TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • re nshap. 32 dib. 221-234
  • Tshiji tshia Nzambi tshiafiki ku tshibungubungu

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Tshiji tshia Nzambi tshiafiki ku tshibungubungu
  • Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Tshiji tshikole tshia Yehowa kudi “buloba”
  • Mbuu wandamuki mashi
  • Nzambi udi ubapesha mashi bua kunua
  • Dîba didi diosha bantu ne kapia
  • Nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji
  • Mîdima ne bisama bipite bukole
  • Musulu wa Efrate wakuuma
  • Disangishibua bua Armagedon
  • “Kuajiki!”
  • Diluangana ne nyama ibidi ya luonji
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
  • Malu manene a mu mukanda wa Buakabuluibua—Tshitupa 2
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2009
  • Tshidi mukanda wa Buakabuluibua wamba bua bena lukuna ba Nzambi
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2022
  • Dishipibua dia Babilone Munene
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
re nshap. 32 dib. 221-234

Nshapita wa 32

Tshiji tshia Nzambi tshiafiki ku tshibungubungu

1. Ntshinyi tshikala tshienzeke pikala tubakudi tuonso muanda-mutekete tuitshikijibue, ne nnkonko kayi idi yedibua mpindieu pa bidi bitangila tubakudi?

YONE ukadi mumane kuleja banjelu badi bapeshibue bujitu bua kuitshikija tubakudi muanda-mutekete. Udi utuambila ne: bipupu bidi bifumina ku ditshikijibua dia tubakudi etu, “mbia ndekelu, bualu, ku diambuluisha diabi, tshiji tshia Nzambi tshidi tshifikishibua ku ndekelu.” (Buakabuluibua 15:1; 16:1) Bipupu ebi bidi bisokolola manyoka mafunda kudi Yehowa bua bubi budi butue mushimi pa buloba bujima, bidi ne bua kuitshikijibua too ne pajikabi. Apu, malumbuluisha a Nzambi neyikale makumbajibue. Bulongolodi bua Satana kabuakuikalaku kabidi! Nenku, ntshinyi tshidibi bimanyisha bua bukua-bantu ne bua bamfumu ba bulongolodi ebu bubi? Mmunyi mudi bena nkristo mua kuepuka dikengeshibua kudi bipupu ebi pamue ne bena mu bulongolodi ebu bufundila tshibawu? Mine eyi nnkonko ya mushinga mukole ne ikadi pa kuandamunyibua mpindieu. Bushuwa, aba buonso badi bindile ne muoyo kulukulu ditshimuna dia buakane nebatabalele ne ntema yonso bidi Yone umona mpindieu.

Tshiji tshikole tshia Yehowa kudi “buloba”

2. Ntshinyi tshidi tshienzeka padi muanjelu wa kumpala witshikija kabakudi kende pa buloba, ne “buloba” budi buleja tshinyi?

2 Muanjelu wa kumpala watuadiji kutumika! “Ne wa kumpala wakaya ne wakitshikija kabakudi kende pa buloba. Ne mputa wa lubangu mubiamubi ne wa kusama kukole kumuenekaye kudi bantu bavua ne tshimanyinu tshia nyama wa luonji ne bavua batendelela tshimfuanyi tshiende.” (Buakabuluibua 16:2) Amu bu mu muyuki wa diela mpungi wa kumpala, “buloba” apa budi buleja bulongolodi bua tshididi budi bumueneka ku mêsu bu bushindame, buakatuadija Satana kufuimba pa buloba katshia ku tshikondo tshia Nimerode, kukadi bidimu bipite pa 4 000.​—Buakabuluibua 8:7.

3. (a) Mmushindu kayi udi mbulamatadi mivule ilomba ku bukole dikokela difuane ntendelelelu kudi bakokeshibue bayi? (b) Ntshinyi tshidi matunga madienzele ne mateke pa muaba udi mukumbanyine Bukalenge bua Nzambi, ne ntshinyi tshienzekela aba badi batshitendelela?

3 Mu matuku aa a ndekelu, mbulamatadi mivule idi ilomba bena mu matunga abo dikokela didi bu ntendelelu, badi bakolesha dîyi ne: Mbulamatadi udi ne bua kutekibua ku mutu kua Nzambi peshi kua bionso bidi bikengela lulamatu ku mikenji. (2 Timote 3:1; fuanyikija ne Luka 20:25; Yone 19:15.) Katshia ku 1914, mbivue tshilele bua matunga kuikala abikila bansonga bawu bua kudifilabo, peshi kuikala badiakaje bua kudifila mu diluangena ditunga mvita mijima ya mumue ne itu mieleshe mashi mavule panshi mu mianda ya tshikondo etshi. Mu dituku dia Mukalenge, pa muaba udi mukumbanyine Bukalenge bua Nzambi, matunga mmapingajepu kabidi tshimfuanyi tshia nyama​—Nsangilu wa Matunga, pashishe, bulongolodi buakamupingana, bua Matunga masanga. Ntshipendu kayipu kudi Nzambi pa kuamba amu bu bamue ba ku ba-pape ba ndekelu, mudi bulongolodi ebu buénzá kudi bantu buikale ditekemena dimuepele dia ditalala bua matunga! Budi butombokela menemene Bukalenge bua Nzambi. Aba badi babutendelela badi badivuija bapange bukezuke mu nyuma, babuikila kudi mputa ya lubangu, anu bu bena Ejipitu bakatombokela Yehowa mu matuku a Mozese, ne kubatuminabo tshipupu tshia mputa ya lubangu miena-dîna.​—Ekesode 9:10, 11.

4. (a) Ne bukole buonso, ebi bidi mu kabakudi ka kumpala ka tshiji tshia Nzambi bidi bizangika tshinyi? (b) Mmunyi mudi Yehowa wangata aba badi banyisha tshimanyinu tshia nyama wa luonji?

4 Bidi mu kabakudi ka kumpala bidi bizangika ne bukole buonso, nsombelu ibidi mishilangane idi kumpala kua bantu. Badi ne bua kukenga pa kubengibua kudi bulongolodi ebu, anyi kupeta dibengibua dia Yehowa. Badi benzejibua ku bukole bua kuanyisha tshimanyinu tshia nyama wa luonji, bua “muntu nansha umue kasumbi anyi kasumbishi tshintu, amu eu udi ne tshimanyinu tshia dîna dia nyama wa luonji anyi bishiferi bia dîna diende.” (Buakabuluibua 13:16, 17) Kadi, kudi difutu kampanda dia kufuta! Ku mêsu kua Yehowa, aba badi banyisha tshimanyinu etshi badi bu batuta kudi “mputa wa lubangu mubiamubi ne wa kusama kukole.” Katshia ku 1922, bakafundibua tshimanyinu patoke, ke tshidi tshileja ne: mbimanshe Nzambi udi ne muoyo. Mapangadika abu a mu mianda ya tshididi kaena alubuluka ne badi mu tunyinganyinga tukole. Mbapange bukezuke mu nyuma. Anu bianyingalalabo, tshianana disama edi ‘dibiadibi’ nedibatuadile lufu, bualu edi ndituku dia dilumbuluisha dia Yehowa. Kakuena ngikadilu wa ndubidilu mu muanda eu pankatshi pa kuikala ku luseke lua bulongolodi ebu bua malu, ne kusadila Yehowa ku luseke lua Kristo wende.​—Luka 11:23; fuanyikija ne Yakobo 4:4.

Mbuu wandamuki mashi

5. (a) Ntshinyi tshidi tshienzeka padi kabakudi kibidi kitshikijibua? (b) Mmunyi mudi Yehowa wangata bantu badi mu mbuu wa mu tshimfuanyi?

5 Mpindieu ke dîba dia kuitshikija kabakudi kibidi ka tshiji tshia Nzambi. Nekupatuke bipeta kayi bua bukua-bantu? Yone udi utuambila ne: “Ne muibidi wakitshikija kabakudi kende mu mbuu. Ne wakandamuka mashi amu bu a muntu mufue, ne anyima wonso udi ne muoyo wakafua, eyowa, bintu bivua mu mbuu.” (Buakabuluibua 16:3) Amu bu kuedibua kua mpungi muibidi, kabakudi aka kadi kitshikijibua mu “mbuu”​—musumba musaluke wa bantu bantomboji ne badi kule ne Yehowa. (Yeshayi 57:20, 21; Buakabuluibua 8:8, 9) Ku mêsu kua Yehowa, “mbuu” eu mmufuane mashi, tshifukibua nansha tshimue katshiena mua kushalamu ne muoyo. Ke bua tshinyi bena nkristo kabena ne bua kuikala bena mu bulongolodi ebu. (Yone 17:14) Ditshikijibua dia kabakudi kibidi ka tshiji tshia Nzambi didi disokolola ne: bantu buonso badi mu mbuu eu mbafue ku mêsu kua Yehowa. Bua dipiila dia tshi-bungi tshiabu, mbabafundile tshibawu bua dibanza dia mashi mavule a aba bavua kabayi ne bualu adibo bamuangalaje panshi. Nanku, nebashipibue kudi biluilu bikumbaji bia malumbuluisha a Yehowa pafika dituku dia tshiji tshiende.​—Buakabuluibua 19:17, 18; fuanyikija ne Efeso 2:1; Kolosai 2:13.

Nzambi udi ubapesha mashi bua kunua

6. Ntshinyi tshidi tshienzeka padi kabakudi kisatu kitshikijibua, ne mmêyi kayi mafume kudi muanjelu ne pashishe ku tshilambuilu adi umvuika?

6 Amu bu kuedibua kua mpungi muisatu, kabakudi kisatu ka tshiji tshia Nzambi kadi kitshikijibua mu mpokolo ya mâyi. “Ne muisatu wakitshikija kabakudi kende mu misulu ne mu mpokolo ya mâyi. Ne yakandamuka mashi. Ne meme kumvua muanjelu wa mâyi wamba ne: ‘Wewe, Eu udiku ne uvuaku, Eu udi mulamatshi wa mikenji, udi muakane, bualu wakangata mapangadika aa, bualu bakapongolola mashi a bansantu ne a baprofete, ne wakubapesha mashi bua kunua. Mbakanyine kuanua.’ Ne meme kumvua tshilambuilu tshiamba ne: ‘Eyowa, Yehowa Nzambi, Wa-Bukole-Buonso, mapangadika ebe a bulumbuluishi mmakane ne malelela.’”​—Buakabuluibua 16:4-7.

7. “Misulu ne mpokolo ya mâyi” bidi bileja tshinyi?

7 ‘Misulu ne mpokolo ya mâyi’ eyi bidi bileja ebi bidibo babikila mudibi mpokolo ya mibelu ne meji bianyisha kudi bena mu bulongolodi ebu, bu mudi filozofi ya mianda ya tshididi, ya mabanji, ya sianse, ya dimanya dia mikanda, ya nsombelu wa bantu, ne ya ntendelelu bidi bilombola bantu mu midimu yabu ne mu mapangadika adibu bangata. Pamutu pa kutangila kudi Yehowa, mpokolo wa muoyo, bua kupeta bulelela budi bufila muoyo, bantu ‘mbadienzele bipanza bitubuke’ ne mbadinuishe bikole ne “meji a bena mu bulongolodi ebu adi bupote ku mêsu kua Nzambi.”​—Yelemiya 2:13; 1 Kolinto 1:19; 2:6; 3:19; Musambu wa 36:9.

8. Mmunyi mudi bukua-bantu badipishe dibanza dia mashi?

8 “Mâyi” aa manyanguke ne lúléngú mmafikishe bantu ku dishipangana, tshilejilu, pa kubasaka ku diela mashi mavule panshi mu mvita siekele mushale, ivua mishipeshe bantu bapite pa miliyo lukama. Nangananga mu matunga a bukua-buena-nkristo muvua mvita ibidi ya buloba bujima mibudikile, bantu “bakambuluja bua kuela panshi mashi a aba bavua kabayi ne bualu,” pamue ne a bantemu bine ba Nzambi. (Yeshayi 59:7; Yelemiya 2:34) Bukua-bantu mbupie pabu dibanza dia mashi pa kutumika bibi ne mashi mavule bua kuelangana mu mubidi, ngenzelu wa kushipa mikenji miakane ya Yehowa. (Genese 9:3-5; Lewitiki 17:14; Bienzedi 15:28, 29) Ebi bikadi bibafikishe mene ku dinowa diakabi bualu dielangana mashi mu mubidi ndimuangalaje bikole disama dia SIDA, hépatite ne masama makuabu. Bua mabanza wonso a mashi adibu bapie, bashipi ba mikenji aba nebapete mu katupa kîpi emu difutu dijima didi dibakanyine, dinyoka dipite bubi, dia kudiatakajibua mu “tshikaminu tshinene tshia tshiji tshia Nzambi.”​—Buakabuluibua 14:19, 20.

9. Kuitshikijibua kua kabakudi kisatu nkusuikakaja ku muanda kayi?

9 Mu matuku a Mozese, pakandamunyibua mâyi a Nile mashi, bena Ejipitu bakapanduka pa kukeba mâyi kukuabu. (Ekesode 7:24) Bishilangane lelu’eu, mu tshikondo tshia dikenga dia muomumue dia mu nyuma, kakuena mushindu wa kupeta mâyi adi apetesha muoyo mu muaba kayi wonso mu bulongolodi ebu bua Satana. Ditshikija dia kabakudi kisatu ndisuikakaja ku dimanyisha mùdì “misulu ne mpokolo ya mâyi” bia mu bulongolodi ebu bikale bu mashi, adi atuadila aba buonso badi baanua lufu lua mu nyuma. Anu biatshingulukabo ne kutangila kudi Yehowa, patupu neabafundile tshibawu.​—Fuanyikija ne Yehezekele 33:11.

10. Ntshinyi tshidi “muanjelu wa mâyi” usokolola, ne mbujadiki kayi budi “tshilambuilu” tshisakidila?

10 “Muanjelu wa mâyi,” mbuena-kuamba ne: muanjelu udi witshikija kabakudi kende pa mâyi, udi utumbisha Yehowa bu Nzuji wa bukua-bifukibua bionso, muangatshi wa mapangadika makane tshishiki akena kushintulula. Nenku, udi wamba bua dilumbuluisha edi ne: “Mbakanyine kuanua.” Kabiyi mpata, yeye muine uvua ntemu wa dishipangana ne tshikisu bipatula kudi malongesha a dishima ne filozofi bia mu bulongolodi ebu bubi mu kupita kua siekele. Nunku, mmumanye ne: dipangadika dia bulumbuluishi dia Yehowa ndiakane. Nansha “tshilambuilu” tshia Nzambi tshidi patshi tshiakula. Mu Buakabuluibua 6:9, 10, mbambe mudi anyima ya bafuile ditabuja isanganyibua kuinshi kua tshilambuilu etshi. Nenku, “tshilambuilu” tshidi tshisakidila bujadiki bukole pa bidi bitangila buakane bua mapangadika a Yehowa.a Bushuwa, mbiakanyine bua aba bavua bamuangalaje ne batumike bibi ne mashi kuenzejibua ku bukole bua kuanua, kuine kunua kudi tshimfuanyi tshia dishipibua diabu kudi Yehowa.

Dîba didi diosha bantu ne kapia

11. Kabakudi kinayi ka tshiji tshia Nzambi nkitshikijibue pa tshinyi, ne ntshinyi tshidi tshienzeka pashishe?

11 Kabakudi kinayi ka tshiji tshia Nzambi kadi kitshikijibua pa dîba. Yone udi utuambila ne: “Ne muinayi wakitshikija kabakudi kende pa dîba; ne dîba diakapeshibua bukenji bua kuosha bantu ne kapia. Ne bantu bakuoshika ne luya lukole, kadi bakapenda dîna dia Nzambi udi ne bukokeshi pa bipupu ebi, ne kabakanyingalala bua kumupesha butumbi to.”​—Buakabuluibua 16:8, 9.

12. “Dîba” dia bulongolodi ebu ntshinyi, ne dîba edi dia mu tshimfuanyi mbadipeshe bukole bua kuenza tshinyi?

12 Mu matuku etu aa, ku nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu, bana babu ne Yezu ba mu nyuma badi ‘bakenka ne bukenke bu bua dîba, mu bukalenge bua Tatuabo.’ (Matayi 13:40, 43) Yezu yeye muine udi “dîba dia buakane.” (Malaki 4:2) Kadi, bukua-bantu budi ne diabu “dîba,” balombodi babu bàdì bateta mua kukenka pa kutombokela Bukalenge bua Nzambi. Kuedibua kua mpungi muinayi kuvua kumanyishe ne: ‘dîba, ngondo ne mitoto’ bidi mu diulu dia bukua-buena-nkristo bidi bushuwa mpokolo wa mîdima, kadi ki ny’a butoke to. (Buakabuluibua 8:12) Kabakudi kinayi ka tshiji tshia Nzambi kadi kaleja mpindieu ne: “dîba” dia bena mu bulongolodi ebu neditume luya lupite bukole. Bantu badibo bangata bu bamfumu bafuane dîba nebikale ne bua “kuosha” bukua-bantu. Ke mudimu wapeshibua dîba dia mu tshimfuanyi bua kukumbaja. Mu ngakuilu mukuabu, Yehowa nealekelele muanda eu bu tshimue tshitupa tshia dilumbuluisha diende dikole pa bukua-bantu. Kadi, mmushindu kayi udi bantu buosheka?

13. Mmushindu kayi udi balombodi ba mu bulongolodi ebu bafuane dîba ‘buoshe’ bukua-bantu?

13 Kunyima kua mvita ya kumpala ya buloba bujima, balombodi ba mu bulongolodi ebu bakenza Nsangilu wa Matunga bua kupetesha bukua-bantu dikubibua, kadi, madikolela abu avua patupu. Nenku, bakateta mishindu mikuabo ya mbulamatadi, tshilejilu: fascisme ne nazisme. Kominizme wakatungunuka yeye ne kumuangalaka. Kadi, pamutu pa kuakaja nsombelu wa bukua-bantu, bamfumu bafuane dîba bena malongolodi aa a tshididi bakatuadija ‘kuosha ne luya lukole.’ Mvita ya ku ditunga dia Espagne, dia Ethiopie ne ku Mandchourie (Chine) yakafikisha ku mvita mibidi ya buloba bujima. Anu bu mudi miyuki ya mu tshikondo tshietu etshi ibileja, ba-tshikokesha-nkaya Mussolini, Hitler ne Staline bakashipa buludi anyi kushipesha mu mifintshifintshi miliyo ne miliyo ya bantu, bavule mene ba kudibo bikale bena matunga amue nabo. Matuku adi panshi aa, dipanga kumvuangana pankatshi pa matunga anyi mvita pankatshi pa bena ditunga nkayabo ‘mbioshe’ bena mu matunga bu mudi Viêt-Nam, Kampuchea, Iran, Liban ne Irlande, pamue ne amue a ku matunga a ku Amerike wa Latin ne a mu Afrike. Ku bionso ebi, bidi bikengela kusakidila difuilakana dia ditembangana makole didi pankatshi pa matunga mabanji adi munguije bingoma bikuate buowa bia nikleere bidi mua kuvingutula bantu buonso, kuluabo butu. Mu matuku aa a ndekelu, kabiyi mpata, bukua-bantu mbuanyika ku “dîba” didi diosha, mbuena-kuamba ne: bakokeshi babi. Ditshikija dia kabakudi kinayi ka tshiji tshia Nzambi ndileje patoke mianda eyi milelela, ne tshisamba tshia Nzambi ntshiyimanyishe pa buloba bujima.

14. Ntshinyi tshitu Bantemu ba Yehowa bazangika matuku wonso mu kulongesha kuabu bu tshiamu tshimuepele tshiajikija ntatu ya bukua-bantu, kadi, mmunyi mutu bantu basankidila mukenji eu pa tshibidilu?

14 Bantemu ba Yehowa mbatungunuke ne kulongesha se: ntatu yonso idi mikuate bukua-bantu neyijike amu ku diambuluisha dia Bukalenge bua Nzambi, tshiamu tshia mudimu tshidi Yehowa mupangadije bua kutumika natshi bua kutumbisha dîna diende. (Musambu wa 83:4, 17, 18; Matayi 6:9, 10) Kadi, mu tshi-bungi tshiabu, bukua-bantu kabena bitaba mukenji eu nansha. Bavule kaben’amu bimansha Bukalenge, kadi, badi bapenda kabidi dîna dia Nzambi, amu bu muenzele Faraone pakabengaye bua kuanyisha bumfumu bua Yehowa. (Ekesode 1:8-10; 5:2) Bu mudibo kabayi basankidila Bukalenge bua Masiya nansha kakese, bantomboji aba badi badikengeshisha bua tshilema tshiabu nkayabu ne luya lukole lutambe lua “dîba,” bukokeshi bua bantu bena tshikisu.

Nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji

15. (a) Kabakudi kitanu nkitshikija pa tshinyi? (b) “Nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji” ntshinyi, ne kuitshikijibua kua kabakudi aka pa nkuasa wa bumfumu eu kudi kumvuija tshinyi?

15 Mpa tshinyi padi muanjelu udi ulonda witshikijila kende kabakudi? “Ne muitanu wakitshikija kende kabakudi pa nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji.” (Buakabuluibua 16:10a) “Nyama wa luonji” mbulongolodi bua mbulamatadi ya Satana. Bulongolodi ebu kabuena ne nkuasa wa bumfumu muena-dîna to, anu bu mudi nyama wa luonji muine kayi nyama muena-dîna. Kadi, kutedibua kua nkuasa wa bumfumu kudi kuleja ne: nyama wa luonji udi ne bukokeshi bua bukalenge pa bukua-bantu; ebi bidi mu diumvuangana ne muanda wa se: luonso lua ku nsengu ya nyama wa luonji ludi ne tshikata tshia lumu. Pa kuamba bulelela, “nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji” ntshishimikidi peshi mpokolo wa bumfumu ebu.b Bible udi utandula patoke muaba udi bukokeshi ebu bua bukalenge bua nyama wa luonji bufumina padiye wamba ne: “Dragon wakapesha nyama eu bukole buende ne nkuasa wende wa bumfumu ne bukokeshi bunene.” (Buakabuluibua 13:1, 2; 1 Yone 5:19) Nenku, kuitshikija kabakudi pa nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji kudi kumvuija bumanyishi budi butandula mudimu mulelela udi Satana mukumbaje ne utshidiye ukumbaja too ne mpindieu bua kutua nyama wa luonji nyama ku mikolo.

16. (a) Nansha bamanye anyi kabayi bamanye, nnganyi udi matunga asadila? Umvuija. (b) Mmushindu kayi udi bena mu bulongolodi ebu baleja patoke bumuntu bua Satana? (c) Ndîba kayi diatonkolabu nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji?

16 Ntshinyi tshidi tshilama diumvuangana didi pankatshi pa Satana ne bukua-matunga? Pavua Satana mutete Yezu, wakamuleja mu tshikena-kumona, makalenge wonso a mu bulongolodi ebu ne kumulaya bua kumupesha “bukokeshi buonso ebu ne butumbi bua makalenge aa.” Kadi, pa kukumbaja bualu kampanda bulomba​—diambedi, Yezu uvua ne bua kukumbaja tshienzedi kansanga tshia ditendelela kumpala kua Satana. (Luka 4:5-7) Tudiku mua kutshinka se: mbulamatadi ya mu bulongolodi ebu idi ipeta bumfumu buayi patupu anyi? Nansha kakese. Bilondeshile Bible, Satana nnzambi wa bulongolodi ebu bua malu, nanku, nansha mamanye anyi kaayi mamanye, matunga adi amusadila. (2 Kolinto 4:3, 4)c Muanda eu mmulejibue patoke mu ndongoluelu wa bulongolodi ebu pa buloba bujima, budi buashila pa dinanga dinekesha dia buena-ditunga, lukinu ne buîminyi. Mbulongolola bilondeshile dijinga dia Satana​—bua kutshintshimika bukua-bantu muinshi mua bukokeshi buende. Mabuejila mu mianda ya tshididi, lukuka lua kudia mamfumu, dishima mu mianda ya malanda pankatshi pa matunga, difuilakana mu dienza [ne disumbisha] dia bingoma​—bionso ebi bidi bileja bumuntu bubi bua Satana. Bena mu bulongolodi ebu badi balonda mikenji mipange buakane ya Satana, ku ngenzelu eu badi bamuvuija nzambi wabu. Nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji neatonkodibue pabutulabo nyama eu ne ndekelu wa bionso, pashisha Satana muine kuedibua mu dijimba kudi Dimiinu dia mukaji wa nzambi.​—Genese 3:15; Buakabuluibua 19:20, 21; 20:1-3.

Mîdima ne bisama bipite bukole

17. (a) Mmunyi mudi ditshikijibua dia kabakudi kitanu disuikakaja ku mîdima ya mu nyuma idi mibuikile matuku wonso bukalenge bua nyama wa luonji? (b) Mmunyi mudi bantu bandamuna ku ditshikijibua dia kabakudi kitanu ka tshiji tshia Nzambi?

17 Katshia ku ntuadijilu wabu, bukalenge bua nyama wa luonji budi’anu mu mîdima ya mu nyuma. (Fuanyikija ne Matayi 8:12; Efeso 6:11, 12.) Kabakudi kitanu kadi kapatuisha dimanyisha dikole dia patoke pa bidi bitangila mîdima. Diakavuija mîdima eyi muanda mukole; eyowa, kabakudi aka ka tshiji tshia Yehowa nkitshikija pa nkuasa wa bumfumu muine wa nyama wa luonji wa mu tshimfuanyi. “Ne bukalenge buende buakalua mîdima, ne bakatuadija kudisuma ndimi yabu bua bisama, kadi bakapenda Nzambi wa mu diulu bua bisama biabo ne bua mputa yabo ya lubangu, ne ki mbanyingalale bua midimu yabu nansha.”​—Buakabuluibua 16:10b, 11.

18. Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa kuedibua kua mpungi muitanu ne kabakudi kitanu ka tshiji tshia Nzambi?

18 Kuedibua kua mpungi muitanu ki nkufuanangane menemene ne kuitshikijibua kua kabakudi kitanu ka tshiji tshia Nzambi to, bualu kuela mpungi eu kuvua kumanyishe tshipupu tshia mpasu. Kadi utabalele bua se: pakadituta tshipupu etshi, dîba ne kapepa biakafikishibua. (Buakabuluibua 9:2-5) Kabidi, pa bidi bitangila mpasu ivua Yehowa munyoke nayi Ejipitu, tudi tubala mu Ekesode 10:14, 15 (Mukanda wa Nzambi) ne: “Yakatamba bungi; kakuakadi [mpasu] bu ei diambedi, ne mikuabo bu ei kayena ilua kabidi. Yakabuikila buloba buonso, tô ne hakalua buloba mîdima.” Eyowa, mîdima! Mu matuku etu aa, mîdima ya mu nyuma ya bulongolodi ebu yakatamba kukoleshibua bu tshipeta tshia kuedibua kua mpungi muitanu ne kuitshikijibua kua kabakudi kitanu ka tshiji tshia Nzambi. Bua bantu babi “badi banange mîdima pamutu pa butoke,” mukenji eu ùdì wosha bu kapia mumanyisha kudi divuba dia mpasu ya mu tshikondo tshietu udi ubatuadila makenga ne bisama.​—Yone 3:19.

19. Bilondeshile Buakabuluibua 16:10, 11, ntshinyi tshidi tshienzeka padi Satana utandudibua ku bantu bu nzambi wa bulongolodi ebu bua malu?

19 Bu mudiye mfumu wa bulongolodi ebu, Satana mmukebele bantu makenga ne ntatu kabiyi kuamba. Tshiyole tshia nzala, mvita, tshikisu, dibunda bibawu, kunua kua diamba, tshiendenda tshia masandi, masama adi ambulukilangana ku bundumba, dipanga bululame ne ngikadilu wa mpala ibidi mu malu a Nzambi​—ebi ne bikuabo kabidi ke amue a ku malu adi asunguluja bulongolodi bua malu bua Satana. (Fuanyikija ne Galatia 5:19-21.) Nansha nanku, kutandudibua kua Satana ku bantu bu nzambi wa bulongolodi ebu bua malu kudi kutatshisha ne kulubakaja aba badi ne nsombelu muashila pa mikenji yende. ‘Bakatuadija kudisuma ku ndimi yabu bua bisama,’ nangananga mu matunga a bukua-buena-nkristo. Bavule badi bafika munda bua mudi bulelela butandula nsombelu wabu mubi. Bamue badi bamona bulelela bu njiwu kudibu, ne badi bakengesha aba badi babumanyisha. Badi bimansha Bukalenge bua Nzambi ne bapepeja dîna dinsantu dia Yehowa. Badi bapenda kabidi Nzambi wa mu diulu pa kumona mudi nsombelu wabu wa kusama mu mianda ya ntendelelu, wa dikala ne mputa wa lubangu pambidi puonso usokolodibua patoke. Tòo, ‘ki mbanyingalale bua midimu yabu nansha.’ Nenku, katuena mua kutekemena se: bantu buonso nebakudimune mutshima tshiapamue kumpala kua nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu nansha.​—Yeshayi 32:6.

Musulu wa Efrate wakuuma

20. Mbuenzeji kayi budi nabu kuedibua kua mpungi muisambombo ne kuitshikijibua kua kabakudi kisambombo pa musulu wa Efrate?

20 Diedibua dia mpungi muisambombo diakamanyisha disulula dia “banjelu banayi badi basuika pabuipi ne musulu munene wa Efrate.” (Buakabuluibua 9:14) Ku kale, tshimenga tshinene tshia Babilone tshivua tshiibaka pa musulu wa Efrate. Ne mu 1919, disulula “banjelu banayi” ba mu tshimfuanyi diakenjibua pamue ne dipona dinene dia Babilona Munene. (Buakabuluibua 14:8) Nenku, bidi bia mushinga bua kutabalela se: kabakudi kisambombo ka tshiji tshia Nzambi kadi kitshikijibua paku pa musulu wa Efrate: “Ne muisambombo wakitshikija kende kabakudi pa musulu munene wa Efrate, ne mâyi awu akuuma, bua njila alongolodibue bua bakalenge badi bafumina kudi dîba dibandila.” (Buakabuluibua 16:12) Elu ndumu lubi kayipu kabidi bua Babilone Munene!

21, 22. (a) Pa bidi bitangila Babilone, mmunyi muvua mâyi a kukubibua kuende a Efrate mmuume mu 539 K.B.B.? (b) “Mâyi” adi Babilone Munene musombe pa mutu pawu ntshinyi, ne mmu ngumvuilu kayi mudi mâyi aa a mu tshimfuanyi mamane kutuadija kuuma?

21 Mu tshikondo tshia dilubuluka diende ditumbe, Babilone wa kale uvua mueyemene bikole mâyi mavule a Efrate bua dikubibua diende. Mu 539 K.B.B., mâyi aa akuuma pakaatshingululabo kudi Cyrus, mfumu wa bena Perse. Ke tshiakambuluisha bakalenge ba kudi dîba dibandila (ku est), Cyrus muena Perse ne Darius muena Mède, bua kubuela mu ditunga dia Babilone ne kuditshimuna. Nenku, mu tshikondo atshi tshikole, Efrate kavua mukube tshimenga tshinene nansha. (Yeshayi 44:27-45:7; Yelemiya 51:36) Diakabi dia muomumue didi ne bua kuvuila Babilone wa mu tshikondo tshietu etshi, ndongoluelu wa pa buloba bujima wa bitendelelu bia dishima.

22 Babilone Munene “mmusombe pa mâyi mavule.” Bilondeshile Buakabuluibua 17:1, 15, mâyi aa adi tshimfuanyi tshia “bisamba ne misumba ne matunga ne miakulu”​—bisumbusumbu bia bena kuitabuja badiye muangate bu bukubi. Kadi, “mâyi aa” adi enda uuma! Ku Mputu wa kudi dîba dibuelela kuvuaye ne buenzeji bukole, bantu miliyo nkama mbadilamune ku bitendelelu biabu patoke. Mu amue matunga, munkatshi mua bidimu bivule, mbulamatadi uvua mudifundile tshipatshila tshia kujimija buenzeji buonso budi nabu bitendelelu. Bantu kabena benza bualu nansha bumue bua kumuakuila. Bia muomumue, pafika dîba dijadika bua dibutudibua dia Babilone Munene, bena kuitabuja bende badi benda amu bakepela bungi kabakuikala bukubi kudiye nansha kakese. (Buakabuluibua 17:16) Nansha wamba mudiye ne miliyo binunu ya bena kuitabuja, Babilone Munene neadimone kayi ne bimupeteshi bia bukubi kumpala kua “bakalenge badi bafumina kudi dîba dibandila.”

23. (a) Bakalenge ba kudi “dîba dibandila” bavua banganyi mu 539 K.B.B.? (b) Mu dituku dia Mukalenge, mbanganyi badi “bakalenge ba kudi dîba dibandila,” ne mmushindu kayi wabutulabu Babilone Munene?

23 Bakalenge aba mbanganyi? Mu 539 K.B.B., Yehowa wakatumika ne Darius muena Mède ne Cyrus muena Perse bua kutshimuna tshimenga tshia kale tshia Babilone. Mu tshikondo tshietu etshi, mu dituku dia Mukalenge, bitendelelu bia dishima nebibutudibue pabi kudi balombodi ba pa buloba. Kadi, musangu eu kabidi, netshikale dilumbuluisha dia kudi Nzambi. Yehowa Nzambi ne Yezu Kristo, “bakalenge ba kudi dîba dibandila,” nebikale babueje mu mitshima ya bamfumu ba pa buloba “lungenyi” lua kubunda Babilone Munene mvita ne kumubutula menemene. (Buakabuluibua 17:16, 17) Ditshikijibua dia kabakudi kisambombo didi dimanyisha patoke ne: dilumbuluisha edi dikadi pa kukumbajibua!

24. (a) Mmunyi muakasokolodibua ebi bivua mu tubakudi tusambombo tua ntuadijilu tua tshiji tshia Nzambi, ne kuakapatuka bipeta kayi? (b) Ntshinyi tshidi Buakabuluibua usokolola kumpala kua kutulondela bua kabakudi ka ndekelu ka tshiji tshia Nzambi?

24 Tubakudi tusambombo tua ntuadijilu tua tshiji tshia Yehowa tudi ne mukenji mukole mutambe. Ke bua tshinyi, bambuluisha kudi banjelu, basadidi ba Nzambi ba pa buloba badi badifila bikole bua kumanyisha bidi mu tubakudi etu pa buloba bujima. Nenku, bitupa bionso bia bulongolodi bua Satana mbidimuija bu mudibi, ne Yehowa udi upetesha muntu yonso mushindu wa kutshinguluka bua kutangila ku buakane ne kushala ne muoyo. (Yehezekele 33:14-16) Kabidi, kabakudi ka ndekelu ka tshiji tshia Nzambi kadi ne bua kuitshikijibua. Kadi, kumpala kua kutulondela bua kine aka, mukanda wa Buakabuluibua udi wanji kusokolola mushindu udi Satana ne basadidi bende ba pa buloba benza madikolela bua kupumbisha dimanyisha dia malumbuluisha a Yehowa.

Disangishibua bua Armagedon

25. (a) Yone udi utuambila tshinyi pa bidi bitangila “mêyi mamba ku buenzeji bua spiritu” mapange bukezuke adi mafuane ndimba? (b) Mmunyi mudi “mêyi mapange bukezuke mamba ku buenzeji bua spiritu” mafuane ndimba amuangalajibua kuonso mu dituku dia Mukalenge, ne kudi kupatuka bipeta kayi?

25 Yone udi utuambila ne: “Ne meme kumona mêyi asatu mapange bukezuke mamba ku buenzeji bua spiritu mafuane ndimba apatuka mukana mua dragon ne mukana mua nyama wa luonji ne mukana mua muprofete wa dishima. Bushuwa, mmêyi mamba ku buenzeji bua ba-demon ne adi enza bimanyinu, ne adi apatuka matangile kudi bakalenge ba pa buloba bujima budi bantu bâse, bua kubasangisha bua mvita ya dituku dinene dia Nzambi Wa-Bukole-Buonso.” (Buakabuluibua 16:13, 14) Mu matuku a Mozese, Yehowa wakavuija tshipupu tshikuate muendi pa kuitshikija ndimba pa ditunga dia Ejipitu, dikokesha kudi Faraone, ke “ditunga kununka mupuya mubi.” (Ekesode 8:5-15) Mu dituku dia Mukalenge, kudi kuenzeka kabidi ditshikija dia muendi difuane dia ndimba, nansha mudidi difumina kukuabu. Dine edi ke “mêyi mapange bukezuke mamba ku buenzeji bua spiritu” adi afuma kudi Satana, ne aleja kabiyi mpata kampanye kenza ne tshipatshila tshia kulombola muinshi muinshi bamfumu buonso ba pa buloba, “bakalenge,” bua kutombokelabu Yehowa Nzambi. Nunku, Satana mmusue kuikala ne dishindika dia se: ditshikijibua dia tubakudi tua tshiji tshia Nzambi kadibatenkakaji to kadi baditeke ne muoyo umue ku luseke luende patuadija “mvita ya dituku dinene dia Nzambi Wa-Bukole-Buonso.”

26. (a) Tela mpokolo isatu idi muji wa kampanye ka Satana. (b) “Muprofete wa dishima” ntshinyi, ne mmunyi mutudi bamanye nenku?

26 Kampanye aka kadi kafuma kudi “dragon” (Satana) ne kudi “nyama wa luonji” (bulongolodi bua tshididi bua Satana bua pa buloba), bifukibua bikadi mukanda wa Buakabuluibua mumane kuakula bualu buabi. Kadi, “muprofete wa dishima” nnganyi? Mmuntu mupiamupia amu ku dîna. Ku malu atukadi bamone, mukanda wa Buakabuluibua mmutuleje nyama wa luonji uvua ne nsengu ibidi bu kana ka mukoko ne uvua wenza bimanyinu binene kumpala kua nyama wa luonji wa mitu muanda-mutekete. Tshifukibua etshi tshishimianganyi tshivua tshitumika bu muprofete bua nyama eu wa luonji. Tshivua tshikankamija ntendelelu wa nyama wa luonji ne tshiakafika too ne ku diamba bua kuenzelabo nyama eu tshimfuanyi. (Buakabuluibua 13:11-14) Nyama eu wa luonji udi ne nsengu ibidi bu ya kana ka mukoko udi ne bua kuikala yeye umue umue udi ubikidibua apa ne: “muprofete wa dishima.” Bua kujadika, tudi tubala pashishe mu mulayi se: muprofete wa dishima amu bu nyama wa luonji wa nsengu ibidi wa mu tshimfuanyi, “uvua wenza kumpala kua [nyama wa luonji wa mitu muanda-mutekete] bimanyinu bivuaye upambuisha nabi aba bavua bapeta tshimanyinu tshia nyama wa luonji ne aba badi batendelela tshimfuanyi tshiende.”​—Buakabuluibua 19:20.

27. (a) Ndidimuija kayi diakanyine tshikondo etshi didi Yezu Kristo ufila yeye nkayende? (b) Ndidimuija kayi divua Yezu mufile patshivuaye pa buloba? (c) Mmu miaku kayi muvua mupostolo Paulo muvuluije didimuija edi dia Yezu?

27 Bilondeshile kampanye aka ka Satana kenza pa buloba, mêyi adi Yone ufunda mpindieu mmakanyine tshikondo etshi bushuwa: “Monayi! Ndi ndua bu muibi. Wa diakalenga ng’eu udi ushala mutabale ne ulama bilamba biende bia pa mutu, bua kendi butaka ne kabamonyi bundu buende.” (Buakabuluibua 16:15) Nnganyi udi ulua “bu muibi”? Yezu yeye muine, ke udi ulua pa dîba kadiyi dimanyisha bu Mukumbaji [wa dilumbuluisha] wa Yehowa. (Buakabuluibua 3:3; 2 Petelo 3:10) Patshivuaye pa buloba, Yezu wakafuanyikija kabidi dilua diende ne dilua dia muibi, wamba ne: “Nushale batabale, bualu kanuena bamanye dituku didi Mukalenge wenu ulua. Nuenu penu, nuikale badilongolole, bualu, Muana wa muntu udi ulua pa dîba dinudi kanuyi belele meji.” (Matayi 24:42, 44; Luka 12:37, 40) Pa kuvuluija didimuija edi, mupostolo Paulo wakamba ne: “Dituku dia Yehowa didi dilua amu bu muibi menemene munkatshi mua butuku. Pambabu ne: ‘Ditalala ne dikubibua!’ ke padi kabutu ka tshimpitshimpi kadituta diakamue kudibu.” Satana ke udi wenzeja bukua-matunga bua kuamba mu mushindu kampanda bia dishima ne: “Ditalala ne dikubibua!”​—1 Tesalonike 5:2, 3.

28. Ndidimuija kayi difila kudi Yezu didi dileja dikengedibua dia kutantamena difimpakajibua kudi bulongolodi ebu, ne “dituku adi” didi bena nkristo kabayi mua kuanyisha bua kubavuiladi “bu buteyi” ndituku kayi?

28 Yezu pende wakadimuija bua difimpakaja divua bulongolodi ebu bupungija kudi kampanye ka Satana mua kuikala nabu kudi bena nkristo. Wakamba ne: “Nudilame nuenu bine, bua mitshima yenu kayinemi bujitu mu budiavi, bunuavi ne mu tunyinganyinga tua mu nsombelu, bua dituku adi kadinuvuidi mu tshimpitshimpi, amu bu buteyi. . . . Nenku, nuikale batabale ne nusengelele mu tshikondo tshionso bua numone mua kudiopoka ku malu aa wonso adi ne bua kulua, ne bua nuenu kuimana kumpala kua Muana wa muntu.” (Luka 21:34-36) “Dituku adi” didi “dituku dinene dia Nzambi Wa-Bukole-Buonso.” (Buakabuluibua 16:14) Bu mudi “dituku adi” dia kubingishibua kua bumfumu bua Yehowa dienda disemena, bidi’amu bienda bikola kupita kumpala bua kutantamena tunyinganyinga tua mu nsombelu. Nunku, bena nkristo badi ne bua kuikala badimuke ne batentekela, kushala batabale too ne muafika dituku edi.

29, 30. (a) Ntshinyi tshidi didimuija edi dia Yezu disua kumvuija: nebafuishe aba basanganabu balale bundu pa kubavula “bilamba biabu bia pa mutu”? (b) Bilamba bia pa mutu bidi bisunguluja eu udi mubivuale bu nganyi? (c) Mmunyi mudi muena nkristo mua kujimija bilamba biende bia pa mutu bia mu tshimfuanyi, ne abi nebimutuadile bipeta kayi?

29 Kadi, didimuija edi dia se: nebafuishe aba basanganabu balale bundu pa kubavula “bilamba biabu bia pa mutu,” didi diumvuija tshinyi? Mu Izalele wa kale, muakuidi yonso peshi Muena Lewi uvua ushala ku bunsentedi ku ntempelo uvua ne bujitu bunene. Bilondeshile bena Yuda bafidi ba mumvuija, pavuabu basangana umue wa kudibu mulale mu tshikondo tshiende tshia bunsentedi, bavua mua kumuvula bilamba biende ne kubitua kapia bua kumufuisha bundu patoke.

30 Apa mu Buakabuluibua 16:15, Yezu udi utudimuija ne: bualu bua muomumue budi mua kuenzeka mu matuku etu aa. Bakuidi ne Bena Lewi bavua tshimfuanyi tshia bana babu ne Yezu bela manyi. (1 Petelo 2:9) Kadi mu ngumvuilu mualabale, didimuija dia Yezu didi dilamikibua kabidi musumba munene. Bilamba bia pa mutu bidibu batele apa bidi bifunkuna mubivuadi bu Ntemu Muena Nkristo wa Yehowa. (Fuanyikija ne Buakabuluibua 3:18; 7:14.) Bialekelabo difimpakajibua dia kudi bulongolodi bua Satana dibabueja mu tulu, peshi mu lulengu, pamu’apa nebajimije bilamba biabu bia pa mutu​—mu mêyi makuabu, nebajimije tshimanyinu tshiabu tshikezuke bu bena nkristo. Nsombelu eu neabafuishe bundu. Nebadibueje mu njiwu ya kupangila bionso.

31. (a) Mmunyi mudi Buakabuluibua 16:16 ushindika dikengedibua bua bena nkristo dia kushala batabale? (b) Nngenyi kayi mifuikakaja idi bamfumu ba bitendelelu bafile pa bidi bitangila Armagedon?

31 Bidi bia mushinga mukole menemene bua bena nkristo kushalabu batabale bualu mvese eu wa mu Buakabuluibua ukadi pa kukumbana: “Ne [mêyi mamba ku buenzeji bua ba-demon] akabasangisha [bakalenge peshi balombodi ba pa buloba] mu muaba udibu babikila mu tshiena-Ebelu ne: Har-Magedon.” (Buakabuluibua 16:16) Dîna edi, ditubu bafunda pa tshibidilu ne: Armagedon, didi dimueneka amu musangu umuepele mu Bible. Kadi, ndisake bantu ku ngeledi wa lungenyi mishindu kabukabu. Balombodi ba mu bulongolodi ebu mbadimuije bantu bua njiwu ya Armagedon wa bingoma bia nikleere. Bu mudi muaku Armagedon musuikakaja ku tshimenga tshia kale tshia Megido, muaba uvua mvita mivule ya kashikija yenzeka mu tshikondo tshitshivua Bible ufundibua, bamfumu ba bitendelelu bakafika ku nkomenu kayi mushindika wa se: mvita ya ndekelu yabudika pa buloba neyenzekele amu mu rejon awu wa buloba. Pa kuamba nunku, badi kule menemene ne bulelela.

32, 33. (a) Pamutu pa kuikala tshitupa kampanda tshia buloba, dîna Har–Magedon peshi Armagedon didi dileja tshinyi? (b) Mmiaku kayi mikuabu ya mu Bible idi miakanangane peshi idi misuikakaja ku “Armagedon”? (c) Ndîba kayi diakumbana tshikondo bua muanjelu wa muanda-mutekete kuitshikija kabakudi ka ndekelu ka tshiji tshia Nzambi?

32 Dîna edi Har–Magedon didi diumvuija “Mukuna wa Megido.” Kadi kadiena difunkuna muaba kampanda muena-dîna to, didi dileja nsombelu wa bulongolodi ebu udi matunga wonso masangishibue ku ditombokela Yehowa Nzambi, ne muafikishibuawu, ndekelu wa bionso, ku dibutudibua kudiye. Nnsombelu wa pa buloba bujima. (Yelemiya 25:31-33; Danyele 2:44) Armagedon mmuakanangane ne “tshikaminu tshinene tshia tshiji tshia Nzambi” ne “tshibanda tshia dipangadika,” peshi ne “tshibanda tshia Yozafate,” mudi matunga masangishibue bua kubutudibuawu kudi Yehowa. (Buakabuluibua 14:19; Yoele 3:12, 14) Mmusuikakaja kabidi ku “buloba bua Izalele” mudi biluilu bia Satana peshi Gog wa Magog bibutudibua ne ku muaba udi “pankatshi pa mbuu munene ne mukuna munsantu wa Tshilengejilu” kuvua mukalenge wa ku nord mulue “too ne ku nshikidilu wende” pa kupona mu bianza bia Mikaele muana munene wa mukalenge.​—Yehezekele 38:16-18, 22, 23; Danyele 11:45 too ne 12:1.

33 Pikala matunga mabuejibue muinshi muinshi mu nsombelu eu wa disangishibua ku diambuluisha dia kampanye ka Satana ne basadidi bende ba pa buloba, kadi kenzeka ku mbila mifuane muadi wa ndimba ne biula, dîba nedikale dikumbane bua muanjelu wa muanda-mutekete kuitshikija kabakudi ka ndekelu ka tshiji tshia Nzambi.

“Kuajiki!”

34. Mpa tshinyi padi muanjelu wa muanda-mutekete witshikijila kabakudi kende, ne ndimanyisha kayi didi “dipatukila mu sanktuere ku nkuasa wa bumfumu”?

34 “Ne wa muanda-mutekete wakitshikija kende kabakudi pa kapepa. Pashishe dîyi dikole diakapatukila mu sanktuere ku nkuasa wa bumfumu, diamba ne: ‘Kuajiki!’”​—Buakabuluibua 16:17.

35. (a) “Kapepa” kadibu bamba mu Buakabuluibua 16:17 ntshinyi? (b) Pa kuitshikija kabakudi kende pa kapepa, ntshinyi tshidi muanjelu wa muanda-mutekete umanyisha?

35 “Kapepa” ntshintu tshia ndekelu tshidi tshikengedibua bua muoyo tshidi tshipupu tshikuata. Kadi, ki mbakule bua kapepa kena dîna bualu kakuena tshidi mua kufikisha ku diumvuija se: kapepa nkakanyine kupeta tshibawu tshia malumbuluisha a Yehowa, anu bu mudi buloba, mbuu, mishimi ya mâyi ne dîba biena dîna, kabiyi biakanyine kukengeshibua kudi Yehowa. Kadi, “nkapepa” kavua Paulo mutele pakabikilaye Satana ne: “mfumu wa bukokeshi bua kapepa.” (Efeso 2:2) Kine aka “nkapepa” ka Satana kadi bena mu bulongolodi ebu beyela, mmuenenu peshi bukole, budi buinyika tshieledi tshijima tshia lungenyi, budi busunguluja bulongolodi buende bujima bua malu bubi, ngenyi ya Satana idi mibuele mu bitupa bionso bia mu nsombelu wa bantu badi pambelu pa bulongolodi bua Yehowa. Nenku pa kuitshikija kabakudi kende pa kapepa, muanjelu wa muanda-mutekete udi umanyisha tshiji tshikole tshia Nzambi kudi Satana, bulongolodi buende ne tshintu kayi tshionso tshidi tshisaka bantu ku ditua Satana nyama ku mikolo pa kuela bumfumu butambe bunene bua Yehowa mpata.

36. (a) Bipupu muanda-mutekete bidi bienza nsangilu wa tshinyi? (b) Dimanyisha edi dia Yehowa dia se: “Kuajiki!” didi dileja tshinyi?

36 Tshipupu etshi pamue ne bikuabu bisambombo bivua kumpala kuatshi, bidi bienza nsangilu wa malumbuluisha a Yehowa kudi Satana ne bulongolodi buende. Bidi bimanyisha dikenga bua Satana ne dimiinu diende. Padi kabakudi aka ka ndekelu kitshikijibua, Yehowa nkayende udi umanyisha ne: “Kuajiki!” Kakuena bualu bukuabu bua kuamba to. Pajika kumanyishibua kua bidi mu tubakudi tua tshiji tshia Nzambi mushindu wa kusankishibuaye, Yehowa neakumbaje malumbuluisha mamanyisha mu mikenji eyi kakuyi njingakanyi.

37. Mmunyi mudi Yone umvuija ebi bidi bienzeka kunyima kua ditshikijibua dia kabakudi ka muanda-mutekete ka tshiji tshia Nzambi?

37 Yone udi utungunuka ne: “Ne kuakenzeka mipenya ne mêyi ne makubakuba, ne tshikumina tshinene tshiakenzeka tshitu katshiyi tshianji kuenzeka katshia bantu bafika ku dikala pa buloba, tshikumina tshialabale kuonso, tshinene menemene. Ne tshimenga tshinene tshiakakosoloka mu bitupa bisatu, ne bimenga bia matunga biakuupuka; ne bakavuluka Babilone Munene ku mêsu kua Nzambi, bua kumupeshabo lupanza lua mvinyo wa tshiji Tshiende tshikole. Kabidi, tshidiila kayi tshionso tshiakanyema, ne mikuna kayakasanganyibua. Ne mvula wa mabue ne dibue dionso dikale ne bujitu bua ntalenta bu umue wakalokela bantu ufumina mu diulu, ne bantu bakapenda Nzambi bua tshipupu tshia mvula wa mabue, bualu tshipupu etshi tshivua tshipite bukole.”​—Buakabuluibua 16:18-21.

38. Bintu ebi mbimfuanyi bia binganyi: (a) “tshikumina tshinene”? (b) dikosoloka dia “tshimenga tshinene,” Babilone Munene, mu “bitupa bisatu”? (c) muanda wa se: “tshidiila tshionso tshiakanyema, ne mikuna kayakasanganyibua”? (d) “tshipupu tshia mvula wa mabue”?

38 Apa kabidi, Yehowa udi wenza malu patoke bua bukua-bantu, ke tshidi “mipenya, mêyi ne makubakuba” bileja. (Fuanyikija ne Buakabuluibua 4:5; 8:5.) Amu bu ku tshikumina tshidi tshibutula, nebanyukule bukua-bantu kupita katshia ne katshia. (Fuanyikija ne Yeshayi 13:13; Yoele 3:16.) Dinyukula edi dikole nedipandulule “tshimenga tshinene,” Babilone Munene, mu mushindu wa kukosolokatshi mu “bitupa bisatu”​—ke tshidi tshileja dibutuka diatshi dia kashidi. Kabidi, “bimenga bia matunga” nebiupuke. “Tshidiila kayi tshionso” ne “mikuna”​—bisumbu bia badifundidi ba bipatshila ne malongolodi adi amueneka bu mashindame biakane mu bulongolodi ebu—​nebijimine. “Mvula wa mabue,” mukole mupite wakaloka mu Ejipitu pavuile tshipupu tshia muanda-mutekete, muena dibue dionso dikala ne bujitu butue ku ntalenta umue, neatute bukua-bantu bikole.d (Ekesode 9:22-26) Dinyoka edi dia kuloka kua mâyi madikuate menze mabue a mashika, ndimueneke bu didi dileja dimanyisha dikole dia malumbuluisha a Yehowa, didi dileja ne: nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu wafiki! Yehowa neikale mua kutumika pamu’apa ne mvula wa mabue muenadîna bua kukumbaja mudimu wende wa kubutula.​—Yobo 38:22, 23.

39. Nansha muitshikijibua bipupu bionso muanda-mutekete, bantu bavule nebatungunuke ne kuenza tshinyi?

39 Nenku, bulongolodi bua Satana nebupete dilumbuluisha diakane dia kudi Yehowa. Too ne ku ndekelu, bantu bavule nebatungunuke ne kuyobola ne kupenda Nzambi. Amu bu muvuabi bua Faraone ku kale, nansha bipupu ebi bienzulula, nansha bamone lufu luabo ne mêsu pafikabi mu tshitupa tshikole tshidibi bishipa, mitshima yabu kayakutekeshibua to. (Ekesode 11:9, 10) Nansha mu munute wa ndekelu, katuakumona bantu bavule bashintulula ngikadilu wa mutshima wabu to. Nansha bakadi babunga ne lufu, nebend’amu bapenda Nzambi udi wambila bukua-matunga ne: “Nebamanye ne: ndi Yehowa.” (Yehezekele 38:23) Kadi, Bumfumu butambe bunene bua Yehowa Nzambi Wa-Bukole-Buonso nebuikale bubingishibue.

[Mêyi adi kuinshi]

a Bua bilejilu bia bintu bipange muoyo bidi biangatshibue bu bumanyishi peshi bikale tshijadiki, fuanyikija ne Genese 4:10; 31:44-53; Ebelu 12:24.

b Muaku “nkuasa wa bumfumu” mbatumike nawu mushindu wa muomumue mu mêyi aa a mulayi mambila Yezu: “Nzambi udi nkuasa webe wa bumfumu bua bidimu kabiyi bijadika, eyowa, bua kashidi.” (Musambu wa 45:6) Yehowa udi mpokolo peshi tshishimikidi tshia bukokeshi bua bukalenge bua Yezu.

c Tangila kabidi Yobo 1:6, 12; 2:1, 2; Matayi 4:8-10; 13:19; Luka 8:12; Yone 8:44; 12:31; 14:30; Ebelu 2:14; 1 Petelo 5:8.

d Pikala Yone mutume lungenyi ku ntalenta wa bena Greke, dibue dia mvula dionso divua ne bujitu bua kilo makumi abidi. Nebikale mvula kayipu wa mabue mubutudi!

[Kazubu mu dibeji 221]

“Pa buloba”

Kasumbu ka Yone nkamanyishe tshiji tshikole tshia Yehowa kudi “buloba” pa kufila mamanyisha bu adi alonda aa:

“Kunyima kua siekele mivule ya madikolela, bisumbu bia tshididi mbileje bufuba buabi bua kukimina nsombelu udiku mpindieu ne kujikija ntatu mibungamiji idiku lelu’eu. Bena mianda ya mabanji ne bamfumu ba Mbulamatadi mbajingulule mudibo kabayi bakumbane mua kuenza bualu nansha bumue, nansha kunyima kua dikonkonona nsombelu ne muoyo umue.”​—Des millions de personnes actuellement vivantes ne mourront jamais, 1920, dibeji dia 52.

“Kakuena mbulamatadi nansha umue pa buloba udi mua kusankisha bungi bukumbane bua bantu pa buloba. Matunga mavule mmakokesha kudi ba-tshikokesha-nkaya. Bukua-bantu buonso mbakuluke.”​—Un gouvernement désirable, 1924, dibeji 7.

“Kutuisha bulongolodi ebu bua malu ku tshibungubungu . . . , ke mushindu umuepele wa kujikija malu mabi pa buloba ne ditalala ne buakane kutuadijabi kukokesha.”​—“Lumu luimpe elu lua Bukalenge,” 1970, dibeji dia 23 ne dia 24.

“Bulongolodi ebu mbudisunguluje pa kutamba kudifila mu mpekatu, dipanga buakane ne ditombokela Nzambi ne disua diende. . . . Kabuena mua kulongolodibua. Nenku, budi ne bua kujimina!”​—Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Luabanya 1982, dibeji 6.

[Kazubu mu dibeji 223]

“Mu mbuu”

Monayi amue a ku mamanyisha mafila kudi kasumbu ka Yone mu kupita kua bidimu bua kusokolola tshiji tshikole tshia Nzambi kudi “mbuu” musaluke ne mutomboke muenza kudi bantu badi kabayi bamanye Nzambi badi kule ne Yehowa:

“Mianda ya kale ya ditunga dionso idi isokolola difuilakana dia muaba mu nsombelu. Matuku wonso kutu difuilakana pankatshi pa bakume dikasa ne aba badi babenzela midimu. . . . Difuilakana edi diakapatuisha matomboka mavule, ntatu mikole ne kuelesha mashi mavule panshi.”​—Gouvernement, 1928, dibeji dia 231.

Mu bulongolodi bupiabupia, “‘Mbuu’ wa mu tshimfuanyi muenza kudi bisamba bisaluke bidi kabiyi bimanye Nzambi ne bitomboke, mudi mupatukile nyama wa luonji wa mu tshimfuanyi udi Diabolo utumika nende, neajimine.”​—Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Lumungulu 1969, dibeji dia 283 (Français).

“Bantu ba tshikondo etshi badi ne disama dia mu nyuma. Nansha umue wa kutudi kêna mua kubapandisha, bualu Dîyi dia Nzambi didi dileja ne: badi bitalu.”​—Ditalala ne bupole bia bushuwa​—nebilue penyi?, 1975, dibeji dia 130.

[Kazubu mu dibeji 224]

“Mu misulu ne mu mpokolo”

Tshipupu tshisatu tshiakatandula tshidi “misulu ne mpokolo ya mâyi” biumvuija ku mamanyisha bu adi alonda aa:

“Bamfumu ba bitendelelu, badi bamba mudibu balongeshi ba malongesha a Yezu, bakatumbisha mvita ne kuyivuija tshintu tshinsantu. Bakasanka bikole pa kumona foto ne mpingu yabu biteka pamue ne ya bilobo binene bia mvita ya mu bulongolodi ebu.”​—Tshibumba tshia Nsentedi (Français) tshia mu Kasuabanga 1924, dibeji dia 15.

“Ditendelela dia ba-spiritu ndiashila pa dishima dia dishala ne muoyo dia anyima kunyima kua lufu ne ngikadilu wende wa dibenga-kufua.”​—Les Ecritures enseignent-elles la “survivance”?, 1956, dibeji dia 51.

“Filozofi ya bantu, bapatudi ba ngenyi ne mitabuja bia mianda ya tshididi, balongolodi ba nsombelu wa bantu, bafidi ba mibelu mu mianda ya mabanji ne batungunuji ba bilele bia bitendelelu ki mbapeteshe disankishibua nansha dikese mu nsombelu wabu. . . . Mâyi aa akafikisha baanui ku dishipa mukenji wa Mufuki udi utangila dinemeka dia mashi ne ku dikengesha aba badi badifila mu malu a Nzambi.”​—Dipangadika diangata mu mpuilu wa bukua-matunga wa “lumu luimpe lua kashidi,” mu 1963.

“Bena sianse kabakuenza tshidi tshiakane bua kupandisha bukua-bantu, kadi, amu kubutuisha kua bantu. . . . Katuena mua kutekemena bua dituku kampanda, bashikuluji ba bikadilu bia bantu ne buondopi ba masama a lungenyi ba pa buloba bujima kushintululabo ngelelu wa meji wa bantu. . . . Katuena mua kutamba kueyemena bampulushi ba pa buloba bujima bu badi ne makokeshi makumbane . . . bua kuenzeja matunga ku bukole bua kuvuijawu dibulunge dietu muaba mulengele kusomba mu dikubibua.”​—La race humaine sera sauvée​—par le Royaume, 1970, dibeji 5.

[Kazubu mu dibeji 225]

“Pa dîba”

Padi “dîba” dia bukokeshi bua bantu, ‘diosha’ bukua-bantu mu dituku dia Mukalenge, kasumbu ka Yone kadi kakoka ntema pa muanda eu ku mamanyisha bu mudi aa:

“Lelu’eu, Hitler ne Mussolini badi banyanga ditalala pa buloba bujima, bamfumu ba ekleziya wa ku Roma badi babatua nyama ku mikolo mu mudimu wabu wa dibutula budikadidi.”​—Fascisme ou liberté, 1939, dibeji 12.

“Mu bule bua tshikondo tshia miyuki ya bantu, ba-tshikokesha-nkaya badi ne tshipatshila tshia kukokesha anyi kubutula! Kadi, dîyi-dikulu didi Yezu Kristo, Mukalenge muteka kudi Nzambi, utumina buloba bujima mpindieu ndia se: Lekelayi banukokeshe, tshianana nudi nubutudibua.”​—Quand toutes les nations s’uniront sous le Royaume de Dieu, 1961, dibeji dia 23.

“Katshia ku 1945, kupita pa miliyo 25 ya bantu mbafue mu mvita mitue ku 150 ivua mibudike pa buloba.”​—Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 15 Tshisanga 1980, dibeji 6 (Français).

“Matunga pa buloba bujima . . . kaena aditatshisha nansha kakese bua bujitu buawu nansha bua mêyi-makulu a nsombelu mu bukua-matunga. Bua kukumbaja bipatshila biawu, amue a kudiwu adi adiumvua mapeshibue bukenji bua kutumika ne mishindu yonso idi yalengelela bua diakalenga diawu​—kushipa diakamue misumba ya bantu badi kabayi ne pa kudikubila, kushipa muntu ku umue ku umue, kukuata ndeke ne bantu badimu lukola, ditayisha bombe ne bikuabu. . . . Matunga neatungunuke ne kudilekelela mu nsombelu eu wa mukupa ne wa dipanga kukumbaja majitu awu too ne ku tshikondo kayi?”​—Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 15 Luishi 1985, dibeji 4 (Français).

[Kazubu mu dibeji 227]

“Pa nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji”

Bantemu ba Yehowa mbatandule patoke tshidi nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji ne mbasokolole mudi Yehowa mumudiuwule ku mamanyisha bu mudi aa:

“Bamfumu ba matunga ne baludiki ba tshididi badi ku buenzeji bua makole mabi, adi abalombola kabayi mua kutua nkanana ku mvita mikole ya Armagedon.”​—Après Harmaguédon, Dieu établira un monde nouveau, (Kunyima kua Armagedon​—Bulongolodi bupiabupia bua Nzambi), 1954, dibeji dia 8.

“‘Nyama wa luonji,’ mbulamatadi wa bantu udi kayi mufume kudi Nzambi, mmupete bukole, bukokeshi ne nkuasa wa bumfumu kudi Dragon. Nenku, mmuenzejibue bua kutumikila mêyi-maludiki wonso adi Dragon umutumina.”​—Après Harmaguédon, Dieu établira un monde nouveau, 1954, dibeji dia 15.

“Matunga a bende mmatekibue ku bukole ku luseke lua Muluishi munene wa Nzambi, Satana Diabolo.”​—Dipangadika diangata mu mpuilu wa bukua-matunga wa “La victoire divine” (Butshimunyi bua Nzambi), 1973.

[Kazubu mu dibeji 229]

“Mâyi ende akuuma”

Nansha mpindieu, ditua nyama ku mikolo dia ntendelelu mufuanangane ne wa ku Babilone didi dienda diuma, bua kuleja tshienzeka pikala “bakalenge ba kudi dîba dibandila” benze mvita yabu.

“Nkonko ya ditonda mmuenenu mu ditunga dijima mmisokolole ne: bantu 75 pa 100 ba mu bimenga [bia Thaïlande] kabatshiena baya kuteleja miyuki mu ntempelo ya bena Buddha; ku misoko, bantu banyabanya ke badi baya mu ntempelo, batue ku makumi atanu pa lukama patupu.”​—Bangkok Post, wa mu dia 7 Kabitende 1987, dibeji 4.

“Majimbu ajiminyi mu ntendelelu wa taoïzme mu ditunga [dia Chine] muvuaye mutuadijile kukadi bidimu bitue ku binunu bibidi. . . . Bu mudibu kabatshiyi ne majimbu bua kuenza balongi bavule, buobo bine ne bakuabu bavua kumpala kuabu, bansaserdose aba mbadisangane kabatshiyi ne aba badi mua kubapingana pa miaba yabu; pa kuamba bimpe, mbafike ku dimona ne: ntendelelu eu wa taoïzme, bu ditabuja dilongolola, udi wamba kujimina ku ditunga dia Chine.”​—The Atlanta Journal and Constitution, dia 12 Kabitende 1982, dibeji dia 36-A.

“Japon . . . ndimue dia ku matunga mavule pa buloba bujima didi ne ba-misionere benyi bavule batue ku 5 200, kadi . . . mudi bena nkristo bashadile ku muntu 1 pa 100 pa bungi bua bena ditunga buonso. . . . Nsaserdose kampanda franciscain udi utumikamu biangatshile ku 1950, . . . wakitaba ne: ‘matuku a ba-misionere benyi mu ditunga dia Japon akumana kujika.’”​—The Wall Street Journal, wa mu dia 9 Kashipu 1986, dibeji dia 1.

Mu Angleterre, mu bidimu makumi asatu biashadi ebi, “ku ekleziya 16 000 ya Anglicane, bakakanga imue ya kudiyi mitue ku 2 000 bualu kayitshivua yunzulula biibi. Bungi bua badi baya kutendelela mbukepele bikole ne ku matunga adibu bamba se: ng’a bena nkristo, Angleterre ndimue dia ku adi ne bena kuitabuja bungi bukese menemene. . . . [Muepiskopo wa ku Durban] wakamba ne: ‘Katuena mua kuamba kabidi ne: Angleterre nditunga dia bena nkristo to.’”​—The New York Times, mu dia 11 Lumungulu 1987, dibeji A4.

“Kunyima kua dishintakaja mmuenenu mitapuluke mu mêba mavule, Parlema [wa bena Greke] mmupatule lelu’eu mukenji udi upesha mbulamatadi wa ba-socialiste bukenji bua kuangata amue maloba a Ekleziya ortodokse wa ku Greke. . . . Kabidi, mukenji eu udi upesha bena kuitabuja ba-layike bukenji bua kutangila tusumbu tua bafidi ba ngenyi ne komité ya bamfumu badi batumika ne mpetu ya Ekleziya, ya nzubu ya tshilala benyi, ya biapu bia mabue a bikalabu pamue ne ya nzubu ya biro.”​—The New York Times, wa mu dia 4 Tshisanga 1987, dibeji 3.

[Bimfuanyi mu dibeji 222]

Tubakudi tunayi tua kumpala tua tshiji tshia Nzambi tudi tupatuisha bipupu bifuane ebi biakapatuka ku diedibua dia mpungi inayi ya ntuadijilu

[Tshimfuanyi mu dibeji 226]

Kabakudi kitanu kadi kasokolola ne: nkuasa wa bumfumu wa nyama wa luonji mbukokeshi budi Satana mupeshe nyama eu

[Bimfuanyi mu dibeji 231]

Kampanye ka ba-demon kadi kasangisha lelu’eu bamfumu ba pa buloba pa kubalombola​—ku nsombelu mukole, Har–Magedon, kuabakumbanyina malumubuluisha a Yehowa

[Tshimfuanyi mu dibeji 233]

Aba badi bakokeshibue mu lungenyi kudi “kapepa” kanyanguke ka Satana nebanyokibue ku dikumbana dia malumbuluisha makane a Yehowa

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu