Bua tshinyi kumanyisha bualu budi bubi?
“EU UDI upatula bualu patoke udi ulua muluishi wa bantu,” ke mudi bamue bamba mu Afrike wa ku Ouest. Atshi ke tshivua tshienzekele Olu pakafundaye mukuluende wa balume bua dienda masandi ne muakunyende wa bakaji. Mukuluende wakakobola ne: “Udi muena mashimi!” Pashishe wakakuma Olu bibi bitambe, kumuipata ku nzubu, ne kuosha bilamba bionso bia Olu. Bena musoko kukuatabu ku tshia tutuende wa Olu. Kabatshiyi kabidi bamuanyisha mu musoko, nenku Olu uvua ne bua kumbuka. Anu pakamonabu pashishe ne: nsongakaji uvua ne difu, ke bantu kujingululabu ne: Olu uvua muambe bulelela. Mukuluende wakatonda bubi, ne kushishabu kuanyisha Olu. Malu avua mua kuenzeka mushindu mukuabu. Bavua mua kuikala bashipe Olu.
Mu mushindu mutoke, aba badi kabayi ne dinanga bua Yehowa kabena pamu’apa banyisha bua bantu basokolole bilema biabu. Ngikadilu wa muntu mutangija ku mpekatu utu wa kubenga dikanyina ne kunyingalela eu udi udifila. (Fuanyikija ne Yone 7:7.) Kabiena bikemesha mudi bavule bashala bapuwe bu mabue padibi bikengela kusokolola malu mabi a bakuabu kudi aba badi ne bukokeshi bua kubalongolola.
Tuanyishayi mushinga wa dikanyina
Kadi, munkatshi mua bantu ba Yehowa, mudi mmuenenu mushilangane pa bidi bitangila dikanyina. Balume ne bakaji bena Nzambi badi banyisha bikole dilongolola didi Yehowa muenze bua kuambuluisha benji ba bilema badi munda mua tshisumbu tshia bena nkristo. Badi banyisha dinyoka dia nunku bu tshijadiki tshia bulenga-bunangi buende.—Ebelu 12:6-11.
Tudi mua kubiumvuija ne muanda wakakuata Mukalenge Davidi mu nsombelu wende. Nansha muvuaye muntu muakane katshia ku buana buende, kuakalua tshikondo tshiakaponaye mu bubi bunene. Tshia kumpala, wakangata mukaji wa bende. Pashishe, mu dikeba bua kujibakaja bubi buende, wakalongolola bua kushipesha bayende wa mukaji au. Kadi Yehowa wakasokolola mpekatu wa Davidi kudi muprofete Natana, eu wakakungama Davidi ne dikima dionso mu tshilumbu etshi. Mu ditumika ne mufuanu wa bukole, Natana wakebeja Davidi tshivua tshikengela kuenzela muntu mubanji uvua ne mikoko mivule kadi wakakuata muana wa mukoko umuepele ne kumushipaye, tshiuma tshibombeka tshia mupele mukuabu, bua kuakidila mulunda wende. Davidi, eu uvua mulami wa mikoko wa kale, wakafika munda bikole. Wakamba ne: ‘Muntu wakenza bualu ebu udi ne bua kufua.’ Ke Natana kutumika ne mufuanu eu pa Davidi, mu diamba ne: ‘Wewe mene udi muntu eu.’—2 Samuele 12:1-7.
Davidi kakafikila Natana munda; anyi kakateta bua kudibingisha peshi kukeba kua dilambila. Kadi, ditandisha dienza kudi Natana diakalenga bikole kuondo kende ka muoyo. Bimufike too ne ku mutshima, Davidi wakatonda ne: ‘Ngakenzela Yehowa bibi.’—2 Samuele 12:13.
Ditandula dia mpekatu wa Davidi dienza kudi Natana, pashishe ne dikanyina dia buena Nzambi, biakapatula bipeta bimpe. Nansha muvua Davidi kayi muepula ku bipeta bia bubi buende, wakanyingalala ne kupungaye tshiakabidi ne Yehowa. Mmunyi muvua Davidi mumvue bua dikanyina dia nunku? Wakafunda ne: ‘Muntu muakane antute, muanda eu newikale luse kundi; ambele biende, kubela kuende nekuikale bu manyi pa mutu panyi; mutu wanyi kaubengi manyi au.’—Musambu 141:5.
Mu matuku etu aa kabidi, basadidi ba Yehowa badi mua kubuelakana mu bubi bunene kampanda, nansha aba bavua bikale bena lulamatu munkatshi mua bidimu bia bungi. Bajingulula ne: bakulu badi mua kukuatshisha, bavule badi bangata dipangadika dia kuya kudibu bua kupeta diambuluisha. (Yakobo 5:13-16) Kadi imue misangu muenji wa bubi udi mua kuteta bua kubuikila mpekatu wende, anu bu muakenza Mukalenge Davidi. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bituafika ku dimanya bubi bunene buenza mu tshisumbu?
Mbujitu bua nganyi?
Padi bakulu bumvua bua bubi kampanda bunene, badi baya kudi muena tshilumbu bua kufila diambuluisha ne dilongolola bidi bikengela. Mbujitu bua bakulu bua kulumbuluisha bantu ba nunku munda mua tshisumbu tshia bena nkristo. Mu dishala bajoje dîsu pa nsombelu watshi wa mu nyuma, badi bakuatshisha ne badimuija eu yonso udi wela tshidia tshikena tshia meji anyi tshidia tshibi.—1 Kolinto 5:12, 13; 2 Timote 4:2; 1 Petelo 5:1, 2.
Kadi netuambe tshinyi biwikala kuyi mukulu, ne udi mufike ku dimanya bumue bubi bunene buenza kudi muena nkristo mukuabu? Mêyi-malombodi adi mu Mikenji ivua Yehowa mupeshe tshisamba tshia Izalele. Mikenji ivua yamba ne: bikala muntu uvua mumonyi wa bienzedi bia butontolodi, dipambuishangana, dishipangana, anyi bibawu bikuabu binene, buvua bujitu buende bua kumanyisha bualu ebu ne kujadika tshivuaye mumanye. Lewitiki 5:1 (NW) udi wamba ne: “Mpindieu bikala anyima kampanda muenze mpekatu mu muanda wa se: mmumvue bualu bua mulawu mu bantu ne udi ntemu peshi mmubumone anyi mufike ku dibumanya, biabengaye kubumanyisha, nanku udi ne bua kuandamuna bua tshilema tshiende.”—Fuanyikija ne Dutelonome 13:6-8; Esetê 6:2; Nsumuinu 29:24.
Nansha mudi bena nkristo kabayi muinshi mua Mikenji ya Mozese, mêyi-maludiki adi afuminaku adi mua kubalombola lelu’eu. (Musambu 19:7, 8) Nenku, bu wewe mua kumvua bualu bubi kampanda bunene buenza kudi muena nkristo nebe, ntshinyi tshiudi ne bua kuenza?
Jikija tshilumbu
Tshia kumpala, mbia mushinga bua kuikala ne kabingila kakumbane bua kuitaba ne: bubi bunene mbuenzeke bushuwa. Muena meji wakamba ne: ‘Kuikadi mumonyi udi ubanda muena mutumba nebe patupu, kudingi ne mishiku yebe.’—Nsumuinu 24:28.
Udi mua kupangadija bua kuya diakamue kudi bakulu. Ki mbibi bua kuenza nenku. Kadi, pa tshibidilu njila mutambe kuikala wa dinanga ng’wa kuya kudi muena tshilumbu. Pamu’apa malu kaena bu mudiwu amueneka. Anyi pamu’apa bakulu bakadi benda bajikija tshilumbu. Ne lutulu luonso yukila tshilumbu etshi ne muenatshi. Pikalaku kutshidi kabingila ka kuitabila ne: nkuenzeke bubi bunene, umukankamije bua kuya kudi bakulu bua apete diambuluisha, ne umumvuije bua tshinyi mbia meji bua kuenza nenku. Kuambidi bantu bakuabu tshilumbu etshi, bualu abi bidi mua kuikala biakulakula.
Bikala muntu eu kayi umanyisha bakulu munkatshi mua tshikondo kampanda tshia dîba tshiakanyine, nanku wewe udi ne bua kubamanyisha. Nenku mukulu umue anyi babidi nebayukile bualu ebu ne muntu udibu bafunde. Bakulu badi bakengela bua ‘kuebejangana, kukeba, kukonkangana bimpe’ bua kumona bikala bualu bubi buenzeke. Buobu buenzeke, nebajikije tshilumbu bilondeshile mêyi-malombodi a mu Mifundu.—Dutelonome 13:12-14.
Bidi bikengela bamonyi babidi anyi bapite apu bua kujadika tshilumbu tshia bualu bubi. (Yone 8:17; Ebelu 10:28) Biabenga muntu kuitaba tshilumbu ne bumanyishi budiku budi anu buebe nkayebe, tshilumbu etshi netshishale mu bianza bia Yehowa. (1 Timote 5:19, 24, 25) Ebi bidi bienzeka nenku mu dimanya dia se: bintu bionso bidi “bibuluka” ku mêsu kua Yehowa ne se: bikala muntu mupile, ndekelu wa bionso mpekatu yende ‘neyimukuate’ yeye muine.—Ebelu 4:13; Nomba 32:23.
Kadi fuanyikija ne: muntu udi uvila tshilumbu tshiende, ne wewe udi mumonyi umuepele udi umutuisha. Badi mua kukufunda wewe bua dishiminyinangana anyi? Tòo, anu biwikala muambile aba badi bualu ebu kabuyi butangila. Kumanyisha nsombelu idi ilenga tshisumbu kudi aba badi ne bukokeshi ne bujitu bua kutangila ne kulongolola malu ki ndishiminyinangana nansha. Bushuwa, muanda eu udi upetangana ne dijinga dietu dia kuenza misangu yonso bualu budi buimpe ne bua bulamatshi.—Fuanyikija ne Luka 1:74, 75.
Tulamayi bunsantu mu tshisumbu
Kamue kabingila kadiku bua kumanyisha bualu budi bubi nka se: bidi biambuluisha bua kukuba bukezuke bua tshisumbu. Yehowa udi Nzambi mukezuke ne munsantu. Udi ulomba bua aba bonso badi bamutendelela bikale bakezuke mu nyuma ne mu nsombelu. Dîyi diende dienzeja ku spiritu didi didimuija ne: “Bu bana ba butumike, lekelayi kulonda majinga anuvua nawu kumpala mu dipanga dienu, kadi, mu buobumue ne Munsantu wakanubikila, nuenu penu vuayi bansantu mu nsombelu wenu mujima, bualu mbafunde ne: ‘Nudi ne bua kuikala bansantu, bualu ndi munsantu.’” (1 Petelo 1:14-16, NW) Bantu badi benza bualu bupange bukezuke anyi bualu bubi badi mua kukebela tshisumbu tshijima dinyanguka ne dibenga kuanyishibua kudi Yehowa, anu bienzabu bualu kampanda bua kubalongolola anyi kubumbusha.—Fuanyikija ne Yoshua, nshapita wa 7.
Mikanda ya mupostolo Paulo mitumina tshisumbu tshia bena nkristo tshia mu Kolinto idi ileja muvua dimanyisha bualu bubi diambuluishe bua kukezula bantu ba Nzambi ba kuine aku. Mu mukanda wende wa kumpala, Paulo wakafunda ne: ‘Badi bumvua kuonso ne: masandi adi munkatshi muenu, masandi a bu nunku mene adi kaayi munkatshi mua bisamba bia bende, ne: umue wenu udi ne mukaji wa tatu wende.’—1 Kolinto 5:1.
Bible kêna utuambila bua muntu uvua mutumine mupostolo lumu elu. Bivua mua kuikala ne: Paulo wakamanyina nsombelu eu kudi Stefana, Fôtunato, ne Akaiko, bavua benze luendu bafumine ku Kolinto batangile ku Efeso kuvua Paulo musombele. Paulo uvua kabidi mupete mukanda wa nkonko ufumina mu tshisumbu tshia bena nkristo tshia mu Kolinto. Nansha bikala lumu elu lupetela muaba kayi, diakamue bamane kumanyisha Paulo nsombelu eu kudi bamonyi ba kueyemena, nenku wakamona mua kufila buludiki mu tshilumbu etshi. Ke kufundaye ne: ‘Umushayi muntu mubi au munkatshi muenu.’ Bakipata muntu au mu tshisumbu.—1 Kolinto 5:13; 16:17, 18.
Ngenyi-miludiki ya Paulo yakafila bipeta bimpe anyi? Bushuwa yakenza nanku! Mbimueneke ne: muenji wa bubi eu wakapetulula lungenyi. Mu mukanda wende muibidi mutumina bena Kolinto, Paulo wakabela ne: tshisumbu ‘tshilekelele muntu eu munyingaladi bubi buende ne tshimusambe.’ (2 Kolinto 2:6-8) Nenku dimanyisha dia bualu budi bubi diakalombola ku tshienzedi tshiakafikisha ku dikezula dia tshisumbu ne ku dipingaja muntu eu uvua munyange malanda ende ne Nzambi ku dianyishibua tshiakabidi kudiye.
Tudi tupeta tshilejilu tshikuabu mu mukanda wa kumpala wa Paulo mutumina tshisumbu tshia bena nkristo mu Kolinto. Musangu eu mupostolo udi utela mêna a bantemu bakamumanyisha tshilumbu. Wakafunda ne: ‘Bakammanyisha bua bualu buenu, bana betu, kudi ba mu nzubu wa Kaloe ne: kutandangana kudi munkatshi muenu.’ (1 Kolinto 1:11) Paulo uvua mumanye ne: ditandangana edi, pamue ne dipesha bantu lumu kaluyi lubakanyine, bivua bikebeshe mmuenenu wa matapuluka uvua mufuanyike kubutula buobumue bua tshisumbu. Bua nanku, muikale ne diditatshisha dikole bua dikala bimpe dia mu nyuma dia bena nkristo nende, Paulo wakenza malu ne lukasa luonso ne kufundila tshisumbu mukanda wa mibelu miakaji.
Lelu’eu, bana betu bavule balume ne bakaji ba mu bisumbu bionso bia pa buloba badi benza mudimu mukole bua kukuba bukezuke bua mu nyuma bua tshisumbu pa kulama muntu pa nkayende ngikadilu muimpe kumpala kua Nzambi. Bamue badi bakenga bua dienza nenku; bakuabu mbafue mene bua kumona mua kulama muoyo-mutoke. Bushuwa, kukankamija anyi kubuikila bualu budi bubi kudi mua kuleja dipanga dianyisha bua madikolela aa.
Diambuluisha bua benji ba bilema
Bua tshinyi bamue badi bapone mu mpekatu munene badi belakana bua kuya kudi bakulu ba tshisumbu? Misangu mivule, mbualu ki mbamanye bipeta bimpe bidi bifumina ku diya kudi bakulu. Mu mushindu mubi bamue badi bela meji ne: bu buobu mua kutonda bubi buabu, mpekatu wabu neamanyike mu tshisumbu tshijima. Bakuabu badi badishima nkayabu pa bidi bitangila bunene bua tshilema tshiabu. Eku bakuabu bela meji ne: badi mua kudilongolola buobu nkayabu kakuyi diambuluisha dia bakulu.
Kadi benji ba bubi ba nunku badi bakengela diambuluisha dia dinanga dia kudi bakulu ba tshisumbu. Yakobo wakafunda ne: ‘Muntu udi ne disama munkatshi muenu, anyi? Abikile biende bakulu ba ekleziya; bobo bamulombele Nzambi, bamuele manyi mu dîna dia Mukalenge; ne kulomba kudi ne ditabuja nekusungile muena disama, ne Mukalenge neamubishe; ne bikaleye muenze bualu bubi, Nzambi neamubuikidile bubi buende.’—Yakobo 5:14, 15.
Nndongoluelu kayipu wa dikema bua kuambuluisha benji ba bilema bua kupetululabu makanda abu a mu nyuma! Pa kutumika ne mibelu idi itukijija ya mu Dîyi dia Nzambi ne pa kusambila bua bualu buabu, bakulu badi mua kuambuluisha aba badi basama mu nyuma bua bumvue bimpe mu diumbuka mu njila yabu minyanguke. Nenku, pamutu pa kudiumvua bapile, bantu badi banyingalala misangu mivule batu badiumvua bapetulule makanda ne basulakane padibu bapetangana ne bakulu ba dinanga. Nsongalume mukuabu wa mu Afrike wa ku Ouest uvua muende masandi ne musokoke mpekatu wende munkatshi mua ngondo bungi kampanda. Panyima pa mpekatu wende mumane kumanyika, wakambila bakulu ne: “Mmunyipu mumvua mujinge bua muntu kampanda ankonke bua dibuelakana dianyi ne nsongakaji au! Kutonda mpekatu wanyi kudi anu bu disulakana.”—Fuanyikija ne Musambu 32:3-5.
Tshienzedi tshia dinanga diashila pa mêyi-maludiki
Basadidi ba Nzambi batambule ‘mbumuke ku lufu, babuele mu muoyo.’ (1 Yone 3:14) Kadi bienzabu mpekatu munene, mbapingane tshiakabidi mu njila wa lufu. Biashalabu kabayi bambuluisha, badi mua kupapa mu malu mabi, pa kubenga kukeba mua kunyingalala ne kupingana mu ntendelelu wa Nzambi mulelela.—Ebelu 10:26-29.
Dimanyisha bualu budi bubi ntshienzedi tshia diditatshisha dia bushuwa bua muenji wa bubi. Yakobo wakafunda ne: ‘Bana betu, bikala mukuabu wa munkatshi muenu upambuka mu njila wa bushuwa, ne mukuabu umuandamuna; amanye biende ne: muntu udi wandamuna muntu mubi ku dipambuka mu njila wende, yeye neasungile muoyo wa muntu ku lufu, neabuikidile malu mabi a bungi.’—Yakobo 5:19, 20.
Nenku, bua tshinyi kumanyisha bualu budi bubi? Bualu kudi kufila bipeta bimpe. Bushuwa, kumanyisha bualu bubi ntshienzedi tshia dinanga dia bena nkristo diashila pa mêyi-maludiki ne dileja Nzambi, tshisumbu, ne muenji wa bubi. Padi muena mu tshisumbu yonso ulamata bikole ku mêyi-makulu makane a Nzambi, Yehowa neatambe kubenesha tshisumbu tshijima. Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Yeye kabidi [Yehowa] neanujadike too ne ku nshikidilu, bua kanuikadi ne tshia kunubandabu natshi mu dituku dia Mukalenge wetu Yezu Kristo.’—1 Kolinto 1:8.
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Kukankamija Ntemu muenji wa tshilema bua kuakula ne bakulu kudi kuleja dinanga
[Tshimfuanyi mu dibeji 28]
Bakulu badi bambuluisha benji ba bilema bua kupetululabu dianyisha dia Nzambi