Bua tshinyi muena midiabilu katu upeta disanka
DISANKA diakakudimuka dibungama mu mbingu mikese. Disanka dinene dia bena Izalele bua budikadidi butshivuabo bafuma ku dipeta pa kupikudibua ku bupika bua bena Ejipitu diakashintuluka pakadituabo mu manunganyi mabi bua biakudia. Mu ngondo muibidi kunyima kua diumuka diabo ku Ejipitu, bena Izalele bakaleja dibungama dikole pa kuamba se: bivua bimpe kuikala mu nsombelu wa bupika pamutu pa kulua kukengakana mu tshipela. Kunyima kua ngondo mivule, ngikadilu eu wa kudiabakena wakanyanga dipangadika diabo dia kutumikila Yehowa ne kufikisha ndelanganyi ya Izalele ku dijimija ditekemena dia kubuela mu Buloba bulaya.—Ekesode 16:1-3; Nomba 14:26-30.
Bushuwa, kudiabakena kakuena kushikile kudi bena tshipungu tshimu’epele peshi kudi muntu umue to. Nnganyi utu kayi muanji kudiabakena musangu kampanda bua mudimu, bua biakudia, bua dîba, bua bana, bua bena mutumba peshi bua ntatu ya mu nsombelu? Mbimueneke se: dipanga bupuangane dia bantu didi ditusaka ku didiabakena.—Lomo 5:12; Yakobo 3:2.
Bua tshinyi tutu tudiabakena ku budisuile? Imue misangu, mbua diteketa dia muoyo, bua didingibua peshi bua disama. Didiabakena didi mua kuikala umue mushindu wa kuleja patoke kanyinganyinga bua tshipeta kampanda tshibi, peshi mushindu wa kuamba ne: “Meme mvua mua kuenza bimpe kupita!” Pamu’apa, midiabilu idi mua kumueneka kabidi bua dishilangana dia bikadilu bia bumuntu. Muanda eu kabidi utu tshiledi tshia midiabilu ya bushuwa.
Nansha kabingila koko kajalame, anu mudi tshilejilu tshia bena Izalele tshibileja, midiabilu idi’anu mua kufikisha ku bipeta bibi, bikalayo mitungunuke. Muntu kampanda udi mua kuvua muena dibungama dia munanunanu, pamu’apa kuikala unungana too ne bua bienzedi bia Yehowa. Bua tshinyi bidi njiwu mikole? Mmuenenu kayi udi ukengela kulonda padiku midiabilu milelela?
Midiabilu milelela
Pikala tshiena-bualu tshia didiabakena katshiyi tshinene, diambedi tudi mua kudiebeja ne: “Tshiena mua kulejaku dinanga ne kupua bualu ebu muoyo anyi?” Bushuwa, imue misangu tutu ne kabingila kajalame bua kudiabakena bua muntu kampanda, pamu’apa bua mukuetu muena kuitabuja netu. Uvua nansha mutuenzele bibi ne tshikisu peshi kabiyi pa kulonda mikenji. Nansha nanku, netujikije tshilumbu etshi pa kudiabakena kudi bakuabo bua muvuabo batuenzele bibi kabiyi pa kulonda mikenji anyi? Bible udi utulomba bua kuenza tshinyi? Kolosai 3:13 udi wamba ne: “Tungunukayi ne kulekelelangana ne kufuilangana luse ku budisuile bikala umue ne bualu bua kudiabakena kudi mukuabu. Anu muakanufuila Yehowa luse ku budisuile, nuenu penu nuenze muomumue.” Nunku, nansha kuikale kabingila kajalame ka kudiabakena, Mifundu idi itulomba bua kufuilangana luse pamutu pa kuenda ne bualu ku mishiku.—Matayi 18:21, 22.
Apo pikala tshilumbu tshinene menemene, kakuyi mushindu wa kutshilekela, netuenze tshinyi? Kudi mua kuikala mabingila majalame bua kudiabakena. Pakabanda “lubila lua kudiabakena” lujalame bua Sodome ne Gomore too ne kudi Yehowa, wakatangila tshilumbu etshi bua kujikija nsombelu mubole uvua usanganyibua mu bimenga ebi bivua biya bitangile ku kabutu. (Genese 18:20, 21) Kudiabakena kukuabu kulelela kuakamueneka matuku makese kunyima kua Pentekoste wa tshidimu tshia 33 B.B. Pavua biakudia biabanyibua kudi bakamba bavua babikengela, kuakamueneka kansungasunga pa kutamba kuvuluka bakaji bavua bakula tshiena-Ebelu. Mbiumvuike bua se: ngenzelu eu uvua unyingalaja bakamba bakudi ba tshiena-Greke. Ndekelu wa bionso, midiabilu yabu yakafika ku matshi a bapostolo, ne diakamue, bakasungula kasumbu ka balume ba ngikadilu milenga ne ba kueyemenyibua bua kuakaja nsombelu eu.—Bienzedi 6:1-6.
Bia muomumue lelu’eu, bakulu ba tshisumbu badi ne bua kuangata mapangadika adi akengedibua ne lukasa luonso padibo babamanyisha bilumbu binene. Nsumuinu 21:13 udi wamba ne: “Bua yonso udi ujibika matshi ende ku lubila lua kudiabakena lua mukese, yeye pende neabikile ne kabakumuandamuna to.” Bakulu kabena ne bua kupepeja anyi kulengulula midiabilu yonso idi ne mabingila majalame, kadi badi ne bua kuyiteleja ne dijinga dia kufila diambuluisha. Ku luseke lukuabu, yonso wa kutudi udi mua kueleshangana maboko ne bakulu pa kubamanyisha bilumbu binene bia midiabilu, pamutu pa kuambila yonso udi musue kubiteleja.
Kadi, bavule ba kutudi badi ne bua kuitaba ne muoyo umue se: dipanga dietu dia bupuangane didi ditusaka misangu ya bungi ku didiabakena mu malu a patupu. Dikonkonona diondoke dia mmuenenu ne bienzedi bia bena Izalele mu tshipela nedituambuluishe bua kujingulula se: bidi njiwu bua kulekelela dibungama dikese mu bualu bua mpukapuka didiunda ditangile ku bubi too ne muakebeshadi ngikadilu wa didiabakena.
Mmuenenu wa Nzambi bua bena midiabilu
Anu mudi tshilejilu tshia bena Izalele bakanungana bua biakudia tshibisokolole, ngikadilu wa didiabakena udi ne njiwu ibidi. Tshia kumpala, midiabilu itu yambulukilangana. Muyuki udi wamba ne: “Musumba wonso wa bana ba Izalele wakatuadija kunungana [pa kujana] Mozese ne Arona mu tshipela.” (Ekesode 16:2) Imue misangu, bamue bakatuadija kunungana bua dipangika dia biakudia, ne matuku makese kumpala, bantu buonso bavua banungana.
Tshibidi, muena midiabilu utu ukolesha tshilumbu misangu mivule. Pa bidi bibatangila, bena Izalele bakajadika se: bavua kuikala ne nsombelu wa disankishibua mu Ejipitu, bualu muine emu bavua kuikala badia mampa ne munyinyi muvuabo basue. Bakadiabakena muvuabo balue nabu mu tshipela anu bua kufua ne nzala.—Ekesode 16:3.
Nsombelu wa bena Izalele uvua mukole menemene anyi? Bidi mua kuikala bia bushuwa bua se: biakudia bivuabo bende nabi bikavua bikepela, kadi Yehowa ukavua mudianjile kumona lutatu elu, ne pakumbene tshikondo, wakabatumina mana bua kukumbaja majinga abo a ku mubidi. Midiabilu yabo minekesha ivua ileja patoke dipanga dijima dia kueyemena Nzambi. Pabi, mu Ejipitu bavua badiabakene bilondeshile mabingila majalame bua nsombelu wa makenga uvuabo nende. (Ekesode 2:23) Kadi, pakabapikula Yehowa ku bupika, bakatuadija kudiabakena bua biakudia. Midiabilu yabo kayivua ne mabingila majalame to. Mozese wakabadimuija ne: “Kunungana kuenu kakuena kututangila tuetu, kadi kudi kutangila Yehowa.”—Ekesode 16:8.
Ngikadilu wa kudiabakena wa bena Izalele wakamueneka patoke ku musangu ne ku musangu. Tshidimu tshijima katshianji kukumbana mana akabatonda, e kuluawu tshintu tshia kudiabakena. (Nomba 11:4-6) Matuku makese pashishe, luapolo lubi lua batentekedi bena Izalele 10 pa 12 luakajudija ditontolola bua njiwu ivua mua kumueneka mu diluangana bua kunyenga Buloba bulaya. Tshisamba tshiakafika too ne ku diamba mêyi mabi a se: “Bivua bimpe tuetu kufuila mu ditunga dia Ejipitu, peshi bivua bimpe tuetu kufuila mu tshipela etshi!” (Nomba 14:2) Nkupanga dianyisha kua mushindu kayipu eku! Nunku, kabiena bikemesha muvua Yehowa muambile Mozese ne: “Bantu aba nebapange kumpesha kanemu musangu bule munyi, ne nebapange kungitabuja musangu bule munyi?” (Nomba 14:11) Bena midiabilu aba babule dianyisha bakabafundila tshibawu tshia kujanguluka mu tshipela munkatshi mua bidimu 40 too ne muajika bantu ba tshipungu tshiabu buonso.
Mupostolo Paulo udi utuvuluija tshilejilu etshi. Udi udimuija bena nkristo bua kubenga kuidikija nansha kakese bena Izalele aba, bakanungana anu bua kufuila mu tshipela. (1 Kolinto 10:10, 11) Mbimueneke patoke se: kunungana padiku kakuyi kabingila kajalame ne ngikadilu yonso wa kudiabakena bidi mua kubutula ditabuja dietu ne kutukebela tshiji tshia Yehowa.
Tshidibi, Yehowa utu uleja lutulu bua aba ba ku basadidi bende badi badiabakena pamu’apa bua nsombelu idi itekesha mu maboko. Pakanyemena Elie ku mukuna wa Horeb bua dikengeshibua kudi mukalenge mukaji mubi Yezabele, uvua mushindike se: mudimu wende wa buprofeta wajiki. Uvua wela meji ne kudishima se: kakuvua mutendeledi mukuabu wa Yehowa mu ditunga pa kumusha anu yeye. Bua kukolesha ditabuja dia Elie, diambedi Yehowa wakamuenzela bualu kampanda bua kumuleja bukole Buende bua bunzambi. Wakambila kabidi muprofeta se: Utshidi ne bamusadidi bende ba lulamatu 7 000 mu Izalele ne kutshivua mudimu muvule wa kumuenzela. Bu tshipeta, Elie wakapua midiabilu yende muoyo ne wakaya mutangile kumpala ne bukole bupiabupia. (1 Bakalenge 19:4, 10-12, 15-18) Bialeja bakulu busunguluji, bia muomumue badi mua kuikala ne mêyi a busambi bua bena lulamatu, kubambuluisha bua kujingulula mudimu wabu mu dikumbana dia dilongolola dia Nzambi.—1 Tesalonike 5:14.
Ditshimuna dia ngikadilu wa kudiabakena
Mmunyi mua kutshimuna ngikadilu wa kudiabakena? Bua kutamba kukankamija eu udi unua mfuanka bua kulekelaye, mbimpe kumupesha bijadiki bia se: mfuanka udi mubi bua bukole bua mubidi. Bia muomumue, bituajingulula bua tshinyi ngikadilu wa kudiabakena udi mubi menemene, netusakibue ku dilekela tshilele etshi.
Mmasanka kayi adibo bapeta kudi aba badi batshimuna ngikadilu wa kudiabakena? Tshia kumpala, ne bidi disanka dia bungi, badi mua kuikala ne mmuenenu muashila pa Mifundu ne kuangata bualu bilondeshile mudibo bumueneka. Muena midiabilu katu utamba kupeta dîba dia kuela meji bua kumanya tshidi mmuenenu wa Yehowa pa tshilumbu etshi nansha. Bena Izalele ba midiabilu bakapua muoyo bua se: Yehowa Nzambi uvua mubapikule ku bupika ne uvua mutapulule mâyi a mbuu mukunze mu tshishima bua bobo kusabuka. Ngenyi yabo mibi yakabapumbisha mua kujingulula bukole bua Nzambi ne yakabajimijila disanka diabo. Bu tshipeta, dieyemena diabo dia Yehowa diakateketa.
Kadi, muntu udi mukumbanyine mua kuitaba ntatu yende bilondeshile mudi bualu bumueneka neamanye mua kujingulula dîba didi bilema biende bimukebela mine ntatu eyi. Neikale mudiakaje bua kutamba kuepuka bine bilema ebi. Kunyima kua dibutudibua dia Yeruzaleme, Yelemiya wakadimuija bena Izalele bua kuepuka midiabilu bua mateta avua abafikila. Makenga abo avua tshipeta tshivua tshifuma buludi ku mpekatu yabo ne bivua bia mushinga bua kujingululabo muanda eu, nunku kumona mua kunyingalala ne kualukila kudi Yehowa. (Muadi 3:39, 40) Bia muomumue, mulongi Yuda wakapiisha “bapetudi ba Nzambi” bavua bimansha bulombodi bua Yehowa ne ‘bavua batungunuke ne kudiabakena bua difutu dipetelebo mu nsombelu wabo.’—Yuda 3, 4, 16.
Anu muakabiumvuija muena meji mukalenge Solomo musangu kampanda, “mutshima wa disanka udi wenza bimpe mushindu umue ne buanga, kadi lungenyi lupungile ludi lumisha mifuba.” (Nsumuinu 17:22) Ngikadilu wa kudiabakena udi upungija ku mpampakenu ne dilubakana, kabidi udi utujimijila disanka dietu. Udi uleja mmuenenu wa diangata bionso bu bibi, pamutu pa kumona se: bionso mbimpe. Kadi, aba badi balonga mua kuelangana meji pa ‘malu adi ne lumu luakane’ ne kuakula anu pa mine malu aa badi ne mutshima wa disanka, ne adi mene mua kubambuluisha bua kudiumvua ne musangelu.—Filipoi 4:8.
Kabiyi mpata, nsombelu wetu neatambe kunemeshibua bituajingulula ngikadilu milenga ya bantu netu pamutu pa bilema biabo. Netuakaje nsombelu wetu bituababidila ntatu idi itufikila ne bitualama disanka dietu pamutu pa kudiabakena bua bipeta bietu bibi. Nansha mateta adi mua kuikala mpokolo wa disanka bituaangata bu mushindu wa kukolesha ditabuja dietu ne dinanukila dietu.—Yakobo 1:2, 3.
Mbiakane bua tuetu kuvuluka kabidi se: patudi tunungana, tudi tudienzela tuetu nkayetu bibi. Pa kudiabakena ku musangu ne ku musangu, tudi mua kubutula ditabuja dia bakuabo. Anu bua luapolo lubi lua batentekedi dikumi, ditunga dijima dia Izalele diakalonda mmuenenu wa se: dinyenga dia Buloba bulaya mmuanda udi kawuyi mua kukumbana. (Nomba 13:25–14:4) Musangu mukuabu, Mozese wakateketa ku muoyo bua kunungana kua munanunanu kua tshisamba, e kufikaye ku dilomba Yehowa bua kuangata muoyo wende. (Nomba 11:4, 13-15) Ku lukuabu luseke, bituakula pa malu adi ibaka, imue misangu netukoleshe ditabuja dia bakuabo ne kubambuluisha bua kuvudija disanka diabo.—Bienzedi 14:21, 22.
Nansha mutudi tutetshibua bua kudiabakena bua bena mudimu netu, bua balunda betu, bua bena dîku dietu, nansha bua bakulu ba mu tshisumbu, Yehowa mmusue bua se: bena mu tshisamba tshiende buonso bikale ne “dinanga diondoke bua bamue ne bakuabo.” Dinanga edi neditusake ku dilekelela bakuabo bilema biabo pamutu pa kubizangika. (1 Petelo 4:8) Diakalenga, Yehowa udi uvuluka mutudi’anu lupuishi ne kêna ujoja bilema bietu. (Misambu 103:13, 14; 130:3) Buonso buetu bituadikolesha bua kulonda tshilejilu tshiende, kabiyi mpata netutambe kukepesha midiabilu yetu.
Pafika bukua-bantu ku bupuangane, muntu nansha umue kakudiabakena bua malu mabi adi amufikila mu nsombelu. Mu dindila dia tshikondo atshi, tudi basue kutantamena ditetshibua dia kudiabakena bua bakuabo peshi bua ntatu yetu tuetu bine. Bua kuleja mutudi beyemene Yehowa ne mutudi banange bushuwa bena mudimu netu bena nkristo, ‘tutungunukayi ne kuenza malu wonso kabiyi kunungana.’ (Filipoi 2:14) Abi nebisankishe Yehowa ne nebitupeteshe masanka. Nunku, bua diakalenga dietu ne dia bakuabo, katupu muoyo bua se: muena midiabilu katu upeta disanka to.
[Tshimfuanyi mu dibeji 20]
Nansha mana mafila mu tshishima kudi Yehowa akalua tshintu tshia kudiabakena