Ngakalonga mua kueyemena Yehowa

BU MUDIBI BILONDA KUDI JÁN KORPA-ONDO

Tuvua mu 1942, ne mvua mulama kudi basalayi ba ditunga dia Hongrie pabuipi ne tshimenga tshia Koursk, mu Russie. Tuvua bena buloko ba nsangilu wa matunga asatu avua aluisha bena Russie mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima. Lukita luanyi luvua lumbula, ne bavua bampeshe minite dikumi bua kupangadija bingikala mvua mua kutua tshiala pa mukanda uvua wamba ne: tshivua kabidi Ntemu wa Yehowa. Bangabanga ne kulonda tshiakenzeka pashishe, ndi nganji kunuambila mumvua mufike kuine aku.

MVUA muledibue mu 1904 mu musoko mukese wa Zahor, udi usanganyibua mpindieu mu ditunga dia Slovaquie wa ku Est. Panyima pa Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, Zahor wakalua tshitupa tshia ditunga dia Tchécoslovaquie divuabu bafuma ku dienza. Musoko wetu uvua ne nzubu mitue ku 200 ne ekleziya ibidi, umue wa Katolike ka bena Grèce ne mukuabu wa bena Calvin.

Nansha mumvua mbuela mu Ekleziya wa bena Calvin, tshivua ne nsombelu wa tshitembu nansha. Pabuipi nanyi kuvua muntu kampanda uvua mutambe kuikala wende mushindu. Dimue dituku wakatuadija kuyukila nanyi ne kunsombeshaye Bible. Uvua musangu wa kumpala wa meme kukuata mukanda au mu bianza bianyi. Mu matuku au, mu 1926, ngakasela Barbora, ne katupa kîpi tuakalela bana babidi, Barbora ne Ján.

Ngakatuadija kubala Bible, kadi kuvua malu a bungi amvua tshiyi ngumvua. Nenku ngakaya kudi mpasata wetu ne ngakamulomba bua angambuluishe. Wakamba ne: “Bible udi anu bua bantu badi balonge, kutetshi mene bua kumumvua nansha.” Pashishe wakambikila bua kunaya karte.

Kunyima kua dinaya ngakaya kudi muntu uvua munsombeshe Bible. Uvua Mulongi wa Bible, bu muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi. Uvua ne disanka bua kungambuluisha, ne panyima pa tshikondo kampanda mêsu anyi kutuadijawu kubululuka. Ngakalekela dinua dinekesha ne ngakatuadija kuikala ne nsombelu wa tshitembu; ngakatuadija mene kuambila bakuabu bua Yehowa. Bulelela bua mu Bible buvua bujalame mu Zahor mu bidimu bia kumpala bia 1920, ne katupa kakese bakenza kasumbu ka Balongi ba Bible bavua ne luya.

Nansha nanku, kuvua buluishi bukole bua kudi bitendelelu. Nsaserdose wa muaba au wakasaka bena dîku dietu bavule ku dinkina, wamba ne: mvua mujimije lungenyi. Kadi ngakatuadija kumona tshipatshila tshia muoyo wanyi, ne ngakangata dipangadika dikole bua kusadila Nzambi mulelela Yehowa. Nenku mu 1930, ngakaleja didilambula dianyi kudi Yehowa ne ngakatambula.

Ntuadijilu wa mateta makole

Mu 1938, rejon wetu wakashala ku bukokeshi bua ditunga dia Hongrie, divua ku luseke lua ditunga dia Allemagne mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima. Tshikondo atshi tuvua ne Bantemu batue ku 50 mu musoko wetu uvua ne bantu bashadile ku tshinunu. Tuakatungunuka ne kuyisha nansha muvua dienza nanku diteka mioyo ne budikadidi buetu mu njiwu.

Mu 1940, bakamfunda dîna mu tshiluilu tshia bena Hongrie. Ntshinyi tshimvua mua kuenza? Mvua mubale milayi ya mu Bible bua bantu badi bafule bia-mvita biabu babivuije bia-mudimu bia ditalala, ne mvua mumanye ne: ndekelu wa bionso Nzambi uvua ne bua kukamisha mvita yonso pa buloba. (Musambu 46:9; Yeshaya 2:4) Nenku mvua mufike ku dikina mvita, ne ngakapangadija bua kubenga kubuela mu tshiluilu, nansha bu kuoku mua kulua bipeta kayi.

Bavua bankosele ngondo 14 ya buloko ne ngakenzela tshibawu tshianyi mu tshimenga tshia Pécs, ku Hongrie. Mu buloko amu muvua Bantemu bakuabu batanu, ne tuakanyisha mutuvua ne mushindu wa kudia bulunda. Kadi bua tshikondo kampanda, bavua banteke mu buloko bua nkaya, muikale ne nkanu ku makasa. Patuvua tubenga bua kuenza midimu ivua itua malu a mvita nyama ku mikolo, bavua batututa. Kabidi, tuvua benzejibue bua kuimana kuulu katuyi tunyunga dituku dijima, pa kumbusha anu mêba abidi mu midi. Diteta edi dikole diakatungunuka munkatshi mua ngondo mivule. Nansha nanku tuvua ne disanka bualu tuvua ne kuondo ka muoyo kakezuke ku mêsu kua Nzambi wetu.

Tshilumbu tshia kutupa ku ditabuja

Dinga dituku kasumbu ka bansaserdose 15 bena Katolike kakalua kakeba bua kututuisha ne: bivua bia mushinga bua tutue malu a mvita nyama ku mikolo pa kubuela mu tshiluilu. Mu diyukila nabu tuakamba ne: “Binuikala mua kufila tshijadiki tshia mu Bible tshia se: anyima katu ufua ne se: tuetu bafue mu mvita netuye mu diulu, netubuele mu tshiluilu.” Bushuwa, kabavua mua kujadika bualu abu to, ne kabakasua bua kutungunuka ne diyuki nansha.

Mu 1941 buloko buanyi buakajika, ne mvua mutekemene bua kualukila mu dîku dianyi. Kadi bakaya nanyi musuika nkanu batangile mu tshitudilu tshia tshiluilu mu Sárospatak, ku Hongrie. Patuakafika, bakafila mpunga wa kundekelabu. Bakangambila ne: “Tshionso tshiudi ne bua kuenza ntshia kutua tshiala pa dilaya edi dia se: neufute pengö (mfranga ya kale ya mu Hongrie) 200 paudi upingana kumbelu.”

Ngakebeja ne: “Mmunyi mudibi mua kuenzeka? Tshinudi nukebela mfranga ntshinyi?”

Bakangambila ne: “Ku mfranga ayi neupete mukanda udi uleja ne: kuvua muenzeje mateta a kua munganga bua kubuela mu tshiluilu to.”

Bualu ebu buvua dipangadika divua dinkolele. Munkatshi mua matuku mapite pa tshidimu tshijima, bavua bankengeshe dikenga dia kanyawu; mvua mutshioke. Mpindieu, meme muitabe bua kufuta ndambu wa mfranga, mvua mua kupeta budikadidi. Ngakanungana ngamba ne: “Nengele meji pa bualu ebu.”

Ndipangadika kayi dimvua mua kuangata? Mvua ne mukaji ne bana bamvua ne bua kuelela meji. Tshikondo atshi ngakapeta mukanda wa kudi muena nkristo nanyi kampanda muvuaye unkankamija. Wakatela Ebelu 10:38, mudi mupostolo Paulo utela mêyi a Yehowa a ne: ‘Muakane wanyi neikale ne muoyo bua ditabuja, ne biakulukaye tshianyima, muoyo wanyi kawena usanka mu bualu buende.’ Katupa kakese pashishe, banene babidi bena Hongrie ba ku nzubu ivua basalayi basombele bakakula nanyi, umue wakamba ne: “Kuena mumanye mutudi tutamha kukunemeka bua muudi ulamata mêyi-maludiki a mu Bible to! Kulekedi nansha!”

Dituku diakalonda ngakaya kudi aba bavua bandomba pengö 200 bua kushisha kundekela ne ngakabambila ne: “Bu muvua Yehowa Nzambi mulekele ngedibua mu buloko, neatabalele kabidi dipatukamu dianyi. Tshiakufuta bua kundekelabu nansha.” Nenku bakankosela bidimu dikumi bia buloko. Kadi ntatu ivua insaka bua kutupa ku ditabuja kayivua mimanyine apa to. Kabadi kakangambila bua kumfuila luse bu meme mua kuitaba bua kuenza mudimu mu tshiluilu mu ngondo ibidi tshianana, ne tshivua mene ne bua kuambula tshia-mvita nansha! Ngakabenga kabidi bualu abu, ne buloko buanyi buakatuadija.

Dikengeshibua didi divula

Bakangela kabidi mu buloko mu Pécs. Bua musangu eu dikengeshangana divua mene ditambe bukole. Bakansuikila bianza panyima, ne kundembelejilaku munkatshi mua mêba bu abidi. Bu tshipeta, makaya anyi onso abidi avua makoyoboke. Bavua bambulula dikengeshangana edi ku ngondo yonso isambombo. Ndi nsakidila anu Yehowa bua mumvua tshiyi mulekele.

Mu 1942 bakaya ne bantu kasumbu ba kutudi​—bena buloko bakuata bua malu a tshididi, bena Yuda, ne Bantemu ba Yehowa 26—​mu tshimenga tshia Koursk mu tshitupa tshikuata kudi biluilu bia bena Allemagne. Bakatufila mu bianza bia bena Allemagne, ne bakateka bena buloko ku mudimu wa kutuadila basalayi bavua ku mvita biakudia, bingoma ne bilamba. Tuetu Bantemu tuakabenga mudimu au bualu uvua utupa ku ndubidilu wetu wa bena nkristo. Bu tshipeta, bakatualuja kudi bena Hongrie.

Ndekelu wa bionso bakatuela mu buloko bua mu Koursk. Munkatshi mua matuku mavule bavua batututa misangu isatu ku dituku ne bibonga. Ngakapeta mukumu mu mpala meme e kudishinda panshi. Pavuabu bankuma, ngakela meji ne: ‘Kufua ki mbualu bupite bukole to.’ Mubidi wanyi mujima wakakuata buzenzele, nenku tshivua ngumvua tshintu to. Munda mua matuku asatu kabakatupesha kantu ka kudia nansha kamue. Pashishe bakaya netu ku kabadi, ne bakakosela Bantemu basambombo tshibawu tshia lufu. Pakabashipabu, tuvua bashale 20.

Mateta a ditabuja amvua mupete mu matuku au mu Koursk mu Kasuamansense wa 1942 avua matambe bukole antu tshiyi muanji kupetangana nawu. Mmuenenu yetu ivua mileja bimpe kudi Mukalenge Yehoshafata wa kale pavua bantu bende bapetangane ne ntatu mitambe bukole: ‘Tuetu katuena ne bukole bua kuluangana ne tshisumbu etshi tshinene tshilualua kutuluisha; katuena bamanye mua kuenza; kadi mêsu etu adi kuudi.’​—2 Kulondolola 20:12.

Bakatuangata tuetu bonso 20 bua kumbula lukita luetu, balama kudi basalayi 18 bena Hongrie. Patuakajikija diumbula, bakatuambila ne: tuvua ne minite dikumi bua kutua tshiala pa mukanda kampanda, utudi tubala katupa kawu ne: “Malongesha a Bantemu ba Yehowa ng’a dishima. Tshiakuitabuja kabidi anyi kuatua nyama ku mikolo. Nenduangane bua ditunga dia Hongrie . . . Tshiala tshindi ntua etshi tshidi tshijadika ne: ndi mbuela mu Ekleziya Katolike wa bena Roma.”

Panyima pa minite dikumi bakatuma dîyi ne: “Kudimukayi! Ndayi ku lukita!” Pashishe dîyi diakalua ne: “Muena buloko wa kumpala ne muisatu buelayi mu tshina!” Bakapesha bantu babidi aba minite mikuabu dikumi bua kupangadija bua kutua tshiala pa mukanda au. Umue wa ku basalayi wakatutendakena ne: “Lekelayi ditabuja dienu bua nupatuke mu lukita!” Muntu nansha umue kakapatula dîyi. Pashishe munene wa basalayi wakabasa bubidi buabu.

Musalayi kampanda wakebeja munene wa basalayi eu ne: “Udi wamba bishi bua badi bashale aba?”

Wakandamuna ne: “Basuika, netubakengeshe bikole ne kubasa pa dîba isambombo wa dinda.”

Diakamue buôwa e kunkuata, ki mbua se: mvua mua kufua to, kadi bua se: mvua mufuane kupangila bua kutantamena dikengeshibua ne kutupa ku ditabuja. Nenku ngakapita kumpala ne kuamba ne: “Mukalenge, tudi benze tshilema tshia muomumue ne bana betu baudi ufuma ku diasa aba. Bua tshinyi kanuena nutuasa petu?”

Kadi kabakatuasa to. Bakatusuika ne bianza bietu bisuikila panyima. Pashishe bakatulembelejilaku. Patuvua tujimija lungenyi, bavua batupumuina mâyi. Dikenga divua dikole bualu bujitu bua mubidi buakakoyobola makaya etu. Ditukengesha edi diakatungunuka munda mua mêba bu asatu. Kunyima bakatuma diakamue dîyi bua kabashipi kabidi Bantemu ba Yehowa to.

Diya ku Est​—Pashishe dinyema

Panyima pa mbingu isatu bakaya netu mu tshisumbu munkatshi mua matuku makese too ne ku mielelu ya Musulu wa Don. Banene bakatuambila ne: katuvua ne bua kualukila ne muoyo. Mundamunya, bavua batupesha midimu kayiyi ne bualu, kumbula bina ne pashishe kubijibikila. Dilolo, tuvua ne ndambu wa budikadidi bua kuendakana.

Pamvua ntangila nsombelu au, kuvua kumueneka malu abidi. Tuvua mua kufuila anu muaba au, anyi tuvua mua kunyema bena Allemagne ne kudifila mu bianza bia bena Russie. Anu bantu basatu ba kutudi ke bakapangadija bua kunyema mu disabuka Musulu wa Don uvua ne mâyi makuate mashike makole. Mu dia 12 Tshisua-munene 1942, tuakasambila Yehowa ne tuakumbuka. Tuakafika muaba uvua baluanganyi bena Russie ne diakamue bakatuela mu kamponya ka bena buloko kikale ne bena buloko batue ku 35 000. Mu muvu wa printemps, anu bena buloko batue ku 2 300 ke bavua bashale ne muoyo. Bakuabu bashadi aba bavua bafue nzala.

Budikadidi, kadi muanda mukuabu wa buôwa

Bu muena buloko wa bena Russie, ngakashala ne muoyo tshikondo tshia mvita tshivua tshishale, kuangata ne ngondo mivule ya panyima pa dijika diayi. Ku ndekelu, mu Kasuabanga 1945, ngakalukila kumbelu ku Zahor. Ferme wetu uvua munyanguke bikole, nenku mvua ne bua kutuadijilula kabidi bintu bionso. Mukajanyi ne bana bavua benze mudimu mu ferme mu tshikondo tshia mvita, kadi mu Kasuamansense 1944, pakasemena bena Russie, bakabatuma ku Est. Bavua bapaule bintu bionso bituvua nabi mu mvita.

Bualu bubi ku onso mbua se: pangakapingana kumbelu mukajanyi uvua usama bikole. E kufuaye mu Luishi 1946. Uvua ne bidimu 38 patupu. Tuvua ne dîba dikese menemene dia kusanka bua dituilangana dietu tshiakabidi panyima pa bidimu bitanu bile ne bikole bia ditapuluka.

Ngakapeta busambi munkatshi mua bana betu ba mu nyuma, mu dibuela mu bisangilu ne mu dienza mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu. Mu 1947, ngakasomba ndambu wa mfranga bua kuya ku Brno, luendu lua kilometre 400, bua kubuela mu mpungilu. Kuine aku munkatshi mua bana betu bena nkristo, pamue ne Nathan H. Knorr, uvua mulombodi wa Société Watch Tower tshikondo atshi, ngakapeta busambi buvule ne dikankamija.

Katuvua basanke mutantshi mule ne budikadidi buetu bua panyima pa mvita nansha. Mu 1948 ba-Koministe bakatuadija kutukengesha. Mu 1952 bakakuata bana betu bavule bavua baludika mudimu wa Bantemu ba Yehowa mu Tchécoslovaquie, ne bavua bampeshe bujitu bua kutabalela bisumbu. Mu 1954, bakankuata panyi, ne bakankosela bidimu binayi bia buloko. Bakakuata kabidi muananyi wa balume Ján ne muanende Juraj bua muvuabu balame ndubidilu wabu wa bena nkristo. Ngakenza bidimu bibidi mu nzubu wa lukanu wa mu provense wa Pankrác mu tshimenga tshia Prague. Mu 1956 bakamanyisha ditufuila luse ne bakandekela.

Ndekelu wa bionso budikadidi!

Ndekelu wa bionso, mu 1989, ba-Koministe bakajimija bukokeshi buabu mu Tchécoslovaquie, ne mikenji ya mbulamatadi yakitaba mudimu wa Bantemu ba Yehowa. Nenku tuvua ne budikadidi bua kusangila pamue ne kuyisha patoke. Tshikondo atshi Zahor uvua ne Bantemu batue ku lukama, mmumue ne: pabuipi ne muntu 1 pa bantu 10 ba mu musoko uvua Ntemu. Panyima pa bidimu bikese, tuakibaka Nzubu wa Bukalenge muimpe ne mualabale mu Zahor, muikale ne miaba ya disomba mitue ku 200.

Bukole buanyi bua mubidi kabutshiena buimpe menemene to, nenku bana betu batu bangambula mu mashinyi bua kuya nanyi ku Nzubu wa Bukalenge. Ntu ne disanka mu dikalamu ne bua kufila mumvuija mu Dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi. Ndi nangananga ne disanka bua kumona baleji-mpala ba bipungu bisatu bia dîku dianyi basadila Yehowa, kukonga ne bankana kabukabu. Umue wa kudibu wakasadila bu mutangidi muena ngendu wa Bantemu ba Yehowa mu Tchécoslovaquie too ne pakamupangisha majitu ende a dîku bua kuenza mudimu eu.

Ndi ne dianyisha kudi Yehowa bua mudiye munkoleshe munkatshi mua bidimu bianyi bivule bia diteta. Dilama meji anyi matume kudiye​—“bu mumone Eu utu kayi umueneka”—​ke tshidi tshinkuatshishe. (Ebelu 11:27, NW) Eyowa, ndi mumvue tshianza tshiende tshidi tshitukuba. Ke bua tshinyi nansha mpindieu, ndi ntungunuka ne kuikala mu bisangilu bia tshisumbu ne kudifila mu dimanyisha dîna diende mu mudimu wa patoke bilondeshile makokeshi anyi.

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Nzubu wa Bukalenge mu Zahor

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Ndi nganyisha diakalenga dia kufila mandamuna mu Dilonga dia “Tshibumba tshia Nsentedi”