabayi mua kuenza nunku.
Kubenga bua kuenza malu mabi kudi ne mushinga wa bungi lelu’eu
Kubenga bua kuenza malu mabi ki mbualu bukese to, ne mbikole menemene bua mu tshikondo tshietu etshi bualu tudi mu matuku adi Bible ubikila ne: ‘matuku a ku nshikidilu’ wa ndongoluelu eu wa malu. Tshidi milayi ya mu Bible yamba ntshilelela, bualu bantu bavule kabena ne bikadilu bimpe ne kabena banemeka Nzambi, mbalue banangi ba masanka ne bena tshikisu. (2 Timote 3:1-5) Mulombodi kampanda wa tulasa tubandile tua bena Katolike, Jezuite wakamba ne: “Tuvua kale ne bibidilu bimpe bikadi bitukolela bua kutumikila ne bitshidi kabiyi biambuluisha anyi kabitshiyi ne mushinga lelu to. Bua kuamba bimpe, mbimueneke bu ne: kakuena tshidi tshilombola kabidi bantu nansha.” Bia momumue, nzuji kampanda wa ku kabadi kanene wakamba ne: “Kakuena mushindu wa kutapulula malu mabi ne malu mimpe to. Malu onso mmalue tshimbondambonda. . . . Bantu bakese menemene ke badi bamanye mua kusunguluja bualu buimpe ne bualu bubi. Lelu wa bandaya, tshilumbu katshienaku padi muntu wenza bualu bubi, kadi kudi tshilema anu padibu bamujikila ubuenza.”
Bua bantu badi ne meji a mushindu’eu, mupostolo Paulo wakafunda ne: “Lungenyi luabo ndubuitshidile anu mu midima; bakadi bu benyi mu muoyo wa [Nzambi, NW] anu bua dipanga didibo nadio, difuma ku muoyo wabo mupape. Bu mudi lungenyi luabo lumane kufua, ke padibu baditue mu buendenda, benza amu malu mabi a mishindu yonso kabayi balekela.” (Efeso 4:18, 19, MMM) Kadi dikenga ndibindile. Yeshaya wakamba ne: “Bantu badi babikila bualu bubi ne mbuimpe, babikila buimpe ne mbubi, mba diakabi! Nansha badi bakudimuna midima yenza butoke, butoke buenza midima.” (Yeshaya 5:20, MMM) Bantu aba badi banowa bidibu bakuna ne mu katupa kakese emu nebapete “diakabi” ditambe bunene—kabutu ka kudi Yehowa.—Galatia 6:7.
Musambu wa 92:7 udi wamba ne: ‘Biadiunda bantu babi bu mudi mashinde atoloka, ne bikala benji ba malu mabi bonso ne diakalengele, budi bua buobu kujimijibua tshiendelele.’ Bidi biumvuija ne: malu mabi kaakutungunuka ne kuvula amu kuvula to, kaakutungunuka ne kuvuija muoyo tshintu tshidi katshiyi tshisankisha tshiendelele nansha. Bushuwa, Yezu wakamba ne: Nzambi neabutule “bantu ba tshikondo etshi” badi benza malu mabi ku “dikenga dinene.” (Matayo 24:3, 21, 34) Nunku bituikala basue kupanduka ku dikenga edi, tudi ne bua kumanya tshidi mêyi-makulu a Nzambi amba pa tshidi tshimpe ne tshibi; tudi kabidi dijinga ne bukole bua kubenga kuenza malu mabi a mishindu yonso. Nansha mudibi bikole bua kuenza nunku, Yehowa udi utuambuluisha ne bimue bilejilu bimpe, bia mu bikondo bitshivuabu bafunda Bible ne bia mu matuku etu aa.
Tupetelayi dilongesha kudi nsongalume wakabenga bua kuenza malu mabi
Kubenga kuenda masandi kutu kumueneka bualu bukole menemene, nansha mene kudi bamue badi mu tshisumbu tshia bena Kristo. Timote utuvua batele ku ntuadijilu, wakalonda tshilejilu tshia nsonga Yosefe tshidi mu Bible, mu Genese 39:1-12 (MMM). Yosefe wakaleja muvuaye ne bukole bua kulamata ku malu mimpe pakamulomba mukaji wa Potifâ misangu ne misangu bua kusangila nende. Bible udi wamba ne: Yosefe “kubenga, wambila mukaji wa mfumuende ne: . . . Mundi mua kuenza bualu bubi bunene nenku, kutombokela [Nzambi, NW] mmunyi?”
Mmunyi muvua Yosefe mupete bukole bua kubenga kuenza bualu buvua mukaji wa Potifâ umulomba ku dituku ku dituku? Tshia kumpala, uvua wangata malanda ende ne Yehowa ne mushinga wa bungi kupita masanka a tshitupa tshîpi. Tshibidi, nansha muvuaye kayi ku bukokeshi bua mikenji mifunda ya kudi Nzambi (bualu Mikenji ya Mose kayivua mianji kuikalaku), Yosefe uvua kabidi ne ngumvuilu muimpe wa meyi-makulu pa bidi bitangila bikadilu bilenga; uvua mumanye se: kuenda masandi ne mukaji wa Potifâ uvua munange masandi wamba kufua kuvua ne bua kuikala mpekatu muenzela ki ng’anu Potifâ nkayende, kadi ne Nzambi kabidi.—Genese 39:8, 9.
Eyowa, Yosefe uvua mumanye bimpe mushinga wa kubenga kujula majinga adi mua kufikisha muntu ku dipanga didikanda ku malu mabi. Muena Kristo wa meji udi ne bua kulonda tshilejilu tshia Yosefe. Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kashipu 1957 (Angl.), tshivua tshiamba ne: “Muena Kristo udi ne bua kumanya butekete buende bua mubidi ne kêna mua kuela meji se: neamanye pa kushikidila bilondeshile mikalu mimuelela kudi mifundu nansha yeye mua kulonda majinga ende a mubidi to. Nansha yeye mua kuenza nunku bua tshikondo kampanda, ndekelu wa bionso neasambuke mikalu ne kufika ku dienza mpekatu. Bushuwa muanda eu udi mua kuenzeka, bualu dijinga dia kuenda masandi ditu didiunda ne dijama bikole mu mutshima wa muntu. Kunyima, bidi bikola bua kudiumusha mu lungenyi. Mushindu mutambe buimpe wa kuluangana nadi nkudikandamena patshididi dituadijilaku.”
Tudi mua kukandamena bipepele dijinga edi patshididi dituadijilaku amu tuetu banange tshidi tshiakane ne bakine tshidi tshibi. (Musambu 37:27) Kadi tudi ne bua kutungunuka ne kuenza nenku ne kunanukila kabidi. Bituananukila,Yehowa neatuambuluishe bua kutamba kunanga malu mimpe ne kubenga malu mabi. Bushuwa, tudi ne bua kushala batabale, amu bu muakatutumina Yezu dîyi, tutungunukayi ne kusambila bikole bua kupanduka mu mateta ne kusungidibua kudi mubi.—Matayo 6:13; 1 Tesalonike 5:17.
Tubengayi buenzeji bua kudi binetu
Bualu bukuabu budi bufikisha ku dienza malu mabi mbuenzeji bua kudi binetu. Nsongakaji kampanda wakatonda ne: “Ndi muena mpala ibidi—mpala umue mu kalasa ne mukuabu ku nzubu. Mu kalasa ndi mulunda wa bana bena buakulavi. Musangu wonso udibu babulula muabu mukana bua kuakula, badi bapatula miaku anu mibi, ne ndi ngenda mbafuana menemene. Ntshinyi tshindi ne bua kuenza?” Bidi bikengela dikima bua kuikala mushilangane ne bakuabu, ne bua kuikala mushilangane ne bakuabu bidi bikengela kubala ne kuelangana meji pa malu adi Bible wamba bua basadidi ba Nzambi ba lulamatu bu mudi Yosefe. Danyele, Shadalaka, Meshaka ne Abedenego—bansongalume banayi bavua ne dikima dia kuikala bashilangane ne binabu—mbilejilu bikuabu bimpe bitudi nabi.
Nansha muvuabu bapete nkoleshilu wa muomumue ne bakuabu bansonga pavuabu mu lubanza lua mukalenge wa Babulona, bakalomba bansongalume bena Isalele banayi aba bua kudia “tshitupa tshia biakudia bisheme bia mukalenge dituku dionso.” Bakabenga biakudia ebi bualu kabavua basue kushipa Mikenji ya Mose ivua utangila biakudia to. Bivua bikengela kuikala ne bukole—nangananga bualu “biakudia bisheme bia mukalenge” bivua pamu’apa bisamina muoyo. Etshi ntshilejilu tshimpe bua bansonga bena Kristo ba lelu badi mua kutetshibua, anyi mene kusakibua ku dikuatshika dia maluvu, kunua diamba anyi makanya.—Danyele 1:3-17, NW.
Shadalaka, Meshaka ne Abedenego bakaleja kabidi ne: mêyi aa akalua Yezu kuamba pashishe avua malelela: ‘Muntu udi mua kueyemenyibua padiye ne bintu bikese, neikale mua kueyemenyibua kabidi pikalaye ne bintu bia bungi.’ (Luka 16:10) Kabiyi mpata, dikima diabu kumpala kua tshilumbu tshia biakudia tshivua tshimueneka bu tshikese, ne malu mimpe akabenzela Yehowa, biakabambuluisha bua kutantamena diteta ditambe bukole diakaluabu kupeta panyima. (Danyele 1:18-20) Diteta edi diakalua pakabatuminabu dîyi dia kutendelela lupingu bua kubenga kuedibua mu kapia. Ne dikima, bansongalume basatu aba bakashala balamate amu ku ntendelelu wa Yehowa, kushala bamueyemena amu yeye kabayi batshina tshivua mua kubafikila. Yehowa wakababenesha kabidi bua ditabuja ne dikima biabu pa kubakuba mu tshishima ku ndimi ya kapia pakabelabu mu tshikutu tshia mudilu mukole.—Danyele 3:1-30.
Dîyi dia Nzambi didi ne bilejilu bikuabu bia bungi bia bantu bakabenga bua kuenza malu mabi. Mose wakabenga bua “kumubikilabo muana wa nsongakaji wa Farawone,” nansha muvuaye mua kupeta mushindu muimpe wa kuikala mu “disanka dia lupitapita ne dia bubi” mu Ejipitu. (Ebelu 11:24-26, MMM) Muprofete Samuele kakanyisha bua dikosa dia mishiku dinyange lumu luende to. (1 Samuele 12:3, 4) Bapostolo ba Yezu Kristo bakabenga ne dikima pakabatuminabu dîyi bua kulekela kuyisha. (Bienzedi 5:27-29) Yezu pende wakabenga ne muoyo umue bua kuenza malu mabi onso—too ne dîba dia lufu luende pakamupesha basalayi ‘mvinyo musangisha ne mula.’ Bu yeye mua kuitaba mvinyo au uvua mua kutekesha dipangadika diende mu tshikondo atshi tshikole.—Mâko 15:23; Matayo 4:1-10.
Kubenga malu mabi, mbualu bua muoyo anyi lufu
Yezu wakamba ne: “Buelayi ku tshiibi tshibulakane, bualu tshiibi tshinene ne njila munene bidi bifikisha muntu ku kabutu, bavule ke badi bayilamu. Kadi tshiibi tshidi tshifikisha muntu ku muoyo ntshibulakane, kabidi njila wa kufikaku udi mukese; amu bakese ke badi bamumona.”—Matayo 7:13, 14, MMM.
Bantu bavule badi mu njila munene bualu mbitekete bua kuendelamu. Bantu badi bendelamu badi benza malu mudibu basue, balonda meji ne majinga a mubidi wabu, ne ki mbasue kuikala bashilangane ne bakuabu to, kadi mbasue kuikala ne nsombelu wa bukua-panu bua Satana. Badi bamona mikenji ne mêyi-maludiki a Nzambi bu bidi bibela mu buloko. (Efeso 4:17-19) Kadi,Yezu wakashindika ne: njila munene udi ufikisha “ku kabutu.”
Kadi bua tshinyi Yezu wakamba ne: amu bantu bakese ke badi basungula njila udi mubumbakane? Tshia kumpala, bualu amu bantu bakese ke badi basue bua mikenji ya Yehowa ne meyi-maludiki ende bibalombole ne bibambuluishe bua kukandamena malu ne nsombelu bidi mu bantu bidi bifikisha ku dienza malu mabi. Kabidi, amu bantu bakese menemene ke badi badiakaje bua kuluangana ne majinga mabi, buenzeji bua binabu, ne kabayi batshina dibaseka bua njila udibu basungule.—1 Petelo 3:16; 4:4.
Mbamanye bimpe muvua mupostolo Paulo udiumvua pavuaye umvuija mvita ivuaye ne bua kuluangana bua kubenga kuenza mpekatu. Anu bu bantu badiku lelu, bena Lomo ne bena Greke ba mu tshikondo tshia Paulo bavua njila munene uvua ufikisha ku dienza malu mabi. Paulo wakumvuija ne: meji ende avua mamanye tshivua tshimpe avua mu ‘mvita’ ya munanunanu ne mubidi wende uvua musue kuenza anu malu mabi. (Lomo 7:21-24) Bushuwa, Paulo uvua mumanye se: mubidi wende uvua musadidi muimpe, kadi eku muikale mfumu mubi, nunku wakalonga mua kubenga kuulonda. Wakafunda ne: “Ndi nkengesha mubidi wanyi ne ndi ngutekesha bikole.” (1 Kolinto 9:27, MML) Mmunyi muakafikaye ku ditshimuna? Ki nku bukole buende yeye nkayende, buvua kabuyi nansha mua kutua diulu mu mvita ayi, kadi wakafika ku ditshimuna ku diambuluisha dia nyuma wa Nzambi.—Lomo 8:9-11.
Ke bua tshinyi, nansha muvua Paulo muntu mupange bupuangane, wakashala ne muoyo-mutoke kudi Yehowa too ne ku lufu luende. Matuku makese kumpala kua lufu luende wakafunda ne: ‘Ngakuluangana mvita mimpe, ngakujikija lubilu luanyi, ngakulama ditabuja. Tshidi tshinshadile mpindiewu bua meme kupeta, ntshifulu tshia butumbi tshia buakane.’—2 Timote 4:7, 8, MML.
Bu mutudi tuluangana ne dipanga bupuangane dietu, tudi ne bilejilu bimpe bidi bikankamija, ki ng’anu tshia Paulo nkayende to, kadi kabidi ne tshia bantu bakuabu bakamushilatshi pende bu mudi: Yosefe, Mose, Danyele, Shadalaka, Meshaka, Abedenego, ne bakuabu ba bungi. Nansha muvuabu bapange bupuangane, yonso wa ku bantu ba ditabuja aba wakabenga bua kuenza malu mabi, ki nku tshitunu anyi mutu mukole, kadi nku diambuluisha dia bukole bua kudi spiritu wa Yehowa. (Galatia 5:22, 23) Bavua bantu bavua ne ngikadilu mimpe ya mu nyuma. Bavua ne nzala bua muaku wonso udi upatuka mukana mua Yehowa. (Dutelonome 8:3) Buabu buobu, dîyi dia Nzambi divua muoyo. (Dutelonome 32:47) Kupita bionso, bavua banange Yehowa ne bavua bamutshina, ku diambuluisha diende bakakina malu mabi ne lutulu luonso.—Musambu 97:10; Nsumuinu 1:7.
Tudi ne bua kuikala bu buobu. Bushuwa, anu bu buobu, tudi dijinga ne spiritu wa Yehowa bua kutungunuka ne kubenga kuenza malu mabi a mishindu yonso. Yehowa udi utupesha spiritu wende bituikala tumulomba ne muoyo mujima, tulonga Dîyi diende, ne bituikala tubuela mu bisangilu bia bena Kristo pa tshibidilu.—Musambu 119:105; Luka 11:13; Ebelu 10:24, 25.
Timote utuvua batele ku mbangilu wakapeta disanka bualu kakalengulula majinga ende a mu nyuma nansha. Bukezuke bua Timote buakalenga mu mushindu mubi mutshima wa nsongakaji uvuabu benza nende mudimu wakateleja muyuki uvua pankatshi pa Timote ne muena mudimu mukuabu. Kunyima muntu mukaji au wakabikila Timote ku nzubu kuende mu musokoko pavua bayende mupatuke. Timote wakabenga. Bienza bu buasa mpasu kudi nzolo, wakamubikila misangu ne misangu, anu bu muakenza mukaji wa Potifâ. Ne kanemu, Timote kakitaba musangu nansha umue to. Wakayisha muntu mukaji eu Dîyi dia Nzambi. Timote udi ne dianyisha dia bungi kudi Yehowa bua mudiye mumupeshe bukole bua kubenga malu mabi. Udi mpindieu ne mukaji muimpe muena Kristo nende. Bushuwa, Yehowa neabeneshe ne neakoleshe bantu bonso badi balama muoyo wabu mutoke wa bena Kristo pa kubenga malu mabi.—Musambu 1:1-3.