Bug Muma Namba 41​—Mariko

Jandiko: Mariko

Ne Ondike: Rumi

Ne Otiek Ndike:

Chiegni 60–65 E.N.

Kinde Miwuoyoe: 29–33 E.N.

KANE omak Yesu e Gethsemane mi joote oringo, “wuowi moro ne luwe, morwakore gi law abola kende e ringre.” Kane ji otemo make en bende, “noweyo nanga odong’, moringo duk.” Wuowi ma rawerani ihinyo kawo ni ne en Mariko. Iwuoyo kuome e Tich Joote kaka “Johana, ma nochak Mariko,” nyalo bedo ni ne owuok e od joma omewo e dala mar Jerusalem, nikech ne gin gi ot ma margi kaachiel gi jotich. Mariam min mare, bende ne en Jakristo, kendo kanyakla mar Jokristo mokwongo ne tiyo gi ode e timo chokruok. E chieng’ ma ne malaika ogonyo Petro e od twech, ne odhi e od gi Mariko moyudo ka owete ochokore kuro.​—Mari. 14:51, 52; Tich 12:⁠12, 13.

² Barnaba ma ne en misonari, ne en Ja-Lawi mowuok e chula Kupro, ne en owadgi Mariko ma bathe. (Tich 4:36; Kolo. 4:10) Kane Barnaba kod Paulo obiro Jerusalem nikech wach kony mar kech ma ne timore, Mariko bende ne ong’eyo Paulo kanyo. Osiep ma ne obedogo gi ji e kanyakla kaachiel gi jotich Nyasaye ma jokinda ma ne timo limbe nyaka bedni ne omiyo Mariko obedo gi gombo mar bedo misonari. Omiyo wayudo ni, ne otiyo gi Paulo kod Barnaba kaka jakonygi, e wuoth mokwongo ma ne gitimo ka gin e tijgi mar misonari. Nikech weche moko ma ok ong’ere, Mariko ne odok Jerusalem mi oweyo Paulo gi Barnaba Perga e Pamfulia. (Tich 11:29, 30; 12:25; 13:5, 13) Timno ne omiyo Paulo otamore kawo Mariko mondo gidhi kode e wuodhgi mar ariyo e tij misonari, mi mano ne omiyo Paulo kod Barnaba opogore. Paulo ne okawo Sila, to Barnaba ne okawo Mariko owadgi, mi giidho meli nyaka Kupro.​—Tich 15:36-41.

³ Mariko ne nigi kinda e tiyo tij lendo kendo ne okonyo Barnaba ahinya, to bang’e ne okonyo Petro koda Paulo bende. Mariko ne nikod Paulo (chiegni higa mar 60-61 E Ndalowa) e twech Paulo mokwongo Rumi. (File. 1, 24) Bang’e wayudo ni Mariko nikod Petro e Babulon e kind higini mag 62 kod 64 E Ndalowa. (1 Pet. 5:13) Paulo kendo nie twech Rumi nyalo bedo ni e higa mar 65 E Ndalowa, kendo e barua mondiko ne Timotheo, onyise mondo gibi gi Mariko, kowacho ni, “nikech okonya e tich.” (2 Timo. 1:8; 4:11) Mani e kama ogik ma Muma wuoyoe kuom Mariko.

⁴ Injili machuokie mogikni iwacho ni ne ondiki gi Mariko ma owuo kuomeni. Ne en jatich kaachiel kod joote Yesu kendo en jal ma ne ochiwo ngimane ne tij lando wach maber. Kata kamano, Mariko ne ok en achiel kuom joote 12, kendo ne ok en achiel kuom joma ne wuotho gi Yesu. Ne oyudo kanye weche ma iye mamiyo sigana ma ne ondiko kuom tij Yesu bedo mamit somo a chakruokne nyaka gikone? Kaluwore gi kaka Papias, Origen, kod Tertullian ne okawo wachno, Mariko ne oyudo wechego kuom Petro ma ne en osiepne mani machiegni.a Donge Petro ne oluonge ni “wuoda”? (1 Pet. 5:13) Petro ne en janeno chiegni e weche duto ma ne Mariko ondiko, kuom mano nyalo bedo ni ne oyudo kuom Petro weche mang’eny malero gik ma ne otimore ma ok ondiki e Injili mamokogo. Kuom ranyisi, Mariko wuoyo kuom “jotich” ma ne tiyo ne Zebedayo, jadhoho ma ne sayo Yesu kogoyo “chonge piny,” ng’at ma ne nigi jochiende kendo ma ne ‘ng’olore gi kite,’ kendo Yesu ka koro wach kuom “Wuod dhano ka biro e boche polo gi teko mang’ongo kendo gi duong’ maler” kane obet e Got Zeituni “momanyore gi Hekalu.”​—Mari. 1:20, 40; 5:5; 13:3, 26.

⁵ Petro owuon ne janyiso ahinya kaka owinjo e chunye, kendo mano miyo ne onyalo neno kendo lero ne Mariko kaka Yesu bende ne jawinjo e chunye. Emomiyo Mariko ndiko nyading’eny kaka Yesu ne winjo e chunye kod gima ne otimo bang’ mano, kuom ranyisi, owacho ni Yesu nong’iyogi “gi mirima, koneno lit” ni “noomo chunye,” kendo “noomo chunye ahinya.” (3:5; 7:34; 8:12) Mariko ema nyisowa gima Yesu ne oparo kuom rawera moro momewo ma jatelo, kowachoni “nohere.” (10:21) Kendo en mor manade ma inyiso e weche mawacho ni Yesu ne ok ochungo nyathi matin e kind jopuonjrene kende, to bende ni ne ‘oting’e e bade,’ bende ni kinde moro “noting’ogi e bade”!​—9:36; 10:13-16.

⁶ Kido moko ma Petro ne nigo nenore e yo ma Mariko ndikogo, ma en yo manyiso gik moko apoya, kochiwo ranyisi mawinjore maler, manyiso kinda, kendo malero gik moko. Nenore ni orikni ahinya e lero weche mondiko. Kuom ranyisi, otiyo gi wach mawacho ni “gikanyono” monwoyore, kochiwo siganane e yo mamako pach jasomo.

⁷ Kata obedo ni Mariko ne nigi Injili mar Mathayo, kendo sigand Mariko oting’o mana pasent 7 mar weche ma ok yudore e Injili mamoko, ok en gima kare paro ni Mariko ne okawo weche manie bug Mathayo mi ondikogi e yo machuok ka omedoe mana weche moko matin. Kata obedo ni Mathayo ne owuoyo kuom Yesu kaka Mesia manosingi kendo Ruoth, Mariko wuoyo kuom ngima kod tij Yesu e yo mopogore. Owuoyo kuom Yesu kaka jatim honini ma Wuod Nyasaye, Jawar malocho. Mariko jiwo ahinya tich ma ne Kristo timo moloyo jiwo twak kod puonj mage. Ondiko mana kuom ngeche matin kod achiel kende kuom twak maboyo ma Yesu ne ogolo, kendo ok owuo kuom Twak ma ne ogol e Got. Mano e gima omiyo Injili mar Mariko chuok, kata kamano weche mondiko oting’o puonj mana kaka Injili mamokogo. Owuoyo achiel kachiel kuom honni madirom 19.

⁸ Kata obedo ni Mathayo ne ondiko Injiline ne Jo-Yahudi, Mariko to ne ondiko Injiline mondo okony Jo-Rumi moloyo. Ere kaka wang’eyo mano? Chik Musa iwuoyo kuome mana ka nitie wach moro mawuoyo kuom chikno, kendo anyuola mar Yesu ok nyisi kata matin. Onyiso ni injili mar Kristo en wach makonyo e piny mangima. Omedo weche moko malero kit anyuola Jo-Yahudi koda puonjgi manyalo bedo ni jogo ma ok gin Jo-Yahudi ne ok ong’eyo. (2:18; 7:3, 4; 14:12; 15:42) Ochiwo tiend weche mondik gi dho-Asuria. (3:17; 5:41; 7:11, 34; 14:36; 15:22, 34) Owuoyo konyiso maler nyinge kuonde piny Palestina kendo ondiko e yo malero weche ayanga. (1:5, 13; 11:13; 13:3) Sama owuoyo kuom pes Jo-Yahudi, onyiso kaka kwan-gi rom e pes Jo-Rumi. (12:42, footnote, NW ) Otiyo gi weche e dho-Latin moloyo jondik Injili mamoko, ranyisi moko gin kaka, speculator (askari marito ruoth), praitorio (od gavana), kod centurio (jaduong’ lweny).​—6:27; 15:16, 39.

⁹ Nikech Mariko ne ondiko Injiline moloyo ne Jo-Rumi, nyalore ahinya ni ne ondiko bugno ka en Rumi. Kaluwore gi kaka ne okaw wach ndiko mar bugno kod weche ma bugno oting’o, miyo inyalo ng’ad wach ni bugno ne ondiki Rumi e kinde twech mokwongo mar Paulo kata mar ariyo, omiyo mago ne gin higini mag 60-65 E Ndalowa. Higinigo noyudo Mariko osedhi Rumi dichiel kata nyalo bedo diriyo. Josomo ma ne ong’ere ahinya e kind higini mag 100 gi 200 nyiso ni Mariko ema ne ondiko Injilino. Jokristo ma ne odak e kind higini mag 100 gi 200, ne tiyo gi Injilino. Bedo ni bugno ne ochan e oboke duto machon moting’o nyinge Ndiko mag Dho-Grik mar Jokristo nyisowa ni Injili ma ne Mariko ondiko en adier.

¹⁰ Kata kamano, weche matieko bugno e yo machuok kata mabor bang’ sula mar 16 kwan matindo 8, ok onego okaw ka adier. Ok giyudre e ng’eny oboke machon moting’o ndiko maler kaka miluongo ni Sinaitic kod Vatican Na. 1209. Josomo miluongo ni Eusebius kod Jerome, ma ne odak e higini mag 300 oyie ni weche madier ma bugno tiekogo gin, “nikech ne giluor.” Weche moko mitiekogo nyalo bedo ni ne omed mondo oriegodo yo ma Injilino rumogo apoya.

¹¹ Gima nyiso ni Injili mar Mariko en adier, en ni owinjore chuth gi Injili mamoko kaachiel gi Ndiko Maler duto chakre gi bug Chakruok nyaka Fweny. To bende Injilino nyiso nyading’eny ni Yesu nigi teko mar wuoyo ok mana e yo molosogo to bende en gi teko e wi gik manie piny, e wi Satan kod jochiende, e wi tuoche, adier, en gi teko e wi tho. Kuom mano, Mariko chako Injiline kotiyo gi wechegi ma mako paro: “Chakruok mar Injili mar Yesu Kristo, Wuod Nyasaye.” Biro mar Yesu kod tichne ne en “Wach Maber,” omiyo puonjruok Injili mar Mariko en gima konyo jogo duto masome. Gik ma Mariko wuoyoe ne otimore chakre kind dweche mag adek kod ang’wen higa mar 29 E Ndalowa, nyaka e kind dweche mag adek kod ang’wen higa 33 E Ndalowa.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

³¹ Kokalo kuom yo maler ahinya ma Mariko ndikogo kuom Yesu Kristo, jogo duto masomo bug Mariko, chakre kinde Jokristo mokwongo nyaka kindeni, osefwenyo kaka weche mang’eny ma ne okor e Ndiko mag Dho-Hibrania ne ochopo kuom Mesia. Chakre gi weche ma wacho ni, “Aoro jaotena otelo nyimi,” nyaka weche malit ma ne Yesu owacho kane en e wi yadh sand ni, “Nyasacha, Nyasacha, iweya nang’o?” weche duto mawuoyo kuom tij Nyasaye ma ne otimo gi kinda, kaka ne ondikgi gi Mariko, winjore gi weche ma ne okor e Ndiko mag Dho-Hibrania. (Mari. 1:2; 15:34; Mal. 3:1; Zab. 22:1) E wi mano, honni ma ne otimo kod tijene madongo, puonjne mabeyo, yo ma ne okwedogo jo akwede, geno maduong’ ma ne en go kuom Wach Jehova gi roho maler, kod yo mamuol ma ne oritogo rombe, magi duto nyiso ni en e Jal ma ne obiro gi teko kaka Wuod Nyasaye. Ne opuonjo “kaka ng’at man gi teko,” tiende ni teko ma ne oyudo kuom Jehova, kendo ne ojiwo tij ‘yalo Wach Maber mar Nyasaye,’ tiende ni “pinyruodh Nyasaye chiegni,” kaka tichne maduong’ e pinyka. Puonjne osekelo ber mang’eny ne jogo duto ma winje.​—Mari. 1:22, 14, 15.

³² Yesu ne owacho ne jopuonjrene niya: “Un omiu ng’eyo wach ma ne oum mar pinyruodh Nyasaye.” Mariko tiyo gi wach ma wacho ni, “pinyruodh Nyasaye” nyadi 14, kendo ochiwo puonj mang’eny ne jogo ma noyud ngima kokalo kuom Pinyruoth. Yesu ne owacho kama: “Ng’a ma ngimane olal nikech an, kendo nikech Wach Maber, enores ngimane.” Gimoro amora manyalo mono ng’ato yudo ngima nyaka gol: “Berni donjo e ngima king’ol, moloyo witi e Gehenna.” Yesu ne omedo wacho kama: “Ng’a ma ok orwako pinyruodh Nyasaye kaka nyathi matin, ok nodonjie ngang’,” kendo ni, “Nobed matek ngang’ ni jo man gi mwandu donjo e pinyruodh Nyasaye!” Ne owacho ni ng’at ma ofwenyo ni rito chike ariyo madongo ber moloyo misengini miwang’o duto ‘ok obor gi pinyruodh Nyasaye.’ Puonjgi kod mamoko mag Pinyruoth mayudore e Injili mar Mariko, oting’o puonj mabeyo ma wanyalo tiyogo e ngimawa mapile.​—4:11; 8:35; 9:43-48; 10:13-15, 23-25; 12:28-34.

³³ “Injili mar Mariko” mita inyalo som duto gi seche ariyo kata achiel, ka omiyo jasomo sigand tij Yesu e yo mamit, mapiyo, kendo mamulo chuny jasomo. Somo achiel kachiel bugno mokudhi gi much Nyasaye e yo ma kamano, kaachiel gi puonjruok kendo paro matut kuome, kinde duto biro kelo kony. Injili mar Mariko konyo Jokristo misando e kindegi mana kaka ne okonyo Jokristo ma ne okwongo betie, nikech Jokristo madier sani odak e “kinde mag chandruok,” kendo gin gi dwaro mar puonj kaka magi ma okudhi gi much Nyasaye kendo mayudore e weche ma ondikgi mawuoyo kuom Ranyisi marwa, Yesu Kristo. Som bugno, yud mor kuom wechene mamako paro, kendo yud jip mondo iluw ranyisi mar Jatelo kendo Jachop yie marwa, ma en Yesu, ka itimo kamano gi mor maok nyal rumo ma Yesu ne onyiso. (2 Timo. 3:1; Hibr. 12:2) Ee, ne Yesu kaka Jal matiyo, we mondo kinda ma ne en-go opong’i, luw kit ngimane mar chung’ motegno e nyim Nyasaye kaachiel gi chir ma ne en-go e dier sand koda akwede. Yud hoch kuom Injilini ma en achiel kuom Ndiko mokudhi gi much Nyasaye. We mondo Injilini okonyi e kinda miketo mar manyo ngima ma nyaka chieng’!

[Weche moler piny]