Agost

Sama wan e chokruok, iparonwaga gik ma Jehova kod Yesu osebedo ka timonwa. Wanyiso ni wagoyo erokamano kuom luwo ranyisi mar Yesu odiechieng’ kodiechieng’. (2 Kor. 5:14, 15) E wi mano, chunywa chwalowa mondo wapak Jehova kuom chiwonwa rawar. Achiel kuom yore ma wapakogo Jehova en chiwo paro e chokruok gi chunywa duto. Wanyalo nyiso ni wahero Jehova gi Yesu kuom yie timo gik ma gidwaro, kata mana sama timo kamano ok yot. Thothne, nyaka watim kinda momedore mondo wadhi e chokruok. Kanyakla mang’eny timoga chokruok ma kor juma godhiambo bang’ tich sama ji ool. Chokruok machielo watimoga e giko juma sama thoth ji yueyo. Be Jehova neno kinda ma watimo mondo wadhi e chokruok sama waol? Ee, oneno te! Kendo kaka wamedo timo kinda mondo wadhi e chokruok, e kaka Jehova medo herowa.​—Mar. 12:41-44. w19.01 29 ¶12-13

Yesu bende ne romo gi chandruok moko ma ji ne romogo. Kuom ranyisi, nopon e od jodhier. E kinde ma notiyo tij bao gi Josef, nopuonjore timo tije matek. (Mat. 13:55; Mar. 6:3) Nenore ni Josef notho ka ne Yesu pok otieko yalo e piny ka. Mano nyiso ni Yesu be nowinjo lit ma ji winjoga sama wedegi kata osiepegi otho. Bende, Yesu nong’eyo maber kaka dak e ot ma jomoko ok lam Jehova tekga. (Joh. 7:5) Weche adekgo kod mamoko nomiyo Yesu ong’eyo maber pek ma ji ne kalee kod kaka ne giwinjo e chunygi. Yo ma Yesu ne kechogo ji ne nenore ayanga e kinde ma notimo honni. Ne ok otim honnigo mana mar kamano. Kar mano, ne okecho joma ne chandore. (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42) Kuom adier, Yesu ne kecho ji kendo nodwaro konyogi.​—Mar. 7:32-35; Luka 7:12-15. w19.03 16 ¶10-11

Par ane otieno mogik ka Yesu pok notho. Chunye ne chandore ahinya. Be ne odhi makore gi Nyasaye nyaka e tho? Thone e ma ne dhi yawo ne dhano thuolo mar yudo ngima kendo. (Rumi 5:18, 19) To gima duong’ie moloyo en ni okang’ ma ne odhi kawo ne nyalo miyo nying Wuon-gi okethre kata oyud duong’. (Ayub 2:4) E otienono ka ne en e gago mogik gi jopuonjrene, “mbaka matek” ne omuoch e kind jopuonjrenego ka giyware ni ‘en ng’a kuomgi ma ne ikwano ni duong’ moloyo.’ Gima morowa en ni Yesu ne ok ochwanyore. Kar mano, ne owuoyo kodgi e yo ma muol. Ne orieyogi e yo mang’won koleronegi paro ma nonego gibedgo. Kae to nopwoyogi kuom siko kode nyaka e giko. (Luka 22:24-28; Joh. 13:1-5, 12-15) Wanyalo luwo ranyisi mar Yesu kendo bedo ma muol sama weche moko chando chunywa ka waparo kinde duto ni wan bende wawachoga kata timo gik ma chwanyo jomamoko. (Nge. 12:18; Jak. 3:2, 5) E wi mano, pwo jomamoko kuom kido mabeyo ma gin-go.​—Efe. 4:29. w19.02 11-12 ¶16-17

Chike Musa ne ok chiw thuolo moro amora ma ne nyalo miyo ohang ne ng’ato ni otimo richo moro. Ng’at ma ne odonjne ne nigi ratiro mar dwaro ng’eyo ni en ng’a modonjone. (Rap. 19:16-19; 25:1) To ka ne pok ong’adne bura ni otimo richo, ne dwarore ni joneno ariyo obedie ma ne onene kotimo richono. (Rap. 17:6; 19:15) To nade Ja-Israel ma ne otimo richo to ng’ato achiel kende e ma nonene? Ne ok onego opar ni wachno ne nyalo kalo akala kamano. Jehova noneno gima notimono. Ee, Jehova ketonwa ranyisi maber ahinya​—ok onyal ng’ado bura marach. Oguedho joma luwo chikene gi chunygi duto, to okumo joma tiyo gi teko momigi e yo marach. (2 Sa. 22:21-23; Eze. 9:9, 10) Jomoko nyalo timo gik maricho to kalo akala, kata kamano, Jehova biro ng’adonegi bura e kinde mowinjore. (Nge. 28:13) To ka gidhi nyime gi timo gik maricho ma ok giloko chunygi, gibiro fwenyo ni ‘en gima lich miwuoro ka ng’ato olwar e lwet Nyasaye mangima.’​—Hib. 10:30, 31. w19.02 23-24 ¶20-21

Musa ne chomoga wang’e kuom Jehova mondo otaye kendo okonye. Muma wacho ni ‘nodhi nyime chung’ motegno kaka jal ma neno [Nyasaye] ma ok ne gi wang’.’ (Hib. 11:24-27) Dwe achiel gi wiye bang’ ka Jo-Israel nosewuok Misri, ne giyudo chandruok moro maduong’ kata ka pok ne gichopo e Got Sinai. Pi ne onge, to mano nomiyo ji ochako ywagore. Ne gichako ng’ur ne Musa, kendo weche nobedo maricho ma Musa oywak ne Jehova niya: “Ere gi ma anatim ni jogi? Gichiegni chiela gi kite.” (Wuok 17:4) Jehova nonyiso Musa e yo moriere gima nonego otim. Nonego okaw luth ogogo lwanda ma ne ni Horeb, kae to pi ne dhi wuok ka burore. Wach Nyasaye wacho kama: “Musa notimo kamano e nyim jodong Israel.” Jo-Israel nomodho moromogi, kendo kamano e kaka chandruogno norumo.​—Wuok 17:5, 6. w18.07 13 ¶4-5

Achiel kuom gik ma Jehova tiyogo e nyisowa hera en kanyakla mar Jokristo. Wanyalo nyiso ni wamor gi hera ma Jehova oherowago kuom hero Jokristo wetewa kendo jiwogi. Mano oriwo jiwogi mondo gimed tiyo ne Jehova kendo tego chunygi. (1 Joh. 4:19-21) Jaote Paulo nojiwo Jokristo niya: “Dhiuru nyime kujiworu e kindu kendo gerreuru ng’ato gi ng’ato mana kaka adier sani utimo.” (1 The. 5:11) Owete gi nyimine duto nyalo luwo ranyisi mar Jehova gi Yesu kuom hoyo Jokristo wetegi kendo jiwogi. Mano ok en migawo monego owe ne mana jodong-kanyakla kende. (Rumi 15:1, 2) Nitie jomoko e kanyakla ma nigi parruok mathoth mosechopo e okang’ ma nyalo dwarore ni gidhi e osiptal. (Luka 5:31) Jodongo gi jomamoko e kanyakla ong’eyo ni gionge gi lony mar thiedho joma kamago. Kata kamano, pod nitie gima ginyalo timo mondo gikonygi. Ginyalo ‘wuoyo e yo ma hoyo joma chunygi onyosore, giteg joma yomyom, kendo ginyis horuok ne ji duto.’​—1 The. 5:14. w18.09 14-15 ¶10-11

Wamedo tenore kuom Jehova ka wamedo ng’eye maber. To yo ma wanyalo ng’eyogo Jehova maber en ka wasomo Muma kendo paro matut kuom gik ma wasomo. Muma oting’o weche migeno ma nyiso kaka Jehova norito joge e kinde machon. Mano miyo wabedo gadier ni wan bende obiro ritowa. Ne ane ranyisi maber ma Isaya tiyogo e nyiso kaka Jehova ritowa. Oluongo Jehova ni jakwath to jotichne oluongo ni rombe. Owacho kama kowuoyo kuom Jehova: “Nokwa kwedhe kaka jakwath, noting’ nyirombe e bade, kendo noketgi e kore.” (Isa. 40:11) Sama wang’eyo ni Jehova omakowa gi bade ma ratego, mano miyo wabedo gi chuny mokue nikech wang’eyo ni oritowa. Mondo idhi nyime bedo gi chuny mokue kata bed ni iyudo chandruok, par matut kuom weche ma duogo chuny ma ni e ndiko ma kawuono. Wechego biro jiwi sama iromo gi chandruok. w19.01 7 ¶17-18

Be nitie gik misechako timo motudore gi lamo Jehova? Samoro itemo mondo isom Muma pile ka pile. Kata, itimo kinda mondo ibed japuonj molony. Sama ineno kaka timo kamano konyi kendo jomoko bende pwoyi, iwinjoga nade? Donge mano miyo ibedo ma mor kendo ineno ni nitie okang’ moro migoyo? Mano e gima onego otimre nikech iketo dwach Jehova motelo ne meki kiluwo ranyisi mar Yesu. (Nge. 27:11) Sama iketo pachi e tiyo ne Jehova, ibedo ma mor nikech ok en tich ma biro dhi nono. Jaote Paulo nondiko kama: “Chung’uru motegno ma ok uyiengni, ka kinde duto ubedo modich e tij Ruodhwa, ka ung’eyo ni tich matek mutiyo ne Ruodhwa ok en kayiem nono.” (1 Kor. 15:58) Joma oketoga pachgi e lawo mwandu kod tije mag pinyni ok bedga ma mor, kata bed ni nyalo nenore gi oko ni ngimagi dhi maber.​—Luka 9:25. w18.12 22 ¶12-13

Daudi ne wuoyo kuom kinde ma ji duto modak e piny nobed joma timo dwach Nyasaye. (2 Pet. 3:13) Weche mokor e Isaiah 65:22 wacho niya: “Kaka ndalo mag yath obet e kaka ndalo mag joga nobedi.” Mano nyiso ni ji biro dak higni alufe gi alufe. Fweny 21:1-4 wacho ni Nyasaye biro guedho jotichne ma biro dak e piny manyien, kendo ni achiel kuom gueth mobiro kelo en ni “tho ok nobedie kendo.” Kata obedo ni Adam gi Hawa nolalo thuolo ma jaber mar dak e Paradiso e puodho mar Eden, Paradiso ne ok olal chuth. Nyasaye chiegni kelo ne dhano gueth mogundho e piny ka. Roho maler notelo ne Daudi mowacho ni joma muol kod joma tir biro chamo piny mi gidagie nyaka chieng’. (Zab. 37:11) Weche mokor e bug Isaiah onego omiwa siso mar dak e ngima maber ma Nyasaye oikonwa. (Isa. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23) To ngimano nobed karang’o? Mano biro timore ka weche ma Yesu nonyiso jamahunducha ochopo kare. (Luka 23:43) In bende inyalo dak e Paradisono. w18.12 7 ¶22-23

Be nyalore mondo wabed mabor gi paro duto mag pinyni? Ooyo, nikech onge kama wanyalo dhi dakie mopogore gi pinyni. Nitie paro moko mag pinyni ma nyaka waromgo aroma. (1 Kor. 5:9, 10) Kuom ranyisi, tij lendo miyo waromoga gi joma nigi puonj ma galagala. Kata kamano, seche ma chuno ni nyaka warom gi joma nigi paro kod puonj maricho, nyaka wane ni ok warwako puonj ma gin-gogo kata luwogi. Mana kaka Yesu, wan be nyaka wakwed mapiyo paro moro amora ma siro dwach Satan. Bende, onego waritre mondo kik watudre gi joma nigi paro mag jopinyni ka ok ochuno. Kuom ranyisi, onego watang’ ahinya sama wayiero osiepewa. Muma wacho ni ka wang’iyo ahinya gi joma ok lam Jehova, mosmos wabiro rwako paro ma gin-go. (Nge. 13:20; 1 Kor. 15:12, 32, 33) To ka watamore yore mor ma jiwo timbe gero, terruok, kata puonj ma wacho ni gik moko nosieko kendgi, ok wabi rwako paro ma “kedo gi ng’eyo mar Nyasaye.”​—2 Kor. 10:5. w18.11 21 ¶16-17

Ang’o minyalo timo mondo imakri gi yiero misetimo mar dhi nyime wuotho e adiera? Achiel kuom gik minyalo timo en bedo gi kinda e puonjo ji adiera mag Muma. Kitimo kamano, ibiro mako motegno ligangla mar roho, ma en “wach Nyasaye.” (Efe. 6:17) Waduto wanyalo timo kinda mondo wamed bedo jopuonj molony, ‘ka watiyo gi wach mar adiera e yo makare.’ (2 Tim. 2:15) Sama watiyo gi Muma e konyo jomoko mondo ong’iew adiera kendo okwed puonj mag miriambo, puonj mag Nyasaye medo gurore motegno e pachwa kod chunywa. To mano medowa mijing’o mar dhi nyime wuotho e adiera. Adiera en mich maber ahinya ma Jehova omiyowa. Kokalo kuom michno, wan gi mwandu ma wageno ahinya, ma en winjruok maber ma wan-go gi Wuonwa ma ni e polo. Gik ma Jehova osepuonjowa nyaka chop sani tin malich kopim gi ma pod oritowa nyime! Nyasaye osingonwa ngima mochwere ma biro miyowa thuolo mar medo puonjore adiera mathoth. Kuom mano, her adiera mana ka lulu ma nengone tek. Dhi nyime ng’iewe, kendo kik iuse.​—Nge. 23:23. w18.11 8 ¶2; 12 ¶15-17

Tij lendo ma ne Noa timo ka ne ataro pok obiro noriwo nyaka chiwo siem e wi kethruok ma ne dhi biro. Ne ane gima Yesu nowacho: “Nimar mana kaka e ndalogo ka Ataro ne podi, ji ne chiemo kendo ne gimetho, chwo ne kendo to mon ne ikendo, nyaka e chieng’no ma Noa nodonjo e yie, to ne ok gidewo nyaka Ataro nobiro moyweyogi giduto, mano e kaka notimre e ndalo ma Wuod dhano nitie.” (Mat. 24:38, 39) Noa nodhi nyime lando ote mar siem kaka nochike, kata obedo ni ji ne ok dew. E kindegi, walando wach Pinyruoth mondo ji duto oyud thuolo mar puonjore dwach Nyasaye ne dhano. Mana kaka Jehova, dwaher ahinya ni ji duto orwak wach mondo ‘gibed mangima.’ (Eze. 18:23) Sama walendo ot ka ot kod e lela, wachiwo siem ne ji mang’eny kaka nyalore ni Pinyruodh Nyasaye chiegni biro kendo obiro ketho piny marachni.​—Eze. 3:18, 19; Dan. 2:44; Fwe. 14:6, 7. w18.05 19 ¶8-9

Ang’o monego itim ka po ni sirkal orido ne Joneno mag Jehova ngima e pinyu, to polise oluongi mondo openji penjo moko e wi owete gi nyiminewa? Be ochuno ni nyaka iwachnegi weche duto? Ka ne gavana ma ne locho e lo Jo-Rumi penjo Yesu penjo moko, Yesu notimo nang’o? Ka luwore gi ndiko ma wacho ni nitie “chieng’ ling’, kendo chieng’ wuoyo,” nitie seche moko ma Yesu ne ok odwoke kata wach achiel! (Ekl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Ber tiyo gi rieko e chal kaka mago mondo kik wawach gimoro amora ma nyalo miyo ohiny owetewa gi nyiminewa. (Nge. 10:19; 11:12) Ibiro timo nang’o to ahinya-ahinya ka Jakristo ma en osiepni kata watni otimo richo moro maduong’ to ing’eyo wachno? ‘Wach adiera.’ Omiyo, in gi ting’ mar nyiso jodongo adiera duto, to ok adiera ma nus-nus, kendo kik item guenyo weche. Gin gi ratiro mar ng’eyo adiera duto mondo ging’e kaka ginyalo konyo Jakristono olos winjruokne gi Jehova.​—Jak. 5:14, 15. w18.10 10 ¶17-18

Ere kaka wanyalo gero jomoko e hera? Yo achiel mar timo kamano en chikonegi iti. (Jak. 1:19) Chiko ne ji iti mos ka ikechogi en gima nyiso hera. Inyalo tiyo gi rieko mondo ipenjgi penjo moko ma nyalo konyi ng’eyo kaka giwinjo e chunygi. Mano biro miyo ikechgi kendo ijiwgi. Wang’i onego onyis ni idewogi gadier. To ka po ni gigombo leroni gik ma chandogi, hori mos kendo kik ing’adgi sama giwuoyo. Ka ichiko iti e yo malong’o, ibiro ng’eyo gik ma chandogi. Mano nyalo miyo gigeni kendo biro bedo mayot mondo gitim kaka ijiwogi. Ka inyiso ni idewogi gadier, hera ma iherogigo biro hoyogi. w18.09 14 ¶10; 15 ¶13

Thuolo en gima ng’ato ang’ata ma dwaro ng’iewo adiera nyaka chiw. Ng’ato nyaka ti gi thuolone mondo owinj wach Pinyruoth, osom Muma kod bugewa ma lero Muma, otim puonjruokne owuon, oikre ne chokruok, kendo odhi e chokruogego. Nyaka wamany thuolono kuom weyo timo gik ma ok ochuno ahinya. (Efe. 5:15, 16) Biro kawowa thuolo ma romo nade mondo wapuonjre adiera michako ng’ego Nyasaye? Mano luwore gi chal marwa. Ok wanyal puonjore weche duto e wi rieko Jehova, yorene, kod tijene. (Rumi 11:33) Gaset mokwongo tik-tik mar Watch Tower nopimo adiera gi “maua moro matin” kae to nowacho niya: “Kik ibed ma mor mana gi maua achiel kende. Dabed ni achiel kende oromo, de onge tiende mondo maua mang’eny obedie. Dhi nyime chokogi mathoth kaka nyalore.” Kata wadag nyaka chieng’, pod nitie gik mang’eny ma wabiro dhi nyime puonjore e wi Jehova. Gima duong’ gie kindegi en ni wati gi thuolowa e yo maber mondo wang’iew adiera mathoth kaka nyalore. w18.11 5 ¶7

Chwo onego oket ranyisi maber kuom bedo joma ng’won e ot. Kuom ranyisi, ijiwogi ni gidag gi mondegi ‘ka gin gi ng’eyo malong’o’ ma tiende ni gibed mang’won kodgi kendo gidewgi. (1 Pet. 3:7) Dewo ng’ato kendo bedo mang’won kode gin gik ma dhi kanyachiel. Kuom ranyisi, dichwo ma dewo chiege ong’eyo maber ni kata obedo ni yo mochuego chiege opogore mabor kode, mano ok nyis ni chiege en chuech ma ni e rang’iny ma piny. (Cha. 2:18) Kuom mano, odewo ahinya kaka owinjo e chunye kendo omiye luor. Dichwo ma dewo chiege ok bi donjo e milruok mag kisera gi mon mamoko, kata temo ng’iyo kodgi e yo ma ok owinjore moriwo nyaka kuonde tudruok e intanet kata e simu. (Ayub 31:1) Obiro timo duto monyalo mondo kik otim gik ma nyalo ketho kendgi nikech ohero chiege, ohero Jehova, kendo osin gi richo.​—Zab. 19:14; 97:10. w18.09 29 ¶3-4

Ang’o momiyo tiyo gi gik ma wapuonjore e Muma kinde mang’eny ok yotga? Achiel kuom gik momiyo en ni timo gik mabeyo dwaro bolruok, to bolruok en kido ma ok yotga bedogo. E ‘ndalo mag gikogi,’ joma wan-go e alworawa gin “joma oherore giwegi, joma ohero pesa, joma pakore, jong’ayi,” kod “joma onge ritruok.” (2 Tim. 3:1-3) Sama ji wuoyo kuom joma oherore giwegi kata gitimo gik ma nyiso ni gimor gi joma kamago, jatich Jehova nyalo jarogi, kata kamano, e chunye ma iye to onyalo gombo ber ma nenore ni joma kamago yudo. (Zab. 37:1; 73:3) Ng’ato nyalo penjore niya: ‘Be ochuno ni dwach jomamoko e ma aket motelo adier? Ka po ni abedo “ng’at ma duokore piny mogik,” donge ji nyalo chako chaya?’ Ka wayie mondo chuny marach mar pinyni ma miyo ng’ato herore owuon ochikwa, mano nyalo ketho winjruok maber ma wan-go e kanyakla kendo nyalo miyo jomoko kik fwenywa kaka Jokristo madier. Kata kamano, wabiro yudo ber mathoth ka wapuonjore e wi jotich Nyasaye moko ma iwuoyo kuomgi e Muma, kae to waluw ranyisi maber ma ne giketonwa. w18.09 3 ¶1

Kata obedo ni Jehova ne ni kende e kinde ma ne pok ochako chuecho, ne ok opar mana gik ma more kende. Kar mano, noparo kaka nonyalo chueyo malaike kod dhano. Jehova ma en “Nyasaye mamor” ohero chiwo ne ji gik ma beyo. (1 Tim. 1:11; Jak. 1:17) To nikech odwaro ni wan bende wabed ma mor, opuonjowa kaka wanyalo bedo jochiwo. (Rumi 1:20) Nyasaye ne ochueyo dhano e kite owuon. (Cha. 1:27) Mano nyiso ni ne ochueyowa gi nyalo mar bedo gi kido ma chal gi meke. Omiyo, mondo wabed ma mor gadier, nyaka waluw ranyisi mar Jehova kuom hero jowetewa kendo bedo jochiwo. (Fil. 2:3, 4; Jak. 1:5) Nikech ang’o? Nikech mano e kaka Jehova nochueyowa. Kata obedo ni sani wan dhano morem, pod wanyalo bedo jochiwo mana kaka Jehova. Jehova dwaro ni dhano oluw ranyisine, omiyo, obedo ma mor sama wan jochiwo.​—Efe. 5:1. w18.08 18 ¶1-2; 19 ¶4

Jolup Kristo winjo dwonde kuom timo gik mowacho, to ok mana winjogi kende. Ok giyie mondo “parruok mag ngima” ogalgi. (Luka 21:34) Kar mano, gima giketo motelo en luwo chike Yesu kata mana sama weche tek. E wechego duto, owetewa siko ka gimakore gi Jehova kata ang’o ma timre. Yo machielo ma wanyalo nyisogo ni wawinjo dwond Yesu en luwo kaka joma oketo mondo otawa chikowa. (Hib. 13:7, 17) Higni ma sanigi, riwruok mar oganda Jehova osebedo ka timo lokruok mang’eny e yo ma watimogo gik moko. Lokruogego oriwo gik ma watiyogo e lendo, yore ma walendogo, kod chokruok ma kor juma. Giriwo bende yo ma wagerogo Ute Romo, kaka waritogi, kaachiel gi loso kuonde mokethore kuomgi. Wamor ahinya gi lokruok mabeyo ma timorego! Wan gadier chuth ni ka wadhi nyime luwo yo ma riwruok mar oganda Jehova tayowago, Jehova biro guedhowa. w19.03 10-11 ¶11-12

Ripot moro amora ma nigi miriambo e iye kata mana matin en ripot ma nyalo wito ng’ato chuth. Ne ane gima notimore ne Jo-Israel ma ne odak e bath Aora Jordan gi yo imbo e ndalo Joshua. (Jos. 22:9-34) Ne giyudo ripot ni Jo-Israel ma ne ni yo ugwe nogero kendo mar misango maduong’ ahinya. Ne nitie adiera moko e i wechego. Kata obedo ni Jo-Israel ma ne ni yo imbogo ne ok ong’eyo weche te, ne ging’ado mapiyo ni jowetegi ma ne ni ugwe noseng’anyo ne Jehova. (Jos. 22:9-12) Gima ber en ni ka ne pok gimonjogi, ne gikwongo gioro chwo moko ma ne igeno mondo odhi onon wachno komondi. Ang’o ma ne giyudo? Ne ok giger kendo mar misangono mondo gitimie misango, to ne gigere agera kaka rapar mondo tieng’ ma bang’e ong’e ni gin bende ne gin jotich Jehova momakore kode. Nyaka bed ni Jo-Israelgo ne mor ahinya ni ne ok gikedo gi owetegi mana nikech weche mag awinjo! w18.08 5 ¶9-10

Mana kaka Paulo nowacho, joma lamo Nyasaye gadier bende nyalo donjo e timbe ma ok kare. Joma donjo e timbego samoro nyalo paro ni pod gin gi winjruok maber gi Jehova. Kata kamano, dwaro makore gi Jehova kata wacho awacha ni wamakore gi Jehova ok nyis ni koro Jehova oyie kodwa. (1 Kor. 10:1-5) Mana kaka Jo-Israel nochako bedo gi parruok mang’eny ka ne Musa odeko e wi Got Sinai, e kaka Jokristo e kindegi bende nyalo chako bedo gi parruok mang’eny ka giparo ni odiechieng Jehova kod piny manyien deko. Jomoko nyalo neno ni gik ma Jehova osingonwa pod ni mabor kata ni gin mana lek. Ka ok watang’, paro ma kamago nyalo miyo wachak keto dwachwa e ma obed motelo. Mosmos, wanyalo chako sudo mabor gi Jehova mi gikone wadonj e timbe moko ma ne ok wanyal timo kinde ma ne wan gi winjruok maber gi Jehova. w18.07 21 ¶17-18

Wanyalo yudo gueth mogundho ka Jehova ong’eyowa maber. Kata kamano, ang’o ma wanyalo timo mondo Jehova ong’ewa maber? En mana here kendo chiworene. (1 Kor. 8:3) Kata kamano, dwarore ni wasik ka warito winjruokwa gi Wuonwa ma ni e polo. Mana kaka Jokristo ma ne ni Galatia ma Paulo nondikonegi, wan bende ok onego wabed wasumbni mag “gik ma nyap kendo manono” mag pinyni, moriwo nyaka manyo huma. (Gal. 4:9) Jokristogo nosetimo dongruok ma ochopo kama koro Nyasaye ne oseng’eyogie. Kata kamano, Paulo nowacho ni Jokristogo pod ne dok e gik pinyni. Ne chal ka gima Paulo ne nyisogi kama: “Bang’ timo dongruok malich kama, ang’o momiyo uchako dok e gik manono ma ne useweyo chien?” w18.07 8 ¶5-6

Gima ber en ni ok ochuno ni waketh chike Nyasaye ma wahinyre e ka wapuonjre ni kare chikego beyo. Wanyalo yudo puonj mang’eny kuom joma Muma wuoyo kuomgi ma ne oketho chike Nyasaye. Kuom adier, wayudo puonj mabeyo mogik kowuok kuom Nyasaye sama wasomo sigand joma iwuoyo kuomgi e Muma kendo paro matut kuomgi. Kuom ranyisi, par ane chandruoge ma Ruoth Daudi noyudo ka ne oketho chik Jehova kuom terore gi Bathsheba. (2 Sa. 12:7-14) Sama wasomo wechego kendo waparo matut, wanyalo penjore niya: ‘Ang’o ma Ruoth Daudi ne onego otim mondo kik odonj e chandruok ma kamano? Ka aromo gi tem ma kamano, be abiro tang’ mondo kik adonj e temno? Be abiro ringo aa kanyo kaka Josef notimo, koso abiro lwar ka Daudi?’ (Cha. 39:11-15) Sama waparo matut kuom rach ma nyalo yudowa ka watimo richo, wabiro tiego chunywa mondo ‘ocha gik maricho.’​—Amos 5:15. w18.06 17 ¶5, 7

Sama ji mang’eny neno ni sirkal odiyogi, yotga ahinya mondo gikel tungni mag siasa. E kinde Yesu, chulo osuru ne kelo ywaruok mang’eny. Joma ne ni e bwo loch Rumi moriwo nyaka joma Yesu ne yalonegi ne chulo osuru mang’eny e gik ma ne ging’iewo, puothe, kod udi ma ne gidakie. To nikech josol osuru be ne gin jo mibadhi, mano ne miyo ji neno pek e chulo osuru. Seche moko josol osuru ne chulo sirkal mondo omigi telo momedore, kae to gitiyo gi tendgino e choko pesa mang’eny kuom ji. Kuom ranyisi, Zakayo ma ne en jatend josol osuru nomewo nikech nokawoga pesa mang’eny kuom ji. (Luka 19:2, 8) To mano e tim ma josol osuru mang’eny ne nigo. Jowasik Yesu notemo rwake e obadho kuom sunde mondo onyis kuma nochung’ie e wach osuru. Osuru ma jogo ne penjo wachne ne en dinari achiel ma ne dwarore ni joma ne ni e bwo loch Rumi ochul. (Mat. 22:16-18) Osuruno ne osino Jo-Yahudi ahinya nikech ne paronegi ni ne gin e bwo loch Rumi. w18.06 5-6 ¶8-10

Kiriwo Satan lwedo, kinde duto rach ma bedoe ng’eny moloyo ber ma onyalo chiwo. (Ayub 21:7-17; Gal. 6:8) Ng’eyo ni Satan nigi teko e okang’ maromo nade konyowa nade? Mano konyowa mondo wabed gi paro mowinjore e wi sirkande mag pinyni, kendo chwalowa mondo wati tijwa mar lendo. Wang’eyo ni Jehova dwaro ni wami sirkande mag pinyni luor. (1 Pet. 2:17) E wi mano, odwaro ni waluw chike ma sirkandego oketo kapo ni ok gituomre gi chikene. (Rumi 13:1-4) Kata kamano, wang’eyo ni ok onego wariw lwedo weche mag siasa ka wawacho ni jaloch moro kata chama moro ber. (Joh. 17:15, 16; 18:36) Nikech waneno kaka Satan oseketho nying Jehova, mano chwalowa mondo wapuonj ji adiera e wi Nyasachwa. Wamor ni iluongowa gi nyingno kendo watiyo kode nikech wang’eyo ni hero Jehova kelo gueth mogundho moloyo hero pesa kata mwandu.​—Isa. 43:10; 1 Tim. 6:6-10. w18.05 24 ¶8-9

Sama chandruok oneno e kend, be dibed ni pogo dak nyalo konyo? Muma ok wach gik ma nyalo miyo joma okendore opog dak. Paulo nondiko niya: “Ka nitie dhako ma nigi chwore ma ok ni e yie, to chworeno oyie dak kode, kik oweye.” (1 Kor. 7:12, 13) Puonjno pod tiyo nyaka e ndalowagi. Nitie kinde ma dichwo “ma ok ni e yie” nyalo timo gik ma nyiso maler ni ok “oyie dak [gi chiege].” Kuom ranyisi, onyalo bedo mager kosiko ogoyo chiege sa ka sa ma chop kama chiege neno ni onyalo hinyo ngimane kata nege. Kata, onyalo tamore pidho chiege gi nyithindo kata timo ne chiege gik ma miyo lamo Jehova bedone matek. Sama gik ma kamago timore, dhako ma Jakristo nyalo ng’ado ni jaode ok “oyie dak kode” kendo neno ni owinjore gipog dak, kata bed ni jaodeno wacho ang’o. Moko bende ma ni e kend matek kamago nyalo ng’ado ni gidhi adhiya nyime nano ka gitemo loso weche. w18.12 13 ¶14; 14 ¶16-17

E ngero mar jachuoyo ma yudore e Luka 8:5-8, 11-15, kodhi en “wach Nyasaye,” kata wach Pinyruoth. Lowo ochung’ ne chuny joma walendonegi. Kodhi ma ne olwar e lowo maber nochako dongo mogolo tiende monyago “olemo momedore nyadi 100.” Mana kaka kodhi nolwar e lowo maber e ngero ma Yesu nogoyo, chunywa ne orwako wach maber ma wayiego. Mano nomiyo wach Pinyruoth odongo e chunywa mobedo kaka ngano moikore nyago olemo. To mana kaka ngano golo kodhi manyien to ok mana it ngano moko, wan bende wanyago kodhi manyien mag Pinyruoth to ok jopuonjre manyien. Ere kaka wanyago kodhi manyien mag Pinyruoth? Sa asaya ma walando wach Pinyruoth ka watiyo gi yo moro amora, wakeyo kodhi mag Pinyruoth ma ne osepidh e chunywa. (Luka 6:45; 8:1) Omiyo, ngeroni puonjowa ni sa asaya ma walando wach Pinyruoth, ‘wanyago olemo ka wanano.’ w18.05 14 ¶10-11

Paulo noikore jiwo owetene, to mano e momiyo ‘nochiwore kendo notiyo’ matek nikech gin. (2 Kor. 12:15) E yo machalo kamano, jodongo onego ojiw kendo oho owetegi gi weche mabeyo kendo onego giteggi kuom nyiso ni gidewogi gadier. (1 Kor. 14:3) Tego jomoko bende oriwo miyogi siem, to Muma nyalo konyo jodongo mondo gichiw siem e yo ma jiwo Jokristo wetegi. Yesu noketo ranyisi maber ahinya e wachno ka ne osechiere. Ne ane gima notimo ka ne odwaro miyo kanyakla moko ma ne ni Asia siem motegno. Ka ne pok ochiwo siem ne kanyakla ma Efeso, Pagamam, kod Thiatira, nokwongo opwoyogi. (Fwe. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Jodongo timo maber ka giluwo ranyisi mar Kristo sama gichiwo siem. w18.04 21-22 ¶8-9

Jonyuol, onge kiawa ni utimoga duto munyalo mondo ugeng’ ne nyithindu tuoche. Kuom ranyisi, uketoga uteu mondo osik ka ler kendo uwito gimoro amora ma nyalo kelo tuo ne un uwegi kendo ne nyithindu. E yo ma chalo kamano, dwarore ni urit nyithindu mondo gibed mabor gi gik ma nyalo miyo girwak pach Satan, kaka sinembe maricho, programbe mochido minyiso e TV, tuke mopong’ gi timbe gero kod juok ma nyithindo ohero tugo e kompyuta kata simo, kod websait moting’o gik ma ok ler. Jehova omiyi ting’ mar konyo nyithindi mondo gibed osiepene. (Nge. 1:8) Omiyo, kik iluor keto ne nyithindi chike motenore gi Muma mondo otagi. Nyis nyithindi ma pod tindo gik monego gine kod ma ok onego gine, kod gimomiyo inyisogi kamano. (Mat. 5:37) Kaka gimedo bedo madongo, tieggi mondo ging’e pogo kendgi gik mabeyo gi gik maricho ka luwore gi puonj mag Jehova. (Hib. 5:14) To wiyi kik wil ni nyithindi biro puonjore gik mang’eny kuom rango gik mitimo.​—Rap. 6:6, 7; Rumi 2:21. w19.01 16 ¶8

Ka po ni in Jakristo ma rawera, donge inyalo chako mako osiep gi Jokristo ma hikgi oniang’ ma ni e kanyaklau? Inyalo kwayogi gi muolo mondo gipimni gik ma giseneno kuom higni duto ma gisetiyonego Jehova. Goyo mbaka e yo ma kamano biro tego yieni kendo biro jiwowu uduto mondo ler maru mar adiera omed rieny. Waduto te wanyalo kawo okang’ mar rwako welo ma biroga e chokruogewa. Ka omiyi migawo mar tayo romo mar dhi lendo, inyalo konyo jolendo ma oseti mondo gin be gilendi. Kuom ranyisi, inyalo miyogi alwora man machiegni mondo gilendee. Seche moko bende inyalo pogogi gi rowere ma pod tek mondo okonygi. Jomamoko ma bende inyalo dew kamano gin joma tuore kata ma nigi pek moko. Kuom adier, sama wadewo joma oti, joma tindo, joma olony e tij lendo, kaachiel gi joma pok olony ahinya, wamiyogi mijing’o mar lando wach maber gi kinda.​—Lawi 19:32. w18.06 23-24 ¶10-12

Ok onego wakaw kayiem thuolo ma Jehova osemiyowa kogolowa e tuech mar richo kod tho. Kokalo kuom rawar, wanyalo tiyo ne Nyasaye ka wan gi chuny maler kendo ka wamor. (Zab. 40:8) Kata obedo ni Nyasaye osemiyowa thuolo, onego watang’ mondo kik wati gi thuolono e yo marach. Jaote Petro nochiwo siem kowacho ni kik wati gi thuolono kaka rageng’ ma wapondoe mondo watim gombo mag ringruok. Donge siemno paroni gima notimore ne Jo-Israel ka ne gin e thim? Wan bende gima kamano nyalo timorenwa, samoro moloyo kaka ne otimorenegi. Satan kod pinye marachni ywayo ji ka otiyo gi yore mag rwakruok mopogore opogore, chiemo kod gik mimadho, yore mag manyo mor, kod gik mamoko ma kamago. Jo ohala mang’eny tiyo gi rieko e lando mwandugi e yo mamiyo waneno ni nyaka wang’iew gik ma gilandogo kata obedo ni ok ochuno ni wabed gi gigo. To mano kaka en gima yot donjo e obadho ma kamano kendo tiyo marach gi thuolo ma wan-go! w18.04 10 ¶7-8