Bug Muma Namba 39—Malaki
Jandiko: Malaki
Kama Nondike: Jerusalem
Ne Otiek Ndike: Bang’ 443 K.N.P.
MALAKI ne en ng’a? Onge gima ondiki kata achiel mawuoyo kuom wach anyuolane kata kit ngimane. Kata kamano, kaluwore gi chal mar weche mokoro motiyo godo e bugni, nenore maler kendo ratiro ni ne en gi kinda ahinya e chiwruok mare ne Jehova Nyasaye, ka omiyo nying’ koda lamo mar Nyasaye obed maduong’, kendo ni ne owinjo marach ahinya gi jogo ma wacho ni tiyo ne Nyasaye to kare tiyo mana ne gin giwegi. Nying’ Jehova oti godo nyadi 48 e sula duto ang’wen mag weche mokorgi.
2 Nying’ Malaki e dho-Hibrania en Mal·ʼa·khiʹ, matiende nyalo bedo “Jaotena.” Ndiko mag Dho-Hibrania, loko mar Septuagint, kaachiel gi oboke duto mochanie buge manie Muma, giduto giketo bug Malaki mogik tung’ kuom jonabi 12 ma ji thoro luongo ni jonabi matindo. Kaluwore gi paro mag jobura miluongo ni Sunagogi Maduong’, Malaki ne odak bang’ Haggai kod Zekaria kendo ne odak e tieng’ achiel gi Nehemia.
3 Weche mokorgi nondiki e kinde mage? Ne gin kinde mag jatelo moro moket gi ruoth, manyiso ni ne en kinde ma noduokie Jo-Yahudi e dala mar Jerusalem bang’ ka Juda osedong’ gunda kuom higini 70. (Mal. 1:8) To ne en jatelo mane? Nikech iwuoyo kuom tije mag hekalu to ok mul wach gero hekalu, nyaka bedni ne en bang’ Jatelo miluongo ni Zerubbabel, ma ne oyudo ni e telo e kinde ma ne otiek gero hekalu. Nitie mana jatelo moro achiel kende mar kindeni miluongo nyinge ei Ndiko, to mano en Nehemia. Be weche mokorgi opimore kod kinde mag Nehemia? Onge gima ondiki e bug Malaki mawuoyo kuom wach gero Jerusalem manyien kod ohinga mage, to mano nyiso ni Malaki ok wuo kuom higini ma Nehemia ne ochakoe bedo kaka jatelo. Kata kamano, iwuoyo ahinya kuom kaka jodolo ne tiyo tijegi e yo ma ok ber, manyiso ni Malaki ne koro wechege e kinde ma Nehemia ne oduogo mar ariyo e Jerusalem bang’ kane Artashashta oseluonge Babulon e higa mar 443 Ka Ndalowa Podi, e higa mar 32 mar Artashashta e loch. (Mal. 2:1; Neh. 13:6) Ndiko moko matiyo gi weche machalre e bug Malaki koda mar Nehemia, nyiso ni weche mokorgo wuoyo kuom kindeno.—Mal. 2:4-8, 11, 12—Neh. 13:11, 15, 23-26; Mal. 3:8-10—Neh. 13:10-12.
4 Jo-Yahudi osebedo ka oyie gi bug Malaki kaka buk madier. Wechene ma oti godo e Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo, ma ng’enygi lero kaka wechege ne ochopo, nyiso ni bug Malaki ne ondiki kuom much Nyasaye, kendo en achiel kuom Ndiko maler mag Dho-Hibrania ma kanyakla mar Jokristo ne oyie godo.—Mal. 1:2, 3—Rumi 9:13; Mal. 3:1—Math. 11:10 kod Luka 1:76 kod Luka 7:27; Mal. 4:5, 6—Math. 11:14 kod Math. 17:10-13, Mari. 9:11-13 kod Luka 1:17.
5 Weche ma Malaki nokoro nyiso ni kinda gi siso mar lamo ma ne jonabi Haggai kod Zekaria oyudo osejiwogo ji, koro ne oserumo e kinde mag gero hekalu kendo. Jodolo ne koro osebedo joma ok odewo, jong’ayi, kendo ma kawore kaka joma kare e wang’gi giwegi. Tije mag hekalu ne osebedo mana kaka tugo. Pok mar achiel e wi apar kod chiwo mamoko ne oyudo osedok chien nikech paro mar ni Nyasaye koro ne ok odewo Israel. Gik ma ne igeno ni Zerubbabel ne dhi timo ne podi ok otimore, kendo mopogore gi geno ma jomoko ne nigodo, Mesia ne podi ok obiro. Winjruok e kind Jo-Yahudi gi Nyasaye ne odok chien ahinya. Ang’o ma ne nyalo jiwogi kendo chiwo nigi geno? Ne inyalo konyogi nade mondo gibed gi ng’eyo kuom chalgi adier mondo ochiewgi gichak luwo ngima makare? Weche ma Malaki ne okoro ne ochiwo dwoko.
6 Yo ma Malaki ndiko godo en yo moriere tir kendo manyiso ni wechego pek. Mokwongo otiyo gi penjo kuom wach moro, kae to kendo ochiwo dwoko ne weche akwede mag jogo ma owuoyo godo. Gikone, omedo jiwo mana penjoge ma ne okwongo penjo. Timo kamano medo jiwo e yo maler paro ma ne otemo chiwo. Moloyo tiyo gi weche mag ng’awruok, otiyo gi weche motegno e yo ma kwedo paro ma ok owinjore.
GIMOMIYO BUGNI KONYO
13 Bug Malaki konyo ji e winjo tiend puonj ma ok lokre mag Jehova Nyasaye, kaachiel gi herane mang’won. Bugno chako gi jiwo hera maduong’ ma Jehova ni godo kuom oganda mare “Jakobo.” Ne owacho maler ne yawuot Jakobo niya: “An Jehova ok alokora.” Kata obedo ni richogi ne ng’eny miwuoro, ne oikore mar dok irgi kane gidwaro dwogo ire. Mano kaka Nyasaye nigi ng’wono miwuoro! (Mal. 1:2; 3:6, 7; Rumi 11:28; Wuok 34:6, 7) Kokalo kuom Malaki, Jehova ne ojiwo ni dho jadolo “onego orit rieko.” Jogo duto ma omi migawo mar puonjo Wach Nyasaye onego oket wachni e pachgi, mondo gine ni gipuonjo ji rieko kod wach makare. (Mal. 2:7; Fili. 1:9-11; pim kod Jakobo 3:1.) Jehova mon gi joma wuondore, matemo wacho ni “ng’ato ka ng’ato matimo marach ober e wang’ Jehova, kendo omor kodgi.” Ng’ato ang’ata ok onego opar ni onyalo wuondo Jehova kotiyo gi chiwo mage ne Ruoth maduong’ni. (Mal. 2:17; 1:14; Kolo. 3:23, 24) Jehova biro bedo janeno maruyore ne jogo duto ma ketho chikene koda puonj mage makare; onge ng’at manyalo timo richo ma otonygo. Jehova biro ng’ado negi bura. (Mal. 3:5; Hibr. 10:30, 31) Jo makare nyalo bedo gadier chuth ni Jehova biro paro timbegi ma kendo ogwedhgi. Onego giluw Chik Musa, mana kaka Yesu ne otimo, nimar chikego oting’o weche mang’eny ma chopo kuom Yesu.—Mal. 3:16; 4:4; Luka 24:44, 45.
14 Kaka buk mogik e Ndiko mag Dho-Hibrania, Malaki wuoyo kanyiso gik ma ne dhi timore kuom wach biro Mesia, kendo birone higini mokalo mia ang’wen bang’e, ema ne omiyo ondiki Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo. Mana kaka ondiki e Malaki 3:1, Jehova mar ogendini nowacho kama: “Neuru, aoro jaotena, mi noik yo e nyima.” Kotelne gi roho mar Nyasaye, jaduong’ Zekaria ne onyiso ni wachno ne ochopo e wuode ma Johana Jabatiso. (Luka 1:76) Yesu Kristo ne ojiwo adiera mar wachni kane owacho e kindeno niya: “Pok owuok ng’a maduong’ moloyo Johana Jabatiso; to ng’a matin mogik e pinyruodh polo e ma oloye gi duong’.” Ne oyudo oor Johana mana kaka Malaki ne okoro, mondo ‘olos yo,’ ma miyo ne ok en achiel kuom jogo ma Yesu bang’e ne otimo godo singruok mar Pinyruoth.—Math. 11:7-12; Luka 7:27, 28; 22:28-30.
15 Kendo, e Malaki 4:5, 6, Jehova ne osingo kama: “Neuru, anaornu Elija janabi.” Kare ‘Elijani’ ne en ng’a? Yesu kaachiel gi malaika ma ne ofwenyore ne Zekaria ne nyiso ni wechegi ne ochopo kuom Johana Jabatiso, ka ginyiso ni en ema “nolos duto obed manyien kendo,” mondo “olos ni Ruoth oganda moikore” rwako Mesia. Kata kamano, Malaki wacho bende ni “Elija” e jal ma ne dhi biro “ka ndalo maduong’ kendo malich mar Jehova pok ochopo,” manyiso ni wachno en gima biro chopo bang’e, e odiechieng’ bura.—Math. 17:11; Luka 1:17; Math. 11:14; Mari. 9:12.
16 Ka orito ahinya odiechieng’no, Jehova mar ogendini wacho ni: “Nikech nyaka a kor wuok chieng’ nyaka chopi kor podhone nyinga oyudo duong’ e kind Ogendini. . . . to an ruoth maduong’, kendo nyinga lich e kind Ogendini.” Kaka mano en wach makelo luoro! Nimar ‘odiechieng’no noliel ka mach mabebni, mi josunga duto, gi jogo duto matimo gik ma mono, nobedi ka osik tiang’.’ Kata kamano, jogo ma luoro nying’ Jehova nigi mor nimar “wang’ chieng’ makare nowuognu, gi ngima e bwombe.” Wachni jiwo ahinya kinde mag mor ma oganda dhano ma luwo chik Jehova, ibiro thiedho chuth e chuny, e paro, e del koda e winjruokgi gi Nyasaye. (Fwe. 21:3, 4) Kowuoyo kuom kindeno maber ahinya mar gweth, Malaki jiwowa mondo wabed joma golo chiwo gi chunywa duto ka wakelogi e od Jehova: “Temauru koro e ma, Jehova mar ogendini owacho, une ka ok nayawnu dirishini mag polo, kendo olonu gweth, ma kinde ok nobedie munyalo yiego.”—Mal. 1:11, 14; 4:1, 2; 3:10.
17 Ka omedo dhi nyime gi chiwo siem kuom ‘chwado piny gi kwet,’ buk mogikni kuom buge mag Jonabi chiwo geno koda mor kaluwore gi wach ma Jehova wachone joge: “Ogendini duto noluongu johawi: nikech unubed piny mamor, Jehova mar ogendini owacho.”—4:6; 3:12.