Kudiku nsapi wa disanka mu dîku anyi?

1. Bua tshinyi mêku mashindame adi ne mushinga mu tshinsanga tshia bantu?

DÎKU nndongoluelu wa kale kupita yonso pa buloba, ne didi dikuata mudimu wa mushinga mukole mu nsangilu wa bantu. Mu bule bua miyuki ya bantu, mêku mashindame atu ambuluisha bua kuenza nsangilu ya bantu mishindame. Dîku nndongoluelu mutambe bulenga bua kukolesha bana bua kuluabu bakulumpe bapie.

2-5. (a) Umvuija bukubi budi muana umvua mu dîku dia disanka. (b) Mmalu kayi adi enzeka mu amue mêku?

² Dîku dia disanka ntshisokomenu tshia bupole ne dikubibua. Fuanyikijaku dîku edi dia tshitembelu bua lupolu kampanda. Munkatshi mua didia diabu dia dilolo, baledi bena ditabalela mbasombe ne bana babu ne badi bayukidilangana pa mianda ya dituku adi. Bana badi balonda malu ne bulaku padibu bambila tatuabu ne mamuabu bivua bienzeke mu tulasa. Tshikondo tshia didiolola pamue tshidi tshipetesha muntu yonso makanda bua dituku dipiadipia diapitshishabu pambelu pa dîku.

³ Mu dîku dia disanka, muana mmumanye ne: tatuende ne mamuende nebamutabalela pasâmaye, pamu’apa bashintulukangana ku bulalu buende butuku bujima. Mmumanye ne: udi mua kuya kudi mamuende anyi kudi tatuende ne ntatu ya mu nsombelu wende wa buana ne kupeta mibelu ne kukankamijibua. Eyowa, muana udi udiumvua mukubibue, nansha tshimvundu mua kuikala tshivule bikole pambelu pa dîku.

⁴ Padi bana bakola, batu pa tshibidilu basela ne benza abu mêku. “Muntu udi ujingulula mudiye muena dibanza kudi baledi bende padiye ne wende muana,” ke mudi lusumuinu kampanda lua bena ku Est luamba. Ne mmuenenu muondoke wa dianyisha ne dinanga, bana bakadi bakole badi bateta kuvuija mêku abu buobu bine a disanka, ne badi kabidi batabalela baledi babu badi dîba adi benda bakulakaja, badi ne milowo ya kuikala pamue ne bikulu babu.

⁵ Pamu’apa udi mpindieu wela meji ne: ‘Ee, ndi munange dîku dianyi, kadi kadiena bu edi didibu baleja apa edi. Muena kuanyi ne meme tudi tuenza mudimu bilondeshile programe mishilangane ne tumonangana bia lutatu. Tutu tuyukila nangananga pa bilumbu bia mfranga.’ Anyi udi wamba ne: ‘Bana ne bikulu banyi mbasombele mu tshimenga tshikuabu, ne tshitu muanji kupeta mua kuya kubamona’? Eyowa, bua tubingila tudibu kabayi mua kukontolola, nsombelu wa mêku mavule kêna wa tshitembu. Pabi bamue mbapete nsombelu wa disanka mu dîku. Mmushindu kayi? Kudiku nsapi wa disanka bua dîku anyi? Diandamuna didi ne: eyowa. Kadi kumpala kua kumvuija tshidi nsapi au, tudi ne bua kuandamuna ku lukonko lua mushinga.

DÎKU NTSHINYI?

6. Mu mukanda eu netuyukidilangana pa mêku a mushindu kayi?

⁶ Mu matunga a ku Mputu wa ku Ouest, mêku mavule mmenza ne tatu, mamu, ne bana. Bakaku badi mua kusombela ku nzubu kuabu nkayabu patshidibu mua kukokesha kuenza nanku. Nansha mutu dituilangana dienzeka pankatshi pa bena dîku dialabale, diambula majitu abu didi ne mikalu. Netuyikidilangane nangananga pa dîku dia mushindu’eu mu mukanda eu. Nansha nanku, mêku makuabu mmalue kuvulangana mu bidimu bidi panshi ebi​—dîku dia muledi umuepele, dîku dia baselululangane, ne dîku dia baledi badi kabayi basombe pamue bua kabingila kampanda anyi kansanga.

7. Dîku dialabale ntshinyi?

⁷ Mêku malabale mmavulangane mu imue nshidimukilu. Padiku mushindu, mu ndongoluelu eu bakaku badi pa tshibidilu bakubibua kudi bana babu, ne bena dîku dialabale badi ne malanda makole ne badi bambula majitu a bakuabu. Tshilejilu, bena dîku badi mua kuambuluisha pa kuambula bujitu, kukolesha, ne nansha kufuta tulasa bua bîpu babu ba bakaji, ba balume, peshi bena dîku dialabale badi kule. Mêyi-maludiki umvuijibua mu mukanda eu adi atangila kabidi mêku malabale.

DÎKU NDISUYAKAJA

8, 9. Mmalu kayi adi mu amue matunga adi aleja ne: dîku didi dienda dishintuluka?

⁸ Lelu’eu dîku didi dienda dishintuluka​—bia dibungama bua kubiamba, mu mushindu ukena muakane. Tshilejilu mu Inde, mukaji udi mua kusomba ne dîku dia bayende ne kuenza mudimu ku nzubu ku bulombodi bua bena kua ba mulume. Nansha nanku, mu matuku aa kabiena bia mpukapuka bua bakaji bena Inde kukeba mudimu pambelu pa dîku. Pabi mbimueneke se: badi anu batekemenyibue bua kukumbaja midimu yabu ya pa tshibidilu ya ku nzubu. Lukonko lujula mu matunga mavule ludi ne: Pa kufuanyikija ne bena dîku bakuabu, mmudimu bungi kayi udi mutekemenyibue kudi mukaji udi ku mudimu pambelu pa dîku bua kuenza ku nzubu kuende?

⁹ Kudi bantu bena ku Est, malanda makole mu mêku malabale adi tshibidilu tshia kale. Pabi, ku buenzeji bua mmuenenu wa ku Mputu wa ku Ouest wa budinangi ne difinakaja dia malu a lupetu, dîku dialabale dia pa tshibidilu didi dienda diteketa. Nunku, bavule badi bamona dikuba bena dîku bakulakaje bu bujitu bunême kabuyi ne mushinga. Bamue baledi bakulakaje badi bakengeshibua. Bushuwa, dikengesha ne dilengulula bakulakaje bidi bisanganyibua mu matunga mavule lelu’eu.

10, 11. Mmianda kayi idi ileja ne: dîku didi dienda dishintuluka mu matunga a ku Mputu?

¹⁰ Dishipa dibaka didi dienda divulangana miaba yonso. Mu Espagne bungi bua mabaka mafue mbuvule: dibaka dimue pa 8 didi difua biangatshile ku ntuadijilu wa bidimu bia 1990​—ndidiunda dinene bualu anu bidimu 25 kumpala bungi buvua bua dimue pa 100. Bilondeshile luapolo kampanda, Grande-Bretagne nditunga dia ku Mputu didi mabaka mavule atamba kufua (mabaka 4 pa 10 adi mu njila wa difua) ne bungi bua mêku a muledi umuepele buenda buvula.

¹¹ Bavule mu Allemagne mbamueneke balekela, mu ka-bujima, dîku dia pa tshibidilu. Mu bidimu bia 1990, ku mêku onso a bena Allemagne, 35 pa lukama mmenza ne muntu umue ne 31 pa lukama mmenza ne bantu babidi patupu. Bena France pabu kabena batamba kuselangana, ne aba badi baselangana badi batamba kushipa mabaka pa lukasa kupita muvuabi kumpala. Bungi budi buenda buvula bua badi basue kusomba pamue kabayi bambula majitu a dibaka. Malu a mushindu umue adi amueneka pa buloba bujima.

12. Mmunyi mudi bana bakenga bua mashintuluka a nsombelu wa lelu mu dîku?

¹² Tshidi tshifikila bana ntshinyi? Mu États-Unis ne matunga makuabu, bungi bua bana badi baledibua pambelu pa dibaka budi buenda buvula, bamue balela kudi bansonga. Bansongakaji bavule badi ne bana bavule balela ne batatu bashilangane. Luapolo ya pa buloba bujima idi yakula bua miliyo ya bana kabayi nzubu badi bendakanangana mu misesu; bavule badi banyema dikengeshibua ku nzubu yabu peshi badi bipatshibua kudi mêku adi kaayi mua kuambula bujitu buabu kabidi.

13. Mmalu kayi mamuangalake adi ajimija disanka mu mêku?

¹³ Eyowa, dîku didi mu lutatu. Kusakidila pa bitukadi bamane kutela, ditomboka dia bansonga, dikengesha dia bana, tshikisu kudi bena dibaka, bunuavi bua maluvu, ne malu makuabu a tshinyangu bidi bijimija disanka mu mêku mavule. Kudi bana ne bakulumpe bavule, dîku kadiena tshisokomenu bushuwa.

14. (a) Bilondeshile bamue, mmalu kayi adi akebesha lutatu mu dîku? (b) Mmunyi muvua mumanyi wa mikenji wa mu siekele wa kumpala mumvuije bulongolodi bua lelu’eu, ne mbuenzeji kayi budi nabu dikumbana dia mêyi ende pa nsombelu wa dîku?

¹⁴ Bua tshinyi dîku didi mu lutatu? Bamue badi badiwula dibuela dia bakaji mu miaba ya midimu bu kabingila ka ntatu idi mu dîku lelu’eu. Bakuabu badi bafunkuna dinyanguka dia nsombelu wa tshitembu lelu’eu. Kudi tubingila tua pa mutu tutela. Kukadi bidimu bu binunu bibidi, mumanyi wa mikenji muende lumu wakadianjila kumanyisha ne: bifinakaji bivule nebimueneshe dîku ntatu, pakafundaye ne: ‘Palua matuku a ku nshikidilu, malu makole nealue. Bantu nebikale badisui, banangi ba biuma, baditumbishi, badileji, bapendi ba Nzambi, kabayi batumikila mêyi a baledi babu, kabayi ne kusakidila, kabayi ne tshijila, kabayi banangi ba bana babu, bashipi ba bipungidi, bena bunsonge, kabayi mua kudikanda, bena luonji, kabayi basue malu mimpe, nebikale batungidianganyi, bena lukuluku, buujibue ne diambu, banangi ba masanka, kabayi banangi ba Nzambi.’ (2 Timote 3:1-4) Nnganyi udi mua kuela mpata bua se: mêyi aa adi enda akumbana lelu’eu? Mu bulongolodi budi ne nsombelu bu eyi, bidiku mua kukemesha bua se: mêku mavule adi mu lutatu anyi?

NSAPI WA DISANKA MU DÎKU

15-17. Mu mukanda eu, mmpokolo kayi mumanyike wafunkunyibua se: udi ne nsapi wa disanka mu dîku?

¹⁵ Mibelu pa mushindu wa kupeta disanka mu dîku idi ifidibua ku nseke yonso. Mu matunga a ku Ouest, mikanda ne bibejibeji bia didiambuluisha nabi bitu bifila mibelu bidi bipatuka anu kupatuka. Lutatu ludiku ndua se: bantu bafidi ba mibelu batu bapangakanangana umue ne mukuabu, ne mubelu muanyishibue lelu udi mua kumueneka bu kawena ne dikuatshisha malaba.

¹⁶ Nunku, nkuepi kutudi mua kukeba buludiki bua kueyemena mu dîku? Ee, udiku mua kutangila ku mukanda mufunda kukadi bidimu bu 1 900 anyi? Peshi udi wela meji ne: mukanda bu eu udi ne bua kuikala mumane kujika mushinga ne kakuena tshitudi mua kutekemenaku. Bulelela budi se: nsapi wa bushuwa wa disanka mu dîku udi usanganyibua anu mu mpokolo bu au.

¹⁷ Mpokolo au m’Bible. Anu bu mudibi bijadikibue, mmufunda ku buenzeji bua Nzambi nkayende. Mu Bible tudi tusangana miaku idi ilonda eyi: “Mufundu wonso mmufunda ku spiritu wa Nzambi ne udi ne mushinga bua kulongesha, bua kubela, bua kupingajilula malu mu bulongame, bua kubela ne kunyoka mu buakane.” (2 Timote 3:16, NW) Mu mukanda eu netukukankamije bua kukonkonona mudi Bible mua kukuambuluisha bua “kupingajilula malu mu bulongame” paudi uluangana ne bifinakaji ne ntatu bidi mêku akama lelu’eu.

18. Bua tshinyi bidi bia meji bua kuitaba Bible bu mpokolo mumanyike wa mibelu pa dibaka?

¹⁸ Biwikala usua kubenga ne: Bible udi mua kuambuluisha bua kupetesha mêku disanka, tangila bualu ebu: Eu uvua mufundisha Bible udi Muenji wa ndongoluelu wa dibaka. (Genese 2:18-25) Bible udi wamba ne: dîna diende n’Yehowa. (Musambu wa 83:18) Ke Mufuki ne ‘Tatu, udi dîku dionso dipetela dîna diadi kudiye.’ (Efeso 3:14, 15, NW) Yehowa mmutangile nsombelu wa dîku biangatshile ku ntuadijilu wa bukua-bantu. Mmumanye ntatu idi mua kujuka ne mmufile mibelu bua kuyijikija. Mu bule bua miyuki ya bantu, aba bakatumikila ne muoyo umue mêyi-maludiki a mu Bible mu nsombelu wabu wa mu dîku bakapeta disanka ditambe bunene.

19-21. Mmalu kayi menzeke matuku a lelu adi aleja bukole bua Bible bua kujikija ntatu mu dibaka?

¹⁹ Tshilejilu, inabanza kampanda mu Indonésie uvua munayi muditue ne kasuki mu manaya a mfranga. Munkatshi mua bidimu wakalengulula bana bende basatu ne uvua utandangana ne bayende pa tshibidilu. Pashishe wakatuadija kulonga Bible. Ku kakese ku kakese mukaji eu wakafika ku ditabuja tshivua Bible wamba. Pakatumikilaye mibelu yende, wakalua mukaji mulenga. Madikolela ende, mashindamene pa mêyi-maludiki a mu Bible, akatuala disanka mu dîku diende dijima.

²⁰ Inabanza kampanda mu Espagne udi wamba ne: “Tuvua baselangane kutshidi anu tshidimu tshimue patuakatuadija kupeta ntatu mikole.” Yeye ne bayende kabavua batamba kuenza malu pamue, ne bavua bayukila kakese pa kumbusha pavuabu batandangana. Nansha muvuabu ne muana wa bakaji mukese, bakapangadija bua kupeta dipanduluka dia kudi mbulamatadi. Kadi, kumpala kua kuenzekadi bakakankamijibua bua kukonkonona Bible. Bakalonga mibelu idimu bua balume ne bakaji basela ne kutuadijabu kuyitumikila. Lupolo luîpi pashishe, bavua mua kuyukidilangana mu ditalala, ne dîku diabu dikese diakasuikakana ne kupeta disanka.

²¹ Bible udi wambuluisha kabidi bantu bakadi bashindame. Tshilejilu, tangila bualu bua bena dibaka babidi kampanda ba ku Japon. Mulume uvua muena lukuluku ne imue misangu uleja tshikisu. Diambedi, bana ba bakaji ba bena dibaka aba bakatuadija kulonga Bible, nansha muvuaku buluishi bua baledi babu. Pashishe, mulume eu wakadisanga kudi bana bende ba bakaji, kadi mukaji wakatungunuka ne kukeba milandu. Kadi, munkatshi mua bidimu, mukaji eu wakamona buenzeji bulenga bua mêyi-maludiki a mu Bible mu dîku diende. Bana bende ba bakaji bakamutabalela bimpe, ne bayende wakalua mutambe kupola-malu. Mashintuluka aa akasaka mukaji eu muine ku dikonkonona Bible, ne Bible uvua ne buenzeji bulenga bua muomumue kudiye. Inabanza eu mukulakaje wakamba wambulula ne: “Tuakalua bena dibaka baselangane ba bushuwa.”

22, 23. Mmunyi mudi Bible wambuluisha bantu mu bisamba bionso bua kupeta disanka mu nsombelu wabu wa mu dîku?

²² Bantu aba mbamue ba ku bavule badi bafike ku dimanya nsapi wa disanka mu dîku. Mbitabe mibelu ya mu Bible ne mbayitumikile. Bulelela, mbasombe mu bulongolodi bumue bumue bua tshikisu, bua buenzavi, bua dinyanguka dia nsombelu wa lupetu bu bantu bakuabu bonso. Kupita apu, mbapange bupuangane, kadi badi bapeta disanka pa kuteta mua kuenza disua dia Muenji wa ndongoluelu wa dîku. Anu mudi Bible wamba, Yehowa Nzambi udi ‘Eu udi ukuyisha bua wewe wikale ne diakalengele, udi ukulombola mu njila ûdi ne bualu bua kuendelamu.’​—Yeshaya 48:17.

²³ Nansha muvua Bible mufunda kukadi bidimu bu binunu bibidi, mibelu yende idi bushuwa ya mushinga lelu. Kabidi, uvua mufunda bua bantu bonso. Bible ki ng’wa bena Amerike peshi bena ku Mputu wa ku Ouest to. Yehowa “wakafuka bisamba bionso bia bantu, bafuma mu muntu umue,” ne mmumanye mudi bantu benjibue miaba yonso. (Bienzedi 17:26) Mêyi-maludiki a mu Bible adi ne dikuatshisha bua muntu yonso. Bu wewe mua kuatumikila, neufike pebe ku dimanya nsapi wa disanka mu dîku.