TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w99 15/6 dib. 27-28
  • Nkonko ya babadi

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Nkonko ya babadi
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
w99 15/6 dib. 27-28

Nkonko ya babadi

Bu mudibu bamba mpindieu ne: muntu uvuabu bakange lulelu udi mua kulukanguisha yeye mulombe, muena Kristo udi mua kuangata dikanga lulelu (“stérilisation”) bu mushindu wa kubenga kulela bana ba bungi anyi?

Dikanga lulelu (stérilisation) ndilue mushindu mutambe kutangalaka wa kubenga kulela bana balondangane. Bua bantu ba bungi, kuitaba dikangisha lulelu kudi kulondeshila nsombelu udibu nende ne tulasa tudibu balonge, pamue ne mitabuja a tshitendelelu tshiabu. Tshilumbu tshia mitabuja a tshitendelelu tshidi tshitangila Bantemu ba Yehowa, badi ne dijinga bu dia mufundi wa misambu wakamba ne: ‘Yehowa, unyishe njila webe, undombole mu njila mulandakane.’ (Musambu 27:11) Dikanga lulelu ditu dienzeka bishi?

Dikanga lulelu lua muntu mulume (vasectomie) batu badienza pa kukosa ne kukanga tujilu tukese tubidi tudi mu mipesa tutu tutete tutu mu mâyi a mulume tulonda. Baminganga badi mua kuenza muanda eu mu mishindu ya bungi, kadi tshipatshila ntshia kupangisha tutete etu bua katumonyi njila wa kupitshila paditu tufumina mu mipesa. Dikanga lulelu lua muntu mukaji (ligature des trompes) batu badienza pa tshibidilu pa kukosa ne kusuika pamue (peshi kuosha ku nzembu) mijilu ibidi idi ifuma ku tumfibe-mbala (ovaires), itu mayi (ovules) a mu tumfibe-mbala alonda matangile mu lukutu (utérus).

Bavua bamba kuonso eku ne: dikanga lulelu mu mishindu eyi divua dishala kashidi​—kakuvua mushindu wa kulukangula kabidi nansha. Kadi bamue bantu, bikale banyingalala bua tshivuabu benzeje anyi bua nsombelu mupiamupia, mbaye kudi baminganga bua kukanguisha lulelu luvuabu bakangishe. Ku diambuluisha dia biamu bipiabipia bidibu benze ne dia dipandangana ditubu batangidila ku tshiamu tshia mikroskope (microchirurgie), mbafike ku dikangula lulelu bimpe bitambe. Misangu mivule tutu tubala ne: badi mua kufika ku dikangula lulelu lua bantu balume basungulula 50 too ne 70 pa lukama basungula bilondeshile nsombelu yabu pa kutuangaja nsongo ya tujilu tukese tuvuabu batulakaje. Badi bamba mudibu mua kusulula mijilu ivuabu basuike ya bantu bakaji 60 too ne 80 pa lukama. Bamue bantu badi bumvue lumu lua bualu ebu mbele meji ne: katuena mua kuangata kabidi dikanga lulelu bu didi dishala kashidi nansha. Badi bitaba ne: tudi mua kuangata dikanga lulelu lua bantu balume anyi lua bantu bakaji mushindu wa muomumue ne dinua manga a dikanda nawu lulelu, tundundu tutu balume anyi bakaji bavuala ku bitupa bia lulelu​—bintu bidi bantu mua kumbusha anyi kulekela padibu basue kulela muana. Kadi katuena ne bua kulengulula amue malu a mushinga nansha.

Bumue budi se: dikanguisha lulelu didi mua kulua dikole menemene bua bunene bua tshivuabu benze pa kukosa anyi kusuika tujilu pavuabu balukanga, bunene bua tshitupa tshia mujilu tshivuabu bumbushe anyi bashiye ne bibangu, bungi bua bidimu bikadi bipite katshia bakanga lulelu, ne pa bidi bitangila dikangisha lulelu lua muntu mulume, pamu’apa mubidi wende ukadi muenze bintu bidi bishipa ntete yende ya bulume. Ne tshitudi katuyi ne bua kupua muoyo ntshia se: nzubu itubu bapandila bantu babatangidile ku tshiamu tshia mikroskope kayitu miaba ya bungi nansha, anyi makuta adibu balomba adi mua kuikala mapite bungi. Nenku, bantu ba bungi badi mua kuikala bakeba muabu muonso bua kukanguisha lulelu badi mua kupanga mushindu wa kulukanguisha. Buabu buobu nkumane kujika.a Nenku bungi buleja kuulu eku bua bantu badi mua kukanguisha lulelu mbua mukana patupu, ki mbungi bua kueyemena nansha.

sKudi imue mianda idi itokesha bualu ebu. Tshiena-bualu kampanda tshipatula mu États-Unis pa bidi bitangila dikangula lulelu lua bantu balume tshiakumvuija ne: kunyima kua ditula dolare 12 000 bua kudipandisha, “anu bantu 63 pa lukama ke badi mua kuimitshisha bakaji babu.” Kabidi, anu “bantu balume 6 pa lukama badibu bakange lulelu ke badi balua kukeba bua kulukanguisha tshiakabidi.” Dikonkonona kampanda dienza mu ditunga dia Allemagne bua bantu ba mu matunga a pankatshi ku Mputu diakaleja ne: bantu balume batue ku 3 pa lukama bavua bakangishe lulelu ke bakalua kukeba bua kulukanguisha tshiakabidi. Nansha buobu mua kukangula lulelu lua tshia-bibidi tshimue tshia bantu aba, bidi biumvuija ne: bua bantu 98,5 pa lukama, dikosesha tujilu tua ku mipesa diakakanga lulelu kashidi. Mu matunga mudi baminganga badi bapandangana pa kutangidila ku mikroskope bikale bakese anyi kabayimu mene, bungi bua bantu badi lulelu lukangike kashidi mbupite budi buleja kuulu eku.

Pa nanku, ki mbimpe bua kuangata dikanga lulelu ne mushinga mukese nansha, bienze bu se: ndikanda lulelu bua tshitupa tshîpi. Bua muena Kristo mulelela, kudi malu makuabu a kukonkonona.

Muanda munene udiku ng’wa se: lulelu ndipa dia kudi Mufuki wetu. Dilongolola diende dia ku ntuadijilu divua diumvuija ne: bantu bapuangane bavua ne bua kulelangana ne ‘kuuja buloba ne kubukokesha.’ (Genese 1:28) Kunyima kua Mvula munene mumane kukepesha bungi bua bantu bavua pa buloba, kushiya anu bantu muanda-mukulu, Nzambi wakambulula mêyi aa a mushinga. (Genese 9:1) Nzambi kavua muambuluile tshisamba tshia Isalele dîyi edi nansha, kadi bena Isalele bavua bangata kulela bana bu bualu bua mushinga wa bungi.​—1 Samuele 1:1-11; Musambu 128:3.

Mu Mikenji ivua Nzambi mupeshe bena Isalele muvua malu avua aleja mudiye wangata lulelu lua bantu ne mushinga. Tshilejilu, pavua mulume mumane kusela ufua kumpala kua kulela muana wa balume bua kutungunuja ndelanganyi yende, muanabu wa balume uvua ne bua kumulelela muana wa balume pa kupiana mukajende. (Dutelonome 25:5) Tshivua nangananga ne mushinga mmukenji uvua utangila mukaji uvua mua kukeba bua kubuelela bayende mu mvita. Pavuaye ukuata bia pa mêsu bia muntu uvua uluisha bayende, bavua ne bua kumukosa tshianza. Tshivua ne mushinga ntshia se: Nzambi kavua mulombe bua benzele mukaji eu bilondeshile mukenji wa dîsu ku dîsu anyi bua banyange bitupa bia lulelu bia bayende nansha. (Dutelonome 25:11, 12) Kakuyi mpata, mukenji eu uvua ne bua kusaka bantu ku dinemeka bitupa bia lulelu; kabavua ne bua kubinyanga tshianana nansha.b

Tudi bamanye ne: bena Kristo kabena muinshi mua Mikenji ya bena Isalele, nenku mukandu wa mu Dutelonome 25:11, 12 kawena ubatangila nansha. Yezu kavua mutume dîyi anyi muambe ne: bayidi bende basele bakaji ne balele bana ba bungi, muanda udi bena mabaka ba bungi bakonkonone pavuabu bapangadija bua kuenza mudimu ne mushindu kampanda wa dikanda lulelu. (Matayo 19:10-12) Mupostolo Paulo wakakankamija ‘bansongakaji ba mu lufuila [bavua bumvua muoyo wa balume] bua kuya ku dibaka ne kulela bana.’ (1 Timote 5:11-14) Kavua muambe bua bena Kristo bakangishe lulelu kashidi, bua kunyanga ku budisuile bukole buabu bua kulela bana nansha.

Bena Kristo badi ne bua kukonkonona malu aa adi aleja ne: Nzambi udi wangata tshipedi tshiabu tshia kulela ne mushinga wa bungi. Mulume yonso ne mukajende badi ne bua kupangadija bikalabu mua kuenza mudimu ne mishindu miakanyine ya dikanda lulelu, pamue ne dîba dia kuenza nayi mudimu. Bushuwa, dipangadika diabu nedikale nangananga ne mushinga wa bungi bikalaku kuvua bijadiki bishindame bia kudi baminganga bua se: bu mamu mua kuimita difu dikuabu, yeye anyi muana udi mua kupeta njiwu mikole anyi kufua. Mu nsombelu eu, bamue mbitabe ku tshimfula muoyo bua kukangabu lulelu mu mishindu itudi baleje ku mbangilu eku, bua kuikala bashindike ne: kakuakuikala difu diateka muoyo wa mamu mu njiwu (pamu’apa mamu ukadi ne bana bakuabu) anyi wa muana udi mua kulua kuledibua ne disama dia lufu.

Kadi bena Kristo badi kabayi mu njiwu eyi ya pa buayi badi ne bua kuikala ne ‘meji mimpe’ ne kuenza bua lungenyi ne bienzedi biabu biumvuangane ne mushindu udi Nzambi wangata lulelu ne mushinga. (1 Timote 3:2; Tito 1:8; 2:2, 5-8) Bualu ebu nebuleje mudibu batamba kuteleja malu adi Mifundu ibambila. Kadi tshia kuenza ntshinyi bu biobi mua kulua kumanyika patoke ne: mu ditanaji muena Kristo kampanda mmuangate mmuenenu ya Nzambi ne mushinga mukese? Kabiakufikishaku bakuabu ku dielakana bikalaye tshilejilu tshimpe, mumanyike bu muntu utu wangata mapangadika mumvuangane ne Bible anyi? Bushuwa, bua bualu ebu bubi budi bunyanga lumu lua muntu, badi mua kuangata musadidi kampanda bu muntu udi kayi mukumbaje malu malomba bua kupeta midimu ya pa buayi, nansha mudibi kabiyi mua kuikala nanku bikala muntu muenzeje muanda eu mu dipanga.​—1 Timote 3:7.

a “Dipandangana bua kutuangaja tshiakabidi [tujilu tudi tufume ku mipesa] didi mua kupita bimpe pamu’apa bua bantu batue ku 40 pa lukama, ne kudi bimue bijadiki bidi bileja ne: badi mua kutuangaja tujilu etu bimpe ku diambuluisha dia mishindu mibandile ya dipandangana pa kutangidila ku tshiamu tshia mikroskope. Nansha nanku, bidi bikengela kuangata dikanga lulelu lua muntu mulume pa kukosesha tujilu tufumina ku mipesa bu bualu budi bushala kashidi.” (Encyclopædia Britannica) “Bidi bikengela kuangata dikanga lulelu bu tshintu tshidi tshishala kashidi. Nansha mubedi yeye mumvue tshinyi pa bidi bitangila dilukanguisha, dituangaja tshiakabidi tujilu tuvuabu batulakaje didi dilomba makuta a bungi, ne katuena mua kudianjila kuamba ne: nebikumbane nansha. Bua bakaji badi bakanguisha lulelu, badi mua kuimita, kadi kudi njiwu bua mukuji kuikalawu kauyi munda mua lukutu.”​—Contemporary OB/​GYN, Kabalashipu 1998.

b Mukenji mukuabu udi mua kumueneka wa mushinga uvua wamba ne: muntu mulume yonso uvua ne bitupa bia lulelu bitapike mputa munene anyi bikoseke kavua ne bua kubuela mu tshisumbu tshia bantu ba Nzambi nansha. (Dutelonome 23:1) Nansha nanku, mukanda wa Étude perspicace des Écritures udi uleja ne: ebi “bivua bitangila didipakuisha bua kuenza buendenda, bu mudi diangatangana dia mulume ne mulume.” Nanku, mukenji au kauvua utangila didipakuisha anyi tshintu kampanda tshivua tshiangata muaba wa dikanda lulelu nansha. Mukanda eu udi wamba kabidi ne: “Yehowa wakamanyisha mu mulayi kampanda udi ukolesha ku muoyo ne: tshikondo tshivua ne bua kulua tshivuaye mua kuitaba batungu bu bena mudimu bende, ne tshivua bantu aba ne bua kupeta dîna divua ne bua kuikala tshintu tshitambe buimpe kupita bana ba balume ne ba bakaji bu buobu ne bua kudileja bena butumike. Bu muvua Yezu Kristo mushipe Mikenji [ya Mose], bantu bonso bavua baleja ditabuja, ni bavua ne nsombelu kayi kumpala, bavua mua kulua bana ba Nzambi ba mu nyuma. Kakuvua disungulujangana dia ku mubidi nansha.​—Yeshaya 56:4, 5; Yone 1:12.”

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu