Malu adibu baledile mu Mabeji a tshisangilu tshia Nsombelu ne mudimu wetu
LUMINGU LUA DIA 5-11/9
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 9-10
“Tumbishayi Yehowa bua meji ende”
Dikumbula diakafila masanka a bungi
Pakapetanganaye ne Solomo, mukalenge-mukaji wakatuadija kumuteta ne “makonka makole.” (1 Bakelenge 10:1) Muaku wa tshiena-Ebelu udibu benze nawu mudimu muaba eu badi mua kuukudimuna ne: “dinaya dia dielangana nshinga ya kujandula.” Kadi ki mbuena kuamba ne: mukalenge-mukaji uvua mubueje Solomo mu manaya avua kaayi ne mushinga nansha. Mu Musambu 49:4, badi batelamu muaku wa muomumue wa tshiena-Ebelu bua kuleja nkonko ya mushinga idi itangila mpekatu, lufu ne dipikudibua. Pamu’apa mukalenge-mukaji wa ku Sheba uvua uyukila ne Solomo malu a mushinga mukole avua ateta buondoke bua meji ende. Bible udi wamba ne: ‘wakamuambila malu onso akadiye nawu mu mutshima wende.’ Solomo ku luende luseke, ‘wakitaba ku makonka ende onso; yeye kakamusokoka bualu [nansha] bumue.’—1 Bakelenge 10:2b, 3.
Pikala kalolo mua kuvulangana
Bu muakakemaye bua bivuaye mumvue ne mumone, ne bupuekele buonso mukalenge-mukaji wakamuandamuna ne: ‘Bantu aba ne bena mudimu bebe batu bimana kumpala kuebe bua kumvua lungenyi luebe badi ne disanka.’ (1 Bakelenge 10:4-8) Kakamba ne: bena mudimu ba Solomo bavua ne disanka bua bubanji buvua bubanyunguluke, nansha muvuabu nabu to. Kadi, basadidi ba Solomo bavua ba diakalenga bualu dîba dionso bavua mua kuikala bateleja meji a Solomo avua Nzambi mumupeshe. Mukalenge-mukaji wa ku Sheba ntshilejilu tshilenga bua bantu ba Yehowa lelu’eu, badi basankila mu meji a Mufuki nkayende ne a Muanende Yezu Kristo!
Dikumbula diakafila masanka a bungi
Meji ne dilubuluka dia bukalenge bua Solomo biakakemesha mukalenge-mukaji wa ku Sheba, ‘lungenyi luakamushikila.’ (1 Bakelenge 10:4, 5, MMM) Bamue badi bamba mudi tshiambilu etshi tshiumvuija ne: mukalenge-mukaji “wakimanyika mueyelu.” Mushikuluji kampanda wakamba mene ne: mukalenge-mukaji wakajimija lungenyi! Mu mishindu yonso bidi bimueneka ne: mukalenge-mukaji wakakema bua bivuaye mumone ne mumvue. Wakamba muvua basadidi ba Solomo bikale ba diakalenga bua muvuabu bateleja meji aa a mukalenge, ne wakabenesha Yehowa bua muvuaye muteke Solomo mu nkuasa wa bumfumu. Pashishe wakapesha mukalenge bintu bia mushinga mukole, ngolo nkayende uvua wa dolare 40 000 000, ku mushinga udiku lelu’eu. Solomo wakafila pende mapa, kupeshaye mukalenge-mukaji ‘bintu bionso biakasua mutshima wende.’—1 Bakelenge 10:6-13.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
w08-F 1/11 22 §4-6
Udi mumanye anyi?
Mukalenga Solomo uvua ne or bungi kayi?
Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: Hilama mukalenge wa Tulo wakatumina Solomo tone inayi ya or, mukalenge mukaji wa ku Sheba wakamupesha penda or bungi bua muomumue, ne tshisumbu tshia mazuwa a Solomo tshiakalua tshifumina ku Ofi ne or tone mipite pa 14. Mifundu idi ileja ne: “Bujitu bua or uvuabu batuadila Solomo mu tshidimu tshimue buvua bua ntalanta 666 ya or,” anyi tone mitue 22. (1 Bakalenge 9:14, 28; 10:10, 14) Bungi ebu mbulelela anyi? Bakokeshi ba bikondo bia kale bavua balama or bungi kayi?
Mukanda kasanga wa kale (udi bamanyi ba bungi ba malu a kale bamba mudiye mujalame) udi ujadika ne: Palô Thoutmosis III wa Ejipitu (mu bidimu bia 2000 K.Y.) wakalambula tone 12 ya or ku ntempelo wa Amôn-Râ ku Karnak. Mu bidimu bia 700 K.Y., bakatumina Tigelata-Pelesê III mukalenge wa Ashû tone inayi or yubukila ku Tulo, ne Sâgona II wakalambula nzambi ya bena Babilona or bungi bua muomumue. Philippe II mukalenge wa mu Makedoniya (mu 359-336 K.Y.) uvua upeta or tone mipite pa 28 tshidimu tshionso mu bina bia tubanda bia ku Pangée mu Thrace.
Pavua Alexandre Munene muana wa Philippe (mu 336-323 K.Y.) mukuate Shushana, tshimamuende wa bukalenge bua ampire wa Pelasa wakanyenga tone ya or 1 070, ne bua or uvuaye munyenga mu tshimenga tshijima tshia Pelasa uvua tone mitue ku 6 000. Nunku, patudi tufuanyikija bungi ebu ne bungi bua or uvua nende Solomo budi Bible wamba, tudi tumona ne: ki mbunekesha to.
LUMINGU LUA DIA 12-18/9
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 11-12
“Sungula wa kubuela nende mu dibaka ne meji”
“Udi ku luseke lua Yehowa nnganyi?”
7 Tshilejilu tshia mukalenge Solomo tshidi mua kutulongesha malu a bungi. Patshivuaye nsonga, uvua ulomba Yehowa buludiki. Nzambi wakamupesha meji a bungi, kumupesha ne mudimu wa kuibaka ntempelo mulenga mu Yelushalema. Kadi Solomo wakanyanga malanda ende ne Yehowa. (1 Bak. 3:12; 11:1, 2) Mu Mikenji ya Nzambi muvua mukenji uvua ukandika mukalenge bua kusela “bakaji ba bungi, bua muoyo wende kawulu kupambuka.” (Dut. 17:17) Solomo kakawutumikila to, wakalua kusela bakaji 700. Kubanjijaye kabidi bakaji bakuabu 300. (1 Bak. 11:3) Bakaji bende ba bungi kabavua bena Isalele to, bavua batendelela nzambi ya dishima. Nunku, Solomo kakatumikila kabidi mukenji mukuabu wa kubenga kusela bakaji ba bisamba bikuabu.—Dut. 7:3, 4.
Mmunyi muudi mua kulama muoyo webe?
6 Satana nntomboji utu upetula mikenji ya Yehowa ne utu ne budinangi; mmusue bua tumufuane. Kena mua kutuenzeja bua tuele meji anyi tuenze malu anu bu yeye to. Ke bualu kayi utu ukeba bua kukumbaja tshipatshila tshiende mu mishindu mikuabu. Tshilejilu, udi wenza bua tuikale banyunguluka kudi bantu bakadiye munyange. (1 Yone 5:19) Mmusue bua tuikale tusomba nabu nansha mutudi bamanye ne: malunda mabi ‘neanyange’ ngelelu wetu wa meji ne ngenzelu wetu wa malu. (1 Kol. 15:33) Mukalenge Solomo wakakuatshibua ku mayele ende aa. Wakasela bakaji bampagano ba bungi, ne ndekelu wa bionso bakaji abu bakapeta “bukole bua bungi bua kumunyanga” ne “bakasesuisha muoyo wende ku kakese ku kakese” kule ne Yehowa.—1 Bak. 11:3; dim.
“Udi ku luseke lua Yehowa nnganyi?”
9 Kadi Yehowa katu ubuikila mêsu pa mpekatu to. Bible udi wamba ne: “Yehowa wakakuatshila Solomo tshiji tshikole, bualu muoyo wende uvua musesuke kudi Yehowa . . . uvua mumumuenekele misangu ibidi ne uvua mumudimuije bua bualu buine ebu ne: kavua ne bua kulonda nzambi mikuabu to. Kadi kavua mutumikile tshivua Yehowa mumutumine dîyi bua kuenza to.” Ke bualu kayi Nzambi kakamuanyisha ne kakamuambuluisha kabidi to. Ndelanganyi ya Solomo kayakakokesha tshisamba tshijima tshia Isalele to, ne yakapeta ntatu mikole munkatshi mua bidimu bia bungi.—1 Bak. 11:9-13.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Uvua anu mua kuanyishibua kudi Nzambi
Bu muvua bantu batombokele Lehabama, wakasangisha basalayi bende bua kuya kubela mvita. Kadi Yehowa wakamukanda ku diambuluisha dia muprofete Shemaya, wamba ne: “Kanuena ne bua kubanda bua kuluangana ne bana benu bena Isalele to. Yonso wa kunudi udi ne bua kupingana kuende, bualu meme ke udi muenze bua bualu ebu buenzeke nanku.”—1 Bak. 12:21-24.
Bivuaku bipepele bua Lehabama kuteleja Yehowa anyi? Bantu bavua mua kumumona bishi? Uvua mulaye bantu bua kubanyoka ne “mfimbu ya tubulu tubulu,” kadi padibu bamutombokela, upanga mua kuenza bualu nansha bumue! (Fuanyikija ne 2 Kulondolola 13:7.) Nansha nanku, mukalenge ne basalayi bende “bakatumikila dîyi dia Yehowa, bobu kupingana ku mabu anu muvua Yehowa mubambile.”
Bualu ebu budi butulongesha tshinyi? Mbimpe kutumikila Nzambi nansha bantu bakuabu mua kutuseka. Patudi tutumikila Nzambi, udi utuanyisha ne utubenesha.—Dut. 28:2.
Nzambi wakabenesha Lehabama bua muvuaye mumutumikile anyi? Lehabama wakatumikila Nzambi, kubengaye kuela tshisamba tshipiatshipia atshi mvita, kadi wakaditua mu dibaka bimenga mu Yuda ne mu Benyamina muvuaye ukokesha. Wakakolesha bimenga bia bungi “bikole menemene.” (2 Kul. 11:5-12) Bualu bua mushinga budi ne: wakatumikila mikenji ya Yehowa bua tshikondo kampanda. Bu muvua bukalenge bua Isalele bua bisa 10 buvua ku bukokeshi bua Yalobama budine mu ditendelela dia mpingu, bantu ba bungi ‘bakatua Lehabama . . . nyama ku mikolo,’ baya mu Yelushalema bua kutendelela Nzambi mulelela. (2 Kul. 11:16, 17) Nunku, bukalenge bua Lehabama buakashindama bua ditumikila diende.
LUMINGU LUA DIA 19-25/9
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 13-14
“Bua tshinyi mbimpe tusanke ne bitudi nabi ne tumanye mikalu yetu?”
Tulamate Nzambi ne muoyo umue
4 Pashishe Yalobama kuambila muntu wa Nzambi mulelela ne: ‘Uye nanyi kuanyi, wikishe biebe, nenkupe matabishi.’ (1 Bak. 13:7) Ntshinyi tshivua muprofete ne bua kuenza? Uvua ne bua kuitaba dibikila dia mukalenge eu yeye mumane kumuambila mukenji wa dinyoka wa kudi Nzambi anyi? (Mus. 119:113) Peshi uvua ne bua kudibenga nansha muvua mukalenge umueneka munyingalale bua tshivuaye muenze anyi? Kakuyi mpata, Yalobama uvua mubanji ne uvua mua kumupesha bintu bia bungi. Bu muprofete wa Nzambi au munange bintu mundamunda, uvua mua kuitaba dibikila adi. Kadi Yehowa uvua muambile muprofete eu ne: ‘Kudi bidia, kunu mâyi, kupinganyi mu njila uwakafumina.’ Ke bualu kayi muprofete wakandamuna mukalenge ne dikima dionso ne: ‘Nansha biwampa tshitupa tshia nzubu, tshiena nya nebe, tshiena ndia, tshiena nnua mu muaba eu.’ Muprofete kumukaye ku Betele, kuyila njila mukuabu. (1 Bak. 13:8-10) Dipangadika dia muprofete eu didi ditulongesha tshinyi bua kulamata Nzambi ne muoyo umue?—Lomo 15:4.
Tulamate Nzambi ne muoyo umue
15 Mbualu kayi bukuabu butudi mua kulongela ku tshilema tshivua muprofete wa mu Yuda muenze? Nsumuinu 3:5 udi wamba ne: “Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda.” Pamutu pa kutungunuka ne kueyemena Yehowa bu muvuaye wenza kale, muprofete wa mu Yuda wakadieyemena mu bualu ebu. Tshilema tshiende etshi tshiakamukebela lufu ne kumunyangila malanda ende ne Nzambi. Tshilejilu tshiende tshidi tshileja mushinga wa kudipuekesha ne kuikala ne lulamatu mu mudimu wa Yehowa.
Tulamate Nzambi ne muoyo umue
10 Muprofete wa mu Yuda uvua mua kujingulula mafi a muprofete mununu. Uvua mua kuikala mudiebeje ne: ‘Bua tshinyi Yehowa mmutume muanjelu kudi muntu mukuabu bua angambile tshindi ne bua kuenza?’ Uvua mua kuikala muebeje Yehowa bua amuleje patoke tshivuaye mua kuenza, kadi Bible udi uleja ne: kavua muenze nanku to. Kadi ‘yeye wakapingana ne muprofete mununu, wakadia mu nzubu muende, wakanuamu.’ Yehowa kakasanka to. Ndekelu wa bionso pakamata muprofete uvuabu badinge eu mu njila mutangile kuabu, ntambue wakamushipa. Ndiakabi kayi edi bua muprofete eu!—1 Bak. 13:19-25.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
w10-F 1/7 29 §5
Udi ukeba malu mimpe kutudi
Bualu bua mushinga budi ne: mêyi a mu 1 Bakalenge 14:13 adi atulongesha bualu buimpe butambe bua Yehowa, ne tshidiye ukeba kutudi. Vuluke ne: ‘bakasangana’ bualu buimpe mu Abiya. Yehowa wakakeba bimpe bimpe mu muoyo wa Abiya too ne pakapetaye tshimanyinu tshia bualu buimpe. Patudi tumufuanyikija ne ba mu dîku diabu, uvua anu bu dibue dia mushinga mukole divua “mu mushiki wa nsoka” anu muvua mumanyi mukuabu wa malu a kale muambe. Yehowa wakangata bualu buimpe buvua munda mua Abiya ne mushinga ne wakamufuta bua bualu abu, kumulejaye luse bishilangane ne bena mu dîku diabu bavua bantu babi.
LUMINGU LUA DIA 26/9–2/10
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 15-16
Asa wakenza malu ne dikima, ke muwenza pebe anyi?
‘Nebanufute bua midimu yenu’
Mu bidimu 20 biakalonda diabuluka dia Isalele mu makalenge abidi, bukalenge bua Yuda buakanyanguka bikole ne bilele bia bisamba bikuabu. Pavua Asa mutuadije kukokesha mu 977 kumpala kua Yezu, bakavua batendelela nzambi ya bufuke ya bena Kanâna too ne mu lubanza lua mukalenge. Kadi muyuki wa bukokeshi bua Asa udi uleja ne: Asa ‘wakenza malu akadi mimpe ku mêsu kua Yehowa Nzambi wende. Wakumusha bioshelu bia bantu ba bende ne bitendelelu biakadi pa mutu pa mikuna, wakabutula makunji, wakatapa mitshi ya Bashela.’ (2 Kul. 14:2, 3) Asa wakipata kabidi mu bukalenge bua Yuda ‘balume bavua benda tshiendenda’ tshia balume ne balume nabu mu dîna dia ntendelelu wabu. Asa wakenza kabidi malu makuabu a bungi. Wakakankamija bantu bua ‘kukebabu Yehowa Nzambi wa bankambua babu ne kutumikila mikenji ne mêyi ende.’—1 Bak. 15:12, 13, MMV; 2 Kul. 14:4.
Enzela Yehowa mudimu ne muoyo mujima
7 Mmunyi mutudi mua kumanya ne: tudi badifile kudi Yehowa ne muoyo mujima? Tudi mua kudiebeja ne: ‘Nentumikilaku Yehowa nansha biobi bikole anyi? Ndiku mudisuike ne muoyo mujima bua kulama tshisumbu tshiende tshikezuke anyi?’ Elabi meji bungi bua dikima divua Asa ukengela bua kumbusha kakuende muntu mukaji mu muanzu wende wa mukalenge mukaji. Kudi misangu idibi mua kukulomba bua kuikala ne dikima bu Asa. Tshilejilu, newenze tshinyi bobu bipate muena mu dîku dienu mu tshisumbu anyi mulunda webe wa pa muoyo udi muenze mpekatu kayi munyingalale? Neudisuike bua kubenga kulamakanangana nende anyi? Muoyo webe neukusake bua kuenza tshinyi?
it-1-F 194-195
Asa
Nansha muvuaye imue misangu mupangile meji ne lungenyi lua malu a mu nyuma, ngikadilu yende mimpe ne dibenga diende dia butontolodi biakakupula bilema biende, ne badi bamubala mu mulongo wa bakalenge ba lulamatu ba mu Yuda. (2Ku 15:17) Bidimu 41 bivua Asa mukokeshe bidi bikonga bidimu bivua bakalenge 8 ba Isalele aba bakokeshe: Yalobama, Bâsha, Elaha, Zimeli, Omeli, Tibeni (wakalombola tshitupa tshia bena Isalele pakatombokelaye Omeli), ne Ahaba. (1Bk 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Pakafua Asa, muanende Yehoshaphata wakalua mukalenge.—1Bk 15:24.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Utu Umona Nzambi Bu Muntu Mulelela Anyi?
Tshilejilu, bala mulayi wa dinyoka bua diibakulula dia Yeriko ne pashishe konkonona dikumbana diawu. Yeshuwa 6:26 (MMM) udi wamba ne: “Tshikondo atshi Yeshuwa uvua wela mulawu wamba ne: ‘Muntu wajinga kuibakulula tshimenga tshia Yeriko, mulawu umukuate ku mesu kua [“Yehowa,” NW]! Yeye mubange kutshiasa, ajimije muanende wa balume muanabute! Yeye mutshiele biibi, ajimije muanende wa balume wa mukala!’” Dikumbana dia mulayi eu diakenzeka panyima pa bidimu bu 500, bualu tudi tubala mu 1 Bakelenge 16:34 ne: ‘Mu matuku ende [a Mukalenge Ahaba] Hiele, muena Betele, wakasa musoko wa Yeriko; pakajadikaye makunji a musoko, muanabute wende Abirame wakafua, pakatekaye biibi bia musoko, muan’a mukala wende Seguba wakafua, bu mu dîyi dia Yehowa diakambilaye Yoshua, muana wa Nuna.’ Anu Nzambi mulelela ke uvua mua kupudija milayi bu nunku ne kutabalela dikumbana diayi.
LUMINGU LUA DIA 3-9/10
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 17-18
“Nenutungunuke ne kuelakana pankatshi pa ngenyi ibidi too ne dîba kayi?”
Leja ditabuja: Wangate mapangadika ne meji
6 Pavua bena Isalele mu buloba bulaya, bavua ne bua kusungula bua kutendelela Yehowa anyi kusungula bua kuenzela nzambi mikuabu mudimu. (Bala Yoshua 24:15.) Dipangadika adi divua mua kumueneka bu dipepele. Kadi disungula diabu divua mua kubakebela muoyo anyi lufu. Mu tshikondo tshia balumbuluishi, bena Isalele bakatungunuka ne kuangata mapangadika mabi. Bakalekela kutendelela Yehowa, kutuadijabu kutendelela nzambi ya dishima. (Balumbuluishi 2:3, 11-23) Panyima pa matuku, tshikondo tshia muprofete Eliya, bantu ba Nzambi bavua ne bua kuangata dipangadika dia kuenzela Yehowa anyi Bâla, nzambi wa dishima mudimu. (1 Bakelenge 18:21) Bidi mua kumueneka bu ne: ndisungula dipepele dia kuenza, bualu kuenzela Yehowa mudimu kutu misangu yonso kuimpe menemene. Muntu wa meji kakujinga bua kuenzela nzambi mufue mudimu to. Kadi bantu kabakaleja luseke luvuabu to. Bible udi wamba ne: bena Isalele bavua ‘benda bazobela pankatshi pa nseke ibidi.’ Eliya wakakankamija bantu aba ne meji onso bua basungule bua kutendelela Nzambi mulelela, Yehowa.
Wakaluila ntendelelu mulelela
15 Ndekelu wa bionso, bakuidi ba Bâla bakalua bu bapale, ‘bakela mêyi makole, bakaditapa ne tuele ne miele ya mvita bu mudi tshilele tshiabu too ne pakapueka mashi abu pambidi pabu.’ Bionso bivuabu benza bivua tshijengu. ‘Kakuakadi dîyi, nansha muntu wakitaba.’ (1 Bak. 18:28, 29) Mu kuamba kuimpe, Bâla kavuaku to. Uvua patupu nzambi mufuikakaja kudi Satana bua kumbusha bantu kudi Yehowa. Katupu muoyo ne: kusungula mfumu mukuabu pa kumbusha Yehowa kudi kufikisha ku diedibua mâyi ku makasa, nansha ku bundu.—Bala Musambu wa 25:3; 115:4-8.
Wakaluila ntendelelu mulelela
18 Kumpala kua Eliya kusambilaye, bantu bavua muaba au bavua mua kuikala badiebeja bikala Yehowa mua kumueneka pende bu Nzambi wa patupu anu bu Bâla. Kadi pakajikija Eliya kusambila, bakapeta diandamuna. Bible udi wamba ne: ‘Pashishe kapia ka Yehowa kakapona panshi, kakosha mulambu ne nkunyi ne mabue ne dimfuekenya ne kakakamisha mâyi akadi mu mutubu.’ (1 Bak. 18:38) Edi divua diandamuna dia dikema! Kadi bantu bakenza tshinyi?
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
w08 1/4 19, kazubu
Uvua mutabale ne muindile
Minanga ya mu matuku a Eliya yakanenga matuku anga?
Muprofete Eliya wakambila mukalenge Ahaba ne: munanga wa matuku a bungi au ukavua pa kujika. Bualu abu buakenzeka “mu tshidimu tshisatu” tuamba ne: pamuapa tshidimu tshisatu kumbukila ku dituku divua Eliya mumanyishe bua dilua dia minanga ayi. (1 Bakelenge 18:1) Yehowa wakalokesha mvula panyima pa Eliya mumane kumanyisha ne: Yeye uvua mua kumulokesha. Bamue bantu badi mua kuamba ne: minanga ivua mikoseke munkatshi mua tshidimu tshisatu bienza bu ne: minanga ayi ivua minenge bidimu bibidi ne ndambu anyi bikese ku bisatu. Kadi, Yezu ne Yakobo badi batuambila ne: minanga yakanenga “bidimu bisatu ne ngondo isambombo.” (Luka 4:25; Yakobo 5:17) Malu adi Bible wamba pa bualu ebu adi abengangana anyi?
Kabiena nanku to. Se udi mumanye ne: kale mu Isalele, mushipu uvua unenga bikole ufike ne ku ngondo 6. Eliya wakaya kudi Ahaba bua kumuambila dilua dia minanga pakavua mushipu mulue ne mukole mutuadije. Nunku, mushipu uvua mutuadije bu ngondo isambombo kumpala. Nanku, pavua Eliya mumanyishe bua dijika dia mushipu “mu tshidimu tshisatu” kumbukila ku dituku dia kumpala divuaye mumanyisha dilua diawu; mushipu wakanenga bidimu bitue ku bisatu ne tshitupa. “Bidimu bisatu ne ngondo isambombo” bulubulu bikavua bimane kupita, pavua bantu balue kudisangisha bua kumona diteta dikole divua mua kuenzeka ku mukuna wa Kâmele.
Mpindieu ela meji bua tshivua mua kuikala tshienzeke pavua Eliya muye bua musangu wa kumpala kudi Ahaba bua kumuambila bua minanga. Bantu bavua bitaba ne: Bala uvua “muendeshi wa matutu,” nnzambi uvua mua kujikija mushipu ne kulokesha mvula. Bu mushipu au kauyi mule bikole, bantu bavua mua kuikala badiebeje ne: ‘Bala eu udi penyi anyi? Nealokeshe mvula dîba kayi?’ Dimanyisha dia Eliya dia muvuaku kakuyi mua kuloka mvula anyi lumuma too ne dîba diambaye dîyi, divua ne bua kuikala ditonde batendeledi ba Bala bikole.—1 Bakelenge 17:1.
LUMINGU LUA DIA 10-16/10
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 19-20
“Lomba Yehowa busambi”
Eyemena Yehowa paudi ne tunyinganyinga
5 Bala 1 Bakalenge 19:1-4. Kadi Eliya wakapeta buôwa pavua Yezabele mufune bua kumushipa. Ke yeye kunyemena ku Bê-sheba. Wakateketa bikole mu mikolo, “kulombaye bua afue.” Tshivua tshimutekeshishe nanku ntshinyi? Eliya uvua muntu mupange bupuangane, “muntu uvua udiumvua anu bu mututu tudiumvua petu.” (Yak. 5:17) Pamuapa kanyinganyinga ne ditshioka bivua bimupuile panshi. Bidi bimueneka ne: Eliya uvua muele meji ne: bionso bivuaye muenze bua kutungunuja ntendelelu mulelela bivua biye mu mâyi; buende yeye kakuvua malu malongoloke mu Isalele to, ne uvua wela meji ne: anu yeye nkayende ke uvua mushale utendelela Yehowa. (1 Bak. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Bidi mua kutukemesha bua muvua muprofete wa lulamatu eu mudiumvue mushindu eu. Kadi Yehowa uvua mumanye bimpe muvua Eliya udiumvua amu.
Nzambi wende wakamupesha bukole
13 Buebe wewe, Yehowa uvua mumvue munyi pavuaye umona muprofete wende uvuaye munange bikole musombe panshi, muinshi mua mutshi mu tshipela, ulomba bua kufua? Kudi tshibanga to, diandamuna didiku. Pakalala Eliya tulu tukole, Yehowa wakamutumina Muanjelu. Muanjelu wakamulenga ne bulenga buonso, kumujula umuambila ne: “Juka udie.” Eliya wakajuka, Muanjelu wakamupesha diampa dipiadipia ne luya luadi ne mâyi a kunua. Uvuaku muele muanjelu tuasakidila anyi? Bible udi wamba amu ne: muprofete wakadia, wakanua, pashishe kupingana ku tulu. Mbualu uvua mupungile bikole kayi mua kuakula anyi? Nansha biobi nanku anyi kabiyi nanku, muanjelu wakamujula kabidi, pamuapa patshiatshia. Udi wambila kabidi Eliya ne: “Juka udie,” pashishe kuambaye mêyi a mushinga mukole a ne: “bualu uyaya luendu lule lutambe.”—1 Bak. 19:5-7, MMM.
Nzambi wende wakamupesha bukole
21 Bible udi wamba ne: Yehowa kavua munda mua bintu bionso bia bukole bivua bienzeka abi to. Eliya uvua mumanye ne: Yehowa kavua mua kubuela mu bintu bivuaye mufuke anu bu Bâla, uvua batendeledi bende badishima ne bela meji ne: uvua “wendesha matutu,” anyi ne: uvua nzambi uvua ulokesha mvula. Yehowa ke udi mufuke bintu bionso bidi ne bukole, kadi udi munene kupita bionso bidiye mufuke. Too ne diulu ditudi tumona edi kadiena dimukumbana to. (1 Bak. 8:27) Malu onso aa avua mambuluishe Eliya mushindu kayi? Vuluka muvuaye mumvue buôwa. Bu muvua Nzambi uvua ku luseke luende muikale Yehowa, Nzambi uvua ne bukole buonso, Eliya kavua ne tshivuaye mua kutshinyina Ahaba ne Izebele to.—Bala Musambu wa 118:6.
Nzambi wende wakamupesha bukole
22 Kapia kamane kujima, kakuvua mutoyi, Eliya kumvuaye ‘dîyi dikese ditekete.’ Dîyi edi divua dimulomba bua kuambaye kabidi tshivua tshimutonda, ke tshiakenzaye, kuambaye kabidi malu onso avuaye nawu. Pamuapa wakadiumvua musulakane kabidi. Kakuyi mpata, ‘dîyi dikese ditekete’ divua Eliya mumvue kabidi musangu eu, diakamupesha bukole bua bungi. Yehowa wakajadikila Eliya ne: kavua muntu tshianana to, uvua ne mushinga wa bungi. Mushindu kayi? Nzambi wakamuleja muvuaye mulongolole bua kumbusha ntendelelu wa Bâla uvua mu Isalele. Bidi bimueneka patoke ne: Eliya kavua muenze tshidimudimu to, bualu disua dia Nzambi bua ntendelelu wa Bâla divua anu dienda dikumbana. Eliya uvua pende ne mudimu wa kuenza mu tshivua Yehowa mulongolole atshi, bualu wakamutuma, kumuambila ne malu kampanda a kulonda bua mudimu au.—1 Bak. 19:12-17.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Tshilejilu tshia didipangisha amue masanka ne tshia bulamatshi
Lelu’eu basadidi bavule ba Nzambi badi baleja lungenyi lua muomumue lua didipangisha amue masanka. Bamue mbashiye “madimi” abu, nzubu yabu, bua kuyisha lumu luimpe mu teritware ya kule anyi bua kusadila bu bena mu dîku dia Betele. Bakuabu mbaye mu matunga a ku ba bende bua kuenza midimu ya luibaku ya Société. Bavule mbitabe tshitudi mua kubikila ne: midimu mipuekele. Pabi, kakuena muntu udi wenzela Yehowa mudimu udi kauyi ne mushinga. Yehowa udi wanyisha bantu bonso badi bamuenzela mudimu ne budisuile buonso, ne neabeneshe lungenyi luabu lua didipangisha amue masanka.—Mâko 10:29, 30.
LUMINGU LUA DIA 17-23/10
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 1 BAKALENGE 21-22
“Idikijayi mutu Yehowa wenza mudimu ne bukokeshi”
it-1-F 1266 §1
Yehowa wa biluilu
Pavua Yoshua mumone muanjelu mulue kuimana pabuipi ne Yeliko wakamuebeja ni uvua wa ku luseke lua bena Isalele anyi ku lua baluishi, muanjelu wakamba ne: ‘Tòo, ndi mmulue bu mukokeshi wa tshiluilu tshia Yehowa.’ (Yos 5:13-15) Muprofete Mikaya wakambila mukalenge Ahaba ne mukalenge Yehoshafata ne: “Mvua mumone Yehowa musombe mu nkuasa wende wa bukalenge ne tshiluilu tshionso tshia mu diulu tshimane pabuipi nende, ku dia balume diende ne ku dia bakaji diende,” uvua wakula patoke bua bana ba Nzambi ba mu nyuma. (1Bk 22:19-21) Kutela tshiambilu tshia ne: “Yehowa wa biluilu” nkukumbane menemene, mbualu makola a banjelu ki mmakosolola anu mu bitupa bia Baselafima, bakeluba ne banjelu to (Yes 6:2, 3; Gen 3:24; Bua 5:11) kadi mmakosolola mu bisumbu bilongolola, ke bua tshinyi Yezu Kristo wakamba muvuaye mua kupeta “bisumbu bia banjelu bipite pa 12” yeye mubabikile. (Mat 26:53) Pavua Hezikiya ulomba Yehowa diambuluisha wakamubikila ne: “Yehowa wa biluilu, Nzambi wa Isalele, udi musombe mu nkuasa wa bukalenge pa mutu pa bakeluba.” Kakuyi mpata uvua mutume meji ku mushete wa tshipungidi ne bimfuanyi bia bakeluba bavua pa tshibuikidiji tshiawu, bivua tshimfuanyi tshia nkuasa wa bukalenge wa Yehowa wa mu diulu. (Yes 37:16; fuanyikija ne 1Sm 4:4; 2Sm 6:2.) Pavua Elisha mutendeledi wa Nzambi mumvua buôwa, wakapeta dishindika pavuaye mumone mu tshikena kumona mikuna minyunguluke tshimenga tshivuaye musombele tshivuabu batshintshimike ‘miuwule ntete ne tubalu ne matempu a mvita bia kapia,’ tshitupa tshia biluilu bia banjelu ba Yehowa.—2Bk 6:15-17.
“Ku mutu kua mulume yonso kudi Kristo”
9 Didipuekesha. Kakutu muntu utu mupite Yehowa ku meji to; nansha nanku, utu uteleja ngenyi itu basadidi bende bafila. (Gen. 18:23, 24, 32) Utu ulekela bantu badi ku bukokeshi buende bafila ngenyi mu amue malu. (1 Bak. 22:19-22) Yehowa mmupuangane, kadi katu utekemena bua tulue petu bapuangane mpindieu to. Utu wambuluisha bantu bapange bupuangane badi bamuenzela mudimu bua bawukumbaje bimpe. (Mis. 113:6, 7) Bible udi ufika too ne ku dibikila Yehowa ne: “muambuluishi.” (Mis. 27:9; Eb. 13:6) Mukalenge Davidi wakalua kumona ne: uvua mua kukumbaja mudimu munene uvuabu bamupeshe anu bualu Yehowa udi ne didipuekesha.—2 Sam. 22:36.
it-2-F 255
Dishima
Yehowa Nzambi udi ulekele “malu adi apambuishangana” kudi bantu badi basue dishima “bua bafike ku ditaba dishima” pamutu pa lumu luimpe lua Yezu Kristo. (2Ts 2:9-12) Tshivua tshienzekele Ahaba mukalenge wa Isalele nkama ya bidimu kumpala tshidi tshijadika bualu ebu. Baprofete ba dishima bakamujadikila ne: uvua ne bua kutshimuna bena Lamota-gilada, pende Mikaya muprofete wa Yehowa ukavua mumuambile ne: bavua ne bua kumutshimuna. Yehowa ukavua muleje Mikaya mu tshikena kumona ne: uvua muanyishile muanjelu kampanda bua kulua “nyuma udi udingangana” mukana mua baprofete ba Ahaba. Mbuena kuamba ne: muanjelu au uvua ne bua kusaka baprofete abu bua kuamba dishima, mmumue ne: kuamba tshivuabu bobu basue ne tshivua Ahaba musue bua bamuambile. Nansha mukavuabu badimuije Ahaba, wakitaba anu mashimi au, kufuaye bua bualu abu.—1Bk 22:1-38; 2Ku 18.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Dinyingalala bua mpekatu dilelela ntshinyi?
4 Ndekelu wa bionso, Yehowa wakapangadija bua kubanyoka. Wakatuma Eliya bua kumanyisha Ahaba ne Yezabele tshivua ne bua kubafikila. Bavua ne bua kushipa dîku diabu dijima. Mêyi a Eliya au akabungamija Ahaba bikole! Bualu bua dikema, muntu mubi eu ‘wakadipuekesha.’—1 Bak. 21:19-29.
5 Nansha muvua Ahaba mudipuekeshe musangu au, bikadilu biende biakalua kuleja pashishe ne: kavua munyingalale munyingalelamu to. Kakenza bualu nansha bumue bua kumbusha ntendelelu wa Bâla mu bukalenge buende ne kavua nansha mutue ntendelelu wa Yehowa nyama ku mikolo to. Kudi malu makuabu avuaye muenze adi aleja ne: kavua bushuwa munyingalale bua mpekatu yende to.
6 Panyima pa matuku, Ahaba wakabikila Yehoshafata mukalenge wa Yuda bua alue kumuambuluisha mu mvita ivuaye uluangana ne bena Sulia. Yehoshafata uvua mukalenge muimpe uvua weyemena Yehowa, wakambila Ahaba bua banji kuya kuebeja muprofete wa Yehowa tshivuabu mua kuenza. Ahaba wakanji kubenga lungenyi alu wamba ne: “Kutshidi muntu mukuabu utudi mua kuebeja Yehowa malu ku butuangaji buende; kadi meme ndi mumukine, bualu katu wamba ne: malu mimpe neamfikile, anu malu mabi.” Nansha nanku, bakaya kumonangana ne muprofete Mikaya. Ahaba uvua muambilamu, muprofete wa Yehowa au wakamuambila lumu lubi! Pamutu pa kunyingalala bua mpekatu yende ne kulomba Yehowa luse, mukalenge mubi eu wakelesha muprofete wa Yehowa mu buloko. (1 Bak. 22:7-9, 23, 27) Nansha muvuaye mumueleshe mu buloko nanku, kavua mua kupangisha dîyi dia buprofete divuabu bamuambile bua kukumbanadi to. Pakayabu ku mvita, bakashipa Ahaba.—1 Bak. 22:34-38.
LUMINGU LUA DIA 24-30/10
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 2 BAKALENGE 1-2
“Tshilejilu tshimpe tshia mushindu wa kulongesha”
Mudi bakulu mua kulongesha bakuabu bua balue bakumbane
15 Muyuki wa Elisha uvua mupingane pa muaba wa Eliya udi kabidi uleja mudi bana betu ba balume lelu mua kuleja bakulu bakadi bamonamone malu kanemu kakumbanyine. Panyima pa Eliya ne Elisha bamane kumonangana ne baprofete bavua mu Yeliko, bakaya ku musulu wa Yadene. Pakafikabu, ‘Eliya wakakopola tshikowelu tshiende, wakatshivunga, wakatuta pa mâyi, ne mâyi akapanduluka.’ Pakasabukabu musulu ku makasa kûme, bakatungunuka ne luendu ‘benda bayukila.’ Bidi bimueneka patoke ne: Elisha kavua muele meji ne: ukavua mumanye malu onso dîba adi to. Too ne pakashiyanganabu ne Eliya, Elisha uvua mushale muvuluke mêyi onso avua mulongeshi wende muambe. Pashishe Eliya wakambuibua mu mvunde. Pakapingana Elisha ku musulu wa Yadene ne tshikowelu tshia Eliya, wakatshituta pa mâyi, kuelaye dîyi dikole wamba ne: “Yehowa, Nzambi wa Eliya, udi kudi kunyi?” Mâyi kupandulukawu kabidi.—2 Bak. 2:8-14.
Mudi bakulu mua kulongesha bakuabu bua balue bakumbane
16 Kuenaku umona ne: tshishima tshia kumpala tshivua Elisha muenze tshivua tshia muomumue ne tshia ndekelu tshivua Eliya muenze anyi? Bualu ebu budi butulongesha tshinyi? Bidi bimueneka ne: Elisha kavua muele meji ne: bu muvuaye mpindieu ne malu onso mu bianza, uvua ne bua kushintulula diakamue malu to. Kadi pavua Elisha mutungunuke ne kuidikija mushindu uvua Eliya ukumbaja mudimu wende, wakaleja muvuaye ne kanemu kakumbanyine kudi mulongeshi wende, kumuanyishabu bu muprofete kudi baprofete nende. (2 Bak. 2:15) Pashishe, munkatshi mua bidimu 60 bia mudimu wa Elisha wa buprofete, Yehowa wakamusaka bua kuenza bishima bia bungi kupita too ne bivua Eliya muenze. Nuenu badibu balongesha lelu, bualu ebu budi bunulongesha tshinyi?
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Malu manene a mu mukanda muibidi wa Bakelenge
2:11—“Diulu” divua ‘Eliya mubandishibue mu mvunde’ ndiulu kayi? Ki mbitupa bia kule bia tshibuashibuashi anyi muaba wa mu nyuma udi Nzambi ne banjelu bende basombele to. (Dutelonome 4:19; Musambu 11:4; Matayo 6:9; 18:10) “Diulu” divua Eliya mubande didi diumvuija mulu mu lupepele. (Musambu 78:26; Matayo 6:26) Ditempu dia kapia divua diya lubilu mulu mu lupepele ludi lujingile buloba, ne bidi bimueneka se: diakaya ne Eliya mu tshitupa tshikuabu tshia buloba muakasombelaye bua tshikondo kampanda. Kunyima kua bidimu, Eliya wakafundila mukalenge wa Yuda Yeholama mukanda.—2 Kulondolola 21:1, 12-15.
LUMINGU LUA DIA 31/10–6/11
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | 2 BAKALENGE 3-4
“Longesha muanebe”
“Ndi mumanye ne: yeye neajuke”
7 Mu Bible, Elisha wakapingana muprofete Eliya ke uvua mujule muntu muibidi ku lufu. Mukaji muena Isalele uvua mumanyike bikole wa mu Shunema, wakakidila Elisha mu mushindu wa pa buawu. Ku diambuluisha dia muprofete eu, Nzambi wakambuluisha mukaji uvua nkumba eu ne bayende ukavua mukulakaje bua kulelabu muana wa balume. Bidimu ndambu pashishe, muana eu wakafua. Elabi meji kanyinganyinga kavua naku mamu eu. Bayende wakamuanyishila bua kuenza luendu lua kilometre 30 bua kuya kudi Elisha ku mukuna wa Kâmele. Elisha wakatuma muena mudimu wende Gehazi bua adianjile mu Shunema. Kadi Gehazi kakakokesha bua kujula muana eu ku lufu to. Pashishe mamuende uvua ne kanyinganyinga kakole wakafika pamue ne Elisha.—2 Bak. 4:8-31.
“Ndi mumanye ne: yeye neajuke”
8 Pakafika Elisha mu nzubu muvua tshitalu tshia muana mu Shunema, wakasambila. Muana uvua mufue wakapetulula muoyo mu tshishima, Elisha kumufilaye kudi mamuende uvua mpindieu ne disanka diyila ne panshi. (Bala 2 Bakalenge 4:32-37.) Mâta uvua mua kuikala muvuluke bimpe tshivua Hana mukaji uvua nkumba muambe mu disambila pavuaye muye kufila Samuele ku ntenta wa kusambakena bua ashale wenzaku mudimu. Hana wakasambila ne: “Yehowa . . . udi upuekesha mu Lukita, ne udi ubisha.” (1 Sam. 2:6) Mbimueneke patoke ne: pavua Nzambi mujule muana wa balume wa mu Shunema eu ku lufu, wakaleja ne: Udi ne bukole bua kubisha bantu ku lufu.
Bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
it-2-F 672 §6
Muprofete
“Bana ba baprofete.” Anu mudibu baleje mu mukanda wa Gesenius’ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, dib. 418), muaku wa tshiena-Ebelu wa ben (mmumue ne: muana wa) anyi benehʹ (mmumue ne: bana ba) bidi mua kuikala ne lungenyi lua “dikala dia muntu wa ku luseke kampanda anyi muaba kansanga (peshi wa tshisa kampanda anyi mulongu kasanga).” (Fuanyikija ne Ne 3:8, mudibu bakudimune tshiambilu tshia “umue wa ku benji ba mafuta” ku muaku ku muaku ne: “muana wa muenji wa mafuta.”) Nunku tshiambilu tshia “Bana ba baprofete” tshivua mua kuikala tshileja tshilongelu kampanda tshia baprofete anyi dingumba kampanda dia baprofete. Mu Bible mbalejamu ne: mangumba a nanku avuaku ku Betele, ku Yeliko, ne Gilegala. (2Bk 2:3, 5; 4:38; fuanyikija ne 1Sa 10:5, 10.) Samuele uvua ulombola dingumba dia ku Lama (1Sa 19:19, 20), ne bidi bimueneka ne: Elisha uvua pende mulombola dingumba dia nanku mu tshikondo tshiende. (2Bk 4:38; 6:1-3; fuanyikija ne 1Bk 18:13.) Kudi muaba kampanda mu mifundu udibu baleja ne: bana ba baprofete bakadibakila nzubu yabu bobu nkayabu, bine abu benza basombe tshiamu tshia kuenza natshi mudimu. Bileja ne: kabavua ne nsombelu wa kuulu to. Bavua mene pa tshibidilu basomba mu nzubu umue ne badia bonso muaba umue, kadi bavua baya muntu ne muntu pa nkayende bua kukumbaja mudimu wabu wa buprofete.—1Bk 20:35-42; 2Bk 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.