Yeruzaleme udi muakanyine dîna diende
“Ikalayi ne disanka tshiendelele mu tshindi mfuka. Bualu, monayi ndi mfuka Yeruzaleme muanda wa disanka dinene.”—YESHAYA 65:18, NW.
1. Mmunyi muvua Ezela mumvue bua tshimenga tshisungula kudi Nzambi?
BU MUVUAYE ulonga Dîyi dia Nzambi ne muoyo umue, Ezela muakuidi muena Yuda uvua wanyisha bikole malanda avua pankatshi pa Yeruzaleme ne ntendelelu mukezuke wa Yehowa mu tshikondo kampanda. (Dutelonome 12:5; Ezela 7:27) Dinanga diende bua tshimenga tshia Nzambi ndileja mu tshitupa tshia Bible tshivuabu bamupudije ku spiritu bua kufunda—Mukanda wa Kulondolola wa kumpala ne muibidi ne wa Ezela. Mu mikanda eyi ya miyuki, dîna Yeruzaleme didimu misangu mitue ku tshia binayi tshia misangu mipite pa 800 ididi disanganyibua mu Bible mujima.
2. Ndiumvuija kayi dia tshiprofete didi nadi dîna dia Yeruzaleme?
2 Mu tshiena-Ebelu tshia mu Bible, muaku “Yeruzaleme” udi mua kumvuika bu mufunda mu ngakuilu wa tshiena-Ebelu udi uleja bintu bibidi. Misangu mivule mbenze mudimu ne ngakuilu eu bua bintu bitu anu bibidi, bu mudi mêsu, matshi, bianza ne makasa. Mu ngakuilu eu udi uleja bintu bibidi, tudi mua kuangata dîna Yeruzaleme bu tshiprofete tshia ditalala divua bantu ba Nzambi ne bua kupeta mu ngumvuilu ibidi—mu nyuma ne ku mubidi. Mifundu kayena ileja bikala Ezela uvua mujingulule bimpe bualu ebu. Kadi bu muvuaye muakuidi, wakenza muende muonso bua kuambuluisha bena Yuda bua bikale mu ditalala ne Nzambi. Ne bushuwa wakenza madikolela mavule bua Yeruzaleme kuakanyinaye diumvuija dia dîna diende, mmumue ne: “Muaba [anyi Tshishimikidi] tshia Ditalala mu Mishindu Ibidi.”—Ezela 7:6.
3. Nkupite bidimu bungi munyi kumpala kua tuetu kulua kumanya kabidi malu a Ezela, ne tudi tumusangana mu nsombelu kayi?
3 Bible kêna wamba muaba uvua Ezela mu bidimu 12 biakapita pankatshi pa dilua diende mu Yeruzaleme ne difika dia Nehemiya mu tshimenga etshi nansha. Nsombelu mubi wa mu nyuma wa tshisamba etshi mu tshikondo atshi udi uleja ne: Ezela kavuapu to. Kadi tudi tusangana Ezela wenza kabidi mudimu bu muakuidi wa lulamatu mu Yeruzaleme diakamue panyima pa bamane kuibakulula lumbu lua tshimenga atshi.
Dituku dilengele dia mpuilu
4. Mbualu kayi buvua ne mushinga bua dituku dia kumpala dia ngondo wa muanda-mutekete wa mu Izalele?
4 Bakajikija lumbu lua Yeruzaleme kumpala kua dîba bua bibilu bia mushinga bia mu ngondo wa Tishri. Tishri uvua ngondo wa muanda-mutekete mu kalandriye ka malu a Nzambi ka bena Izalele. Dituku dia kumpala dia Tishri divua dia tshibilu tshia pa buatshi tshia ngondo mupiamupia tshibikila ne: Tshibilu tshia Diela Mpungi. Dituku adi, bakuidi bavua bela mpungi eku bafila milambu kudi Yehowa. (Nomba 10:10; 29:1) Dituku edi divua dilongolola bena Izalele bua Dituku dia Dibuikidila dia ku tshidimu mu dia 10 dia ngondo wa Tishri ne bua Tshibilu tshia Disangisha tshia disanka tshivua tshibanga mu dia 15 too ne mu dia 21 a ngondo muine au.
5. (a) Mmunyi muvua Ezela ne Nehemiya batumike bimpe ne ‘dituku dia ku mudilu dia ngondo wa muanda-mutekete’? (b) Bua tshinyi bena Izalele bakadila?
5 Mu ‘dituku dia kumudilu dia ngondo wa muanda-mutekete’ “bantu bonso” bakasangila, pamu’apa Nehemiya ne Ezela ke bavua babakankamije bua kuenza nanku. Balume, bakaji ne ‘bonso bakadi ne matshi a kumvua’ bavuapu. Bana batekete bavuapu ne bavua ne ntema pakimana Ezela pa tshiakuidi ne kubalaye Mikenji “ku dinda tô ne ku munda munya.” (Nehemiya 8:1-4) Mu bitupa bia mêba bilongolola, bena Lewi bavua bambuluisha bantu bua kumvua malu avuabu babala. Ebi biakasaka bena Izalele bua kudila pakajingululabu muvuabu batambe kupangila bua kutumikila Mikenji ya Nzambi, buobu ne bankambua babu.—Nehemiya 8:5-9.
6, 7. Ntshinyi tshidi bena nkristo mua kulongela ku tshiakenza Nehemiya bua kulekesha bena Yuda muadi?
6 Kadi edi kadivua dîba dia kuasa madilu nansha. Kuvua tshibilu, ne bantu bavua bafuma ku dijikija mudimu wa dibakulula lumbu lua Yeruzaleme. Pa nanku Nehemiya wakabambuluisha bua bikale ne mmuenenu muakanyine pa kuamba ne: ‘Yayi bienu kuenu, nudie bintu bia manyi, nunue bintu bidi bishemakane, nutumine bantu badi patupu bintu bia kudia; bualu bua edi ndituku dia tshijila kudi Mukalenge wetu; kanunyingalaji mitshima yenu, bualu bua disanka dia Yehowa mbukole buenu.’ Ne butumike, ‘bantu bonso bakaya kuabu bua kudiabu ne bua kunuabu ne bua kutuminabu bantu bakadi patupu bintu bia kudia ne bua kusankabu, bualu bua bobu bakajingulula mêyi akabambilabu.’—Nehemiya 8:10-12.
7 Lelu’eu bantu ba Nzambi badi mua kulongela malu a bungi ku muyuki eu. Aba badi ne diakalenga dia kuenza miyuki mu bisangilu ne mu mpuilu badi ne bua kulama bualu buleja kuulu eku mu lungenyi. Kusakidila ku difila dia mibelu idi mua kuikala ikengedibua bua kulongolola malu, bikondo ebi bidi bitamba kuleja masanka ne mabenesha adi afumina ku ditumikila dia malu-malomba a Nzambi. Badi belangana ka-lumbandi bua midimu milenga idibu benze ne badi bakankamijangana bua kunanukila. Bantu ba Nzambi badi ne bua kumbuka mu masangila aa ne disanka mu mutshima bua dilongesha didi dikolesha didibu bapete mu Dîyi dia Nzambi.—Ebelu 10:24, 25.
Disangila dikuabu dia disanka
8, 9. Ntshisangilu kayi tshia pa buatshi tshiakenzeka mu dituku dibidi dia ngondo wa muanda-mutekete, ne tshiakafikisha bantu ba Nzambi ku tshinyi?
8 Mu dituku dibidi dia ngondo au wa pa buende, ‘bakadi ku mutu kua biota bia bantu bonso ne bakuidi ne bena Lewi bakadisangisha kudi Ezela mufundi bua kumvuabu mêyi a mikenji mene.’ (Nehemiya 8:13) Ezela uvua mukumbane bimpe bua kulombola tshisangilu etshi, bualu “uvua mudifile ne muoyo wende mujima ku dilonga dia Diyi dia [“Yehowa,” NW], ku didilonda ne ku dilongesha mikenji ne bibidilu bijalame mu ditunga dia Izraele.” (Ezera 7:10, MMM) Kakuyi mpata, tshisangilu etshi tshiakumvuija malu avua bantu ba Nzambi bakengela bua kutamba kuikala ne nsombelu mumvuangane ne tshipungidi tshia Mikenji. Bualu bua lukasa lukasa buvua bukengedibua buvua bua kuenza malongolola makanyine bua kusekelela Tshibilu tshia Mitanda tshivua kumpala.
9 Tshibilu etshi tshivua tshiangata lumingu lujima tshiakenzeka mu mushindu mulenga, bantu bonso bavua mu bisombelu bia tshitupa tshîpi bienza ne matamba ne mabeji a mitshi kabukabu. Bantu bakasa mitanda eyi pa bisasa bia nzubu yabu, mu mbanza yabu, mu mbanza ya ntempelo, ne mu miaba mibaluluke ya mu Yeruzaleme. (Nehemiya 8:15, 16) Bushuwa etshi tshivua tshikondo tshilenga bua kusangisha bantu ne kubabadila Mikenji ya Nzambi. (Fuanyikija ne Dutelonome 31:10-13.) Bavua benza nenku dituku dionso, ‘ku dituku dia kumudilu too ne ku dituku dia nshikidilu’ dia tshibilu, kufikishabi bantu ba Nzambi ku dikala ne “disanka dinene be.”—Nehemiya 8:17, 18.
Katuena ne bua kulengulula nzubu wa Nzambi nansha
10. Bua tshinyi bakalongolola disangila dia pa buadi mu dituku dia 24 dia ngondo wa muanda-mutekete?
10 Kutu tshikondo ne muaba biakanyine bua kulongolola mapanga manene munkatshi mua bantu ba Nzambi. Pakajingululabu ne: tshikondo atshi tshiakakumbana, Ezela ne Nehemiya bakalongolola dituku dia kuenza tshijila mu dia 24 dia ngondo wa Tishri. Bakabala kabidi Mikenji ya Nzambi, ne bantu bakatonda mpekatu yabu. Pashishe bena Lewi bakaleja malu a luse avua Nzambi muenzele bantu bende bantomboji, bakasamuna Yehowa ne mêyi malengele, ne kuenzabu ‘tshipungidi [“tshia kueyemena,” NW]’ tshijadika ne tshiala tshitua kudi banene, bena Lewi ne bakuidi babu.—Nehemiya 9:1-38.
11. ‘Ntshipungidi tshia kueyemena’ kayi tshivua bena Yuda balaye bua kutumikila?
11 Bantu bonso bakaditshipa bua kukumbaja ‘tshipungidi tshia kueyemena’ tshivuabu bafunde. Bavua ne bua ‘kulonda mikenji ya Nzambi.’ Ne bakitaba bua kubenga kuenza bipungidi bia mabaka ne “bena buloba” abu. (Nehemiya 10:28-30) Kabidi, bena Yuda bakalaya bua kulama Nsabatu, bua kufila dipa dia mfranga dia ku tshidimu bua kukuatshisha ntendelelu mulelela, bua kufila nkunyi bua tshioshelu tshia milambu, bua kufila banabute ba bimuna biabu bua milambu, ne bua kulua ne mamuma a kumpala a mu buloba buabu mu nzubu ya tshidiilu ya ntempelo. Bushuwa, bavua bapangadije bua kubenga ‘kulekela nzubu wa Nzambi wabu.’—Nehemiya 10:32-39.
12. Kubenga kulengulula nzubu wa Nzambi kudi kumvuija tshinyi lelu’eu?
12 Lelu’eu, bantu ba Yehowa badi ne bua kuikala badimuke bua kubenga kulengulula diakalenga diabu dia ‘kuenza mudimu munsantu’ mu mbanza ya ntempelo munene wa mu nyuma wa Yehowa. (Buakabuluibua 7:15, NW) Ebi bidi biumvuija kuikala kuenza masambila ne muoyo mujima bua ntendelelu wa Yehowa aye kumpala. Kuikala ne nsombelu mumvuangane ne masambila aa kudi kulomba didilongolola bua bisangilu bia bena nkristo ne difilamu mandamuna, diyisha lumu luimpe ne diambuluisha basankididi ba bulelela pa kupingana bua kubamona, ne padiku mushindu, kulonga nabu Bible. Bantu ba bungi badi kabayi basue kulengulula nzubu wa Nzambi batu bafila mapa a mfranga bua mudimu wa buambi ne bua kulama bimpe miaba ya ntendelelu mulelela. Tudi kabidi mua kufila dikuatshisha dietu mu luibaku lua lukasa lukasa lua miaba ya bisangilu pamue ne diyilama ne mankenda. Mushindu wa mushinga wa kuleja dinanga bua nzubu wa mu nyuma wa Nzambi ng’wa kuenza madikolela bua ditalala dikale munkatshi mua bena kuitabuja netu ne kukuatshisha bonso badi dijinga ne diambuluisha dia ku mubidi anyi dia mu nyuma.—Matayo 24:14; 28:19, 20; Ebelu 13:15, 16.
Dibanjija dia disanka
13. Mbualu kayi bua lukasa buvua bulomba dibutabalela kumpala kua kubanjijabu lumbu lua Yeruzaleme, ne ntshilejilu kayi tshilenga tshiakashiya bantu ba bungi?
13 ‘Tshipungidi tshia kueyemena’ tshitua tshitampi mu matuku a Nehemiya tshiakalongolola bantu ba kale ba Nzambi bua dituku dia dibanjija dia lumbu lua Yeruzaleme. Kadi bualu bukuabu bua lukasa lukasa butshivua bulomba kubutabalela. Bu muvuaye mpindieu munda mua lumbu lunene luikale ne biibi 12, Yeruzaleme uvua ukengela bantu ba bungi menemene. Nansha muvua bamue bena Izalele basombelamu, “musoko wakadi munene ne mubaluluke, kadi bantu bakadimu bakadi banyabanya.” (Nehemiya 7:4) Bua kujikija tshilumbu etshi, bantu ‘bakela nshobo ya kusungulabu [muntu] umue [pa bantu] dikumi bua kushikamaye mu Yeruzaleme, musoko wa tshijila.’ Ditaba ndongoluelu eu ku budisuile diakasaka bantu ku dibenesha ‘bantu bakadi ne disua dia kushikama mu Yeruzaleme.’ (Nehemiya 11:1, 2) Ntshilejilu kayipu tshilenga bua batendeledi balelela lelu’eu, badi ne nsombelu ibapesha mushindu wa kuya muaba udibu batamba kukeba diambuluisha dia muena nkristo mupie!
14. Ntshinyi tshiakenzeka dituku dia dibanjija dia lumbu lua Yeruzaleme?
14 Mutantshi mukese, bakatuadija kuenza malongolola a mushinga bua dituku dinene dia dibanjija dia lumbu lua Yeruzaleme. Bimbi ba mijiki ne tungimba bafume mu bimenga bia kumpenga kua Yuda bakadisangisha. Bavua babatapulule mu bisumbu binene bibidi bia bimbi ba misambu ya diela tuasakidila, tshisumbu tshionso tshilonda kudi musumba wa bantu. (Nehemiya 12:27-31, 36, 38) Bimbi ba misambu ne misumba ya bantu bakatuadijila muaba kampanda pa lumbu mutantshi mule ne ntempelo, pamu’apa ku Tshiibi tshia mu Tshibanda, ne bakaya mu nseke mishilangane too ne pakasambakenabu ku nzubu wa Nzambi. ‘Bakafila milambu ya bungi dituku adi, bakasanka, bualu bua Nzambi wakabasankisha ne disanka dinene; bakaji ne bana bakasanka kabidi; nunku bakumvua disanka dia mu Yeruzaleme kudi bakadi kule.’—Nehemiya 12:43.
15. Bua tshinyi dibanjija dia lumbu lua Yeruzaleme kadivua muanda wa disanka dia kashidi?
15 Bible kêna ufila dituku divua musekelelu eu wa disanka muenzeke to. Kakuyi mpata, uvua muanda munene wa diasulula dia Yeruzaleme. Bushuwa, bivua bilomba kuenza mudimu wa bungi wa luibaku munda mua tshimenga. Mu bungi bua matuku, bena mu Yeruzaleme bakajimija nsombelu wabu mulenga wa mu nyuma. Tshilejilu, pavua Nehemiya mukumbule tshimenga etshi bua musangu muibidi, wakasangana ne: bavua balengulule kabidi nzubu wa Nzambi ne se: bena Izalele bavua kabidi basela bakaji bampangano. (Nehemiya 13:6-11, 15, 23) Nsombelu eyi mibi ya muomumue mmijadika mu mifundu ya muprofete Malaki. (Malaki 1:6-8; 2:11; 3:8) Nenku dibanjija dia lumbu lua Yeruzaleme kadivua muanda wa disanka dia kashidi nansha.
Muanda wa disanka dia kashidi
16. Mmalu manene kayi adi bantu ba Nzambi batekemene?
16 Lelu’eu, bantu ba Yehowa badi bajinga bikole tshikondo tshikala Nzambi mua kutshimuna baluishi bende bonso. Netshituadije ne kabutu ka ‘Babilone Munene’—tshimenga tshia mu tshimfuanyi tshidi tshikonga mishindu yonso ya bitendelelu bia dishima. (Buakabuluibua 18:2, 8) Kabutu ka bitendelelu bia dishima nekikale tshitupa tshia kumpala tshia dikenga dinene didi kumpala eku. (Matayo 24:21, 22) Kumpala kuetu kudi kabidi muanda mulelela wa mushinga—dibaka dia mu diulu dia Mukalenge Yezu Kristo ne mukajende muenza ne bantu 144 000 bena mu ‘Yeruzaleme mupiamupia.’ (Buakabuluibua 19:7; 21:2) Katuena mua kuamba tshikondo tshijalame tshienzeka dibaka adi dia mu diulu nansha, kadi nedikale bushuwa muanda wa disanka.—Tangila Tshibumba tshia Nsentedi, 15 Tshimungu 1990, mabeji 30-31 (Mfual.).
17. Ntshinyi tshitudi bamanye bua dijika dia Yeruzaleme Mupiamupia?
17 Tudi bamanye ne: dijika dia Yeruzaleme Mupiamupia dikadi pabuipi menemene. (Matayo 24:3, 7-14; Buakabuluibua 12:12) Bishilangane ne tshimenga tshia Yeruzaleme wa pa buloba, kakuela bantu mâyi ku makasa nansha. Bidi nanku bualu benamu bonso mbalondi ba Yezu Kristo bela manyi a spiritu, bateta ne balengeja. Padibu bashala ne lulamatu too ne ku lufu, yonso wa kudibu neikale mudileje muena bulamatshi kashidi kudi Yehowa Nzambi Mfumu Mukulu pa bionso. Bualu abu budi ne diumvuija dinene bua bantu bonso bakuabu—ba muoyo ne bafue!
18. Bua tshinyi tudi ne bua ‘kutshionkomoka ne kuikala ne disanka tshiendelele’?
18 Tangila tshienzeka pikala Yeruzaleme Mupiamupia mua kutangija ntema yende kudi bantu badi baleja ditabuja mu mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu. Mupostolo Yone wakafunda ne: ‘Tangilayi, nzubu wa tshilulu wa Nzambi udi munkatshi mua bantu, ne yeye neikale nabu, ne bobu nebikale bantu bende; ne Nzambi muine neikale nabu, neikale Nzambi wabu. Yeye neakupule tshinsonji tshionso ku mêsu kuabu; ne lufu kaluena luikalaku kabidi; madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinganyinga kabidi; malu a ku mudilu akumuka.’ (Buakabuluibua 21:2-4) Kabidi, Nzambi neatumike ne ndongoluelu eu mufuane tshimenga bua kufikisha bukua-bantu ku bupuangane. (Buakabuluibua 22:1, 2) Bushuwa etu ntubingila tulenga bua ‘kutshionkomoka ne kuikala ne disanka tshiendelele mu tshidi Nzambi ufuka mpindieu.’—Yeshaya 65:18, NW.
19. Mmu mparadizu kayi wa mu nyuma mudibu basangishe bena nkristo?
19 Kadi bantu banyingaladi kabena ne bua kuindila too ne tshikondo atshi bua kushisha kupeta diambuluisha dia kudi Nzambi nansha. Mu tshidimu tshia 1919, Yehowa wakatuadija kusangisha ba ndekelu ba ku bantu 144 000 mu mparadizu wa mu nyuma, mudi mamuma a spiritu wa Nzambi—bu mudi dinanga, disanka ne ditalala—mikale a bungi. (Galatia 5:22, 23) Tshimanyinu tshia pa buatshi tshia mparadizu eu wa mu nyuma nditabuja dia benamu bela manyi, badi bikale bapatula bipeta bimpe bidi bikemesha mu ditungunuja diyisha dia lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi pa buloba buonso buasa. (Matayo 21:43; 24:14) Bu tshipeta, “mikoko mikuabo” mitue ku miliyo isambombo idi ne ditekemena dia kupeta muoyo pa buloba, mmipete payi dianyisha dia kubuela mu mparadizu eu wa mu nyuma ne idi ipatula bipeta bimpe mu mudimu. (Yone 10:16) Bantu aba mbakumbaje malu-malomba bua kuenza mudimu eu pa kudilambula kudi Yehowa Nzambi bua ditabuja diabu mu mulambu wa tshia-bupikudi wa Muanende Yezu Kristo. Bushuwa, didisangisha diabu ne aba balua bena mu Yeruzaleme Mupiamupia ndimueneke dikale dibenesha. Nenku ku malanda ende ne bena nkristo bela manyi, Yehowa mmuase tshishimikidi tshikole bua ‘buloba bupiabupia’—nsangilu wa bantu badi batshina Nzambi bikala mua kupiana buloba bulombola kudi Bukalenge bua mu diulu.—Yeshaya 65:17; 2 Petelo 3:13.
20. Mmunyi muikala Yeruzaleme Mupiamupia muakanyine diumvuija dia dîna diende?
20 Nsombelu ya ditalala idi nayi bantu ba Yehowa mpindieu mu mparadizu wabu wa mu nyuma neyikaleku pa buloba mu katupa kîpi emu mu mparadizu muena dîna. Abi nebienzeke papueka Yeruzaleme Mupiamupia ufumina mu diulu bua kubenesha bukua-bantu. Mu mishindu ibidi, bantu ba Nzambi nebapete nsombelu ya ditalala milaya mu Yeshaya 65:21-25. Bu mudibu batendeledi ba Yehowa badi mu buobumue mu mparadizu wa mu nyuma, bela manyi batshidi ne bua kupeta muaba wabu mu Yeruzaleme Mupiamupia wa mu diulu ne bantu ba mu “mikoko mikuabo” badi bapeta mpindieu ditalala didi Nzambi ufila. Ne ditalala edi neditangalake mu Mparadizu muena dîna, pikala ‘disua dia Nzambi mua kuenzeka pa buloba, bu mudidi dienzeka mu diulu.’ (Matayo 6:10, NW) Eyowa, tshimenga tshilengele tshia Nzambi tshia mu diulu netshimueneke tshiakanyine dîna dia Yeruzaleme bu ‘Tshishimikidi [tshikole] tshia Ditalala mu Mishindu Ibidi.’ Bua kashidi ne tshiendelele, netshikale bu kabingila ka kusamuina Mutshifuki Munene Yehowa Nzambi, ne Mutshisedi Mukalenge Yezu Kristo.
Udi muvuluke anyi?
◻ Ntshinyi tshiakenzabu pavua Nehemiya musangishe bantu mu Yeruzaleme?
◻ Ntshinyi tshivua bena Yuda ba kale ne bua kuenza bua kubenga kulengulula nzubu wa Nzambi, ne ntshinyi tshitudi balombibue bua kuenza?
◻ Mmunyi mudi ‘Yeruzaleme’ muikale ne mudimu mu dipetesha disanka ne ditalala dia kashidi?
[Karte mu dibeji 23]
(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)
BIIBI BIA YERUZALEME
Bishiferi bidi bileja butumbuke bua miaba eyi lelu, buleja mu metre
TSHIIBI TSHIA MISHIPA
TSHIIBI TSHIA TSHIMENGA TSHIA KALE
TSHIIBI TSHIA EFELAYIMA
TSHIIBI TSHIA KU DITUMBA
Lumbu lua mupimbu munene
Muaba Mubaluluke
TSHIIBI TSHIA MU TSHIBANDA
LUSEKE LUIBIDI
Lumbu lua Kumpala lua ku Nord
TSHIMENGA TSHIA DAVIDI
TSHIIBI TSHIA KU DIALA
Tshibanda tshia Hinoma
Nzubu wa mukalenge
TSHIIBI TSHIA MIKOKO
TSHIIBI TSHIA BALAMI
Muaba wa Ntempelo
TSHIIBI TSHIA DITANGIDILA
TSHIIBI TSHIA TUBALU
OFELE
Muaba Mubaluluke
TSHIIBI TSHIA KU MÂYI
Mâyi a Gihona
TSHIIBI TSHIA KU MPOKOLO
Budimi bua Mfumu
Ene-logele
Tshibanda (Tshinene) tshia Tyropϙn
Kasulu ka Kidilona
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Pamu’apa mbualabale bua lumbu lua Yeruzaleme mu tshikondo tshia kabutu ka tshimenga ne pavua Nehemiya muikale ntunga-mulongo mu dibakulula dia lumbu