Muaba wa mijiki mu ntendelelu wa buena lelu
KUIMBA ndipa dia kudi Nzambi. Kubandisha mêyi etu mu misambu kudi mua kututuadila tuetu bine ne Mufuki wetu disanka. Ku diambuluisha dia kuimba, tudi mua kutundubula mpampakenu yetu, tunyinganyinga ne masanka kabidi. Bipite mene, tudi mua kujikula dinanga dietu, ditendelela, ne disamuna bua Mfuki wa misambu, Yehowa.
Mavule a ku mêyi-maledidi a mu Bible matue ku nkama isatu àdì akula bua mijiki adi atangila ntendelelu wa Yehowa. Kuimba nkusuikakaja kabidi ku disanka—ki ng’anu disanka dia aba bàdì bimba, kadi disanka dia Yehowa kabidi. Mufundi wa misambu wakafunda ne: ‘Bamuimbile misambu ya kumutumbisha nayi. Bualu bua Yehowa udi ne disanka mu bantu bende.’—Musambu 149:3, 4.
Kadi mmunyi mudi kuimba kuikale ne mushinga mu ntendelelu wa buena lelu? Mmunyi mudi bantu ba Yehowa lelu’eu mua kumusankisha mu dibandisha mêyi abu mu misambu? Mmuaba kayi udi mijiki ne bua kuikala nawu mu ntendelelu mulelela? Dikonkonona muyuki wa kale wa mijiki mu ntendelelu nediambuluishe bua kuandamuna nkonko eyi.
Muaba wa mijiki mu ntendelelu mu malu a kale
Dîyi-diledidi dia kumpala dia mu Bible bua mijiki kadiena mu mushindu musunguluke dibambisha mu diumvuangana ne ntendelelu wa Yehowa nansha. Mu Genese 4:21, Yubala mmubadila pamu’apa bukenji bua dipatula biombelu bia kumpala bia mijiki anyi imue misangu dijadika dia mushindu kampanda wa dimanya mijiki. Nansha nanku, mijiki ivua tshitupa tshia ntendelelu wa Yehowa kumpala mene kua difukibua dia bantu. Nkudimuinu bungi kampanda ya Bible idi ileja banjelu bikale munkatshi mua dimba. Yobo 38:7 udi wakula bua banjelu bàdì bimba ne dîyi dikole ne disanka dionso ne ‘bela mbila yabu.’ Nenku, kudi kabingila ka mu Mifundu bua kuitaba se: kuimba mu ntendelelu bua Yehowa kuvua tshilele tshia kumpala muntu kayi muanji mene kumueneka mu tshialu.
Bamue bena malu a kale mbele mpata ne: mijiki ya tshiena-Ebelu ivua yonso misambu mishême ku matshi, kayiyi diumvuangana dia nsongo. Kadi, bavua mua kuimba note mivule musangu umue ku lunzenze, tshiombelu tshitambe kutedibua mu Bible. Bimbi ba lunzenze bavua ne bua kuikala babambishe diumvuangana divua mua kupatuka ku disangisha dia bikuma pa tshiombelu. Kayiyi miatuke, mijiki yabu kakuyi mpata ivua mibandile. Ne pa kukonkonona Mifundu ya tshiena-Ebelu ya tusala ne ya tshiompatshiompa, tudi mua kukomesha ne: mijiki ya bena Izalele ivua milenga mitambe. Bushuwa, lungenyi lua dienza misambu luvua lubandile bikole kupita lua bisamba biena mutumba.
Ndongoluelu wa kale mu ntempelo wakapetesha mishindu mivule ya disaka biombelu ne mêyi mu ntendelelu wa mu ntempelo. (2 Kulondolola 29:27, 28) Kuvua “baludiki,” “bamanyi bapiluke,” “balongi,” ne “balombodi ba tungimba.” (1 Kulondolola 15:21; 25:7, 8; Nehemiya 12:46, NW) Wela nseka pa dimanya diabu dibandile dia mijiki, muena malu a kale Curt Sachs wakafunda ne: “Bapunguluji ne bisumbu bia bimbi basangisha pamue mu Ntempelo wa mu Yeruzaleme badi baleja ndongeshilu mubandile wa malu a mijiki, nzanzu, ne dimanya. . . . Nansha mutudi katuyi bamanye muvua mijiki ayi ya kale yumvuika, tudi ne tshijadiki tshikumbane tshia bukole buayi, bunême, ne bupepele buayi.” (The Rise of Music in the Ancient World: East and West, 1943, mabeji 48, 101-102) Musambu wa Solomo udi tshilejilu tshia nzanzu ne ngikadilu mulenga wa dienza misambu dia bena Ebelu. Mmuyuki mufunda mu musambu, mufuanangane ne misambu mimba mu teyatre (libretto), peshi mifundu, bua drama mukuata ne mijiki ikena mêyi (opéra). Musambu eu udi ubikidibua mu mifundu ya tshiena-Ebelu ne: “Musambu wa misambu,” mbuena kuamba ne: musambu mutambe buimpe. Bua bena Ebelu ba kale, kuimba kuvua tshitupa tshia mushinga tshia ntendelelu. Ne kuakapetesha mushindu muimpe wa kumvuija mpampakenu mu disamuna diabu dia Yehowa.
Kuimba kua bena nkristo ba mu siekele wa kumpala
Mijiki yakatungunuka ne kuikala tshitupa tshia pa tshibidilu tshia ntendelelu munkatshi mua bena nkristo ba kumpala. Kusakidila ku dikala ne Misambu mienzeja ku spiritu, mbimueneke se: bakenza mijiki ya bangabanga ne mêyi a misambu bua ntendelelu, pa kushiya tshilejilu bua ngenzelu wa misambu ya bena nkristo ba lelu. (Efeso 5:19) Mukanda wa Waldo Selden Pratt udi umvuija ne: “Kuimba mu ntendelelu wa mu tshi-bungi ne wa muntu pa nkayende kuvua tshibidilu tshia bena nkristo ba kumpala. Bua bena Yuda bakudimune mutshima, etshi tshivua ditungunuka dia bibidilu bia mu nsunagoga. . . . Kusakidila ku Misambu ya tshiena-Ebelu . . . , ditabuja edi dipiadipia diakatangila ku dipatula misangu yonso misambu mipiamipia, diambedi ivua ne tshimuenekelu tshia rapsodi.”a—The History of Music.
Pa kuzangika mushinga wa kuimba, pakabanjija Yezu Didia dia Dilolo dia Mukalenge, yeye ne bapostolo bende bumue bakimba misambu ya Hallel. (Matayo 26:26-30) Eyi ivua misambu ya disamuna Yehowa mifunda mu mukanda wa Misambu ne mimba mu diumvuangana ne disekelela dia Pasaka.—Misambu 113-118.
Buenzeji bua ntendelelu wa dishima
Mu bidibu babikila ne: Bikondo bia Mîdima, mijiki ya bitendelelu yakalua anu misambu ya tunyinganyinga. Diambedi mu 200 B.B., Clément wa ku Alexandrie wakamba ne: “Tudi tukengela tshiombelu tshimue: ndîyi dia ditendelela dia ditalala, ki n’lunzenze peshi ngoma anyi nshiba anyi mpungi.” Mikandu yakedibua, ìvuà imanyika mijiki ya ekleziya anu pa ya mêyi. Mushindu’eu wakalua kumanyika bu tshimbilu peshi musambu wa ekleziya. “Bidimu bishadile ku makumi anayi panyima pa diashibua dia Constantinople, Tshipangu tshia bamfumu ba Ekleziya tshia ku Laodicée (367 A.D.) tshiakakandika dibuela dia biombelu ne dia bisumbu mu ntendelelu wa misekelelu ya ka-bukulu. Mijiki mianyisha bu milelela idi anu ya mêyi,” ke mudi mukanda wa Our Musical Heritage (Bumpianyi buetu bua mijiki) wamba. (Disendamija miaku ndietu.) Mikandu eyi kayivua ne tshishimikidi mu Buena-nkristo bua kumpala nansha.
Mu Bikondo bia Mîdima, Bible uvua mukanda mubuikila kudi bantu ba pa tshibidilu. Bena nkristo bakapeta dikima dia kudipetela peshi kubala Bible bavua bakengeshibua ne bashipibua mene. Nenku, kabiena bikemesha bua muvua tshilele tshia kuimba misambu ya disamuna Nzambi tshijimine mu miaba mivule mu tshipolo atshi tshia mîdima. Bua nenku, bikala bantu ba pa tshibidilu kabavua ne bua kulenga Mifundu, mmunyi muvuabu mua kumanya ne: tshia dikumi tshimue tshia Bible mujima ntshienza ne misambu? Nnganyi uvua mua kubamanyisha ne: Nzambi wakatumina batendeledi bende dîyi bua ‘bimbile Yehowa musambu mupiamupia, musambu wa [“kumusamuna,” NW] n’au mu disangisha dia bantu bende bananga’?—Musambu 149:1.
Dipingaja mijiki pa muaba wayi muakanyine mu ntendelelu
Bulongolodi bua Yehowa mbuenze bivule bua kupingaja mijiki ne kuimba pa muaba wabi muakanyine mu ntendelelu. Tshilejilu, nimero wa dia 1 Luishi 1896 wa Tshibumba tshia Nsentedi tshia Siona uvua utangila anu misambu. Uvua ne tshiena-bualu tshia “Misambu ya musangelu ya Siona ya ntuadijilu.”
Mu 1938 kuimba mu bisangilu bia tshisumbu mu mushindu mutangalake kakuvua kuenzeka. Nansha nanku, meji a dilonda tshilejilu ne buludiki bia bapostolo akatangalaka mutantshi mukese. Mu mpuilu wa distrike wa mu 1944, F. W. Franz wakenza muyuki wa “Misambu ya mudimu wa Bukalenge.” Wakaleja ne: misambu ya disamuna nayi Yehowa ivua mifidibue kudi bifukibua bia Nzambi bia mu diulu diambedi kumpala kua difukibua dia muntu, ne wakamba ne: “Mbiakanyine, ne bidi bisankisha Nzambi bua basadidi Bende ba pa buloba babandishe mêyi abu mu misambu milelela.” Panyima pa diumvuija dia bijadiki bua kuimba mu ntendelelu, wakamanyisha dipatuka dia Mukanda wa misambu ya mudimu wa Bukalenge wa kutumika nawu mu bisangilu bia mudimu bia ku lumingu ku lumingu.b Pashishe Mumanyishi wa Tshisua-munene 1944 (Mudimu wetu wa Bukalenge lelu’eu) wakamanyisha ne: bisangilu bikuabu bivua pabi mua kukonga musambu wa diunzulula ne wa dijikija nawu. Kuimba kuakalua tshiakabidi tshitupa tshia ntendelelu wa Yehowa.
‘Kuimbila Yehowa mu mitshima yetu’
Mushinga wa kuimba ne mutshima mujima mmulejibue kudi bana betu ba ku Mputu wa ku Est ne ba mu Afrike badi bapete buluishi ne dikengeshibua munkatshi mua bidimu bivule. Lothar Wagner wakenza bidimu muanda-mutekete mufinyina mu muaba wa pa nkayende. Mmunyi muakatantamenaye munkatshi mua tshikondo tshile? Udi wamba ne: “Munkatshi mua mbingu ya bungi ngakadifila mu disakidila misambu ya Bukalenge mu lungenyi luanyi. Pamvua tshiyi mumanye mêyi bimpe menemene, mvua ngenza anu tshitupa tshimue peshi bibidi bia mêyi malongame a tshikuma tshia muomumue. . . . Nngenyi kayipu mivulavulayi mikankamiji ne miibaki idi mu misambu yetu ya Bukalenge!”—Annuaire des Témoins de Jéhovah 1974, mabeji 226-228.
Munkatshi mua bidimu bitanu bia dikala mufinyina mu muaba wa pa nkayende bua lulamatu luende, Harold King wakapeta busambi mu dienza ne mu dimba misambu ya disamuna nayi Yehowa. Mivule ya ku misambu yende mifunda mmitumika nayi mpindieu kudi Bantemu ba Yehowa mu ntendelelu wabu. Disanka disuikakaja ku kuimba didi dikuatshishi. Kadi kabiakukengela dikengeshibua bua kutushindikila mushinga wa kuimba misambu bua kusamuna Nzambi.
Bonso ba ku bantu ba Yehowa badi mua kupeta disanka mu misambu. Nansha mutudi mua kuikala ne madilaminyina kampanda mu ditundubula dia dîyi dietu mu diakula, nyanji yetu kudi Yehowa idi mua kuikala ne budikadidi patudi tuyijikula mu misambu. Mupostolo Paulo wakaleja mushindu utudi mua kupeta disanka mu kuimba kua misambu ya disamuna pakabelaye bena nkristo bua kutungunuka ne “kuyukidishagana nuenu bine ne misambu ne disamuna kudi Nzambi ne misambu ya mu nyuma, nuimba ne nupungulujangana nuenu bine ne mijiki mu mitshima yenu kudi Yehowa.” (Efeso 5:19, NW) Padi mitshima yetu miûle tente ne bintu bia mu nyuma, tudi tupeta diumvuija dia bukole mu misambu. Nenku nsapi bua kulengeja dimba udi mmuenenu muakane wa mutshima.
Dikala ne malanda mimpe ne Yehowa didi dipetesha lungenyi lua disanka, disaka ku diakula, dimba, ne ku diela mbila mu misambu ya disamuna Yehowa. (Musambu 146:2, 5) Tudi tuimba ne mutshima mujima bua bintu bitudi tuanyisha. Ne bituanyisha misambu peshi nyanji ya misambu, bia muomumue netuimbe bikole ne nyanji milelela.
Muntu kêna ne bua kuimba ne dîyi dikole bua kushishaye kuimba ne nyanji. Kuimba ne dîyi dikole kakuena anu kumvuija kuimba kuimpe; peshi mene ki nkuimba kùdì kakuyi mua kumvuika. Amue mêyi a mukungulu wa ku tshilelelu adi mua kuikala matapuluke nansha bikala musambu mupepele. Tshitupa tshia lutatu lua kuimba bimpe mu tshi-bungi ndilonga mua kusangisha mêyi pamue. Nansha wewe wimba mu disangisha mêyi pamue peshi mu dipunguluja, dipetangana dia mupimbu webe wa dîyi ne wa aba bàdì pabuipi nebe didi divuija musambu muimpe ne mukuatakane. Budipope bua bena nkristo ne ditshi dia ntema bidi biambuluisha muntu kampanda bua kupeta nkatshinkatshi wa kuimba ne dîyi dikole ne tshikuma ne nenku ki nkuikala ne dîyi dinanguke nansha. Kadi, aba bàdì ne nzanzu peshi bàdì ne mêyi mashême mu mushindu wa pa buawu kabena ne bua kutekeshibua ku muoyo bua kuimba ne dîyi dikole. Dîyi dishême didi mua kupetesha dikuatshisha dikole kudi tshisumbu tshìdì tshimba misambu ya disamuna Yehowa.
Kuimba mu bisangilu bietu kudi kabidi kupetesha mushindu muakanyine bua kuimba bitupa biumvuangane bia misambu. Aba bàdì ne mbabi ya misambu bua kuimba mu diumvuangana kakuyi note peshi bàdì mua kubala bimanyinu bia diumvuangana mu mukanda wa misambu ne kubimba, mbakankamijibue bua kumvuangana ne ngimbilu wa tshisumbu ne kuambuluisha ku buimpe bua mijiki.c
Bamue badi mua kuamba ne: ‘Tshiena mua kuimba tshikuma bimpe to’ peshi ‘Ndi ne dîyi dibi be; didi dipata pa note ya kulu.’ Nenku, badi ne lumamamama padibu bimba, nansha mene ku Nzubu wa Bukalenge. Bulelela budi se: kakuena dîyi dibandisha mu disamuna Yehowa dìdì “dibi be” bilondeshile mmuenenu wende. Anu bu mutu dîyi dia diakula nadi mua kulengejibua ne didibidija ne dilonda ngenyi miambuluishi mifila mu Kalasa ka Mudimu wa Teokrasi, nenku ke mudi ngimbilu wa muntu mua kulengejibua. Bamue mbalengeje mêyi abu anu pa kukungula padibu benza midimu yabu. Dikungula didi diambuluisha bua kufinuna tshikuma tshia dîyi. Ne mu tshikondo tshiakanyine patudi pa nkayetu peshi tuenza mudimu mu muaba utudi katuyi mua kuenza bakuabu mukodi, kuimba misambu ya Bukalenge kudi didibidija dilenga bua dîyi ne kudi mushindu wa kudisankisha, kutukijija lungenyi.
Tudi kabidi mua kukankamija kuimba kua ndambu wa misambu ya Bukalenge mu masangila. Kuimba kua nunku, pamue ne tshiombelu kampanda bu mudi tshindare peshi piano anyi tusete tukuata tua piano tua Société, kudi kupetesha masangila etu tshimuenekelu tshia mu nyuma. Kudi kabidi kupetesha diambuluisha kampanda bua kulonga misambu ne kuyimba bimpe mu bisangilu bia tshisumbu.
Bua kuambuluisha bisumbu bua bipete musangelu wa kuimba mu bisangilu, Société mmupeteshe tusete tukuata tua mijiki ya kupunguluja nayi. Paditu tuimba, eu udi ukontolola biamu bia mêyi udi ne bua kuikala mudimuke bua mupimbu wa dîyi. Bikala mijiki kayiyi mibandisha dîyi biakanyine, tshisumbu tshidi mua kuikala ne lumamamama bua kuimba ne dîyi dikole. Bu mudi muanetu udi ukontolola biamu bia mêyi wimba pamue ne tshisumbu, neikale mukumbane bua kujadika bikala mijiki mikale ifila bulombodi bua nsongo anyi kayiyi ifila.
Imbila Yehowa musambu
Kuimba kudi kutupesha mushindu wa kujikula nyanji yetu bua Mufuki wetu. (Musambu 149:1, 3) Ki ng’anu dilunduka dia mu mpampakenu nansha, kadi ndijikula dikontolola, dia butshintshikidi, ne dia disanka dia disamuna [Nzambi] dietu. Dipumuna mutshima wetu mu dimba mu tshisumbu didi mua kututeka mu ndongoluelu muakanyine wa lungenyi ne wa mutshima bua programe udi ulonda ne didi mua kutusaka ku didifila ditambe bunene mu ntendelelu wa Yehowa. Nansha mudi kuimba kuikale ne buenzeji bua mu mpampakenu, mêyi adi kabidi mua kuambuluisha bua kutushidimuna. Nenku pa kujikula muetu mutudi mu dipunguluja mêyi ne mu diumvuangana, mu bupole ne mu bupuekele buonso tudi tulongolola mitshima yetu mu mushindu wa se: tudi mua kulonga pamue bu bantu badisangishe mu tshisumbu.—Fuanyikija ne Musambu 10:17.
Kuimba nekuikale misangu yonso tshitupa tshia ntendelelu wa Yehowa. Pa nanku tudi ne ditekemena dia kuabanyangana bua kashidi nyanji ya mufundi wa misambu ya se: ‘[“Nensamune,” NW] Yehowa pantshidi ne muoyo; nengimbile Nzambi wanyi misambu ya kumutumbisha nayi pantshidiku.’—Musambu 146:2.
[Mêyi adi kuinshi]
a Rapsodi mmijiki mitapulula mu bitupa bishilangane ku lungenyi lua budikadidi. Misangu mivule rapsodi ivua izangika malu menzeke a bilobo peshi a bantu kampanda ba kale.
b Kolinto wa kumudilu 14:15 udi umueneka muikale uleja ne: kuimba kuvua tshimanyinu tshia pa tshibidilu tshia ntendelelu wa Buena-nkristo bua mu siekele wa kumpala.
c Imue ya ku misambu mu mukanda wetu wa misambu udiku mpindieu, Louons Jéhovah par nos chants, mmilame mushindu wa bitupa binayi bia diumvuangana bua kuambuluisha aba bàdì basue kuimba bitupa bia diumvuangana. Nansha nanku, mivule ya ku misambu mmilongolola bua dipunguluja pamue ne piano ne ivua mipeshibue ngakajilu kampanda wa mijiki udi ukeba bua kukuba ntuadijilu ya bikuma ya buloba bujima. Kuimba note ya diumvuangana bua misambu mifunda ikena anu ne bitupa binayi bia dipunguluja kudi mua kupetesha dibandisha dia musangelu ku ngimbilu wetu mu bisangilu.
[Kazubu mu dibeji 27]
Imue ngenyi-mifila bua kuimba kuimpe
1. Ikala muambulule kuulu mukanda wa misambu paudi wimba. Ebi bidi biambuluisha bua kueyakana bimpe bu pa tshibidilu.
2. Koka lupepele luvumvuke ku ntuadijilu wa tshiambilu tshionso.
3. Diunzulula mukana ndambu mu mushindu udi muntu mumvue muakanyine ku ntuadijilu wa musambu nedibandishe mupimbu ne mukungulu wa dîyi bu pa tshibidilu.
4. Kupita bionso, lama nyanji ya musambu udi wimbibua.