Bukua-bantu budi bukengela dimanya dia Nzambi
“Neujingulule ditshina dia Yehowa ne neupete dimanya mene dia Nzambi.”—NSUMUINU 2:5, NW.
1. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: mutshima wa muntu udi tshintu tshia mpatshi tshia dimanya-kuenza dia Nzambi?
MITSHIMA ya bantu mitue ku 5 600 000 000 idi ituta pa buloba mpindieu’eu. Dituku dionso, mutshima webe udi ututa misangu 100 000 ne utuma bungi bukumbanangane ne litre 7 600 ya mashi mu ndongoluelu wa mubidi webe muenza ne mijilu ya mashi ne mutshima wa bule bua kilometre 100 000. Kakuena dikoyi dikuabu didi ditumika bikole kupita tshintu tshia mpatshi etshi tshia dimanya-kuenza dia Nzambi.
2. Mmunyi mûdi mua kumvuija mutshima wa mu tshimfuanyi?
2 Kudi kabidi mitshima ya mu tshimfuanyi 5 600 000 000 idi itumika pa buloba. Mu mutshima eu wa mu tshimfuanyi ke mudi mpampakenu yetu, bisonsodi bietu, ne majinga etu bisombele. Ntshisombelu tshia meji etu, lumvu luetu, disua dietu. Mutshima wa mu tshimfuanyi udi mua kuikala muditambishi anyi mudipuekeshi, mubungame anyi musanguluke, mufiikisha anyi mutokesha.—Nehemiya 2:2; Nsumuinu 16:5; Matayo 11:29; Bienzedi 14:17; 2 Kolinto 4:6; Efeso 1:16-18.
3, 4. Mmunyi mudi mitshima ilengibua ne lumu luimpe?
3 Yehowa Nzambi udi mua kubala mu mutshima wa muntu. Nsumuinu 17:3 (NW) udi wamba ne: “Luesu lua difula ludi bua tshiamu tshitoke ne tshikutu bua ngolo, kadi Yehowa udi mukonkononyi wa mitshima.” Nansha nanku, pamutu pa kubala amu patupu mu mutshima wonso ne kulumbuluisha, Yehowa udi utumika ne Bantemu bende bua kulenga mitshima ya bantu ne lumu luimpe. Ebi bidi mu diumvuangana ne mêyi aa a mupostolo Paulo: “‘Yonso wabila dîna dia Yehowa neapandishibue.’ Kadi, mmunyi muabilabu eu udibu kabayi ne ditabuja kudiye? Ne mmunyi muitabujabu eu udibu kabayi bumvue bakula bualu buende? Ne mmunyi mumvuabu bakula bualu buende pikalaku kakuyi muntu udi ulongesha? Ne mmunyi mualongeshabu pikalabu kabayi batumibue? Anu bu mudibu bafunde ne: ‘Mmunyipu mudi makasa a badi bamanyisha ngumu mimpe ya bintu bimpe malengele!’”—Lomo 10:13-15, NW.
4 Mbilengelele Yehowa bua kutuma Bantemu bende ku mfudilu ya buloba bua ‘kumanyisha ngumu mimpe ya bintu bimpe’ ne bua kukeba aba badi ne mitshima midiakaje bua kuandamuna bilenga. Mpindieu tudi bungi bupite pa 5 000 000—muayene wa Ntemu 1 bua bantu bu 1 200 pa buloba. Kutuadila miliyare ya bantu pa buloba lumu luimpe ki nkutekete nansha. Kadi Nzambi udi ulombola mudimu eu ku butuangaji bua Yezu Kristo ne udi ukoka bena mitshima milulame. Nunku, mulayi udi mufunda mu Yeshaya 60:22 (NW) udi wenda ukumbana: “Mukese neavue tshinunu, ne eu udi mutambe bukese neavue ditunga dikole. Meme, Yehowa, nembuambuluje mu tshikondo tshiabu.”
5. Dimanya ntshinyi, ne ntshinyi tshitudi mua kuamba pa bidi bitangila meji a mu bulongolodi ebu?
5 Tshikondo atshi mmpindieu, ne kakuyi mpata—miliyare ya bantu pa buloba idi ikengela dimanya. Mu ngumvuilu mushindame, dimanya ndibidilangana ne malu malelela ku diambuluisha dia dimonamona dia mianda, dikenketa, anyi dilonga. Bulongolodi ebu mbunguije dimanya divule. Dilubuluka ndienzeke mu malu a diambulangana, diondapa, ne njila ya dituangaja bantu. Kadi ndimanya dia mu bulongolodi ebu didi bukua-bantu bukengela bushuwa anyi? Nansha kakese! Mvita, dikengeshangana, masama, ne lufu bidi bitungunuka ne kutuadila bukua-bantu ntatu. Meji a bulongolodi ebu mmadileje misangu mivule mudiwu bu lusenga lupepuki ne tshipepele tshia mu tshipela.
6. Pa bidi bitangila mashi, mmunyi mudi dimanya dia Nzambi dishilangane ne meji a mu bulongolodi ebu?
6 Tshilejilu: Kukadi siekele ibidi, bivua tshibidilu bua kutumika ne dipatula dia mashi bu ngondapilu kampanda mutshinka. George Washington, mfumu wa kumpala wa ditunga dia États-Unis, wakapatudibua mashi misangu miambulula mu mêba a ndekelu a muoyo wende. Pa dîba kampanda e kuambaye ne: “Ndekelayi mfue mu diikisha; tshiena mua kunenga mutantshi mule.” Wakambilamu, bualu wakafua dituku adi mene—dia 14 Tshisua-munene 1799. Pamutu pa dipatula mashi, lelu’eu badi bazangika diela mashi mu mubidi wa muntu. Ngondapilu yonso ibidi eyi mmiûle ne njiwu ya lufu. Pabi, mu bule bua tshikondo tshionso etshi, Dîyi dia Nzambi ndiambe ne: “Tungunukayi ne kudilama . . . ku mashi.” (Bienzedi 15:29, NW) Dimanya dia Nzambi ditu misangu yonso diakane, dia kueyemena, dikumbanyine tshikondo tshionso.
7. Mmunyi mudi dimanya dijalame dia mu Mifundu dishilangane ne meji a mu bulongolodi ebu pa bidi bitangila nkoleshilu wa bana?
7 Tangila tshilejilu tshikuabu tshia meji a mu bulongolodi ebu akena kueyemena. Munkatshi mua bidimu bamanyi ba malu a ngikadilu bakabingisha nkoleshilu wa bana wa dilekelela, kadi umue wa ku babingishi ba nkoleshilu eu wakatonda pashishe ne: bivua ditupakana. Nsangilu wa Bashikuluji ba miakulu ne mifundu wa bena Allemagne wakamba musangu kampanda ne: dilekelela didi “mu bualabale kampanda mu mushindu mubutshika dituadi dia ntatu itudi nayi mpindieu ne bansonga.” Meji a mu bulongolodi ebu adi mua kutenkakana eku ne kuaka anu bu masaka kudi mpepele, kadi dimanya dijalame dia mu Mifundu kadiena dishintuluka. Bible udi ufila mibelu ya nkatshinkatshi pa bidi bitangila dikela bana. “Nyóka muanebe ne neakupeteshe diikisha ne neapeshe anyima webe milowo mivule,” ke mudi Nsumuinu 29:17 (NW) wamba. Dinyoka dia mushindu’eu didi ne bua kufidibua ne dinanga, bualu Paulo wakafunda ne: “Nuenu ba-tatu, kanufikishi bana benu munda, kadi tungunukayi ne kubakolesha mu mibelu ne manyoka pamue ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.”—Efeso 6:4, NW.
“Dimanya mene dia Nzambi”
8, 9. Mmunyi muumvuija tshidi Nsumuinu 2:1-6 wamba pa bidi bitangila dimanya didi bukua-bantu bukengela bushuwa?
8 Nansha muvua Paulo muntu mumanye mukanda, wakamba ne: “Bikala muntu kampanda wa munkatshi muenu wela meji ne: mmuena meji mu ndongoluelu eu wa malu, alue biende mupote bua kumonaye mua kulua muena meji. Bualu meji a bena bulongolodi ebu adi bupote ku mêsu kua Nzambi.” (1 Kolinto 3:18, 19, NW) Anu Nzambi ke udi mua kupetesha dimanya didi bukua-bantu bukengela bushuwa. Pa bidi biditangila, Nsumuinu 2:1-6 (NW) udi wamba ne: “Muananyi, biwakidila mêyi anyi, ne biwangata wewe muine mêyi-matuma anyi ne mushinga, mu mushindu wa kuteya ntema ku meji ne matshi ebe, bua wewe kuinyika mutshima webe ku busunguluji; kupita apu, biwabila lungenyi ne kuvumija dîyi diebe ku busunguluji, biwatungunuka ne kubukeba amu bu argent, ne kubukeba amu bu biuma bisokoka, apu neujingulule ditshina dia Yehowa ne neupete dimanya mene dia Nzambi. Bualu Yehowa yeye muine udi upeshangana meji; mukana muende mudi mupatuka dimanya ne busunguluji.”
9 Aba badi basonsola kudi mitshima mimpe badi bateya ntema ku meji pa kukuata mudimu bimpe ne dimanya difila kudi Nzambi. Badi binyika mitshima yabu ku busunguluji, pa kuangata malu adibu balonga ne mushinga menemene. Bushuwa, badi babila lungenyi, anyi tshipedi tshia kumona mudi bitupa bia tshiena-bualu kampanda bisuikakane tshimue ne tshikuabu. Bantu bàdì ne mitshima milulame badi batumika amu bu bàdì bumbula argent mu buloba ne bu bàdì bakeba biuma bisokoka. Kadi ntshiuma kayi tshinene tshidi aba badi ne mitshima midiakaje bua kuandamuna bilenga bapeta? “Ndimanya mene dia Nzambi.” Dimanya edi ntshinyi? Mu mêyi mapepele, ndimanya didi disanganyibua mu Bible, Dîyi dia Nzambi.
10. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kupeta makanda mimpe a mu nyuma?
10 Dimanya dia Nzambi ndijalame, dishindame, dipeteshi dia muoyo. Didi dilubuluja makanda a mu nyuma. Paulo wakabela Timote ne: “Tungunuka ne kulamata tshitembelu tshia mêyi a lupandu audi mumvue kundi ne ditabuja ne dinanga bidi mu diumvuangana ne Kristo Yezu.” (2 Timote 1:13, NW) Muakulu utu ne tshitembelu tshia mêyi. Bia muomumue, “muakulu mukezuke” wa bulelela bua mu Mifundu udi ne “tshitembelu tshia mêyi a lupandu,” mashila nangananga pa tshiena-bualu tshia mu Bible tshia dibingisha bumfumu butambe bunene bua Yehowa ku butuangaji bua Bukalenge. (Sefanya 3:9, NW) Bidi bikengela bua tuetu kulama tshitembelu etshi tshia mêyi a lupandu mu tshieledi tshia lungenyi ne mu mutshima. Bituikala basue bua kuepuka disama dia mutshima wa mu tshimfuanyi ne kushala ne makanda a mu nyuma, tudi ne bua kutumikila Bible mu nsombelu wetu ne kukuata mudimu menemene ne bintu bia mu nyuma bidi Nzambi muikale ufila ku butuangaji bua “mupika wa lulamatu ne wa budimu.” (Matayo 24:45-47, NW; Tito 2:2) Tuvulukayi misangu yonso ne: bua kuikala ne makanda mimpe a mu nyuma, tudi tukengela dimanya dia Nzambi.
11. Mbua tumue tubingila kayi budi bukua-bantu bukengela dimanya dia Nzambi?
11 Tangila tubingila tukuabu tudi natu miliyare ya bantu pa buloba bua kukengela dimanya dia Nzambi. Buonso buabu mbamanye mushindu wakafika buloba ne bantu ku dikalaku anyi? Tòo, ki mbamanye. Bukua-bantu buonso mbumanye Nzambi mulelela ne Muanende anyi? Muntu yonso mmumanye bilumbu bidi Satana mujule bidi bitangila bumfumu butambe bunene bua Nzambi ne muoyo mutoke wa bantu anyi? Tòo, tshiakabidi. Bantu mu tshi-bungi mbamanye bua tshinyi tudi tukulakaja ne tufua anyi? Musangu eu kabidi tudi ne bua kuamba ne: tòo. Basombi buonso ba pa buloba mbajingulule ne: Bukalenge bua Nzambi budi bukokesha mpindieu ne se: tukadi mu matuku a ku nshikidilu anyi? Mbamanye ne: makole a spiritu mibi adiku anyi? Bantu buonso badi ne dimanya dia kueyemena pa bidi bitangila mushindu wa kupeta nsombelu wa dîku wa disanka anyi? Ne misumba ya bantu mmimanye ne: nsombelu wa disanka mu Mparadizu ke dilongolola dia Mutufuki bua bukua-bantu buena butumike anyi? Ku nkonko eyi diandamuna didi kabidi ne: tòo. Nunku, mbimueneke patoke se: bukua-bantu budi bukengela dimanya dia Nzambi.
12. Mmunyi mutudi mua kutendelela Nzambi “ne spiritu ne bulelela”?
12 Bukua-bantu budi kabidi bukengela dimanya dia Nzambi bualu bua tshivua Yezu muambe mu disambila butuku bua ndekelu bua muoyo wende pa buloba. Bapostolo bende bavua ne bua kuikala balengibue bikole ku mutshima pa kumumvua wamba ne: “Etshi tshidi tshiumvuija muoyo wa kashidi: dipeta diabo dia dimanya diebe wewe, Nzambi umuepele mulelela, ne eu uwakatuma, Yezu Kristo.” (Yone 17:3, NW) Ditumika ne dimanya dia mushindu’eu ke mushindu umu’epele wa kutendelela Nzambi mu mushindu muanyishibue. “Nzambi udi Spiritu, ne aba badi bamutendelela, badi ne bua kumutendelela ne spiritu ne bulelela,” ke muakamba Yezu. (Yone 4:24, NW) Tudi tutendelela Nzambi “ne spiritu” patudi basakibue kudi mitshima miûjibue ne ditabuja ne dinanga. Mmunyi mutudi tumutendelela ‘ne bulelela’? Mpa kulonga Dîyi diende ne pa kumutendelela bilondeshile bulelela buende busokolola—“dimanya mene dia Nzambi.”
13. Mbualu kayi buenzeke budi bufunda mu Bienzedi 16:25-34, ne ntshinyi tshitudi mua kulongelaku?
13 Binunu bia bantu bitu bituadija kutendelela Yehowa ku tshidimu tshionso. Kadi, malonga a Bible adi ne bua kulombodibua ne basankididi ba bulelela bua mutantshi mule anyi, peshi kudiku mushindu bua bantu ba mitshima ya bululame kufikabu ku batismo lukasa lukasa? Ee, tangila tshiakenzeka mu muanda wa mulami wa buloko ne bena mu nzubu muende mufunda mu Bienzedi 16:25-34 (NW). Paulo ne Silase bavua bedibue mu buloko ku Filipoi, kadi munkatshi mua butuku, tshikumina tshinene tshiakunzulula biibi bia buloko. Pa kuela meji ne: bena buloko buonso bakavua banyeme ne se: uvua ne bua kunyokibua bikole, mulami eu wa buloko ukavua pa kudishipa pakamuambila Paulo ne: bavuaku buonso. Paulo ne Silase “bakambila muntu eu dîyi dia Yehowa pamue ne buonso ba mu nzubu wende.” Mulami wa buloko au ne dîku diende bàvuà bampangano bavua kabayi ne dimanya dia Mifundu Minsantu. Pabi, butuku bumue bumue abu, bakalua bena kuitabuja. Kupita apu, “buonso buabu, yeye ne bena diende bakatambuishibua.” Ebi bivua nsombelu ya pa buayi, kadi bantu bapiabapia bavua balongeshibua malelela a nshindamenu ne pashishe balonga malu makuabu mu bisangilu bia tshisumbu. Bualu bua muomumue budi mua kuenjibua lelu’eu.
Dinowa ndinene!
14. Bua tshinyi kudi dikengela dia kulombola bungi butambe kuvula bua malonga a Bible adi apatula bipeta mu lupolu luîpi lua tshikondo?
14 Bidi mua kuikala bimpe bikala Bantemu ba Yehowa mua kulombola bungi butambe kuvula bua malonga a Bible adi apatula bipeta mu lupolu luîpi lua tshikondo. Ke tshidi tshikengedibua bushuwa. Tshilejilu, mu matunga a ku Mputu wa ku Est, bantu badi ne bua kufundibua pa liste wa dindila bua malonga a Bible. Bidi kabidi nunku mu miaba mikuabu. Mu tshimenga kampanda mu République Dominicaine, Bantemu batanu bavua ne malomba mapite bungi, nunku kabavua ne mushindu wa kulombola malonga wonso. Ntshinyi tshiakenzabu? Bakakankamija basankididi ba bulelela aba bua kubuela mu bisangilu mu Nzubu wa Bukalenge ne kudifundisha pa liste wa dindila bua malonga a Bible. Nsombelu wa muomumue udi mu miaba mivule pa buloba bujima.
15, 16. Ntshinyi tshidi tshipeteshibue bua kutangalaja lukasa dimanya dia Nzambi, ne ng’amue malu kayi atudi mua kuamba pa mukanda eu?
15 Teritware minenanenayi—madimi manene bua dinowa—idi yenda isokolodibua kudi bantu ba Nzambi. Nansha mudi Yehowa, “Mfumu wa dinowa,” wenda utuma bena mudimu ba bungi, kutshidi bia bungi bia kuenza. (Matayo 9:37, 38, NW) Nunku, bua kutangalaja dimanya dia Nzambi ne lukasa luonso, ‘mupika wa lulamatu’ mmupeteshe tshintu kampanda tshidi tshifila mu mushindu mukepesha mamanyisha masunguluke bua se: balongi ba Bible bamone mua kulubuluka mu nyuma ku dilonga dionso. Mmukanda mupiamupia udibu mua kubala nkong mu malonga a Bible ku mbelu ne lukasa luonso—pamu’apa mu ngondo mikese. Ne udi mua kuambudibua kakuyi lutatu mu bibuta bietu, mu tubuta tua ku bianza, anyi mene mu mabenga etu! Bantu binunu nkama bavua basangile mu Mpuilu ya distrike “Basamunyi bena disanka” ya Bantemu ba Yehowa bavua basanke bikole pa kupeta mukanda eu mupiamupia wa mabeji 192 udi ne tshiena-bualu tshia Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi.
16 Bafundi ba mu matunga mashilangane bakalongolola malongesha akalua kuakajibua pashishe ne ntema mu tshimuenekelu tshia ndekelu tshia mukanda eu wa Dimanya. Nunku mukanda eu udi ne bua kukoka ntema ya bantu ba mu matunga wonso. Kadi nebinenge mutantshi mule bua mukanda eu mupiamupia kupatukawu mu miakulu ya bantu pa buloba bujima anyi? Tòo, bualu mukanda wa mabeji 192 udi mua kukudimunyibua ne lukasa kupita mikanda mitambe bunene. Mu Kasuamansense 1995, Komité Mufundi wa Kasumbu Kaludiki ukavua mufile dianyisha bua dikudimunyibua dia mukanda eu biangatshile mu Anglais mu miakulu mipite pa 130.
17. Mmalu kayi adi apepeja ditumika ne mukanda wa Dimanya?
17 Ngenyi misunguluke mu nshapita yonso wa mukanda eu wa Dimanya idi ne bua kuambuluisha balongi bua kulubuluka bimpe mu nyuma ne lukasa. Mukanda eu udi uleja malelela a mu Mifundu mu mushindu udi wiibaka. Kawena ushindamena pa diela patoke malongesha a dishima to. Ngakuilu mutokesha ne diumvuija dilondangane bimpe bidi ne bua kupepeja ditumika ne mukanda eu bua kulombola malonga a Bible ne kuambuluisha bantu bua kujingulula dimanya dia Nzambi. Kusakidila ku mvese mitentula mu Bible, kudi mvese mikuabu ya mu Bible mitela idi mulongi mua kukeba mu didilongolola bua diyukidilangana. Mvese eyi idi mua kubadibua mu dilonga padiku dîba, nansha mudibi kabiyi bia meji bua kusakidila malu makuabu adi mua kubuitshidija malu manene. Bishilangane, aba badi balombola malonga a Bible badi ne bua kuenza madikolela bua kusunguluja ne kumvuija mulongi tshidi mukanda eu ushindika mu nshapita yonso. Ebi bidi biumvuija ne: mulongeshi udi ne bua kudilongela ne tshisumi, bua se: ngenyi minene ikale mitokesha menemene mu tshieledi tshiende tshia lungenyi.
18. Mmibelu kayi idi mifidibue pa bidi bitangila ditumika ne mukanda wa Dimanya?
18 Mmunyi mudi mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi mua kuambuluja mudimu wa dienza bayidi? Mukanda eu wa mabeji 192 udi mua kulongibua mu tshikondo tshidi mu bualabale kampanda tshîpi, ne aba badi “badiakaje bimpe bua muoyo wa kashidi” badi ne bua kukumbana mua kulonga bivule ku diambuluisha diawu bua kuditshipa kudi Yehowa ne kutambuishibua. (Bienzedi 13:48, NW) Nunku tutumikayi bimpe ne mukanda wa Dimanya mu mudimu wetu. Pikala mulongi wa Bible kampanda mumane kulonga tshitupa tshinene tshia mukanda mukuabu, bidi mua kuikala bimpe bua kuujikija. Padibi kabiyi nanku, mubelu udiku ng’wa kushintulula mukanda bua malonga a Bible ikale enjibua ne mukanda wa Dimanya. Panyima pa dijikija mukanda mupiamupia eu, kabiena bikengela bua se: dilonga kampanda dilombodibue ne mulongi umue umue eu mu mukanda kansanga muibidi. Aba badi balamata ku bulelela badi mua kukumbaja dimanya diabu pa kubuela mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa pamue ne kudibadila nkayabu Bible ne mikanda kabukabu ya bena nkristo.—2 Yone 1.
19. Kumpala kua kulombola malonga a Bible mu mukanda wa Dimanya, bua tshinyi bidi ne diambuluisha bua kuambulula dibeji dia 175 too ne ku dia 218 mu mukanda wa Badilongolole bua kuenza mudimu wetu bimpe?
19 Mukanda wa Dimanya uvua mufundibue ne tshipatshila tshia kuambuluisha muntu bua kuandamuna ku nkonko yonso itu bakulu bakonkonona ne bamanyishi bakena batambule badi basue kutambuishibua bu Bantemu ba Yehowa. Bua bualu ebu, kumpala kua wewe kushintulula mukanda bua malonga ebe a Bible audi nau mpindieu ne kuya mu mukanda eu mupiamupia, mbilombibue bua wewe kupitshishaku ndambu wa mêba bua diambulula nkonko ya mu dibeji dia 175 too ne ku dia 218 a mukanda wa Badilongolole bua kuenza mudimu wetu bimpe.a Ebi nebikuambuluishe bua kuela kashonyi pa mandamuna ku nkonko eyi mu malonga a Bible mu mukanda wa Dimanya.
20. Ntshinyi tshiudi mulongolole bua kuenza ne mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi?
20 Bantu ba miaba yonso badi ne bua kumvua lumu luimpe. Eyowa, bukua-bantu budi bukengela dimanya dia Nzambi, ne Yehowa udi ne Bantemu bende bua kulumanyisha. Mpindieu tudi ne mukanda mupiamupia mutupetesha kudi Tatuetu wa mu diulu wa dinanga ku butuangaji bua mupika wa lulamatu ne wa budimu. Neutumike nau bua kulongesha bulelela ne kutuala lumu pa dîna dia Yehowa dinsantu anyi? Yehowa neakubeneshe bushuwa paudi wenza madikolela wonso bua kupetesha bantu bavule dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Newandamune munyi?
◻ Mmunyi muumvuija mutshima wa mu tshimfuanyi?
◻ Dimanya dia Nzambi ntshinyi?
◻ Bua tshinyi bukua-bantu budi bukengela dimanya dia Nzambi?
◻ Mmukanda kayi mupiamupia udibu bapatule, ne mmunyi mûdi mudilongolole bua kutumika nau?
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Kudi tubingila tuvule pa bua tshinyi miliyare ya bantu pa buloba badi bakengela dimanya dia Nzambi