CHIHANDE CHAKULINANGULA 22
Twalenuho Kutambukanga “[mu]Jila yaKujila”
“Nakukapwanga jila, . . . [yikiko] Jila yaKujila.”—ISA. 35:8.
MWASO 31 Tambukanga naKalunga
VYUMA NATUSHIMUTWILAa
1-2. Chuma muka chachilemu chize vatelelele kusakula vaYuleya vaze vapwile muMbavilone? (Ezela 1:2-4)
MWANGANA avilikile luvila lwakusokola vaYuleya vaze vapwile muufunge muMbavilone hamyaka 70 mangana vakinduluke kwimbo lyavo kuIsalele. (Tangenu Ezela 1:2-4.) Yehova kaha ikiye ahashile kulingisa chuma kana chisoloke. Mwomwo ika tunahanjikila ngocho? Mwomwo vaMbavilone kakavulu kavasokwelenga vandungo javoko. (Isa. 14:4, 17) Oloze Mbavilone vayinongesele, kaha muka-kuyula wamuhya etavishile vaYuleya kufuma mulifuchi kana. Echi chalingishile vaYuleya vosena, chikumanyi mitwe yajitanga vasakule kufuma muMbavilone chipwe kusala. Kachapwile chachashi kusakula vyakulinga hachihande kanako. Mwomwo ika?
2 Vavavulu pamo vapwile tushinakaji, ngocho chavakaluhwilile kutambuka ungeji wausuku. Kaha nawa hakuwana nge vaYuleya vamwe vasemukililile muMbavilone ngocho likiko kaha lifuchi vatachikijile kupwa nge limbo lyavo. Vamwene ngwavo lifuchi lyaIsalele lyapwile kaha lifuchi lyavakakuluka javo. VaYuleya vamwe pamo vapwile chikuma naluheto muMbavilone ngocho pamo chavakaluhwilile kuseza jizuvo javo jamwaza chipwe kusekasana chavo nakuya nakutwama mulifuchi lize kavatachikijile kanawako.
3. Chuma muka chamwaza chize vatelelele kutalilila vaYuleya vakushishika vaze vasakwile kukinduluka kuIsalele?
3 VaYuleya vakushishika vatachikijile ngwavo vyuma navakalivwisa kuwaha nge vanakinduluka kuIsalele, vyavivulu kuhambakana vize navaseza. Chuma chachilemu havyuma kana shina kulemesa Kalunga. MuMbavilone mwapwile jitembele 50 jakulemesela tulunga vamakuli, oloze kamwapwile tembele yakulemesela Yehovako. Kamwapwile lijiko lyakulumbila haze vaIsalele vatelelele kuhanyina vimuna vakuvatula kweseka naJishimbi vahanyine Moseko, kaha nawa kakwapwile vapilishitu vakulongesa kanawa vaze vatelelele kulumbanga wana kanako. Chuma chikwavo nawa shina vatu jaYehova vapwile vavandende hakuvesekesa kuli vaze valemeselenga tulunga vamakuli, vaze nawa kavavumbikilenga jishimbi jaYehovako. Shikaho vaYuleya vakushishika vavavulu vapwile nakutalilila kukinduluka kwimbo lyavo kuze navakakindulwisa kulemesa chamuchano.
4. Uno Yehova afwelelesele vaYuleya vaze vasakwile kukinduluka kuIsalele ngwenyi mwakavakafwa ngachilihi?
4 Ungeji waukalu wakufuma kuMbavilone nakuya kuIsalele wapwile wakutambuka tukweji vawana, oloze Yehova avafwelelesele ngwenyi kala vyuma vize vyatelelele kuvahonesa kukinduluka mwakavifumisako. Isaya asonekele ngwenyi: “Wahisenu jila yaYehova. Ololenu jila yayinene yaKalunga ketu mulikundu. . . . Vihela vyamilundu milundu vavisalamise, vihela vyamihanga mihanga vavishikunune vipwenga nge vyana.” (Isa. 40:3, 4) Achishinganyekenu muchinema chamulikundu muli jila yakusalama. Vatu navalivwisa kuwaha kutambukamo. Nachipwa chachashi kutambuka mujila yakwoloka kuhambakana mujila yajipili, natuumbu navinema. Kaha nawa vatu navaheta washi.
5. Uno jila yachifwanyisa yakufuma kuMbavilone nakuya kuIsalele vayivulukile ngwavo ika?
5 Makumbi ano, jijila vajitachikijila hamajina chipwe jinambala. Najila yachifwanyisa yize asonekele Isaya yapwile nalijina. Asonekele ngwenyi: “Nakukapwanga jila, jila kana navakayivulukanga ngwavo Jila yaKujila. Vatu vavapi kaveshi kukahitamoko.” (Isa. 35:8) Uno lushiko kana lwakafwile ngachilihi vaIsalele? Kaha nalutukafwa ngachilihi etu makumbi ano?
“JILA YAKUJILA” YAKUSHIKULU NAYAMAKUMBI ANO
6. Mwomwo ika jila kana vayivulukilile ngwavo yajila?
6 Ocho kuwaha kana jila kuyivuluka ngwavo “Jila yaKujila.” Mwomwo ika jila kana vayivulukilile ngwavo yajila? Eyi jila kavatelelele kuyitambuka ‘kuvatu vavapi,’ kulumbununa vaYuleya vaze valingilenga ujila, nakulemesa makombelo najishili jeka jajineneko. Shikaho vaYuleya vaze vasakwile kukinduluka vatelelele kupwa “vatu vajila” kuli Kalunga. (Lushi. 7:6) Chipwe ngocho, navaze vene vafumine muMbavilone kwapwile vyuma vimwe vatelelele kwalumunako mangana vevwise Yehova kuwaha.
7. Vyuma muka vatelelele kwalumunako vaYuleya vamwe? Hanenu chakutalilaho.
7 Ngana muze twavulukanga hakavanga, vaYuleya vavavulu vasemukilile muMbavilone, kaha pamo vavavulu vashinganyekelenga nakumona vyuma ngana muze vavimwenenga vaka-Mbavilone. Omu mwahichile myaka yayivulu kufuma haze vaYuleya vakindulukile kuIsalele, Ezela evwile ngwavo vaYuleya vamwe vambachilenga mapwevo vaze valemeselenga tulunga vamakuli. (Kulo. 34:15, 16; Ezela 9:1, 2) Kutwala muze, Nguvulu Nehemiya alikomokelele hakwivwa ngwavo vana vaze vasemukilile muIsalele kavatachikijile lilimi lyavaYuleyako. (Lushi. 6:6, 7; Nehe. 13:23, 24) Uno ava vana kachi vahashile ngachilihi kuzanga Yehova nakumulemesa chakuzeneka kutachikiza chiHepeleu, lilimi lize vazachishile hakusoneka Mazu aKalunga? (Ezela 10:3, 44) Shikaho, kwapwile vyuma vyavilemu vatelelele kwalumunako vaze vaYuleya, oloze chatelele kupwa chachashi mwomwo vapwile muIsalele muze kulemesa chamuchano vapwile nakuchikindulwisa chindende chindende.—Nehe. 8:8, 9.
Kufuma vene mu 1919 C.E., vatu vavavulu, malunga, namapwevo, navanyike, vanafumunga muMbavilone Yayinene nakuputuka kutambuka “[mu]Jila yaKujila” (Talenu palangalafu 8)
8. Mwomwo ika natushimutwilila havyuma vize vyasolokele kushikulu? (Talenu muvwimbimbi wahalipapilo lyahelu.)
8 Vatu vamwe vanahase kushinganyeka ngwavo, ‘Mijimbu kana yamwaza, oloze kutala vyuma vize vyasolokele lyehi kuli vaYuleya kushikulu vinahase kupwa vyanganyo kuli etu makumbi ano tahi?’ Eyo, mwomwo nayetu tuli nakutambuka “[mu]Jila yaKujila” yachifwanyisa. Shikaho, numba twapwa vakuwavisa chipwe “mikoko veka,” twatela kutwalaho kutambuka “[mu]Jila yaKujila” yize yili nakutukafwa tupwenga mupalachise yakushipilitu nakututetekela kuvyuma naukatulingila Wangana.b (Yowa. 10:16) Kufuma vene mu 1919 C.E., jimiliyoni javatu, malunga namapwevo navanyike vanafumunga muMbavilone Yayinene, kulumbununa kwitava chamakuli chamukaye kosena nakuputuka kutambuka mujila yachifwanyisa. Pamo nayenu muli hamukana wavatu kana. Numba tuhu munahichi lyehi myaka 100 kufuma haze vasokolwele jila kana, olozenyi mulimo wakuyiwahisa waputukile lyehi myaka yayivulu kunyima.
KUWAHISA JILA
9. Uno chisoneka chaIsaya 57:14 chasolola ngachilihi omwo vawahishililemo “Jila yaKujila”?
9 Yehova awahishile vyuma mangana vaYuleya vaze vafumine muMbavilone vatambuke mujila yakuhona vimbunji. (Tangenu Isaya 57:14.) Nyi ngachilihi “Jila yaKujila” yamakumbi ano? Hamakulukaji amyaka shimbu kanda mwaka wa 1919, Yehova azachishilenga malunga vakushishika mangana vawahise jila yize nayikafwa vatu vafume muMbavilone Yayinene. (Esekesenuko Isaya 40:3.) Vazachile nangolo hakuwahisa jila yakushipilitu yize nayikafwa vatu vamwaza michima vafume muMbavilone Yayinene nakwingila mupalachise yakushipilitu muze vakindulwisa kulemesa chamuchano. Uno vyuma muka vyasakiwile hakuwahisa eyi jila? Tutalenu vyuma vimwe vyalingiwile hakuwahisa jila kana.
Hamakulukaji amyaka, malunga vakushishika vawahishile jila yize nayikafwa vatu vafume muMbavilone Yayinene (Talenu palangalafu 10-11)
10-11. Uno kupulita jiMbimbiliya nakujalumuna chinatanjisa ngachilihi chinyingi chamuMbimbiliya? (Talenu nawa muvwimbimbi.)
10 Kupulita. Mbimbiliya vapwilenga nakulinga yakukopolola namavoko kuheta kafwe namumwaka wa 1450. Mulimo kana wambachilenga lwola lwalusuku, kaha jiMbimbiliya kana kajavulilengako, ngocho japwilenga jandando yayinene. Oloze omu vatungile makina akupulitila, chapwilenga jino chachashi kutunga jiMbimbiliya jajivulu nakujipangila kuvatu.
11 Kwalumuna. Hamyaka yayivulu, Mbimbiliya yapwilenga chikumanyi mulilimi lyaLatin lize vevwishishilenga kaha vatu vakutanga chikuma. Oloze omu waputukile mulimo wakupulita, vatu vaze vevwilenga woma Kalunga vaputukile jino kuzata chikuma mulimo wakwalumuna Mbimbiliya mumalimi aze vahanjikilenga vatu. Vatu vahashilenga jino kumona numba nge vyuma vavanangwilenga kuli vatwamina vamukwitava vikiko yahanjika Mbimbiliya nyi chiku.
Malunga vakushishika vawahishile jila yize nayikafwa vatu vafume muMbavilone Yayinene (Talenu palangalafu 12-14)c
12-13. Hanenu chakutalilaho chakusolola omwo vaka-kulinangula Mbimbiliya vamulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 19 vaputukile kusopolola kunangula chamukwitava chamakuli.
12 Vinoma vyakuzachisa hakulinangula Mbimbiliya. Vaka-kulinangula Mbimbiliya vakwipangweji vanganyalilenga chikuma kuvyuma vatangilenga muMazu aKalunga. Valwezelengako vakwavo vyuma vawanyinenga, ngocho chalingishile vatwamina vamukwitava vapihilile. Chakutalilaho, mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 19, vatu vaze vazangile muchano vaputukile kupangila jitalakiti jize jasopolwelenga kunangula chamakuli chamujichachi.
13 Kuheta kafwe mu 1835 mutu umwe uze evwilenga Kalunga woma, walijina lyaHenry Grew asonekele talakiti yize yapwile nakuhanjika hachuma cheji kusolokanga kuli mutu nge nafu. Mutalakiti kana asonekelemo unjiho wamuVisoneka wakusolola nge Kalunga ikiye eji kuhananga mwono wakuzeneka kufwa, oloze kawapwa wakusemuka nawo ngana muze vanangwilenga mujichachi jajivuluko. Mu 1837 muka-kunangula wamukwitava George Storrs awanyine talakiti kana omu apwile mumasuhwa. Ayitangile, kaha akunyukile ngwenyi nawane muchano waulemu. Ashinganyekele kulwezako vakwavo vyuma alinangwile. Mu 1842 ahanjikile vihande vize vyapwile namutwe wakwamba ngwavo, “An Inquiry—Are the Wicked Immortal?” Vyuma asonekele George Storrs vyakafwile mukweze umwe walijina lyaCharles Taze Russell.
14. Uno ndumbwetu Russell navakwavo vanganyalile ngachilihi kumulimo wakuwahisa jila yakushipilitu uze waputukile lyehi? (Talenu nawa muvwimbimbi.)
14 Uno ndumbwetu Russell navakwavo vanganyalile ngachilihi kumulimo wakuwahisa jila yakushipilitu uze waputukile lyehi? Omu valinangwilenga, vakekeselenga najindikishonali najikokondasi najiMbimbiliya jakulisezaseza, vyuma vize vawahishile kuvatu veka shimbu kanda vakiko. Vanganyalile nawa kuvyuma ahehwojwele Henry Grew, naGeorge Storrs naveka. Ndumbwetu Russell navakwavo nawa vakundwijile mulimo wakuwahisa jila yakushipilitu hakulovola mikanda yayivulu najitalakiti jajivulu jize jahanjikilenga havihande vyamuMbimbiliya.
15. Vyuma muka vyavilemu vyalingiwile mu 1919?
15 Mu 1919, Mbavilone Yayinene kayapwile cheka nangolo havatu jaKalungako. Mumwaka kana “ndungo wakushishika wakuzangama” aputukile kuzata mangana akafwe vatu vamwaza michima vaputuke kutambuka “[mu]Jila yaKujila.” (Mateu 24:45-47) Mulimo wakuwahisa jila uze vazachile shimbu kanda lwola lwaRussell, wakafwile vatu vaze vaputukile kutambuka mujila kana valinangule hali Yehova navyuma ajina. (Vishi. 4:18) Chavakafwilenga nawa vahase kukavangiza jishimbi jaYehova. Yehova katonda ngwenyi kuvanga vatu jenyi valumuke halwola lwolumweko. Oloze natomesanga vatu jenyi chindende chindende. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “Yehova Natomesanga Vatu Jenyi Chindende Chindende.”) Natukawahilila omu natukevwisanga Kalunga ketu kuwaha muvyuma vyosena.—Kolo. 1:10.
“JILA YAKUJILA” KANDA VAYISOKE
16. Mulimo muka wakuwahisa “Jila yaKujila” uze unapungako kufuma vene mu 1919? (Isaya 48:17; 60:17)
16 Jijila josena jasakiwa kujiwahisa lwola lwosena. Kufuma vene mu 1919, mulimo wakuwahisa “Jila yaKujila” unatwalengaho lika mangana chipwenga chachashi vatu vavavulu kuseza Mbavilone Yayinene. Ndungo wakushishika aputukile kuzata, kaha kuheta mu 1921 valowele mukanda uze wakafwilenga vatu vavahya valinangule muchano wamuMbimbiliya. Mukanda kana shina The Harp of God (Kalyalya kaKalunga), kaha vapangililile jikope jakukokela kujimiliyoni 6 mumalimi 36, ngocho wakafwile vavavulu valinangule muchano. Kaha mukalinwomu ngana, tuli namukanda wamwaza wauhya waLivwise Kuwaha Kuyoya Haya Myaka uze tuli nakuzachisa hakutetekela vilongesa vyaMbimbiliya. Kufuma vene haze aputukile makumbi akukuminyina, Yehova nazachisanga liuka lyenyi mangana lituhane kulya chakushipilitu chitukafwe tutwaleho kutambuka “[mu]Jila yaKujila.”—Tangenu Isaya 48:17; 60:17.
17-18. Uno eyi “Jila yaKujila” yili nakututwala kulihi?
17 Tunahase kuhanjika ngwetu, nge mutu netavila kulinangula Mbimbiliya kaha ali nakutokwa chakuputuka kutambuka “[mu]Jila yaKujila.” Vamwe veji kutambukanga mujila kana chindende kaha nakufumamo. Kaha veka vafwila kutwalaho lika kutambuka mujila kana palanga nomu navakaheta okwo vali nakuya. Uno vali nakuya kulihi?
18 Vaze vatalilila kukayoyela mwilu, “Jila yaKujila” nayikavatwala “[ku]palachise yaKalunga” yamwilu. (Kuso. 2:7) Kaha vaze vatalilila kukayoyela hano hamavu, jila kana nayikavatwala kukupwa vakukupuka hakukuma chamyaka 1,000. Nge muli nakutambuka mujila kana oholyapwa, kaha kanda kutala kunyimako. Oloze twalenuho kutambukamo swi namukaye kakahya. Tuli nakumilomba ngwetu mutambuke kanawa mwane.
MWASO 24 Twayenu kuPili yaYehova
a Yehova avulukile jila yachifwanyisa yakufuma kuMbavilone nakuya kuIsalele ngwenyi “Jila yaKujila.” Uno Yehova natomeselanga vatu jenyi jila mumyaka yino tahi? Eyo. Kufuma vene mu 1919 C.E., vatu vavavulu vanafumunga muMbavilone Yayinene nakuputuka kutambuka “[mu]Jila yaKujila.” Tuvosena twatela kutambuka mujila kana palanga nomu natukaheta okwo tuli nakuya.
b Talenu mukanda waIsaiah’s Prophecy—Light for All Mankind II, lifwo 56-57.
c MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Ndumbwetu Russell navakwavo vazachishile vinoma vyakuzachisa hakulinangula Mbimbiliya vize vawahishile kuvatu veka shimbu kanda vakiko.