TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w15 1/3 dib. 13-15
  • Dipa dikumbanyine Mukalenge

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Dipa dikumbanyine Mukalenge
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2015
  • Tumitu tua bualu
  • DIPITSHILA MU TSHIPELA TSHIA ARABIE
  • “MUABA UVUA UPETESHA BANTU MAKUTA A BUNGI KATSHIA KU KALE”
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2015
w15 1/3 dib. 13-15
Bintu bia mupuya muimpe bishilashilangane

Mapa makumbanyine Mukalenge

“Bena lubuku lua mitoto ba ku Est, bakakangula mishete ivua ne bintu biabu bia mushinga mukole, kumulambulabu ngolo, ne bintu bia mupuya muimpe ne musenga wa mupuya muimpe udibu babikila ne: mire” anyi mula.​—Matayi 2:1, 11.

EWE musue kupesha muntu kampanda wa mushinga mukole dipa, neumupeshe tshinyi? Mu bikondo bivuabu bafunda Bible, bimue bintu bia mupuya muimpe bivua ne mushinga anu bu ngolo, bikumbane bu dipa dia kupesha mukalenge.a Ke bualu kayi mu bintu bivua bena lubuku lua mitoto bapeshe “mukalenge wa bena Yuda” muvua bintu bibidi bia mupuya muimpe.​—Matayi 2:1, 2, 11.

Mafuta a mupuya muimpe

Mafuta a mupuya muimpe

Bible udi kabidi wamba ne: pavua mukalenge mukaji wa Sheba muye kutangila Solomo, ‘wakamupa ntalanta ya or lukama ne makumi abidi, ne bintu bia mupuya muimpe bia bungi, ne mabue a mushinga mukole; kakuakadi bintu bia mupuya muimpe bikuabu bu biakapa mukalenge mukaji wa Sheba Mukalenge Solomo.’b (2 Kulondolola 9:9) Bakalenge bakatumina kabidi Solomo bintu bia mupuya muimpe bu tshimanyinu tshia muoyo wabu muimpe.​—2 Kulondolola 9:23, 24.

Bua tshinyi bintu bia mupuya muimpe ebi ne bikuabu bidibu batele bivua ne mushinga mukole mu bikondo bivuabu bafunda Bible? Bualu bavua benza nabi mudimu munene bu mudi: kulengeja nabi mubidi, benza nabi mudimu mu malu a ntendelelu ne pavuabu bajika bitalu. (Tangila kazubu ka ne: “Dienza mudimu ne bintu bia dipembu dimpe mu bikondo bivuabu bafunda Bible.”) Pa kumbusha dienza nabi midimu minene, bintu bia mupuya muimpe ebi bivua ne mushinga wa bungi bualu bavua bafuma nabi ntanta mile ne bavua babipanyisha ku mushinga mukole.

DIPITSHILA MU TSHIPELA TSHIA ARABIE

Kasia

Kasia

Mu bikondo bivuabu bafunda Bible, imue mitshi ya mupuya muimpe ivua itoloka mu tshibanda tshia Yadene. Kadi bintu bikuabu bia mupuya muimpe bivua bifumina mu matunga makuabu. Bible udi utela mishindu mishilashilangane ya bintu bia mupuya muimpe. Bua bidi bitambe kumanyika tudi ne: safran, alowe, mafuta a mitshi, sinamone, musenga wa manananshi ne wa mula. Pa kumbusha ebi, kuvua kabidi bintu bia kulengeja nabi biakudia bu mudi tshisosa tshia kimen, tshia mante ne tshia anete.

Bintu bia mushinga mukole ebi bivua bifumina kuepi? Alowe, kasia ne cinnamone bavua babipeta muaba udi ditunga dia Chine, dia Inde ne dia Sri Lanka lelu. Bintu bia mupuya muimpe bu mudi mula ne musenga wa manananshi bivua bifumine ku mitshi ne ku bisosa bia mu bipela kumbukila ku Sud kua Arabie too ne mu Somalie mu Afrike. Nare uvua yeye anu mu mikuna ya Himalaya mu Inde.

Safran

Safran

Bua kufikisha bintu bia mupuya muimpe mu Isalele, bavua ne bua kupitshila nabi mu Arabie. Mukanda kampanda wakumvuija ne: “Bu muvuabu ne bua kupitshila ne bintu bia mupuya muimpe ebi mu Arabie, mu bidimu binunu bibidi kumpala kua Yezu, Arabie wakalua muaba uvuabu bapanyina bintu bia bungi pankatshi pa matunga a ku Est ne a ku Ouest.” (The Book of Spices) Bimenga bia kale, ngumbu ne miaba ivua bangenda mushinga batudila mu Négueb wa ku Sud kua Isalele, mbileje ne: muaba au ke uvua njila ya bangenda mushinga ba bintu bia mupuya muimpe. Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: Malu aa adi kabidi “aleja muvua bungenda mushinga buvua buenzeka ku Sud kua Arabie too ne ku Mbuu wa Mediterane buvua bupetesha bantu makasa a bungi.”​—The World Heritage Centre of UNESCO.

“Bantu bavua banange kusumba bintu bia mupuya muimpe bikole, nansha muvuabi bikese ku mêsu. Bivua mushinga mukole, kadi bantu bavua babikeba bikole.”​—The Book of Spices

Bangenda bavua ne tshibidilu tshia kuambula bintu bia mupuya muimpe ebi, benza nabi luendu lua mutantshi wa kilometre 1 800, bapitshila mu Arabie. (Yobo 6:19) Bible udi wakula bua bangenda bena Yishemaele bavua bambule bintu bia dipembu dimpe bu mudi ‘bilabu bia mupuya muimpe ne manananshi, bavua baya kubisumbisha mu Ejipitu.’ (Gen 37:25, MMM) Bana ba Yakoba bakapana muanabu Jozefe bu mupika kudi bangenda aba.

“MUABA UVUA UPETESHA BANTU MAKUTA A BUNGI KATSHIA KU KALE”

Anete

Anete

Bangenda mushinga ba mu Arabie ke bavua batamba kupanyisha bintu bia mupuya muimpe munkatshi mua bidimu nkama ne nkama. Anu bobu nkayabu ke bavua balua ne bintu bia mupuya muimpe bia mu Asie bu mudi kasia ne cinnamone. Bu muvuabu basue kupangisha bena mu Mediterane bua kuikalabu basumbila bintu anu ku Est muaba uvuabu babipanyishila, bena Arabie bakamuangalaja mianu ya dishima ivua yenza buôwa, ileja njiwu ivua bantu mua kupeta pavuabu bakeba bintu bia mupuya muimpe. Mukanda kampanda udi wamba ne: muaba uvuabu bapanyina bintu ebi uvua “pamuapa muaba uvua upetesha bantu makuta a bungi katshia ku kale.”​—The Book of Spices.

Kimen

Kimen

Mmiyuki kayi ivua bena Arabie batangalaje? Mumanyi wa malu a kale muena Greke diende Hérodote wa mu siekele muitanu kumpala kua Yezu, udi umvuija mianu ya nyunyi ivua yenza buôwa yenza masua ayi ne mitshi ya cinnamone mu mbuebue ivua bantu kabayi mua kubuela. Wakafunda ne: bua kupeta bintu bia mupuya muimpe ebi, bantu bavua babiangula bavua bateka mabulu a minyinyi kuinshi kua lubuebue. Pavua nyunyi eyi izuka bua kukoka minyinyi ya bungi mu muasua ayi, masua avua amata panshi. Nunku, bantu bavua mua kuangula cinnamone ivua mienza nayi masua aa ne lukasa luonso bua kuya kuyipana kudi bangenda mushinga. Miyuki eyi yakatangalaka bikole mu bantu. Nunku, mukanda kampanda udi wamba kabidi ne: “bua njiwu ivuabu bafuikakaja mu mutu eyi, bantu bavua bapana mitshi ya cinnamone ku mushinga mukole menemene.”​—The Book of Spices.

Mante

Mante

Panyima pa matuku, bantu bakalua kumanya mayele a bena Arabie ne kabatshivua kabidi babasumba bintu to. Mu bidimu lukama bia kumpala kua Yezu, tshimenga tshia Alexandrie mu Ejipitu tshiakalua tshisabu tshinene ne muaba uvuabu bapanyishila bintu bia mupuya muimpe. Matu a mu Lomo avua umbuka mu bisabu bia mu Ejipitu matangile ku Inde, diakamue bendeshi ba matu bakalonga mua kuendesha matu abu ne tshipepele tshikole tshia pa Mbuu mualabale wa Inde. Biakenza bua bintu bia mupuya muimpe bivua mushinga mukole ebi bivulangane bikole ne bipueke mushinga.

Lelu eu katuena mua kufuanyikija mushinga wa bintu bia mupuya muimpe ebi ne wa ngolo to. Katuena mua kubiangata kabidi bu mapa adi makumbanyine mukalenge to. Kadi bantu ba bungi pa buloba bujima badi batungunuka ne kuenza nabi manananshi a pambidi, manga ne bua kulengeja nabi biakudia biabu. Bushuwa, buimpe bua bintu bia mupuya muimpe budi busaka bantu bua kubinanga bikole anu bu muvuabi kukadi bidimu bia bungi.

Kasumbu ka bizubu bia mutshi wa cinnamone

Cinnamone

a Miaku idibu bakudimune mu Bible ne: “tshintu tshia mupuya muimpe” kayena ileja bintu bitubu balengeja nabi biakudia to, kadi idi ileja nangananga bintu bidi bifumina ku mitshi ya mupuya muimpe.

b “Bintu bia mupuya muimpe” mmafuta a mupuya muimpe anyi mâyi adi alembuka bidi bifumina ku mitshi ne ku tutamba tua mitshi.

Bintu bia dipembu dimpe mu bikondo bivuabu bafunda Bible

Manyi avuabu belangana ne musenga wa manananshi wa tshijila. Yehowa uvua muleje Mose mua kuenza manyi a kuela bantu pa mutu ne mua kuenza musenga wa manananshi wa tshijila. Bavua benza bintu bibidi ebi ne bintu bia dipembu dimpe binayi bishilangane. (Ekesode 30:22-25, 34-38) Bamue bakuidi bavua bapiluke mu dienza manyi avuabu bela bantu pa mutu ne mu dilama bintu bivuabu baenza nabi.​—Nomba 4:16; 1 Kulondolola 9:30.

Manananshi ne bintu bia kudilengeja nabi. Bantu bavua ne mushindu, bavua basumba musenga wa mupuya muimpe bua kuwela mu nzubu, ku bilamba, pa malalu ne pambidi bua bikale ne mupuya muimpe. (Esetê 2:12; Nsumuinu 7:17; Musambu wa Solomo 3:6, 7; 4:13, 14) Mariya muanabu ne Lazalo wakela Yezu “mafuta a mupuya muimpe, menza ne nare mulelela” a mushinga mukole ku makasa ne mu nsuki. Mulangi mukese wa “nare mulelela” uvua ne mushinga wa difutu dia muntu dia tshidimu tshijima.​—Mâko 14:3-5; Yone 12:3-5.

Dilongolola bitalu bua kubijika. Nikodemo wakalua ne mula anyi “musenga wa mupuya muimpe udibu babikila ne: mire, ne alowe” bua kulongolola mubidi wa Yezu bua kuwujika. (Yone 19:39, 40) Bamue bayidi ba Yezu bakalongolola “bintu bia dipembu dimpe ne mafuta a mupuya muimpe,” ne kuyabu nabi ku lukita.​—Luka 23:56–24:1.

Kulengeja biakudia. Bidi bimueneka ne: bena Isalele bavua benza mudimu ne bintu bia dipembu dimpe bua kuvudija muenya wa mishipa ne munyinyi bivuabu balamba. Bavua kabidi bela bintu bia dipembu dimpe mu mvinyo bua alue musheme.​—Musambu wa Solomo 8:2.

Bintu bibidi bia dipembu dimpe bivuabu bapeshe Yezu

Musenga wa manananshi ne musenga wa mupuya muimpe mubikila ne: mula bivua bifuma ku mâyi adi alembuka avuabu bapeta pavuabu batapa bizubu bia mitshi mikese anyi tumatamba tua tumitshi tua mêba.

Mutshi wa musenga wa manananshi uvua utolokela ku muelelu wa mâyi a ku Sud kua Arabie, ne mula uvua utoloka mu matunga a bipela a muaba udi ditunga dia Somalie ne dia Yemen lelu. Bavua bangata bintu bionso bibidi bia mupuya ebi ne mushinga wa bungi bua dipembu diabi dimpe. Yehowa yeye nkayende uvua mubiangate bua kuenza nabi mudimu mu ntendelelu wende. Bavua basambakaja mula ne bintu bikuabu bua kuenza manyi a tshijila a kuelangana, ne bavua bangata musenga wa manananshi bua kuenza musenga wa tshijila wa kuosha. (Ekesode 30:23-25, 34-37) Kadi bavua benza nabi mudimu mu mishindu mishilangane.

Bavua ne tshibidilu tshia kuosha musenga wa manananshi bua kupatula dipembu diawu. Kadi mâyi avua alembuka avua afumina ku mutshi wa mula bavua benza nawu mudimu diakamue. Mbatele mula misangu isatu mu miyuki idi itangila Yezu: 1) bu dipa divuabu bamupeshe pavuaye muana (Matayi 2:11), 2) bu buanga buvuabu basambakaje ne mvinyo bua kutuyisha bisama biende pavuabu bamupopele ku mutshi (Mâko 15:23), ne 3) bu tshintu tshia dipembu dimpe tshivuabu bele pa tshitalu tshiende bua kutshijika (Yone 19:39).

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu