Mach

Sula ariyo mokwongo e bug Chakruok nyisowa kaka Adam gi Hawa ne nigi thuolo ma ji mang’eny gombo agomba e kindegi. ne gin gi gimoro amora ma gidwaro, onge gima ne miyogi luoro, kendo onge ng’at ma ne sandogi. Adam gi Hawa ne ok parre e wi gima ginyalo chamo, tich, tuoche, kata tho. (Cha. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Kata kamano, wach maduong’ monego wapar kiwuoyo kuom bedo thuolo, en ni Jehova Nyasaye kende e ma nigi thuolo ma onge tong’. Nikech ang’o? Mano en nikech en e Jachuech mar gik moko duto kendo en e Jaloch mar piny gi polo. (1 Tim. 1:17; Fwe. 4:11) Mano nyiso ni gik moko duto ma Jehova nochueyo e polo gi piny nyalo bedo thuolo mana e okang’ moro. Nyaka giyie ni Jehova Nyasaye nigi ratiro mar ketonegi tong’ mowinjore, ma dwarore, kendo ma ok hinygi. Mano e gima Jehova Nyasaye ne otimo ne dhano ma nokwongo ochueyo. w18.04 4 ¶4, 6

E pinyni, wanano mana nikech Jehova konyowa. (2 Kor. 4:7, 8) Kata kamano, par ane kaka ngima nyalo medo bedo matek ahinya ne joma okia Jehova. Mana kaka Yesu, wanenonegi lit, to mano chwalowa mondo waternegi wach maber ma nyalo hoyogi. Omiyo, hori gi joma ipuonjo Muma. Ng’e ni samoro pok ne giwinjoga adiera mag Muma ma wapuonjogi kata paro kuomgi matut. Jomoko bende omakore ahinya gi puonj ma giyiego gie sani. Ginyalo kata neno ni dinde ma gintieree miyo gibedo machiegni gi joutegi kod anyuolagi, kendo ni dindego miyo ok giwe kit ogandagi gi timbegi. Ka pok wanyiso ji mondo “gimuk” puonj ma gisebedo ka giluwo kuom higni mang’eny, dwarore ni wakwong wakonygi “gero” puonj manyien, tiende ni wakonygi mi girwak adiera mag Muma ma ok ging’eyoga sama wachako puonjore kodgi. Mano e ka ginyalo kawo okang’ mar weyo puonj ma ne gimakorego chon. Konyogi mondo gitim lokruok ma kamano ok en gir odiechieng’ achiel.​—Rumi 12:2. w19.03 22 ¶10; 23 ¶12-13

Bedo ni Jehova nowacho gi dhoge kaka ohero Yesu kendo omor kode paronwa ni wan be onego wamanyga thuolo mag jiwo jomamoko. (Joh. 5:20) Sama ng’at ma wageno nyiso kaka oherowa kendo opwoyowa kuom gik mabeyo ma watimo, wawinjoga maber ahinya kendo mano miyowa mijing’o mar timo maber moloyo. E yo ma kamano, joodwa kod owete gi nyimine ma wan-go e kanyakla winjoga maber sama wanyiso ni waherogi kendo wajiwogi. Sama wapwoyo jowetewa, wamiyogi mijing’o mar dhi nyime makore gi Jehova. To ahinya-ahinya, jonyuol onego ojiw nyithindgi kendo gipwogi. Sama gitimo kamano kowuok e chunygi kendo e yor hera, mano miyo nyithindogo winjo maber kendo gibedo motegno. Ka ne Jehova owacho ni, “Aseyie kodi,” nonyiso ni ne en gadier ni Yesu ne dhi makore kode kendo timo tich ma nomiye nyaka giko. Ka Jehova ni gadier gi Wuode kamano, donge wan to koro onego wabed gadier chuth ni Yesu biro timo duto ma dwarore e chopo gik ma Jehova osingo? (2 Kor. 1:20) Ka waparo matut kuom ranyisi ma Yesu noketo, mano chwalowa mondo wadhi nyime puonjore mathoth kuome kendo luwo ondamone.​—1 Pet. 2:21. w19.03 8 ¶3; 9 ¶5-6

Ka wang’eyo kaka mich ma ng’ato omiyowa nyalo konyowa, mano miyo wagone erokamano ahinya. Jo-Israel ne ok onyiso ni gigoyo erokamano ka ne Nyasaye ogologi e tuech e piny Misri. Dweche matin ka ne gisewuok Misri, ne gichako gombo kit chiemo kod math ma ne giyudo ka ne gin Misri kendo ne gichako ng’ur gi yo ma Jehova ne pidhogigo, to mano nomiyo gidwaro dok Misri. Parie ni ne gineno ni rech, anwaya, budho, mahatsiri, kitungu, gi shumi ne lichnegi moloyo thuolo ma Jehova Nyasaye nomiyogi mar lame. Donge mano konyowa neno gimomiyo Jehova iye nowang’ gi Jo-Israel? (Kwan 11:5, 6, 10; 14:3, 4) To mano doko puonj maduong’ kuomwa! Jaote Paulo nojiwo Jokristo duto mondo kik gikaw kayiem thuolo ma Jehova osemiyowa kokalo kuom wuode Yesu Kristo.​—2 Kor. 6:1. w18.04 9-10 ¶6-7

Waduto wadwaroga ni ji oherwa. Bende, dwaher ni otimnwa gik moko e yo makare. Sama ji timonwa gik ma ok kare kendo ginyiso ni ok giherowa, mano miyo wawinjo ka gima wan joma nono. Jehova ong’eyo ni wagombo ni ji oherwa kendo otimnwa gik moko e yo makare. (Zab. 33:5) Wan gadier ni Nyasachwa oherowa ahinya kendo ok doher ni ji otimnwa gik maricho. Wanyalo neno mano maler ka wanono Chike ma Jehova nomiyo oganda Jo-Israel kokalo kuom Musa. Sama wanono Chike Musa, wafwenyo ni Jehova Nyasachwa oherowa. (Rumi 13:8-10) Wanyalo neno ni Chike Musa ne jiwo hera nikech hera e ma chiko gimoro amora ma Jehova timo. (1 Joh. 4:8) Chike duto ma Jehova nomiyo Jo-Israel notenore kuom chike ariyo madongo ma gin hero Nyasaye kod hero dhano. (Lawi 19:18; Rap. 6:5; Mat. 22:36-40) Chike 600 kod chike mamoko ma Jehova nomiyo Jo-Israel konyowa ng’eyo kaka Jehova oherowa. w19.02 20-21 ¶1-4

Ayub noketo tong’ mowinjore sama notudore gi joma mon. (Ayub 31:1) Nong’eyo maber ni ok nonego orang dhako moro amora mopogore gi chiege ka ogombo terore kode. E kindegi, wadak e piny mopong’ gi gik ma nyalo miyo wadonj e terruok. Mana kaka Ayub, be wabiro temo matek mondo kik wabed gi gombo mar terore gi ng’at ma ok wakendorego? E wi mano, be wabiro temo matek mondo kik wang’i piche mochido kata ponografi e yo moro amora? (Mat. 5:28) Ka watimo kinda mondo wawere gi gik ma kamago, mano biro konyowa mondo wadhi nyime makore gi Jehova. Ayub nowinjo Jehova kuom bedo gi paro mowinjore e wi mwandu. Nong’eyo ni ka dine oketo pache duto e mwandu ma ne en-go, mano dine obedo richo maduong’ mowinjore gi kum. (Ayub 31:24, 25, 28) Wan bende wadak e kinde ma ji ohero mwandu ahinya. Ka wabedo gi paro mowinjore e wi mwandu mana kaka Muma jiwowa ni watim, mano biro konyowa mondo wadhi nyime makore gi Jehova.​—Nge. 30:8, 9; Mat. 6:19, 20. w19.02 6 ¶13-14

Gik moko duto ma Yesu notimo nonyiso hera ma Jehova oherowago. (1 Joh. 4:8-10) Yo maduong’ mogik ma Yesu nonyisogo ni en be oherowa en ni noyie thonwa. Bed ni wan Jokristo mowal kata “rombe mamoko,” hera ma Jehova gi Yesu nonyisowa kokalo kuom rawar konyowa waduto. (Joh. 10:16; 1 Joh. 2:2) E wi mano, gik mitiyogo e Rapar bende nyiso kaka Yesu ohero jopuonjrene kendo odewogi. E yo mane? Yesu nonyiso ni ohero jolupne mowal kuom chakonegi nyasi ma yot timo mar paro thone. Kaka kinde ne dhi medo kalo, Jokristo mowalgo ne dhi timo Raparno higa ka higa e chal mopogore opogore, moriwo nyaka e jela. (Fwe. 2:10) Be ne gitimo kaka Yesu nochikogi? Ee, ne gitimo kamano! Chakre kinde Yesu nyaka sani, Jokristo madier osebedo ka temo matek mondo gitim nyasi mar paro thone. w19.01 24 ¶13-15

Thuolono oriwo wuok e dinde mag miriambo, weyo bedo e mudho mandiwa, kod weyo timbe-juok. To ok mago kende. Oriwo bende “thuolo ma nigi duong’ mar bedo nyithind Nyasaye.” (Rumi 8:21) Inyalo bedo gi thuolo ma kamano kata mana e kindegi kuom ‘siko e wach Kristo,’ tiende ni puonjge. (Joh. 8:31) Ka itimo kamano, ibiro “ng’eyo adiera” kuom dak ka luwore gi adierano, to ok mana puonjruok adiera kende. E piny marachni, ngima ma ji paro ni en ngima maber en ngima machuok kendo ma lal nono. Ok wang’eyo ni ngima ma kiny biro chalo nade. (Jak. 4:13, 14) Kuom mano, gima ber monego watim en siko e yo ma terowa e “ngima madier,” ma en ngima ma nyaka chieng’. (1 Tim. 6:19) Jehova ok chunwa mondo wawuoth e yorno. Wan e ma wayiero kendwa. Yie mondo Jehova obed ‘pokni.’ (Zab. 16:5) Her ‘gik mabeyo’ ma osemiyi. (Zab. 103:5) E wi mano, bed gi yie ni onyalo miyi “yilo maduong’” kod ‘mor ma nyaka chieng’.’​—Zab. 16:11. w18.12 28 ¶19, 21

Jokristo duto onego otem matek mondo gichiw luor ne kend mana kaka Yesu gi Jehova timo. Kata kamano, nitie jomoko ma yudo ka timo kamano teknegi nikech wan dhano morem. (Rumi 7:18-23) Omiyo, ok kawwa gi wuoro ni kata mana e kinde Jokristo mokwongo nitie joma kend maggi ne nigi tungni mang’eny. Paulo nondiko ni “dhako kik pog dak gi chwore”; to e ma pod jomoko ne timo kamano. (1 Kor. 7:10) Paulo ne ok olero gimomiyo dhako ne nyalo pogo dak gi chwore. Kata kamano, wang’eyo ni ok nyal bedo ni chwore noterore nikech mano ne nyalo miyo dhakono ratiro mar ketho kend chuth. Paulo nondiko ni dhako mopogo dak gi chwore “osik ma ok okende, ka ok kamano to odog olos winjruok gi chwore.” Omiyo, e wang’ Nyasaye, ji ariyogo ne pod gin joma okendore. Paulo ne wacho ni dichwo gi dhako nonego otem matek mondo gilos winjruok e kindgi ka po ni gima ne kelo tungni e kend margi ne ok en wach terruok. Ji ariyogo ne nyalo dhi ir jodongo mondo okonygi gi paro mowuok e Ndiko. w18.12 13 ¶14-15

E kindewagi, Nyasaye dwaro ni jotichne omakre kode kendo gidhi nyime timo tich mosemiyogi gi chunygi duto. (Mat. 28:19, 20; Jak. 4:8) Nitie joma nyalo ng’adonwa paro moko ka gigalo ni gikonyowa to kare gihinyowa. Kuom ranyisi, nade ka ng’ama ondiki tich omedi telo kod osara mabup, to nenore maler ni telono biro chocho chenrogi mag lamo? To nade ka pod isomo to thuolo oneno mar dhi e skul moro maber ma ni mabor gi joodu? Be mago e seche monego itimie nonro, iwuo gi jomoko, kendo itim yiero? Donge ber kichako manyo pach Jehova e weche kaka mago sani kendo item matek mondo irwak pache? Kitimo kamano, to e kinde mabiro ka tem ma kamano obironi, ok bi bedoni matek kale. Tembego biro yudo ka niseketo chenro mag tiyo ne Nyasaye, niseng’ado paro e chunyi, kendo nisetimo yiero mowinjore chon. w18.11 27 ¶18

Solomon nobedo ruodh Israel ka ne pod en rawera. E kinde ma nochako locho, Jehova nofwenyorene e lek mopenje kama: “Kwa gi midwaro, mi namii.” Solomon nodwoke kama: “An mana rawera mayot; kendo ok ang’eyo kaka owinjore awuothi e nyim ji. . . . Kuom mano mondo imi jatichni chuny mariek mar ng’ado ni jogi bura.” (1 Ru. 3:5-10) “Chuny mariek” e ma nokwayo, tiende ni chuny mar winjo wach Jehova! Kare e momiyo Jehova nohero Solomon! (2 Sa. 12:24) Jehova ne mor ahinya gi gima Solomon nokwayono mi nomiye “chuny mar rieko kod mar ng’eyo.” (1 Ru. 3:12) Kinde duto ma Solomon nomakore gi Jehova, noyudo gueth mathoth. Kuom ranyisi, noyudo thuolo makende mar gero e hekalu ne “nying Jehova Nyasach Israel.” (1 Ru. 8:20) Bende, humbe nolandore nikech rieko ma Nyasaye nomiye. E wi mago, weche ma nowacho kotelne gi roho maler ondik e buge adek e Muma. Achiel kuom bugego en Ngeche. w19.01 14 ¶1-2

Nitie jomoko ma ok dwar ni ng’ato ang’ata ochik pachgi e yo moro amora. Giwacho ni: “An atimo kaka pacha onyisa.” Gima samoro gitemo wacho en ni ging’ado paro giwegi kendo ni gin gi ratiro mar timo kamano. Ok gidwar ni ng’ato ochik ngimagi, to bende ok gidwar timo gik moko kaka jomamoko timo. Kata ka wasetemo matek mondo pachwa owinjore gi pach Jehova, mano ok mawa thuolo mar yiero gik ma warwako e pachwa kata ma wawacho. Mana kaka 2 Jo-Korintho 3:17 wacho, “kama roho mar Jehova nitie, ji bedo thuolo.” Wan gi thuolo mar yiero kaka wadwaro ni wachal kod kido ma wadwaro ni wabedgo. Bende, wan thuolo yiero gik ma morowa e ngima. Jehova nochueyowa kamano. Kata kamano, thuolo ma wan-go nigi tong’. (1 Pet. 2:16) Sama wadwaro ng’eyo pogo gik mabeyo gi gik maricho, Jehova dwaro ni pache e ma otawa. w18.11 19 ¶5-6

Ka ne wapuonjore adiera, ne wachako keto weche mag Nyasaye obed mokwongo e ngimawa, to ok mwandu. Ne wayie were gi weche mag manyo mwandu mondo wawuoth e adiera. Kata kamano, samoro wanyalo neno ka jomoko ng’iewo simbe, tablede, TV, kod gik mamoko ma kamago ma nyasani, kata wanyalo neno ni ngima dhi kodgi maber nikech mwandu ma gin-go. Wanyalo chako parore ni nitie gimoro maber ma bayowa. Wanyalo chako neno ni gik ringruok ma wan-go tin, mi chop kama waketo weche mag lamo tenge mondo wamany mwandu. Timo kamano paronwa Dema ma iwuoyo kuome e Muma. Nikech nohero gik pinyni, noweyo tiyo ne Jehova kanyachiel gi jaote Paulo. Ang’o momiyo Dema noweyo Paulo? Muma ok nyiswa. Samoro noweyo Paulo nikech nohero mwandu mag pinyni, kata nikech ne ok odwar dhi nyime tuonore gik moko mondo oti ne Jehova kanyachiel gi Paulo. Ok dwaher chiero gombo mag mwandu kuomwa mi gimonwa dhi nyime hero adiera. w18.11 10 ¶9

Miriambo ma Satan nowachono ne rach ahinya nikech nong’eyo maber ni ka Hawa owinje mochamo olemo ma nokwerno, ne odhi tho. Gima lit en ni Hawa gi Adam noketho chik Jehova mi bang’e ne githo. (Cha. 3:6; 5:5) To gima rach moloyo en ni kokalo kuom richono, “tho nolandore kuom ji duto.” Thogno ‘locho kaka ruoth . . . kata mana e wi joma ne ok otimo richo ma chal gi ketho mar Adam.’ (Rumi 5:12, 14) Dhano koro sani ok nyal dak nyaka chieng’ e ngima maber ma Nyasaye nochanonegi. Kar mano, gidak mana kuom higni 70, kata 80 ka po ni ng’ato nigi teko mang’eny. To kinde mang’eny, ngima dhano opong’ mana gi ‘chandruok gi parruok.’ (Zab. 90:10) To mano kaka dhano nodonjo e masira mana nikech miriambo ma Satan nowacho! E Johana 8:44, Yesu nowuoyo e wi timbe mag Jachien ka nowacho niya: “Ne ok ochung’ motegno e adiera, nikech adiera onge e iye.” To adiera pod onge e iye nyaka sani nikech pod odhi nyime “wuondo piny mangima.” (Fwe. 12:9) Ok wadwar ni Jachien owuondwa mi waketh osiep ma ni e kindwa gi Jehova kaka Adam gi Hawa notimo. w18.10 6-7 ¶1-4

Nitie gimomiyo joma ohero kawo okang’ mar loso kue bedoga ma mor. Jakobo nondiko niya: “Kuom joma ohero loso kuwe, gichuoyo koth olemo mar tim makare kama nitie kuwe.” (Jak. 3:18) Sama ok wawinjre gi ng’ato e kanyakla kata e odwa, onego wakwa Nyasaye okonywa walos kue. Mano biro miyo roho maler mar Jehova, timbe makare, kod mor obed e kindwa. Yesu nojiwo gimomiyo onego wakaw okang’ mar loso kue. Nowacho niya: “Sa mitero mich mari e kar misango, miti iparo ka in kanyo ni owadu nigi wach moro kodi, we michnino e nyim kar misango kanyo, kae to ia. Kwong idhi ilos kuwe gi owadu eka bang’e iduog ichiw michni.”​—Mat. 5:23, 24. w18.09 21 ¶17

E otieno mogik ma ne Yesu obedogo e piny kae, nonwoyo wach hera chiegni nyadi 30 kowuoyo gi jopuonjrene. Nowacho achiel kachiel ni jopuonjrene onego oherre. (Joh. 15:12, 17) Ne gidhi herore e okang’ ma miyo ng’ato ang’ata fwenyo mayot ni gin e jolup Yesu madier. (Joh. 13:35) Hera ma kamano ok en hera ma ng’ato winjo awinja e chunye. En hera ma dwaro ni ng’ato oyie tuonore kata lalo gik mogeno ahinya mondo okony jomamoko. Yesu nowacho niya: “Onge ng’at ma nigi hera maduong’ ma loyo ma: Ni ng’ato chiwo ngimane nikech osiepene. Un osiepena kutimo gima achikou.” (Joh. 15:13, 14) Hera madier kod winjruok motegno ma jotich Jehova nigo e kindegi miyo jomoko fwenyo ni gin jotich Nyasaye madier. (1 Joh. 3:10, 11) Wamor ahinya ni jotich Jehova oherore bed ni giwuok e oganda mane, giwacho dhok mane, kata ne gipon nade. w18.09 12 ¶1-2

Jehova dwaro ni jotichne orit joodgi maber. Kuom ranyisi, samoro nyalo dwarore ni iti mondo joodu oyud pesa ma ginyalo konyorego. Mine mang’eny bedoga dala mondo girit nyithindgi ma pod tindo. Nyalo dwarore ni nyithindo mosebedo madongo orit jonyuolgi ma koro oseti kata ma tuore. Magi gin gik mochuno. Kapo ni in gi ting’ ma kamago, nyalo bedo matek mondo ibed gi thuolo malach e tije Nyasaye kaka diher. To kik mano nyos chunyi! Jehova mor malich sama itimo kinda mondo irit joodi. (1 Kor. 10:31) Ka po ni ionge gi ting’ mathoth ahinya mar rito joodu, donge inyalo konyo Jokristo weteni mamoko ma rito wedegi ma tuore, moti, kata mochando gik mamoko? Donge inyalo ng’iyo ane i kanyaklau ka po ni nitie joma inyalo konyo? Sama itimo kamano, nyalo bedo ni Jehova tiyo kanyachiel kodi e dwoko lamo mag jotichne.​—1 Kor. 10:24. w18.08 24 ¶3, 5

Ka ne Josef jahigni 17, owetene nouse mobedo misumba nikech nyiego ma ne gin-go kode. Ne en nyathi ma wuon-gi nohero malich. (Cha. 37:2-4, 23-28) Kuom higni 13 kama, Josef nobedo misumba kendo notueye e jela e piny Misri, kuma bor ahinya gi Jakobo wuon-gi. Ang’o ma ne okonyo Josef mondo kik chunye nyosre kendo mirima kik loye? E kinde ma Josef ne sandore e jela, nyaka bed ni nosiko kotemo ahinya mondo oket pache kuom gik ma ne nyiso ni Jehova guedhe. (Cha. 39:21; Zab. 105:17-19) Nyalo bedo ni gik ma noleko ka ne pod otin bende nomiyo odhi nyime bedo gadier ni Jehova ne ni kode. (Cha. 37:5-11) Onge kiawa ni Josef nolemo nyading’eny kokwayo Jehova mondo okonye. (Zab. 145:18) Jehova nodwoko lamo mag Josef kuom miye bedo gadier ni ne odhi siko kode e tembe duto ma ne dhi yude. w18.10 28 ¶3-4

Gima nyalo miyo wane jomamoko e yo ma ok owinjore en mwandu ma gin-go kata ma giongego. To ere kaka mwandu ng’ato kata dhier ma en-go nyalo chocho yo ma wanenego? Roho maler notayo Solomon mondo ondik wach moro madier ma timore e ngima dhano morem kaka inyisowa e ndiko ma kawuono. Ndikono puonjowa ang’o? Ka ok watang’, wanyalo chako mako osiep gi owete gi nyimine momewo, to modhier to wajwang’o. Ang’o momiyo ok ber mako osiep gi ng’ato mana nikech mwandu ma en-go? Nikech timo mano nyalo chako kelo pogruok e kanyakla. Jakobo nowacho ni tim ma kamano ne kelo pogruok e kanyakla mar Jokristo mokwongo. (Jak. 2:1-4) Nyaka wasik ka watang’ mondo kik timno kel pogruok e kanyakla kendo watem matek mondo waher ji duto bed ni gimewo kata gidhier. w18.08 10 ¶8-10

Wanyiso ni wamor gi thuolo ma Jehova omiyowa mar bedo joge kuom hero Jokristo wetewa. Gin bende gin mag Jehova. Ka waparo mano kinde duto, wabiro siko ka watimo gik ma nyiso ni wahero owetewa gi nyiminewa kendo wang’won kodgi. (1 The. 5:15) Yesu nonyiso jolupne niya: “Ma e ma nomi ji duto ong’e ni un jopuonjrena​—ka un gi hera e kindu uwegi.” (Joh. 13:35) Malaki nowacho ni Jehova “chiko ite, kendo owinjo” gik ma jotichne wacho e kindgi. (Mal. 3:16) Kuom adier, “Jehova ong’eyo . . . joge.” (2 Tim. 2:19) Ong’eyo maler gik moko duto ma watimo kendo ma wawacho. (Hib. 4:13) Ka ok wabedo mang’won gi Jokristo wetewa, Jehova neno mano. To koma chielo, ka warwakogi, wachiwonegi gigewa, waweyonegi kethogi, kendo wang’won kodgi, mago be Jehova neno.​—Hib. 13:16. w18.07 26 ¶15, 17

Makruok gi Jehova en gima owinjore. En e ma en gi teko, rieko, kod hera moloyo ng’ato ang’ata. Kuom adier, onge ng’ato ang’ata kuomwa ma ok diher bedo kor Jehova. (Zab. 96:4-6) To e ma pod nitie jotich Jehova moko ma osebagni sama dwarore ni ginyis ka be gin kor Jehova. Par ane ranyisi mar Kain. Ne ok owacho ni nolamo nyasaye moro amora mopogore gi Jehova. Kata kamano, Nyasaye ne ok oyie gi yo ma ne olamego. Paro maricho nosechako donjo e chunye. (1 Joh. 3:12) Jehova nonyise niya: “Kitimo maber, ok noyiei koso? To ka ok itimo maber, richo obedo e dho odi: kendo gi modwaro notimre kuom yieni, to in mondo iloye.” (Cha. 4:6, 7) Ne chal ka gima Jehova nyiso Kain ni, “Ka iloko chunyi mi ibedo jakora, an be abiro bedo jakori.” Kata kamano, Kain ne ok otimo kaka Jehova nonyise. w18.07 17 ¶1, 3; 18 ¶4

Achiel kuom yore ma wanyisogo ni wayie mondo lerwa orieny en yalo wach maber kendo konyo ji mondo gibed jopuonjre Yesu. (Mat. 28:19, 20) E wi mano, wanyalo miyo Jehova duong’ kokalo kuom timbewa mabeyo. Joma walendonegi kod jomamoko ma nenowa, rangoga gik ma watimo. Yo ma wabwonjogo kod kaka wamoso ji nyiso kaka wachalo kod Nyasaye ma walamo. Yesu nonyiso jopuonjrene niya: “Sama udonjo e ot, mosuru joodno.” (Mat. 10:12) E gwenge ma Yesu kod jootene ne lendoe, ji ne rwakoga welo ma ok ging’eyo. Mano gima tinde ok timre ahinya kuonde mathoth. Kata kamano, yo mang’won ma waleronego weg udi gimomiyo walimogi nyalo golonegi luoro kendo miyo giyaw chunygi. Bwonjo gi ji konyo kama duong’. Mano osekonyo owete gi nyimine ahinya sama gilendo e lela ka gitiyo gi troli. Samoro isefwenyo ni ji rwako wach sama ibwonjo kodgi kendo imosogi gi ilo. w18.06 22 ¶4-5

Kinde mang’eny, jaote Petro nong’iyoga mana gi Jo-Yahudi kende. Kata kamano, ka ne Nyasaye owacho ni Jokristo ok onego obuon jowetegi, Petro noyalo ne Kornelio ma ne en jalwenj Rumi. (Tich 10:28, 35) Bang’ mano, Petro nochako riwore gi joma wuok e ogendni mamoko kendo chiemo kodgi. Kata kamano, higni moko bang’e, nobukore oweyo chiemo gi Jokristo ma ne ok gin Jo-Yahudi e taon mar Antiokia. (Gal. 2:11-14) Mano nomiyo Paulo okwere matek kendo nenore ni Petro norwako siemno. Ka ne Petro ondiko barua ne Jokristo ma Jo-Yahudi kod ma ne wuok e ogendni mamoko e Asia Minor, nowuoyo maber e wi riwruok duto mar owete. (1 Pet. 1:1; 2:17) Onge kiawa ni joote noluwo ranyisi ma Yesu noketonegi mar hero “ji mopogore opogore duto.” (Joh. 12:32; 1 Tim. 4:10) Gikone ne gitimo lokruok kata obedo ni timo kamano nokawo kinde mogwaro. Nikech Jokristogo ‘norwako kit dhano manyien,’ ne gichako neno ni ji duto romre e wang’ Nyasaye.​—Kol. 3:10, 11. w18.06 11 ¶15-16

Achiel kuom rageng’ mag akor ma ne jolwenj Jo-Rumi rwako ne iloso gi chumbe mag nyinyo. Ne dwarore ni jalweny onon kinde ka kinde ka chumbego pod obet maber kargi. Rageng’no ne miyo aserni ok chwo adundo jalweny kata fuondene mamoko. Mano doko ranyisi mowinjore ndi ma nyiso kaka chike makare mag Jehova nyalo rito chunywa! (Nge. 4:23) Mana kaka jalweny ok nyal wilo rageng’ mar akor ma olos gi nyinyo gi ma olos mayom yom, wan bende ok dwaher wilo chike makare mag Jehova gi chike ma wan wawegi waneno ni ber. Paro ma wang’ado orem ma ok nyal miyowa rit makare. (Nge. 3:5, 6) Mano e momiyo nyaka wang’i kinde ka kinde ka rageng’ mar akor ma Jehova omiyowa pod rito chunywa. Kaka wamedo hero adiera ma wapuonjore, e kaka wabiro dak kaluwore gi chike makare mag Nyasaye ma ipimo gi “rageng’ mar akor.”​—Zab. 111:7, 8; 1 Joh. 5:3. w18.05 28 ¶3-4, 6-7

Kata obedo ni Musa notelo ne Jo-Israel e yo maber kuom higni mang’eny, Jo-Israelgo nochako ng’ur. Ne ok giywagore ne wach pi kende, to ne ging’ur ne Musa mana ka gima en e ma nomiyo riyo omakogi. (Kwan 20:1-5, 9-11) Ich-wang’ nomiyo Musa ok obedo ma muol. Kar mondo Musa ne wuo gi lwanda mana kaka Jehova nonyise, nochako bayonegi wach, kendo nomiyore duong’ kowacho ni en e ma ne odhi golonegi pi e lwanda. Kae to nogoyo lwanda diriyo mi pi noburore. Ng’ayi kod ich-wang’ nomiyo Musa otimo gima ok owinjore. (Zab. 106:32, 33) Weyo bedo ma muol mana kuom kinde matin kamano nomiyo olalo thuolo maber mar donjo e Piny ma Nosingi. (Kwan 20:12) Ranyisi mar Musano puonjowa gik mang’eny. Mokwongo, nyaka watem matek mondo wadhi nyime bedo joma muol. Ka waweyo bedo ma muol kata mana kuom kinde matin, sunga kod ng’ayi nyalo makowa mi wachak wacho weche ma ok owinjore. Mar ariyo, gik ma chando chunywa nyalo nyosowa, omiyo, nyaka watem atema mondo wabed joma muol. w19.02 12-13 ¶19-21

Be luwo chik ma Yesu nomiyowa ni walend en ting’ mapek? Ooyo. Ka Yesu nosegoyo ngero mar yadh mzabibu, nowacho ni joma lando wach Pinyruoth ne dhi bedo mamor. (Joh. 15:11) Nosingonwa ni mor ma ne en-go e ma wan bende ne wadhi bedogo. E yo mane? Yesu nowacho ni en e yadh mzabibu to jopuonjrene e bedene. (Joh. 15:5) Yadh mzabibu siro bedene. Sama bedene omakore motegno e yath, mano miyo yadhno keyonegi pi kod gik mamoko ma dwarore mondo gidhi nyime dongo maber. E yo ma kamano, ka wan bende wasiko e winjruok achiel gi Kristo kendo waluwo ranyisine, wabedo gi mor ma en bende en-go sama otimo dwach Wuon-gi. (Joh. 4:34; 17:13; 1 Pet. 2:21) Hanne ma osebedo painia kuom higni mokalo 40 wacho kama: “Mor ma ayudoga bang’ dhi e tij lendo e ma chwala mondo adhi nyime tiyo ne Jehova.” Kuom adier, mor ma wan-go e chunywa e ma miyowaga teko mar dhi nyime lendo nyaka e alwora ma tek lendee.​—Mat. 5:10-12. w18.05 17 ¶2; 20 ¶14

Nenore ni jaote Paulo noketo ranyisi maber ahinya mar jiwo jowetene e kinde Jokristo mokwongo. Roho maler notaye mondo odhi olend ne Jo-Grik, Jo-Rumi kod jomamoko ma ne lamo nyiseche mathoth. (Gal. 2:7-9) Paulo nowuotho e gwenge ma boyo nyaka e pinje ma sani iluongo ni Turkey, Greece, kod Italy kochako kanyakla manyien e kind joma ok gin Jo-Yahudi. Jokristo manyien-go ne osand ahinya gi jopinygi giwegi kendo ne dwarore ni mondo ojiwgi. (1 The. 2:14) Machiegni gi higa mar 50, Paulo nondiko barua ne kanyakla manyien ma ne ni Thesalonika konyisogi niya: “Kinde duto wagoyo ne Nyasaye erokamano sama wahulo nyingu uduto e lamowa, nimar wiwa ok wil ngang’ gi tiju ma nyiso yie kod tiju matek mar hera, kendo kuom sinani maru.” (1 The. 1:2, 3) Nonyisogi bende ni gijiwre e kindgi giwegi ka nowacho niya: “Dhiuru nyime kujiworu e kindu kendo gerreuru ng’ato gi ng’ato.”​—1 The. 5:11. w18.04 18-19 ¶16-17

Rawera ma tiyo gi ngimane mondo omor Jehova keto pache duto e tij lendo. Nikech tij lendo onego otim mapiyo, dwarore ni wakete mokwongo kuom gik moko duto ma wachano timo. Donge inyalo bedo gi chenro mar lendo nyading’eny kaka nyalore? Be inyalo bedo painia? To nade ka mor ma in-go ne tij lendo odok chien? Ere kaka inyalo medo lony ma in-go e chiwo neno? Okenge ma biro konyi gin magi: Ikri maber, kendo kik chuny jogi e puonjo jomamoko gik ma isepuonjori. Ka itimo kamano, to ibiro bedo gi mor mogundho ne tij lendo. Inyalo chako gi manyo dwoko mag penjo ma joskul weteni oheroga penjo kaka, “Ang’o momiyo iyie kuom Nyasaye?” Websaitwa mar jw.org oting’o sula ma nyalo konyo rowere mondo oikre ne dwoko penjo ma kamago. E websaitwa, ibiro neno fom mipong’o ma wiye wacho ni “Kwa Nini Ninamwamini Mungu?” Weche manie fomno biro konyi mondo iik dwoko mar penjono. w18.04 27 ¶10-11

Kata obedo ni Adam gi Hawa ne ni thuolo e yore mang’eny, nitie tong’ ma ne oketnegi. Nitie tong’ moko ma ne ok ochuno ni nyaka nyisgi nikech ne ochuegigo. Kuom ranyisi, ne ging’eyo ni mondo gidhi nyime bedo mangima, nyaka ne gigam muya, gichiem, ginindi, kod timo gik mamoko. Be timo gigo ne miyo gineno ni gionge thuolo? Ooyo, nikech Jehova nong’eyo ni kata ka gitimo gigo to pod ne gidhi bedo mamor e ngimagi. (Zab. 104:14, 15; Ekl. 3:12, 13) Jehova nomiyo Adam gi Hawa chik ma achiel kachiel ni ginyuolre mondo gipongʼ piny kendo girite maber. Be chikno ne dhi mayogi thuolo ma ne gin-go e yo moro amora? Ooyo! Chikno nomigi mondo gikony e chopo dwach Jachuech ma en ni piny duto obed paradiso ma dhano makare dakie nyaka chieng’. (Zab. 127:3; Isa. 45:18) Adam gi Hawa ne nigi thuolo mar bedo mamor e kend margi kendo dak nyaka chieng’ kanyachiel gi nyithindgi. w18.04 4-5 ¶7-8

Sama wahore gi joma waromogo e tij lendo, kik wagen ni gibiro winjo tiend adiera ma wapuonjogi kata yie gi adierago mana gikanyono. Kuom ranyisi, ne ane kaka wanyalo konyo ng’ato mondo ong’e ni ji biro dak nyaka chieng’ e paradiso e piny. Ji mang’eny paro ni ka ng’ato otho, kamano e kaka wachne orumo, kata ginyalo paro ni joma beyo duto biro dhi e polo. Ne ane gima owadwa moro osebedo ka timo. Mokwongo, osomoga Chakruok 1:28. Kae to openjo wuon ot ni Nyasaye ne dwaro ni dhano odag kanye to gidag e ngima ma chalo nade. Ji mang’eny dwokega ni, “E piny kendo e ngima maber.” Bang’e, owadwano somo Isaiah 55:11 kae to openjo wuon ot ka be Nyasaye oseloko kaka nochano. Kinde mang’eny weg udi dwokega ni ooyo. Gikone, owadwano somoga Zaburi 37:10, 11 kae to openjo weg udi kaka ngima dhano nobed e kinde ma biro. Tiyo gi Ndiko e yo ma kamano osemiyo okonyo ji mang’eny ng’eyo ni Nyasaye pod dwaro ni joma beyo odag e Paradiso e piny ka. w19.03 24 ¶14-15; 25 ¶19

Jehova nonyiso maler ni odwaro ni wawinj weche Wuode kendo wati gi wechenego. Yesu nopuonjo jolupne kaka ne ginyalo yalo wach maber, kendo nonyisogi nyading’eny ni gisik ka gineno. (Mat. 24:42; 28:19, 20) Nojiwogi bende ni giked matek ne ngima mochwere, kendo kik chunygi ol. (Luka 13:24) Yesu nowacho bende gimomiyo dwarore ni jolupne oherre, gisik e achiel, kendo giluw chikene. (Joh. 15:10, 12, 13) Wechego pod konyo e kindewagi mana kaka ne gikonyo e kinde ma Yesu nowachogie. Nitie kinde ma Yesu nowacho niya: “Ng’ato ka ng’ato man kor adiera winjo dwonda.” (Joh. 18:37) Wanyiso ni wawinjo dwond Yesu sama ‘wadhi nyime nano gi jowetewa kendo weyonegi kethogi gi chuny ma ni thuolo.’ (Kol. 3:13; Luka 17:3, 4) Yo machielo ma wanyisogo ni wawinjo dwond Yesu en yalo wach maber gi kinda, obed “e kinde ma weche beyo kata e kinde ma weche tek.”​—2 Tim. 4:2. w19.03 10 ¶9-10