Februar

En ‘tich’ mane ma kido mar sinani nyaka chop? Kidono konyowa ‘bedo moromo chuth kendo malong’o e weche duto, ma ok warem e yo moro amora.’ (Jak. 1:4) Thothne, tembe konyowaga ng’eyo nyawo ma wan-go, kod kuonde monego watimie dongruok mondo kitwa omed bedo maber moloyo. Kata kamano, sama wanano e bwo tembego, kido ma wan-go kaka Jokristo medo bedo maber kendo moromo chuth. Kuom ranyisi, wanyalo medo bedo joma hore, ma goyo erokamano, kendo ma kecho jomoko. To nikech kido mar sinani tieko tichne mar konyowa timo lokruok e kitwa kaka Jokristo, kik imbek puonj mag Muma ni e ka igol tembe moko ma in-go. Kuom ranyisi, nade ka po ni inyagori gi paro moko mochido? Kar weyo mondo tem oloyi, lem mondo ikwed gombo ma kamago. Kuom timo kamano, ibiro medo bedo ng’at ma hore. Dibed ni achiel kuom joodu ma ok en Janeno kwedi? Kar dok chien mondo itim kaka odwaro, ng’ad e chunyi mar dhi nyime lamo Nyasaye gi chunyi duto kaka isebedo kitimo. Par wachni: Mondo Nyasaye oyie kodwa, nyaka wanan.​—Rumi 5:3-5; Jak. 1:12. w16.04 2:15, 16

Wang’eyo ni sungruok nikech dhok ma wawacho, kit oganda kata piny ma wawuokie nyalo miyo wabed gi paro mopogore gi ma Jehova nigo e wi sirkande mag dhano kod kaka oneno oganda dhano duto. En adier ni Nyasaye ok dwar ni wakwed oganda ma wawuokie. Kido kod timbe mag ogendini mopogore opogore nyiso maler ber ma yudore e oganda dhano duto manie e piny. Kata kamano, gima nyaka wang’e en ni e wang’ Nyasaye dhano duto romre. (Rumi 10:12) Bedo gi sunga ma ok owinjore nyalo miyo wachak pako thuchewa kata pinjewa, to mano e okang’ mokwongo ma nyalo miyo ng’ato ochak riwo lwedo ywaruok mag ogendni. Sunga kaka mago bende nyalo mako Jokristo, nikech moko kuom Jokristo mokwongo ne buono owete gi nyimine ma ne wuok e pinje mamoko. (Tich 6:1) Wanyalo ng’eyo nade ka be sunga ma kamano ochako donjo e chunywa? Wawach ni owadwa kata nyaminwa ma wuok e oganda machielo ochiwoni paro moro, be ibiro tamori luwo parono kiwacho ni, ‘Watimoga gik moko e yo maber moloyo kaka iwachono’? Kar wacho kamano, onego waluw puonj ma Muma miyowa e ndiko ma kawuononi. w16.04 4:12, 13

Yesu nolando ‘wach maber mar Pinyruoth,’ kendo odwaro ni jopuonjrene otim kamano. Gin jomage ma lando wach maberno ne “ogendni duto”? (Mat. 28:19) Gin mana Joneno mag Jehova kende. Padri moro ma en jamisonari nowacho ne Janeno moro ni osedak e pinje mathoth kendo osebedo kopenjo Joneno e pinjego ni en wach mane ma gilando. Be ing’eyo dwoko ma ne gimiyega? Padrino nowacho niya: “Giduto ne gifuwo nikech ne gimiya dwoko machal niya: ‘Wach maber mar Pinyruoth.’” Kata kamano, Jonenogo ok ne ‘ofuwo,’ nikech ne giwacho gimoro achiel mana kaka Jokristo madier onego otim. (1 Kor. 1:10) Ne gijiwo ote mantiere e gaset mar Ohinga mar Jarito Malando Pinyruodh Jehova. Gasedni yudore e dhok 254. Ilosoga gocho mar ji duto kod mar puonjruok, to moro ka moro kuom gochogo ilosoga kopi ma dirom milion 59, kendo mano miyo obedo gaset mipogoga ahinya e piny mangima. w16.05 2:6

Seche moko ka wan jolendo, wanyalo gombo bedo jopainia mapile. Mondo watim kamano, wanyalo chako keto ngimawa obed mayot. Gie kindego bende, wanyalo chako parore kabe wabiro bedo mamor adier ka wan gi gige ringruok matin e ngimawa. Ka kuom adier, onge chik moro amora e Muma ma wacho ni nyaka wabed jopainia. Pod wanyalo dhi nyime tiyone Jehova kata ka wan mana jolendo. Kata kamano, Yesu nojiwowa ni jogo duto ma chiwore ne Pinyruoth, biro yudo gueth mogundho. (Luka 18:29, 30) E wi mano, Muma nyisowa ni Jehova bedoga mamor sama wachiwone ‘mich mag dhowa ka wan thuolo’ kendo timo duto mwanyalo e siro lamo madier ka wamor. (Zab. 119:108) Ka wanono paro manie ndikogo kendo wamedo gi lamo, donge wanyalo ng’eyo paro ma Jehova nigo? Paro wechego e yo matut biro miyo watim yiero mowinjore to mano biro miyo Wuonwa me polo oguedhwa. w16.05 3:13

Thoth chandruoge miwuoyoga kuomgi e buge mondik ne rowere yudo Jokristo duto. Waduto nyaka waked matek ne yiewa, wachik pachwa kod chunywa, wakwed aola mag mbese, watang’ ne osiepe maricho, kod yore ma ok owinjore mag mor. Weche kaka magi kod mamoko ondik e bugewa molos ne rowere. Be Jokristo ma ok gin rowere onego opar ni somo bugego ok nyal konyogi? Ooyo ngang’. Kata obedo ni weche mondik e bugego oket e yo ma moro rowere, bugego oting’o puonj mosir gi Ndiko kendo ginyalo konyowa waduto. Mopogore gi konyo rowere onyagre gi chandruogegi, bugewa bende konyogi bedo gi winjruok maber gi Nyasaye. Mano bende nyalo konyo Jokristo ma ok gin rowere.​—Ekl. 12:13. w16.05 5:15, 16

Ng’eyo ni “Jehova Nyasachwa en Jehova achiel,” jiwowa ahinya. Wechego nojiwo Jo-Israel mondo orakre gi pek ma ne giromogo e kinde ma ne gidonjo e Piny Manosingi. Wan bende wechego biro jiwowa nyaka e kinde masira maduong’ mi wadonj e Paradiso. Wadhiuru nyime chiwore chuth ne Jehova kuom here kendo tiyone gi chunywa duto, kendo timo kinda mar rito kuwe kod winjruok manie kindwa. Ka wadhi nyime timo kamano, wanyalo bedo gadier ni Yesu biro ng’adonwa bura ni wan rombe kowachonwa niya: “Biuru, un joma Wuora oseguedho, yuduru pok mar Pinyruoth moseiknu nyaka a chakruok mar piny.”​—Mat. 25:34. w16.06 3:2, 20

Ng’ayi nyalo miyo wachak neno ni gik ma ok kare ma watimo beyo abeya, to mano nyalo miyo wabed gi chuny matek. Be Jakristo wadu osegachwanyi, koso be lalo migawo moro osegamiyo iwinjo marach e chunyi? Ka en kamano, ne itimo nang’o? Be chuny mar ng’ayi nomaki? Koso, gima ne ikawo mapek ne en loso kuwe gi owadu mondo isik ka in gi winjruok maber gi Jehova? (Zab. 119:165; Kol. 3:13) Timo richo goyiem, kata mana richo mitimo apanda, nyalo miyo ng’ato obed gi chuny ma ok oikore rwako siem. Mano nyalo miyo ng’ato ng’iyo gi timo richo. (Ekl. 8:11) Owadwa moro ma nodonjo e tim mar neno ponografi, bang’e nowacho kama: “Nafwenyo ni ne asechako bedo gi paro ma ok owinjore kuom jodong-kanyakla.” Timneno nomiyo ochako ketho winjruokne gi Nyasaye. Gikone, timne marachno nofwenyore kendo nomiye kony mowinjore. En adier ni waduto wan joma orem. Kata kamano, ka wachako bedo gi paro ma ok owinjore kata badhore sama watimo richo kar manyo kony mowinjore mondo Nyasaye ong’wonwa, mano nyalo nyiso ni wasechako bedo gi chuny matek ma ok rwak siem. w16.06 2:5, 6

Jopuonjre mag Yesu ne parore e wi gik ma ne ok onego giparrene. Nitie gima omiyo Yesu nonyisogi kamano. Parruok ahinya kata mana e wi gik mochuno e ngimawa nyalo miyo wiwa wil gi gima dwarore moloyo, ma en tiyo ne Nyasaye. Yesu ne dewo jopuonjrene ahinya, omiyo nochiwonegi siem nyading’wen e wi tim ma ne nyalo hinyogino ka nogolo twak e got. (Mat. 6:27, 28, 31, 34) Yesu nong’eyo gik ma nyaka ji bedgo odiechieng’ kodiechieng’. E wi mano, nong’eyo kaka ngima ne dhi bedo matek ne jopuonjrene ma ne dhi dak e “ndalo mag giko.” (2 Tim. 3:1) Pek ma ne gidhi romogo ne dhi riwo bedo ma onge tich, nengo gik moko ne dhi idho, chiemo ne dhi bedo ma nok, kendo dhier ne dhi kwako piny. To e ma Yesu nowacho bende ni “ngima duong’ moloyo chiemo, to del duong’ moloyo lewni.” w16.07 1:8, 9

Ka watimo gik ma Jehova dwaro e yo makare chuth, wabiro bedo gi ratiro mar yudo ng’wono mogundho mochiwo. Mak mana ni ok wanyal timo e yo makare chuth gik ma Jehova dwaro. Kuom mano, Ruoth Suleman nondiko niya: “Onge ng’a makare e piny, matimo maber ma ok keth.” (Ekl. 7:20) Jaote Paulo bende nowacho ni “ji duto osetimo richo kendo girem kuom duong’ mar Nyasaye,” kendo ni “misach richo en tho.” (Rumi 3:23; 6:23a) Mano e gima waduto owinjore wayud. Kata kamano, Jehova nonyiso kaka ohero dhano morem kuom nyisogi ng’wono mogundho e yo ma ok nyal pim gi gimoro amora. Mich maduong’ie moloyo ma Jehova nomiyowa en oro “Wuode ma miderma” e piny mondo obi othonwa. (Joh. 3:16) Omiyo, Paulo nondiko e wi Yesu ni “sani osesidhne osimbo mar duong’ gi luor nikech ne oyudo lit mar tho mondo kokalo kuom ng’wono mogundho mar Nyasaye, obil tho ne ji duto.” (Hib. 2:9) Kuom mano, “mich ma Nyasaye chiwo en ngima ma nyaka chieng’ kokalo kuom Kristo Yesu Ruodhwa.”​—Rumi 6:23b. w16.07 3:3, 4

Kend en gima pile e ngima dhano. Ng’eyo gimomiyo Jehova ne ochako kend nyalo konyowa mondo wabed gi paro mowinjore e wi kend kendo yudo gueth mang’eny mag bedo e kend. Ka ne Nyasaye osechueyo Adam, nokelone le duto mondo ochakgi nying. Kata kamano, Adam to ne onge gi “jakony mowinjorene.” Nyasaye ne omiye nindo matut, ne okawo ng’etne achiel mi olosonego dhako, kae to okele ir Adam. (Cha. 2:20-24) Omiyo, Nyasaye ema nochako kend. Yesu nonwoyo gima Jehova nowacho e puodho mar Eden niya: “Dichwo nowe wuon mare gi min mare, mi nopadre gi chiege, kendo ji ariyogo nobed ringruok achiel.” (Mat. 19:4, 5) Bedo ni Nyasaye ne ogolo ng’et Adam ma ochueyonego dhako, nyaka bed ni ne gifwenyo ni nonego gibed gi winjruok machiegni e kindgi. Ne onge wach ketho kend, bedo jadoho, kata bedo gi dichwo mokalo achiel. w16.08 1:1, 2

Kinde mang’eny Yesu ne wuoyo gi ji e wi Pinyruoth. Kuom ranyisi, Yesu nowuoyo gi dhako moro ma nobiro tuomo pi e soko mar Jakobo machiegni gi taon mar Sika. (Joh. 4:5-30) Nowuoyo bende gi jasol osuru miluongo ni Mathayo ma nyinge machielo en Lawi. Mathayo noyie bedo jalup Yesu ka ne Yesu ogwele. Mathayo kaachiel gi jomoko nochiko itgi sama Yesu ne wuoyo kodgi ka gin e gago moro e od Mathayo. (Mat. 9:9; Luka 5:27-39) Kinde moro machielo, Yesu nowuoyo maber gi Nathaniel, ma ne nigi paro mobam e wi Jo-Nazareth. Kata kamano, yo ma Yesu nowuoyogo kode nomiyo oloko pache. Nong’ado mar puonjore weche mathoth kowuok kuom Yesu kata obedo ni Yesu ne en Ja-Nazareth. (Joh. 1:46-51) Kaluwore gi ranyisi mar Yesu, onego watieg jolendo manyien mondo ging’e kaka ginyalo wuoyo gi ji e yo mang’won kendo e yo mowinjore. Ka watiegogi mondo gilend e yo mowinjore, ji biro rwako weche ma gilando to mano biro miyo gimed hero tij lendo. w16.08 4:7-9

Chandruoge mapek ka siko dhi nyime e kend nyalo miyo achiel kuom joma okendore kata giduto ging’ad mar pogo dak kata ketho kend margi. Pogo dak ok en gima onego okaw mayot. Kata obedo ni pogo dak nyalo nenore ka gima ber seche ma chandruoge madongo osieko e kend, timo kamano pod nyalo nyuolo chandruoge mamoko. Bang’ ka Yesu nosenwoyo gima Nyasaye nowacho ni dichwo nowe wuon gi min kendo nopadre gi chiege, nowacho niya: “Gima Nyasaye oseriwo, dhano moro amora kik opog.” (Mat. 19:3-6; Cha. 2:24) Mano bende nyiso ni dichwo kata dhako ok onego ‘opog gima Nyasaye oseriwo.’ Jehova dwaro ni kend osiki. (1 Kor. 7:39) Ka waketo e paro ni waduto wabiro chiwo dwoko e nyim Nyasaye, mano onego ochwal joma okendore mondo otim kinda mar loso chwanyruok manie kindgi mapiyo kaka nyalore ka chandruogego pok obedo madongo. w16.08 2:10, 11

Jowasikwa nyalo monjowa e seche ma ok wapar kendo e seche ma chunywa onyosore, omiyo nyaka watang’ kinde duto. Weche ma ijiwowago ni ‘kik wayie mondo gima rach olowa’ nyiso ni wanyalo loyo richo. Wanyalo timo kamano mana ka wadhi nyime kedo matek. Komachielo, Satan, piny marachni, kod ringrewa manyap nyalo loyowa mana ka waol ma waweyo kedo. Kik iwe Satan buogi ma imiye thuolo mar loyi! (1 Pet. 5:9) Mondo walochi, wiwa ok onego owil gi gimomiyo wakedo. Mondo Nyasaye oyie kodwa kendo oguedhwa, nyaka wapar weche ma wasomo e Jo-Hibrania 11:6 niya: “Ng’at ma sudo ir Nyasaye nyaka bed gi yie ni entiere, kendo ni en jachiw-mich ne joma manye gi kinda.” Wach molok koa e dho Grik ni “manye gi kinda” en wach manyiso sinani.​—Tich 15:17. w16.09 2:4, 5

Wach Nyasaye oting’o puonj ma konyowa timo yiero makare ma biro kelone Nyasaye duong’. Kata kamano, lewni ma warwako nyiso gik ma wahero. Kit lewni ma wahero nyalo bedo ni opogore gi ma jomoko ohero mana kaka nyalo ma wan-go mar nyiewogi bende opogore. Kata kamano, lepwa onego obed maler, mondisore, ma ok okalo tong’, mowinjore gi kama wantiere, kendo ma ok chwany jomoko. Ok en gima yot timo yiero makare kinde duto kendo ma ok bi chwanyo jomoko. E dukni mang’eny, tinde iuso mana lewni manie fason, to thoth lewnigo moriwo nyaka sude gin mana ma mako ji. Kata kamano, Jokristo wetewa biro bedo mamor gi kinda ma watimo mondo warwak lewni mondisore kendo mowinjore. Mor ma wabedogo mar ng’eyo ni wamiyo Wuonwa manie polo duong’ ber moloyo gik matindo tindo ma wanyalo tuonore mana mondo warwakre e yo ma moro Jehova. w16.09 3:15, 16

Nyithindo niga gi nyalo mar mako gik mang’eny e wigi. Omiyo, un jonyuol, tiuru gi ranyisi sama upuonjo nyithindu. Ranyisi mowinjore nyalo konyo nyathi mondo obed gi yie motegno ni Muma wacho adier. Kuom ranyisi, ne ane ndiko ma kawuononi. Inyalo nyiso nade ni ndikoni ne ondik kitayo gi roho mar Nyasaye? Kar nyiso nyathini mana ni wechego nowuok kuom Jehova, inyalo konye mondo oti gi pache. Konye one ni Ayub nodak e kinde ma gik ma ing’iyogo kor lwasi pod ne onge. Nyathini onego onyis kaka chon ne tek ahinya mondo ng’ato oyie ni gima duong’ ahinya kaka pinywani ok otenore kuom gimoro amora. Onyalo tiyo gi kidi mondo onyisgo ni gima pek kamano ok nyal liero e kor yamo, to nyaka otenre e gimoro. Puonj ma obiro yudo kanyo e ni Jehova nowacho adiera manie Muma chon ahinya kata ka dhano pok nofwenyo wechego.—Neh. 9:6. w16.09 5:9, 12

Bedo gi yie ok en mana ng’eyo gik ma Nyasaye osetimo kod mobiro timo. Kar mano, yie en gima chwalo ng’ato mondo otim gik moko kaluwore gi dwach Nyasaye. Bedo gi yie kuom yo ma Jehova biro resowago bende chwalowa mondo waland ne jomoko wach maber. Mondo wayud ngima mochwere e piny manyien, nyaka wabed gi yie kendo nyaka wateg yiewano. Tego yiewa inyalo pim gi olo ne yien pi. Yien mopidhi siko ka lokore kinde duto. Yienno nyalo ner ka oonge gi pi, to komachielo, onyalo dongo mobed maber koyudoga pi pile. To ka pi onge moromo chuth, gikone yienno biro two. Kamano e kaka yie ma wan-go chalo. Ka ok warito yiewa maber, obiro dok chien ma olal nono. (Luka 22:32; Hib. 3:12) To ka warito yiewa kaka dwarore, obiro dhi nyime “dongo moloyo” kendo obiro siko kotegno.​—2 The. 1:3; Tito 2:2. w16.10 4:4, 5

Ka ne Daniel kod jowetene oter e tuech, Jo-Babilon notemo rwakogi e kido kod timbe mag Jo-Babilon kuom puonjogi “dho Kaldai.” E wi mano, jatich ma ne tiegogi nomiyogi nyinge mag Jo-Babilon. (Dan. 1:3-7) Nochak Daniel ni Bel, ma en nying ma ne iluongogo nyasaye milamo ahinya Babilon. Nenore ni Ruoth Nebukadnezzar ne temo nyiso Daniel ni nyasach Jo-Babilon ne nigi teko ahinya moloyo Jehova Nyasach Daniel. (Dan. 4:8) Kata obedo ni Daniel nomi thuolo mar chamo chiemo mabeyo beyo mag ruoth, “nosingore ei chunye” ni ok obi ‘ketho ne Nyasache.’ (Dan. 1:8) To nikech nodhi nyime puonjore kitepe maler kotiyo gi dhok ma thurgi, norito winjruokne gi Nyasaye kata obedo ni nodak e piny ma wendo. (Dan. 9:2) Mano e momiyo, pod ne ong’ere gi nying ma ne iluongego thurgi kata mana bang’ dak Babilon kuom higni 70.​—Dan. 5:13. w16.10 2:7, 8

“Jatich mogen” kende e ma Yesu tiyogo e miyowa chiemb chuny. (Mat. 24:45-47) Chakre higa mar 1919, Yesu Kristo osebedo ka tiyo gi jatijno mondo okony jolupne owinj tiend weche manie Muma, kendo mondo giluw wechego. Ka watimo kaka Muma chikowa, mano miyo warito ler, kuwe, kod winjruok manie kanyakla. Ng’ato ka ng’ato kuomwa onego openjre niya, ‘Be amakora gi yo ma Yesu tiyogo e tayo jolupne e kindegi?’ Muma konyowa ng’eyo kaka riwruok mar oganda Jehova manie polo tiyo. Kuom ranyisi, janabi Ezekiel noneno fweny ma nyiso tielo mag gari maduong’ miwuoro mochung’ ne riwruok mar oganda Jehova manie polo. (Eze. 1:4-28) Nikech Kristo kaachiel gi malaike chiegni ketho piny marachni, gach Jehova ringo matek kochomo kama odhi ketoe nying Jehova obed maler kendo nyiso ni Jehova e ma nigi ratiro mar bedo jaloch e wi gik moko duto! w16.11 3:9, 10

Mana kaka Jokristo mokwongo ne romoga mondo gipuonjre kendo gijiwre, wan bende watimoga kamano. (1 Kor. 14:31) Kata mana jotich Jehova motegno manade pod dwarore ni ojiw. Ne ane ranyisi mar Joshua. Nosebedo ka otiyo ne Nyasaye kuom higni mang’eny. To e ma Jehova pod nonyiso Musa ni ojiw Joshua. Jehova nonyiso Musa kama: “Chik Joshua, kendo ijiw chunye, kitegogo: niwira enoidh loka e nyim jogi eki, kendo enomigi kawo piny ma ibiro neno.” (Rap. 3:27, 28) Joshua ne chiegni yudo migawo mapek mar tayo oganda Jo-Israel mondo okaw Piny Manosingi. Nodhi romo gi pek mang’eny kendo oganda moro ne dhi loyogi e lweny. (Jos. 7:1-9) Mano e momiyo ne dwarore ni ojiw Joshua! Omiyo, wan bende dwarore ni wajiw jodong-kanyakla kod jorit-alwora nikech gitiyo matek e rito kueth Nyasaye.​—1 The. 5:12, 13. w16.11 1:12, 13

Jopuonjre mag Muma nong’eyo ni nyiso mana wedegi, osiepegi kod joma ne gilemogo chon ni giwuok e din mar miriambo ne ok oromo. Ne gidwaro ni piny mangima ong’e ni Babilon Maduong’ en jaterruok. Mano nomiyo jopuonjre otiyo gi kinda e pogo trakt 10,000,000 ma wiye ne wacho ni “The Fall of Babylon” e kind Desemba 1917 nyaka ka ne higa mar 1918 chakore. Mano nonyenyo e lela kaka kanise ma luongore ni Jokristo ne puonjo miriambo. Wachno nomiyo jotend din igi owang’ matek, to mano ne ok obwogo Jopuonjre mag Mumago nimar ne gidhi nyime gi tich maduong’no. Ne giramo mar winjo ‘Nyasaye kaka jaloch kar winjo dhano.’ (Tich 5:29) Mano nyisowa ang’o? Mano nyiso ni e kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Jopuonjre mag Muma ne chako wuok e tuech mar Babilon Maduong’ mos mos kendo ne gikonyo jomamoko bende mondo otim kamano, to ok ni eka ne gidonjo e tuejno. w16.11 5:2, 4

Jomoko nyalo paro ni ndikono wuoyo e wi joma ong’eyo adiera kod joma ok ong’eyo adiera, joma gin Jokristo kod joma ok gin Jokristo. Kata kamano, Paulo nondiko barua ne Jokristo ‘duto ma ne ni Rumi, joma Nyasaye nohero kendo ma noseluongo mondo obed joma ler.’ (Rumi 1:7) Omiyo, Paulo ne wuoyo e wi pogruok ma ne nitie kind Jokristo ma ne ichiko gi ringruok kod Jokristo ma ne itayo gi roho. Nowacho ni joma ‘nodak ka luwore gi ringruok’ gin joma “gombo mag richo” ne ‘tiyo e fuonnigi.’ (Rumi 7:5) Omiyo, ka ne Paulo wuoyo e wi joma “keto pachgi kuom weche mag ringruok,” nowuoyo e wi joma ne ichiko gi gombo mag ringregi morem. Mago gin joma luwo kaka gombogi chikogi kendo gitimo kaka gidwaro, bed ni gin gombo mag terruok kata gombo mag gik mamoko maricho. w16.12 2:5, 7

Ng’ato nyalo bedo gi parruok nikech gik ma ne osetimo chon. Nitie kinde moko ma Ruoth Daudi ne neno ni ‘timne ma mono oimo wiye.’ Nowacho niya: “Aseywak nikech hum me i chunya.” (Zab. 38:3, 4, 8, 18) En ang’o ma Daudi ne nyalo timo e chal ma kamano? Notimo ang’o? Noketo genone kuom Jehova mondo onyise ng’wono kendo mondo owene richone. (Zab. 32:2, 3, 5) Seche moko wanyalo bedo gi parruok e wi gik ma sani. Kuom ranyisi, Daudi ne parore ahinya e wi ngimane ka nondiko Zaburi sula mar 55. (Zab. 55:2-5) Kata kamano, ne ok oweyo mondo parruok omone keto genone kuom Jehova. Kata obedo ni Daudi nonyiso Nyasaye chandruoge ma ne en-go, pod nokawo okenge mowinjore mondo oked gi gik ma ne kelone parruok. (2 Sa. 15:30-34) Nitie puonj ma wayudo kuom Daudi. Kar weyo parruok onyori, kaw okang’ moro amora minyalo mondo iked gi gima keloni parruokno kae to iwe weche e lwet Jehova kigeno ni obiro konyi. w16.12 3:14, 15

Daudi ne oyie rwako siem ma Jehova nomiye kokalo kuom janabi Nathan. Daudi bende nolemo kohulo richone ayanga e nyim Jehova kendo kokwayo mondo Jehova okonye obed gi winjruok maber kode. (Zab. 51:1-17) Daudi ne ok oweyo mondo chunye ochandre mokalo tong’, kar mano, noyudo puonj kuom richo ma notimogo. Ne ok ochako onwoyo richogo kendo. Gikone, Daudi notho ka en gi winjruok maber gi Jehova, kendo Jehova pare kaka ng’at ma nomakore kode. (Hib. 11:32-34) Ranyisi mar Daudi puonjowa ang’o? Ka watimo richo, onego walok chunywa gadier kendo wakwa Jehova ng’wono. Nyaka wanyis Jehova richowa. (1 Joh. 1:9) Bende, nyaka wadhi ir jodongo mondo okonywa. (Jak. 5:14-16) Ka watiyo gi chenro ma Jehova oketo sama watimo richo, wan gadier ni obiro konyowa kendo obiro weyonwa richowa. Bang’ timo mago duto, wang’ad e chunywa ni ok wabi nwoyo richogo, kae to wadhi nyime tiyo ne Jehova ka wan gi chir.​—Hib. 12:12, 13. w17.01 1:13, 14

Ng’ayi en ang’o? Ng’at ma nigi ng’ayi en ng’at ma timo gik moko gi wang’ matek to ong’eyo maler ni oonge gi ratiro mar timo gigo. Nikech waduto nonyuolwa e richo, kinde ka kinde wanyalo timo gik ma nyiso ni wan gi kido mar ng’ayi. Ka wabedo joma donjorega e tije ma waonge gi ratiro mar timo, mana kaka ranyisi mar Ruoth Saulo nyiso, mano nyalo ketho winjruokwa gi Jehova. Zaburi 119:21 wacho ni Jehova ‘kwero josunga.’ Ang’o momiyo otimo kamano? Gik ma ng’ato timo nikech ng’ayi rach moloyo gik ma otimo ka ok ong’eyo. Nikech ang’o? Mokwongo, sama wabedo jong’ayi, mano monowa miyo Jehova duong’ kaka Jal ma nigi ratiro mar bedo jaloch. Mar ariyo, sama watimo gik ma waonge gi ratiro mar timo, mano kelo chwanyruok e kindwa gi jomoko. (Nge. 13:10) Mar adek, ka osenenore maler ni watimo gik ma nyiso ng’ayi, wanyalo yudo wich kuot maduong’. (Luka 14:8, 9) Ng’ayi ok kel ber moro amora. Mana kaka Ndiko wacho, bolruok e kido ma nyalo konyowa. w17.01 3:4, 5

Nikech Adam koro ne orem, ne ok onyal nyiso kido mag Nyasaye e yo makare. Nolalo thuolo ma jaber mar dak nyaka chieng’ kendo norwako nyithinde duto e chandruok nikech gin bende koro ne idhi nyuolgi gi richo kendo ne gidhi tho. (Rumi 5:12) Nyithinde koro ne ok nyal dak nyaka chieng’. E wi mano, nyithindo duto ma Adam gi Hawa ne dhi nyuolo ne ok dhi bedo joma kare, to nyikwagi bende ne dhi bedo joma orem. Chakre Satan wuond Adam gi Hawa ma giwe luwo chike Nyasaye, pod odhi nyime wuondo ji mathoth nyaka chil kawuono. (Joh. 8:44) Hera ma Nyasaye oherogo dhano osiko. Kata obedo ni Adam gi Hawa nong’anyone, Jehova pod dwaro ni dhano obed gi winjruok maber kode. Ok odwar ni ng’ato ang’ata otho. (2 Pet. 3:9) Mano e momiyo bang’ ka Adam noseng’anyo, noloso chenro ma ne dhi miyo dhano obed gi winjruok maber kode kendo. Notimo kamano ma ok oketho chikene makare.​—Joh. 3:16. w17.02 1:12-14

Wabiro medo hero migawo ma wan-go sama wadhi nyime keto pachwa kuom gik mabeyo ma jomoko timo mana kaka Jehova timoga. Kar manyo huma kata temo chiko jomamoko, bolruok biro miyo wamany paro kuom jomoko kendo wati gi paro ma ging’adonwago. Wabiro bedo mamor kodgi sama giyudo migepe, kendo wabiro pako Jehova sama waneno kaka oguedho ‘riwruokwa mar owete e piny ngima.’ (1 Pet. 5:9) Bende wabiro timo yiero mabeyo ka wabolore ma wapuonjore neno gik moko kaka Jehova nenogi. Ka wapuonjore wawegi kendo walemo ma ok wabare kae to watiyo gi gik ma wapuonjorego, mano biro konyowa mondo watieg chunywa mar pogo ber gi rach. (1 Tim. 1:5) Wabiro puonjore keto dwach jomoko obed motelo ne magwa. Ka watimo ma korwa, Jehova singo ni obiro ‘miyo tiegruokwa obed moromo chuth,’ kokonyowa mondo wabed gi bolruok kod kido mamoko mabeyo.—1 Pet. 5:10. w17.01 4:17, 18

Owinjore wami owete gi nyimine luor. To ahinya ahinya onego wachiw luor ne owete ma tayowa. Wamiyo owetego luor ma ok wadewo ni giwuok e pinje mage, gisomo e okang’ ma romo nade, kata gin gi pesa ma romo nade. Muma wacho ni owetego gin mich kendo gin gi migawo maduong’ ahinya mar konyo jotich Nyasaye mondo obed gi winjruok maber kode. (Efe. 4:8) Par ane kaka jodong-kanyakla, jorit-alwora, owete manie komiti mar bad ofis, kod owete manie Bura Matayo osebedo ka konyowa. Owete gi nyimine e kinde Jokristo mokwongo ne ochiwo luor ahinya ne owete ma ne tayo, kendo wan bende onego watim kamano. Ok wadwar timore ka joma lamo owete moko mong’ere ahinya e riwruok mar oganda Jehova, kata timo gik moko ma nyalo miyo jomoko opar ni gin malaike seche ma wan kodgi. Wadwaro ni wachiw luor mowinjore ne owetego nikech tich matek ma gitimonwa kendo nikech gibolore.​—2 Kor. 1:24; Fwe. 19:10. w17.03 1:13

To mano kaka Yesu nopogore ahinya gi Herode Agripa Mokwongo ma nobedo ruoth e piny Judea! Nitie odiechieng’ moro ma Herode ne orwakore gi “nangane mar ruoth” e nyasi moro mar piny. Oganda nokok gi mor ka giwacho niya: “Mani en dwond nyasaye, to ok mar dhano!” Nenore ni Herode ne mor ahinya gi kaka ogandano ne pake. Kata kamano “malaika mar Jehova ne ogoye gikanyono, nimar ne ok omiyo Nyasaye duong’, kendo kute ne ochame motho.” (Tich 12:21-23) Kuom adier, nonenore maler ni Jehova ne ok oyiero Herode mondo obed jatelo. Yesu to notimo gik ma nonyiso maler ni Jehova noyiere obed jatelo mar joge, kendo kinde duto nomiyo Jehova duong’ nikech Jehova e ma ne tayo joge. Yesu ne dhi bedo jatelo kuom higni mang’eny. Ka ne osechiere, nowacho kama: “Osemiya teko duto e polo kod piny . . . Neuru! An kodu kinde duto nyaka e giko mar ndalo.”​—Mat. 28:18-20. w17.02 3:20, 21