Bug Muma Namba 40​—Mathayo

Jandiko: Mathayo

Ne Ondike: Palestina

Ne Otiek Ndike: Chiegni 41 E.N.

Kinde Miwuoyoe: 2 K.N.P.–33 E.N.

CHAKRE kinde ng’anjo ma ne otimore e Eden, Jehova osechiwo ne dhano singo makelo hoch ni obiro waro ji duto mohero tim makare kokalo kuom Kodhi mar “dhako” mare. Dwarone ne en ni mondo Kodhini kata Mesia owuog e oganda Israel. Kaka higini mang’eny ne medo kalo, Jehova ne omiyo jondiko mokudhi gi much Nyasaye ma ne gin Jo-Hibrania mondo ondik weche mokor mang’eny manyiso ni Kodhino ne dhi bedo Jaloch e Pinyruodh Nyasaye, kendo ni ne obiro miyo nying Jehova bedo maler, kogolo richo duto mosewachi kuom nyingno nyaka chieng’. Weche mang’eny ne ochiw kokalo kuom jonabigi mawuoyo kuom jali ma ne dhi nyiso ni Jehova ema nigi ratiro mar locho, kendo jali ne dhi gonyo ji kuom luoro, sand, richo koda tho. Kane osetiek Ndiko mag Dho-Hibrania, ne oyudo ka Jo-Yahudi ne nigi geno motegno kuom Mesia.

² Kinde nogono, kit piny ne lokore. Nyasaye noseiko ogendini ne biro mar Mesia, kendo ne gin kinde maber mar lando wachno e piny mangima. Grik, ma ne en sirkal mar abich bedo gi teko e piny mangima, ne osechiwo dhok achiel ma ne itiyogodo gi ogendini. Rumi, sirkal mar auchiel ma ne obedo gi teko e piny mangima, ne oriwo pinje ma ne nie bwo lochne mobedo pinyruoth achiel kendo ne opayo nderini matudo kuonde duto e pinyruodhno. Jo-Yahudi mang’eny ne okere kuonde duto e pinyruodhno, mi ne omiyo jo mamoko ong’eyo geno mar Jo-Yahudi kuom biro mar ng’at ma ne dhi bedo Mesia. To koro, higini mokalo 4,000 bang’ singo ma ne ochiw e Eden, Mesia ne ochopo! Kodhi ma ne osingi kendo ma ne osebedo kirito kuom higini mang’eny ne obiro! Gik madongo moloyo nyaka a chakruok dhano ne ochako timore ka Mesia ne ochako timo dwaro mar Wuon mare e pinyka.

³ Kinde nochopo kendo mar ndiko weche ma okudhi gi much Nyasaye manyiso gik madongo ma ne timoregi. Roho mar Jehova ne otelone ji ang’wen moluoro Nyasaye mondo ng’ato ka ng’ato ondik yore weche machiwo neno mar ji ang’wen ni Yesu ema ne en Mesia, Kodhi ma ne osingi kendo Ruoth, ka gichiwo weche kuom ngimane, tichne mar lendo, tho koda chier mare. Weche ma ne gindikogi iluongo ni Injili, tiend wach ni “injili,” en “wach maber.” Kata obedo ni weche manie injili ang’wen-gi chalre, ok en mana nwoyo weche manie injili machielo. Injili adek mokwongo ihinyo luongo ni “paro machalre” nikech gitiyo gi paro machalre e nyiso ngima mar Yesu e pinyka. Kata kamano, ng’ato ka ng’ato e kind jondiko ang’wen-go ma gin Mathayo, Mariko, Luka, kod Johana, chiwo sigande owuon kuom Kristo. Ng’ato ka ng’ato kuomgi nigi wi wach mowuoyoe kod gimomiyo, kit jandiko nenore e sigana mondiko, kendo oketo e paro joma ondikonegi. Kaka wamedo nono weche ma ne gindiko e kaka wamedo neno pogruok mantie kuomgi, kendo ni buge ang’wen-gi mag Muma mokudhi gi much Nyasaye, loso wach achiel mochung’ kar kende, mawinjore kendo matudore gi machielo kuom wuoyo e wi ngima Yesu Kristo.

⁴ Mathayo ema ne okwongo ndiko wach maberni e wi Kristo. Nying Mathayo nyalo bedo yo machuok mar luongo “Mattithiah,” e dho-Hibrania, tiende ni “Mich mar Jehova.” Ne en achiel kuom joote 12 ma ne Yesu oyiero. E kinde duto ma ne Ruoth wuotho e piny duto mar Palestina kolendo kendo kopuonjo e wi Pinyruodh Nyasaye, Mathayo ne en osiep Yesu man machiegni ahinya. Kane pok obedo japuonjre Yesu, Mathayo ne en jasol osuru, tich ma Jo-Yahudi nochayo ahinya, nikech tijno ne paronegi pile ni ne gin e bwo loch mar pinyruodh Rumi. Mathayo bende ne iluongo ni Lawi, kendo ne en wuod Alfayo. Ne oyie luwo Yesu mapiyo kane Yesu ogwele.​—Math. 9:9; Mari. 2:14; Luka 5:27-32.

⁵ Kata obedo ni Injili ma iwacho ni Mathayo ne ondiko ok nyis ni en ema ne ondike, weche josomo machon ma ne timo nonro kuom kanisa, siro ni Mathayo e jandiko. Nyalo bedo ni onge buk moro amora machon maloyo mar Mathayo ma jandikone fwenyore e yo maler kendo ji mang’eny riwo wachno lwedo. Chakre higini machon mag ng’at miluongo ni Papias Ja-Hierapolis (e kind higini mag 100 kod 200 E Ndalowa) ka dhi nyime, wan kod joneno mang’eny machon manyiso ni kuom adier Mathayo ne ondiko Injilini kendo ni bugno owinjore bedo e Wach Nyasaye. Bug McClintock and Strong’s Cyclopedia wacho ni: “Justin Martyr nwoyo weche manie bug Mathayo, jandiko mar barua ne Diognetus bende ne otimo kamano (ne bug Otto miluongo ni Justin Martyr, vol. ii), Hegesippus, Irenæus, Tatian, Athenagoras, Theophilus, Clement, Tertullian, kod Origen, giduto bende ne gitimo kamano. Weche ma ginwoyogo kaachiel kod yo ma ginwoyogigo, yo ma ginyisogo ni gin gi adiera kuom gima giwacho, kendo bedo ni ok ginyis kiawa moro amora, magi duto nyiso ni bug Mathayo ma wan-go sani ok ne olokore apoya.”a Bedoni Mathayo ne en jaote, wach manyiso ni ne en gi roho mar Nyasaye, miyo wabedo gadier ni buk ma ne ondiko ne en adier.

⁶ Mathayo ne ondiko weche manie bugni e piny Palestina. Higa wuon ok ong’ere, kata kamano, weche mayudore e giko oboke moko machon mondikie bug Mathayo wacho ni ne ondik bugno e higa mar 41 E Ndalowa (obokego duto ondiki bang’ higini mag 900 E Ndalowa). Nitie gik manyiso ni Mathayo ne okwongo ndiko Injili mare e dho-Hibrania ma ne iwacho gi ji mang’eny e kindeno, ae bang’e to oloke e dho-Grik. E buk ma ne Jerome ondiko miluongo ni De viris inlustribus (Kuom Joma Nigi Huma), sula mar 3, wacho ni: “Mathayo, ma bende iluongo ni Lawi, ma ne oweyo bedo jasol osuru mobedo jaote, mokwongo ne ondiko Injili mar Kristo e piny Judea e dho-Hibrania kotiyo gi nyukta mag dho-Hibrania mondo okony jogo ma ne oseter nyangu ma ne oseyie wach.”b Jerome medo wacho ni Injili mar dho-Hibraniano ne nitie e ndalone e buge ma ne Pamphilus ne ochoko e Kaisaria (Jerome nodak e kind higini mag 300 kod 400 E Ndalowa).

⁷ E chak higini mag 200, Eusebius ne onwoyo weche ma Origen ne ondiko mawuoyo kuom Injili kowacho ni, “mokwongo ne ondiki . . . mar Mathayo, . . . ne ondike ne Jo-Yahudi ma ne oyie, ka ondike e dho-Hibrania.”c Gima nyiso ni ne ondike kiketo Jo-Yahudi e paro en ni ne ochano anyuola mar Yesu chakre gi Ibrahim, kendo kaka otiyo gi weche manie Ndiko mag Dho-Hibrania, mawuoyo kuom biro mar Mesia. En gima owinjore yie ni Mathayo ne otiyo gi nying Nyasaye ma en Jehova kondike gi nyukta ang’wen mag dho-Hibrania (Tetragrammaton) kane onwoyo weche moko e Ndiko mag Dho-Hibrania ma ne oting’o nyingno. Mano e gima omiyo bug Mathayo e Muma mar New World Translation oting’o nying Jehova nyadi 18, mana kaka bug Mathayo ma ne okwong goyo gi F. Delitzsch e dho-Hibrania e higini mag 1800 timo. Mathayo nyaka bedi ni ne okawo nying Nyasaye mana kaka Yesu ne timo, kendo luoro ma Jo-Yahudi ne nigo kuom tiyo gi nyingno ne ok nyal mone tiyo kode.​—Math. 6:9; Joha. 17:6, 26.

⁸ Nikech mokwongo Mathayo ne en jasol osuru, en gima owinjore ni ne onyalo onyiso e yo maler weche mag pesa, kwan, kod nengo. (Math. 17:27; 26:15; 27:3) Ne en gi chuny mar nyiso erokamano ahinya kuom ng’wono mar Nyasaye ma ne omiye thuolo kaka jasol osuru ma ji ochayo, mondo obed jaland wach maber kendo osiep Yesu man machiegni. Kuom mano, wanwang’o ni kuom jondik Injili, Mathayo kende ema nyiso kaka Yesu ne ojiwo nyadinwoya ni, bedo gi ng’wono dwarore e wi chiwo misengini. (9:9-13; 12:7; 18:21-35) Mathayo ne oyudo jip ahinya kuom ng’wono mar Jehova ma ok wawinjore yudo, kendo mano nomiyo ondiko moko kuom weche mahoyo chuny ahinya ma ne Yesu owacho: “Biuru ira, un duto mujony kendo mugangoru mapek, to anamiu yueyo. Rwakuru lota kuomu, kendo puonjreuru kuoma, nikech amuol, kendo adembora e chuny, to unubed gi kuwe e chunyu. Nikech lota yom, kendo ting’na yot.” (11:28-30) Mano kaka weche mamuolgi ne hoyo chuny jasol osuru machonni, ma ne nyaka bedni ogandane ne ohero tiyo gi weche mag ayany kuome!

⁹ Mathayo ne ojiwo ahinya ni wach maduong’ ma Yesu ne puonjo ne en “pinyruodh polo.” (4:17) Ne oneno Yesu kaka Ruoth ma Jayalo. Ne otiyo gi wach ni “pinyruoth” nyading’eny ahinya (ndalo mokalo 50) ma miyo Injiline inyalo luongi ni Injili mar Pinyruoth. Mathayo ne ondiko buge ka oketo mokwongo nyiso e yo mawinjore twege ma Yesu ne golo e lela kod puonj mamoko, moloyo mana chano e yo moluwore gik ma ne otimore e ngima Yesu chakre nyuolne kadhi nyime. E sula 18 mokwongo, Mathayo ne ojiwo wach Pinyruoth mi omiyo ok ochano weche ma ne ondiko e yo maluwore. Kata kamano, sula apar mogik (19 nyaka 28) ondiki weche kaka ne gitimore e yo maluwore to bende gimedo jiwo wach Pinyruoth.

¹⁰ Pasent 42 mar Injili mar Mathayo ok yudore e Injili moro amora kuom Injili moko adekka.d Mani oting’o ngero kata ranyisi apar: Mar ogolo kata buya e puodho (13:24-30), mwandu mopandi (13:44), lulu ma nengone tek (13:45, 46), gogo (13:47-50), jatich ma onge ng’wono (18:23-35), jotich kod dinari (20:1-16), wuoro koda yawuote ariyo (21:28-32), kisera mar wuod ruoth (22:1-14), nyiri apar (25:1-13), kod talanta (25:14-30). Omiyo, bugno wuoyo kuom ngima Yesu kochakore nyuolne e higa mar 2 Ka Ndalowa Podi, nyaka romone gi jopuonjrene, matin nono kapok odhi e polo e higa mar 33 E Ndalowa.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

²⁹ Bug Mathayo, ma e buk mokwongo kuom Injili ang’wen, en buk matudo e yo maber ahinya Ndiko mag Dho-Hibrania kod Ndiko mag Dho-Grik. Bugno nyiso malong’o Mesia kendo Ruoth mar Pinyruodh Nyasaye manosingi, onyiso gik madwarore mondo ng’ato obed jalup Mesia, kendo onyiso tich ma onego jolupnegi oti e piny. Mokwongo Johana Jabatiso, bang’e Yesu, to mogik jolupne ne olendo ka wacho niya, “Pinyruodh polo osesudo machiegni.” E wi mano, chik ma Yesu ne ochiwo chopo nyaka e kinde mag giko pinyni: “Kendo Wach Maberni mar pinyruoth nolandre e pinje duto, mondo obed ranyis ni ogendini duto; eka giko nobi.” Kuom adier, kindeno kata gie sani, tij lando Pinyruoth en thuolo makende ahinya moriwo nyaka ‘timo ogendeni duto jopuonjre,’ ka waluwo ranyisi mar Ruoth.​—3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:19.

³⁰ Kuom adier injili mar Mathayo en “wach maber.” Wach manie iye mokudhi gi much Nyasaye ne en “wach maber” ne jogo ma ne oluwogi e kinde Jokristo mokwongo E Ndalowa, kendo Jehova Nyasaye oserito wechegi kaka “wach maber” nyaka kindeni. Kata mana jogo ma ok gin Jokristo oseyie ni Injilini nigi teko, kuom ranyisi, Mohandas (Mahatma) Gandhi, ma iwacho ni ne owacho ni Lord Irwin, ma ne en gavana e piny India: “Chieng’ ma pinjewa nowinjre kuom puonj Kristo mayudore e Twak ma ne ogolo e Got, eka wanatiek chandruoge mag piny mangima to ok mana mag pinjewa kende.”e E kinde moro machielo Gandhi nowacho kama: “Kuom mano, modhuru kuom sokni mag Twak ma ne ogolo e Got . . . Nikech puonj manie Twagno ne ochiw ne ng’ato ka ng’ato kuomwa.”f

³¹ Kata kamano, piny mangima moriwo nyaka pinje maluongore ni Jokristo, podi nie chandruok. Jogo manok ma gin Jokristo madier ema kawo Twak ma ne ogolo e Got ka gima duong’, gisome, kendo gitiyo gi puonjne kaachiel gi puonj duto mabeyo mag wach maber ma ne Mathayo ondiko, omiyo giyudo gweth maok kwanre. Medo puonjruok puonj mabeyo mag Yesu en gima kelo kony kuom kaka wanyalo yudo mor madier, kaachiel kod rito timbe mabeyo koda ngima mar kend, teko ma hera nigo, lamo ma Nyasaye winjo, mwandu mag wach Nyasaye kipimo gi mag ringruok, dwaro mokwongo Pinyruoth, chiwo luor ne gik maler, kod bedo ka warito kendo joma winjo wach. Sula mar 10 mar Mathayo oting’o weche ma ne Yesu ochiwo ne jogo malando wach maber mar “pinyruodh polo.” Ngero mang’eny ma ne Yesu tiyogo oting’o puonj mabeyo ne jogo duto ‘man gi it, mondo owinj.’ To bende, weche ma ne Yesu okoro, kaka wechene mawuoyo kuom ‘ranyis mar biro’ kata bedoe mare, gero geno motegno kod bedo gi adiera kuom kinde mabiro.​—5:1–7:29; 10:5-42; 13:1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:46.

³² Injili mar Mathayo opong’ gi weche ma ne okor ma osechopo. Ng’eny weche ma ne ondiko kogolo e Ndiko mag Dho-Hibrania mokudhi gi much Nyasaye ne gin manyiso kaka weche ma ne okorgo ne ochopo. Wechego chiwo ranyisi maok nyal ketie kiawa ni Yesu e Mesia, nikech dine obedo matek ahinya chano motelo mondo wechegi duto otimre. Kuom ranyisi, pim Mathayo 13:14, 15 gi Isaiah 6:9, 10; Mathayo 21:42 gi Zaburi 118:22, 23; kod Mathayo 26:31, 56 gi Zekaria 13:7. Kaka wechego ne ochopo miyo wabedo gi yie motegno, ni weche duto ma ne Yesu owuon nokoro, mondiki gi Mathayo, bende biro chopo e kinde mowinjore ka dwaro mar Jehova kuom “pinyruodh polo” chopo.

³³ Mano kaka Nyasaye ne okoro gik ma ne dhi timore e ngima Ruoth mar Pinyruoth, nyaka gik matindo tindo mana kaka ne gidhi timore e wang’e! Kendo mano kaka Mathayo ne ondiko gadier kaka weche ma ne okorgo ne ochopo! Kaka giparo matut kuom weche duto ma ne okor kendo ma osechopo kaachiel gi singo ma ondiki e bug Mathayo, jogo duto mohero tim makare kuom adier nyalo bedo mamor gi ng’eyo kendo bedo gi geno kuom “pinyruodh polo” kaka gima Jehova biro tiyogo e miyo nyinge mondo obed maler. Pinyruodhni e bwo Yesu Kristo ema kelo gweth mang’eny mag ngima kod mor ne jogo duto mamuol kendo ma nigi gombo mar winjo wach Nyasaye e “chieng’ chuech manyien ka Wuod dhano nobed e kom duong’ne.” (Math. 19:28) Magi duto yudore e wach maber mamoro chuny ma en “Injili mar Mathayo.”

[Weche moler piny]