Januar

Gima duong’ ma nokonyo Timotheo sudo machiegni gi Jehova en adiera ma nopuonjore e Wach Nyasaye mobedogo gadier. Mondo in bende yieni obed motegno, nyaka itim nonro mibed gadier gi gik ma Muma puonjo e wi Jehova. Nitie gik moko adek ma dwarore ni ikwong ibedgo gadier. Achiel en ni nyaka ibed gadier chuth ni Jehova Nyasaye e ma nochueyo gik moko duto. (Wuok 3:14, 15; Hib. 3:4; Fwe. 4:11) Mar ariyo, nyaka ibed gadier ni Muma en Wach Nyasaye momiyo dhano. (2 Tim. 3:16, 17) To mar adek, nyaka item mibed gadier ni Jehova nigi riwruok achiel kende mar joge e piny kae ma lame ka Kristo otelonegi, kendo ni Joneno mag Jehova e riwruogno. (Isa. 43:10-12; Joh. 14:6; Tich 15:14) Mano ok nyis ni koro ing’eyo weche te e Muma. Dwachi maduong’ onego obed tiyo gi ‘nyaloni mar paro’ mondo ibed gadier chuth ni iseyudo adiera.​—Rumi 12:1. w20.07 10 ¶8-9

Bug Fweny wuoyo kuom det-bonyo ma nigi wenge ma chalo gi wenge dhano to “e wigi ne nitie osimbo mag dhahabu.” (Fwe. 9:7) Gisando wasik Nyasaye ma gin “jo ma onge gi alama mar Nyasaye e lela wengegi” kuom dweche abich, ma romre gi ngima det-bonyo. (Fwe. 9:4) Nenore ni wechegi wuoyo kuom jotich Jehova mowal gi roho. Gilando gi chir ni Jehova biro kelo kum ne piny marachni, to mano miyo joma riwo pinyni lwedo winjo marach. Dibed ni watemo wacho ni det-bonyo miwuoye e Joel 2:7-9 opogore gi det-bonyo miwuoye e Fweny? Ee, en kamano. Nitie kinde ma Muma nyaloga tiyo gi wach achiel e lero gik moko ariyo mopogore. Kuom ranyisi, e Fweny 5:5, iluongo Yesu ni “Sibuor moa e dhood Juda,” to e 1 Petro 5:8, iluongo Jachien ni “sibuor ma ruto.” w20.04 3 ¶8; 5 ¶10

Hagar jatij Sarai notimo gima ok owinjore bang’ ka ne osebedo chi Abram. Nomako ich kae to nochako chayo Sarai nikech ne oonge nyathi. Weche nobedo maricho ahinya momiyo Hagar oringo nikech Sarai ne koro ok dware. (Cha. 16:4-6) Ka wang’iyo wachno gi pachwa morem, wanyalo neno ni Hagar ne en dhako mochecho, kendo ni nowinjore gi kum. Kata kamano, Jehova to ne neno Hagar e yo mopogore. Nooro malaikane mondo odhi ir Hagar. Ka ne malaikano oyude, nojiwe mondo odhi obolre ne Sarai, kendo malaikano noguedhe. Hagar nofwenyo ni kare Jehova nosebedo ka ng’iye kendo ni nong’eyo gik moko duto ma ne timorene. Wachno nomoro Hagar ahinya mi owacho ni Jehova en Nyasaye ma neno joge. (Cha. 16:7-13) Ang’o ma Jehova ne neno ka nong’iyo Hagar? Nong’eyo maber gik ma ne Hagar osekaloe. Kata obedo ni Jehova ne ok mor gi achaya ma Hagar nochayogo Sarai, wanyalo bedo gadier ni Jehova nonono chal mare kod gik mamoko, kendo mano e momiyo nobedo ma ng’won kode. w20.04 16 ¶8-9

Jaote Paulo nowacho ni Jokristo duto ni e ng’wech. (Hib. 12:1) Bende, waduto, bed ni wan joma tindo kata joma dongo, joma roteke kata joma tekogi odok piny, nyaka wanan e ng’wech ma ni e nyimwa mondo wabi wayud mich ma Jehova osingonwa. (Mat. 24:13) Paulo ne nyalo wuoyo gi chir nikech en ‘nosetieko ng’weye.’ (2 Tim. 4:7, 8) Kata kamano, en ng’wech mane ma Paulo ne wuoye? Nitie kinde ma Paulo ne tiyoga gi ranyisi mag tuke ma ne timore e piny Grik sama nopuonjo. (1 Kor. 9:25-27; 2 Tim. 2:5) Notiyo gi ranyisi mar ng’wech nyading’eny kowuoyo kuom ngima mar Jokristo. (1 Kor. 9:24; Gal. 2:2; Fil. 2:16) Ng’ato chako ng’wejno sama ochiwore ne Jehova mi obatise. (1 Pet. 3:21) Ochopo e tol sama Jehova omiye mich mar ngima mochwere.​—Mat. 25:31-34, 46; 2 Tim. 4:8. w20.04 26 ¶1-3

“Ruoth en ng’at migeno, kendo obiro tegou koritou kuom ng’at marach.” (2 The. 3:3) Gin yore mage ma Jehova ritowago? Jehova osemiyowa gige lweny ma nyalo ritowa sama Satan monjowa. (Efe. 6:13-17) Gige lwenygo otegno kendo gitiyo maber! Kata kamano, mondo giritwa maber, nyaka warwakgi giduto, kendo kik walonygi. Gige lwenygo ochung’ ne ang’o? Achiel kuomgi ma en msip ochung’ ne adiera ma yudore e Muma, ma en Wach Nyasaye. Ang’o momiyo nyaka wasik ka watueyo msibno e nungowa? En nikech Satan e “wuon miriambo.” (Joh. 8:44) Osebedo ja miriambo kuom higni mang’eny, kendo osewuondo “piny mangima”! (Fwe. 12:9) Kata kamano, adiera ma ni e Muma ritowa mondo kik owuondwa. Ere kaka wanyalo tueyo msip mar adiera e nungowa? Watimo mano kuom puonjore adiera e wi Jehova, lame kuom “roho kod adiera,” kendo bedo joratiro e weche duto.​—Joh. 4:24; Efe. 4:25; Hib. 13:18. w21.03 26-27 ¶3-5

Gimomiyo pinyno e ma ne ber moloyo pinje duto ne en ni kuno kende e ma lamo madier ne yudoree. Kata kamano, chakre Pentekost ma higa 33 ka dhi nyime, ‘pinyno’ koro ne ok nyal bedo mana kamoro achiel kende, nikech jotich Jehova koro yudore e piny ngima. Kuom mano, e kindewagi, “Piny ma Jaber” ochung’ ne gik moko duto motudore gi lamo madier ma jotich Jehova timoga, moriwo nyaka tij lendo kod dhi e chokruoge mag lamo. E kinde mag gikogi, ruoth ma nyandwat osedonjo nyadinwoya e “Piny ma Jaber.” Kuom ranyisi, e kinde ma Germany ne en ruoth ma nyandwat, nodonjo e “Piny ma Jaber” ka ne osando jotich Nyasaye kendo nego moko kuomgi. Bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima, Soviet Union nobedo ruoth ma nyandwat, kendo en bende nodonjo e “Piny ma Jaber” ka ne osando jotich Nyasaye. Ne omako jotich Nyasaye mang’eny moterogi e tuech e pinje mamoko. w20.05 13 ¶7-8

Ne ane moko kuom joma nobedo osiepe Nyasaye chon ka ne Yesu pok obiro e piny. Ibrahim ne nigi yie motegno. Higni mokalo 1,000 bang’ ka Ibrahim nosetho, Jehova noluonge ni “osiepna.” (Isa. 41:8) Mano nyiso ni kata mana tho ok nyal ketho osiep ma ni e kind ng’ato gi Jehova. E wang’ Jehova, Ibrahim pod ngima. (Luka 20:37, 38) Ng’at machielo en Ayub. Ka ne malaike pok ochako chokruok margi e polo, Jehova nowuoyo maber e wi Ayub. Nowacho ni Ayub ne ‘en ng’at ma onge ketho kendo ma timne tir, moluoro Nyasaye kendo motang’ gi richo.’ (Ayub 1:6-8) Jehova noneno nade Daniel jatichne ma nomakore kode kuom higni 80 e piny ma ji ne lamoe nyiseche manono? Malaike nowacho ne Daniel nyadidek niya: “In ng’at ma Nyasaye ohero ahinya.” (Dan. 9:23; 10:11, 19) Wan gadier ni Jehova gombo ahinya odiechieng’ ma obiro chieroe osiepene mosetho.​—Ayub 14:15. w20.05 26-27 ¶3-4

Japuonjre maber nyalo puonjore chike Nyasaye kod gik ma odwaro ni jotichne otim, mi ong’e. To be japuonjreno biro luwo chikego nikech ohero Jehova gadier? Par ni, Hawa nong’eyo chike Jehova, kata kamano, ne ok ohero Jehova gadier; Adam be ne ok ohero Jehova. (Cha. 3:1-6) Omiyo, puonjo apuonja ji chike Jehova kod gik modwaro ni gitim kende ok oromo. Chike Jehova beyo kendo sama waluwogi wan e ma wayudo ber. (Zab. 119:97, 111, 112) Kata kamano, mondo jopuonjrewa mag Muma one ni chike mag Jehova konyogi, nyaka gikwong ging’e ni Jehova noketo chikego nikech oherowa. Kuom mano, wanyalo penjogi kama: “Iparo ni ang’o momiyo Nyasaye nyiso jotichne gik monego gitim kod ma ok onego gitim? Mano puonjowa ang’o kuom Nyasaye?” Ka wakonyo jopuonjre Muma paro matut e wi Jehova kod kaka ginyalo hero nyinge gadier, wabiro chopo e chunygi. Mano biro miyo giher Jehova kaachiel gi chikene. Yiegi biro bedo motegno kendo gibiro nano e tem moro amora ma giromogo.​—1 Kor. 3:12-15. w20.06 10 ¶10-11

Dwarore ni wahore nikech nyalo kawo kinde ka pok ng’at ma nodok chien e winjruokne gi Nyasaye obedo motegno kendo. Ng’eny joma nodok chien e kinde mokalo wachoga ni limbe ma jodongo kod jomamoko e kanyakla ne limogigo nyadinwoya e ma nomiyo giduogo. Nyaminwa moro miluongo ni Nancy modak Asia nondiko kama: “Osiepna moro ma ne wan-go e kanyakla nokonya ahinya. Nohera mana ka nyaminwa maduong’. Noparona gik mabeyo ma ne wasetimo kinde mokalo. Bende, sama nawuoyo nochikonaga ite kohore gadier, kendo nong’adonaga rieko ka mano dwarore. Nobedona osiep madier ma ne oikore konya sa asaya.” Kecho ng’at ma chunye onyosore chalo gi miye yath ma dhi miyo owinj maber. Moko kuom joma odok chien e tij Nyasaye samoro pod omako sadha gi ng’ato e kanyakla kuom higni mang’eny. Sadhano osemiyo ok gidwar duogo ir Jehova. Nyalo bedo ni moko kuomgi paro ni ne otimnegi gimoro ma ok owinjore. Joma kamago gombo ng’at ma nyalo chikonegi ite, kendo ketore e chal margi. w20.06 26 ¶10-11

Sa asaya miloyo tem moro, ibiro yudo teko mar loyo tembe mamoko. Ng’e bende ni paro mochochni ma ji nigo e wi nindruok a kuom Satan. Omiyo, sama ikwedo parogo, ‘iloyo ng’at marach.’ Wang’eyo ni Jehova e ma nigi ratiro mar nyisowa ni tim moro en richo kata ooyo. Kendo watemo ahinya mondo kik wadonj e richo. Bende, ka watimo richo, wahulo richowa ne Jehova e lamo. (1 Joh. 1:9) To ka en richo maduong’, wamanyo kony kuom jodongo ma Jehova oketo mondo otawa. (Jak. 5:14-16) Kata kamano, ok onego wayie mondo richo ma Jehova noseweyonwa osik ka chando chunywa. Nikech ang’o? En nikech Wuonwa ma jahera nosechiwonwa misango mar Wuode mondo owenwa richowa. Sama Jehova oweyo ne ng’ato richone, oweyone chuth. Omiyo, wanyalo tiyo ne Jehova gi chuny maler.​—1 Joh. 2:1, 2, 12; 3:19, 20. w20.07 22-23 ¶9-10

Nitie kinde ma Jehova ne ni kende. To mano ne ok omiyo obedo gi kuyo. Ne omor nikech ne en gi gik moko duto ma ne odwaro. Kata kamano, Nyasaye ne gombo mondo chuech mamoko bende oyud ngima kendo gibed ma mor. Herane nochwale mi ochako chuecho. (1 Joh. 4:19) Mokwongo, Jehova nochueyo Wuode. Kae to, kokalo kuom Wuode ma kayono, “ne ochue gik mamoko duto,” moriwo nyaka malaike tara gi tara. (Kol. 1:16) Yesu ne mor ahinya tiyo kanyachiel gi Wuon-gi. (Nge. 8:30) Malaike bende ne mor ahinya. Ne gineno achiel kachiel ka Jehova kod Yesu ma ne en Jatich Molony chueyo polo gi piny. Malaike nonyiso nade ni ne gimor? Ne ‘gikok matek gimor’ sama ne ochue piny, kendo kaka Jehova ne dhi nyime gi tij chuech e kaka gin bende ne gimedo pamo gi mor, to moloyo ka ne ochue dhano. (Ayub 38:7; Nge. 8:31) Gik ma Jehova nochueyo duto nyiso herane kod riekone.​—Zab. 104:24; Rumi 1:20. w20.08 14 ¶1-2

Jehova nochueyowa mondo waher jomamoko to gin bende giherwa. Omiyo, sama ng’ato osin kodwa, wachno chwanyowaga kendo nyalo miyo wabed gi luoro. Owadwa moro nondiko kama: “Ka ne jolweny moko ogoya, oyanya, kendo obwogona ngima nikech ne an Janeno mar Jehova, wachno nomiya luoro kod wichkuot.” Kuom adier, chunywa nyosorega sama ji osin kodwa. Kata kamano, mano ok kawwa gi wuoro nikech Yesu nowacho ni ji ne dhi sin kodwa. Ang’o momiyo piny osin gi jolup Yesu? Mana kaka Yesu, gin bende ‘ok gin mag piny.’ (Joh. 15:17-19) Nikech mano, kata obedo ni wachiwo luor ne sirkende mag dhano, ok walamgi, kendo ok walam kata kido ma gitiyogo. Jehova kende e ma walamo. Wariwo lwedo ratiro ma Nyasaye nigo mar locho e wi dhano, ma en ratiro ma Satan kod kothe osebedo ka kedogo matek. (Cha. 3:1-5, 15) Walando ni Pinyruodh Nyasaye kende e ma nyalo golo ne dhano chandruok, kendo ni machiegnini, Pinyruodhno biro ketho ji duto ma kwede. (Dan. 2:44; Fwe. 19:19-21) Mano en wach maber ne joma muol, kata kamano, en wach marach ne joricho. w21.03 20 ¶1-2

Jehova omiyo nyiminewa migawo maduong’ ahinya e kanyakla. Giketonwa ranyisi maber nikech riekogi, yiegi, kindagi, chir, chuny mar konyo ji, kod gik mamoko mabeyo ma gitimo. (Luka 8:2, 3; Tich 16:14, 15; Rumi 16:3, 6; Fil. 4:3; Hib. 11:11, 31, 35) Wamor bende ni wan gi joma hikgi oniang’ e kanyakla. Nitie pek ma gikaloe nikech bedo moti, kuom ranyisi, tuoche. Kata kamano, gitimo duto ma ginyalo e tij lendo, kendo gitemo kar nyalogi mondo gijiw kanyakla kendo tiego jomamoko! Lony ma gin-go konyowaga ahinya. Gibeyo ahinya e wang’ Jehova, kendo wan bende gibeyonwa. (Nge. 16:31) Par ane bende rowerewa. Giromo gi weche mapek sama gidongo e piny ma Satan Jachien osewuondoe ji mang’enyni. Kata kamano, donge wamorga ahinya sama wawinjo ka rowerego chiwo paro e chokruogewa, gidhi e tij lendo, kendo ginyiso chir sama gikedo ne yiegi? Ee, un rowerewa, umako kama duong’ ahinya e kanyakla mar Jehova!​—Zab. 8:2. w20.08 21-22 ¶9-11

Sama wachako tij yalo kendo wachako nyiso ayanga ni wan Joneno mag Jehova, wanyalo romo gi chandruoge mang’eny, kaka akwede kod ajara mowuok kuom joodwa, osiepewa, kod jomamoko. Ang’o minyalo timo mondo ibed gi chir? Mokwongo, bed gadier chuth ni Yesu e ma tayo tijni ka en e polo. (Joh. 16:33; Fwe. 14:14-16) Mar ariyo, med bedo gi yie motegno ni Jehova oikore riti mana kaka osingo. (Mat. 6:32-34) Kaka yieni medo bedo motegno, e kaka chir mari bende biro medore. Ninyiso yie makende ahinya ka ne inyiso osiepeni gi joodu ni ne isechako puonjori Muma gi Joneno mag Jehova kendo dhi e chokruogegi. Onge kiawa ni chop sani isetimo lokruoge madongo e ngimani mondo iher Jehova kendo iluw chikene. Mano bende dwaro yie kod chir! Sama itimo kinda mondo imed bedo gi chir, inyalo bedo gadiera chuth ni “Jehova Nyasachi nobed kodi kamoro amora ma nidhiye.”​—Jos. 1:7-9. w20.09 5 ¶11-12

Ruoth Asa noketo ranyisi maber ahinya mar geno kuom Jehova chuth. Notiyo ne Jehova e kinde ma ne weche tek kod e kinde ma ne nitie kuwe. Chakre tinne, “Asa nomakore gi Jehova gi chunye duto kuom ngimane te.” (1 Ru. 15:11) Achiel kuom yore ma nonyisogo ni nomakore gi Jehova en golo lamo mag miriambo e piny Juda. Muma wacho ni “nomuko kendo mag misango mag nyiseche mag pinje mamoko kod kuonde moting’ore. Bende, nomuko sirni mag kite kendo notong’o sirni mag yien.” (2 We. 14:3, 5) Nogolo nyaka Maaka dagi e migawo ma ne en-go e loch mar Juda. Nikech ang’o? Nikech Maaka ne jiwo lamo mag sanamu. (1 Ru. 15:11-13) Asa ne ok ogolo agola lamo mar miriambo kae to oweyo gi kanyo. Ne ojiwo ji mondo odog e lamo madier, kokonyo joma nodak e alwora mar Juda mondo gidog ir Jehova. Jehova noguedho Asa kod Jo-Israel wetene kuom miyogi kinde mag kuwe. Kuom higni apar e kinde loch Asa, “piny nobedo gi kuwe.”​—2 We. 14:1, 4, 6. w20.09 14 ¶2-3

Kinde ka kinde, waheroga miyo jomamoko gigewa ma wageno mondo giritnwa. Kuom ranyisi, wanyaloga kano pesawa e bengi. Sama watimo kamano, wageno ni pesawa ibiro rit maber ma onge ng’ato ang’ata ma kwalogi. Jaote Paulo noparo ne Timotheo ni Nyasaye nosemiye gimoro makende mondo oriti, ma en adiera ma nosepuonjore e wi dwach Nyasaye ne dhano. Gima chielo ma nomi Timotheo mondo oriti en migawo mar ‘yalo wach’ maber kendo timo “tij jaland-injili.” (2 Tim. 4:2, 5) Paulo nojiwo Timotheo ni orit gima nosemiye. Mana kaka Timotheo, wan bende omiwa gik ma nengogi tek ahinya mondo warit. Jehova osemiyo wang’eyo adiera makende ma yudore e Muma ma en Wachne. Adiera ma ni e Muma gin adiera ma wageno ahinya nikech gikonyowa ng’eyo kaka wanyalo bedo gi winjruok maber gi Jehova, kendo gileronwa gik ma kelo mor madier e ngima. Rwako adierago kendo dak ka luwore kodgi gonyowa kuom puonj mag dinde mag miriambo kod timbe mochido mag pinyni.​—1 Kor. 6:9-11. w20.09 26 ¶1-3

Dwarore ni japuonjre one ni imor gi gik mipuonje, kendo ni ionge gi kiawa moro amora e wi adiera mag Muma. Mano biro miyo en bende obed ma mor gi gik mopuonjore. Inyalo kata nyise kaka adiera mag Muma osekonyi in iwuon. Mano biro konye neno ni Muma oting’o rieko ma nyalo konye kata en owuon. Sama upuonjoru, nyis japuonjreni ranyisi mag joma ing’eyo ma ne nigi pek ma chal gi ma en-go, kod kaka ne giloyo pekgo. Inyalo dhi gi ng’at machielo ma ni e kanyaklau ma ranyisine nyalo konyo japuonjreni. Kony japuonjreni one gimomiyo ber ka otiyo gi puonj mag Muma e ngimane. Ka po ni japuonjreni nigi jaode, be jaodeno puonjore Muma? Ka ok opuonjre, en bende gwele mondo obed e puonjruok. Jiw japuonjreni mondo onyis osiepene kod joodgi gik ma opuonjore.​—Joh. 1:40-45. w20.10 16 ¶7-9

Jonyuol Yesu ma nopidhe nokonye modongo ka en ng’at ma Nyasaye oyiego. Ne giluwo chik ma Jehova nomiyo jonyuol. (Rap. 6:6, 7) Josef gi Maria nohero Jehova ahinya, kendo gombogi maduong’ ne en konyo nyithindgi mondo gin bende gibed gi hera ma kamano. Josef gi Maria ne nigi kinda mar puonjruok Wach Nyasaye kaka joot. Onge kiawa bende ni ne gidhiga e chokruoge ma juma ka juma e sunagogi ma ne ni Nazareth kendo dhi e Pasaka ma ne itimo Jerusalem higa ka higa. (Luka 2:41; 4:16) Nyalo bedo ni ne gitiyoga gi thuolo ma ne giwuothogo e yo ka gidhi Jerusalem e puonjo Yesu gi nyithindgi mamoko e wi jotich Nyasaye machon, kendo samoro ne girawoga kuonde miwuoye e Muma ma jotich Nyasayego nodakie. Kaka ne gimedo bedo gi nyithindo, nyalo bedo ni koro ok ne en gima yot ne Josef gi Maria mondo gimakre gi chenrogi mar pidho joot chiemb chuny. Kata kamano, ne giyudo ber mang’eny kuom makruok gi chenrono. Nikech ne giketo lamo Jehova obed gima okwongo e ngimagi, mano nokonyo nyithindgi mondo obed osiepe Nyasaye. w20.10 28 ¶8-9

Ka po ni ogweli e puonjruok mar Muma, tem iko chon gima ubiro wuoyoe. David ma en painia makende wacho kama: “Amorga ka ng’at ma tera e puonjruok Muma oiko motelo kama wadhi puonjore. Mano biro miyo ochiw paro ma konyo sama wan e puonjruok.” E wi mano, japuonjre biro neno ni uikoru maber, kendo mano biro ketone ranyisi maber. Kata obedo ni samoro ok ibi iko weche duto, ber kawo thuolo mondo inon weche madongo mubiro puonjoru. Lamo en gima duong’ ahinya e puonjruok mar Muma, omiyo, en gima ber paro chon gima ibiro wacho ka po ni okwayi mondo ilem. Mano biro konyi mondo ilam e yo ma chopo e chuny japuonjre. (Zab. 141:2) Hanae ma wuok Japan paro weche ma nyaminwa moro ne wachoga e lamo ndalo ma ne Hanae puonjore. Owacho kama: “Nanyalo neno kaka nyaminwano ne nigi winjruok motegno ahinya gi Jehova, kendo an be nagombo ni abed gi winjruok ma chalo kamano gi Jehova. Nawinjoga maber sama oluongo nyinga e lamo.” w21.03 9-10 ¶7-8

Yesu nosingo ne jaote Paulo ni obiro chopo Rumi maber. Kata kamano, ne nitie Jo-Yahudi moko ma ne ni Jerusalem ma nochano monjo Paulo mondo ginege. Ka ne jatend jolwenj Rumi miluongo ni Klaudio Lusio ofwenyo wachno, nokonyo Paulo. Mapiyo, Klaudio nogolo chik mondo okow Paulo gi askeche nyaka Kaisaria. Ka en kuno, Feliks ma ne en gavana, nogolo chik mondo “orit Paulo e od ruoth Herode.” Joma ne dwaro nego Paulo koro ne ok nyal chopo ire. (Tich 23:12-35) Festo nobedo gavana bang’ Feliks. To nikech Festo ne “dwaro moro Jo-Yahudi,” nopenjo Paulo kama: “Be diher dhi Jerusalem mondo ong’ad ni bura e nyima kuom wechegi?” Paulo samoro ne paro ni ne inyalo nege Jerusalem. Omiyo, Paulo nodwoke kama: “Akwayo ni oyala e nyim Kaisar!” Festo nonyise niya: “Isekwayo ni oyali e nyim Kaisar. Omiyo, e nyim Kaisar e ma ibiro yalie.” Bang’ kinde, Paulo nochopo Rumi kama koro ne enie mabor ahinya gi Jo-Yahudi ma ne dwaro nege.​—Tich 25:6-12. w20.11 13 ¶4; 14 ¶8-10

Waduto chunywa nyalo chandowa nikech richo moro ma ne watimo chon. Kuom ranyisi, jomoko chunygi nyalo chandogi nikech richo ma ne gitimo ka pok ne gipuonjore adiera. Jomoko bende chunygi nyalo chando nikech richo ma ne gitimo bang’ ka osebatisgi. (Rumi 3:23) En adier ni wadwaro timo gik mabeyo. Kata kamano, “waduto wachwanyore nyading’eny.” (Jak. 3:2; Rumi 7:21-23) Kata obedo ni ok wawinjga maber sama chunywa chandowa, onyalo konyowa e okang’ moro. Nikech ang’o? En nikech sama chunywa chandore nikech richo moro ma ne watimo, mano biro chwalowa mondo walokre kendo watem matek mondo kik wanwo richono kendo. (Hib. 12:12, 13) Komachielo bende, wanyalo weyo chunywa odhi nyime chandowa mokalo tong’ e wi richo ma ne wasekwayoe ng’wono ma Jehova oweyonwa. Ka wayie mondo chunywa ochandwa kamano, wan e ma wabiro hinyore. (Zab. 31:10; 38:3, 4) Ber mondo watang’ gi obadho mar siko ka waparore ahinya e wi richo ma ne watimo chon. Parie kaka gima kamano nyalo moro Satan ka ofwenyo ni wajok gi ngimawa wawegi ka Jehova to pok ojok kodwa!​—Pim gi 2 Jo-Korintho 2:5-7, 11. w20.11 27 ¶12-13

Ja-Lawi ma nondiko zaburini nochako bedo gi nyiego ne josunga kod joricho nikech noneno ni ngimagi ne dhi maber moloyo mare. (Zab. 73:2-9, 11-14) Ne chalone mana ka gima jogo ne nigi gik mabeyo duto, kaka mwandu kod ngima ma onge parruok. Ne dwarore ni Ja-Lawino one gik moko kaka Jehova nenogi. Timo kamano nomiyo obedo gi chuny mokue kendo ma mor. Nonyiso Jehova niya: “Onge gima chielo ma agombo e piny moloyi.” (Zab. 73:25) Wan bende ok onego wabed gi nyiego sama nenore ka gima ngima joricho dhi maber. Mor ma wanyalo paro ni gin-go ok en mor madier. (Ekl. 8:12, 13) Bedo gi nyiego kodgi biro mana nyoso chunywa kayiem nono, kendo wanyalo kata mana weyo tiyo ne Jehova. Omiyo, kifwenyo ni samoro isechako neno ne joricho nyiego, tim gima Ja-Lawino notimo. Luw gima Jehova nyisi kendo ibed machiegni ahinya gi joma timo dwache. Ka ihero Jehova moloyo gimoro amora, ibiro bedo gi mor madier, kendo ibiro wuotho e yo ma teri e “ngima madier.”​—1 Tim. 6:19. w20.12 19-20 ¶14-16

Sama inyiso Jehova gik ma chandi, kik wiyi wil gi goyone erokamano. Ber paro gueth mang’eny ma waseyudo kata bed ni wakalo e chandruoge. Seche moko chunywa nyalo nyosore ma chop kama wakia kata ni wawach ne Jehova ang’o. Kata kamano, par ni Jehova winjo kata mana weche machuok ma wanyalo nyise ni, ‘Jehova konya!’ (2 We. 18:31) Gen kuom rieko mar Jehova, to ok kuom riekoni iwuon. Nitie kinde ma Jo-Asuria nomonjo Jo-Juda. Jo-Juda ne ok dwar ni Jo-Asuria ologi, omiyo, ne gikwayo kony koa kuom Jo-Misri. (Isa. 30:1, 2) Jehova nonyisogi ni yiero ma ne gitimono ne dhi kelonegi mana masira. (Isa. 30:7, 12, 13) Jehova nonyiso Jo-Judago kokalo kuom janabi Isaya kaka ne ginyalo yudo resruok. Jehova nowachonegi kama: “Kugeno kuoma kendo kuhoru mos, to unuyud teko.”​—Isa. 30:15b. w21.01 3-4 ¶8-9

Owete Kristo biro yudo pok nikech chung’gi motegno; gibiro bedo ruodhi kendo jodolo e polo. (Fwe. 20:6) Jehova, Yesu, kaachiel kod malaike rito gi siso neno ka Jokristo mowal 144,000 yudo pokgi e polo. Bang’ ka jaote Johana nosewuoyo kuom ji 144,000 ma biro bedo ruodhi kod jodolo, noneno “oganda moro mang’ongo” ma notony koa e Har–Magedon. Grup mar ariyoni nigi ji mathoth ma onge gi kwan moro sie. (Fwe. 7:9, 10) “Girwakore gi kandho ma rochere,” ma nyiso ni gisesiko ma onge “mbala” moro amora ma wuok kuom piny marach mar Satanni, kendo gisesiko ka gimakore gi Nyasaye kod Kristo. (Jak. 1:27) Gikok gi dwol maduong’ ka giwacho ni Jehova kod Yesu ma en Nyarombo mar Nyasaye osewarogi. Giting’o othidhe e lwetegi, ma nyiso ni gimor ni Jehova oseketo Yesu mondo obed Ruoth.​—Pim gi Johana 12:12, 13. w21.01 15-16 ¶6-7

Dichwo nyalo puonjore bedo wi ot maber ka oluwo ranyisi mar Jehova kod Yesu. Kuom ranyisi, ne ane kido mar bolruok. Jehova e ng’at mariek moloyo ji duto. To e ma pod ochikoga ite ne jotichne sama giwuoyo kode. (Cha. 18:23, 24, 32) Kata obedo ni Jehova en Nyasaye makare chuth, ok ogen ni wan bende wabiro timo gik moko e yo makare chuth gie sani. Kar mano, otemo mondo okonywa wadhi maber e gik mwatimo kata obedo ni wan dhano morem. (Zab. 113:6, 7) Muma luonge ni ‘jakony.’ (Zab. 27:9; Hib. 13:6) Ruoth Daudi nowacho ni bolruok ma Jehova nobolorego mondo okonye e ma nomiyo otimo gik moko duto ma notimo. Ne ane ranyisi mar Yesu. Kata obedo ni ne en Ruodh jopuonjrene, pod noluoko tiendegi. Yesu owuon nowacho niya: “Aketonu ranyisi, mondo utim kaka asetimonu.” (Joh. 13:12-17) Kata obedo ni Yesu ne en ruodhgi, ne ok odwar ni gitine, kar mano, en e ma notiyonegi.​—Mat. 20:28. w21.02 3-4 ¶8-10

Un owete ma pod tindo, unyalo konyo kama duong’ ahinya e kanyakla. Thothu pod nigi teko mang’eny. Utimo gik mang’eny ahinya ma konyo oweteu gi nyimineu e kanyakla. Nyalo bedo ni igombo ahinya kinde mibiro keti ibed jakony-tich. Kata kamano, inyalo neno ni jomamoko neni kaka ng’ama tin ma onge lony ma ok nyal gen gi migepe momedore. Kata obedo ni pod in rawera, nitie gik ma pod inyalo timo, mondo jokanyaklau ogeni kendo omiyi luor. Un owete ma pod tindo, be un-gi lony moko ma nyalo konyo jomamoko e kanyaklau? Ng’enyu nigo. Kuom ranyisi, samoro nitie owete gi nyimine moko ma hikgi ng’eny e kanyaklau, ma ok ong’eyo tiyo maber gi tablede kata simbe ma nyasanigi e puonjruok kata e chokruok. Lony ma un-go e weche ma kamago nyalo konyogi ahinya. E gimoro amora mitimo, tim gik ma biro miyo Wuonu ma ni e polo obed mamor kodi. w21.03 2 ¶1, 3; 7 ¶18

Kata ka po ni dhako osomo moloyo dichwo, dichwo e ma pod nigi ting’ mar tayo joode e lamo mar joot kod e weche mamoko motudore gi tij Nyasaye. (Efe. 6:4) Dwarore ni dhako obolre ne chwore, kata kamano, dhako e ma nigi ting’ mar neno ni orito winjruokne gi Jehova. Dhako nyaka many thuolone owuon mar timo puonjruok ma mare kendo paro matut. Kotimo kamano obiro siko kohero Jehova kendo miye luor, kendo obiro bedo mamor ahinya sama obolore ne chwore. Mon ma obolore ne chwogi nikech gihero Jehova biro bedo mamor moloyo mon ma kwedo chenro ma Jehova noketo mar wich. Mon ma kamago keto ranyisi maber ne chwo matindo kod mon matindo. Kendo gikonyoga ahinya e kelo kuwe kod mor, ok mana e utegi kende, to nyaka e kanyakla. (Tito 2:3-5) Jotich Jehova mang’eny e kindegi gin nyimine.​—Zab. 68:11. w21.02 13 ¶21-23

Jaote Paulo noketonwa ranyisi maber e nyiso chir kod nano. Nitie seche moko ma nowinjoga konyap. Kata kamano, nodhi nyime nano nikech nogeno kuom Jehova mondo otege. (2 Kor. 12:8-10; Fil. 4:13) Wan bende Jehova nyalo tegowa kendo miyo wabed gi chir ka wabolore kendo kwaye mondo okonywa. (Jak. 4:10) Wanyalo bedo gadier ni tembe ma waromogo ok gin kum moa kuom Jehova. Jaote Jakobo wachonwa kama: “Kitemo ng’ato, kik owach niya: ‘Nyasaye tema.’ Nimar ok nyal tem Nyasaye gi gik maricho, to en owuon bende ok otem ng’ato.” (Jak. 1:13) Ka wabedo gadier gi wachno, to wabiro sudo machiegni gi Wuonwa ma jahera ma ni e polo. Jehova en Nyasaye “ma ok lokre.” (Jak. 1:17) Nokonyo Jokristo mokwongo nano e bwo tembe, to e kindegi bende obiro timonwa mana kamano. Kwa Jehova gi kinda mondo omiyi rieko, yie, kod chir. Obiro dwoko lamogi. w21.02 31 ¶19-21

Inyalo jiwo japuonjre Muma ma biroga e chokruok kuom nyiso ni idewe gadier. (Fil. 2:4) Inyalo nyise kaka imor gi dongruok mosetimo, bende inyalo penje kaka puonjruok mare dhi, joode, kata tije. Kata kamano, tang’ mondo kik ipenj penjo ma nyalo kuodo wiye. Mbaka ma kamano nyalo miyo umed bedo osiepe. Kendo, sama umako osiep gi japuonjre kamano, inyalo konye mondo odhi nyime timo dongruok. Kaka japuonjre medo timo dongruok kendo timo lokruoge moko e ngimane, konye mondo one ni en bende en achiel kuom jokanyakla. Inyalo timo kamano kuom gwele e odi. (Hib. 13:2) Bang’ ka japuonjre osebedo jalendo, inyalo chano mondo idhi ilend kode. Diego ma en jalendo e piny Brazil wacho kama: “Owete mang’eny nogwela mondo adhi alend kodgi. Mano nomiya thuolo majaber ahinya mar ng’eyogi. Napuonjora gik mathoth kuomgi, kendo nawinjo ka an machiegni gi Jehova kod Yesu.” w21.03 12 ¶15-16

Yesu nonyiso jolupne ni giher jowasikgi. (Mat. 5:44, 45) To be timo kamano yotga? Ooyo! Kata kamano, roho mar Nyasaye nyalo konyowa timo kamano. Olembe ma rohono nyago oriwo hera, horruok, ng’wono, muolo, kod ritruok. (Gal. 5:22, 23) Kidogo konyowaga nano sama ji osin kodwa. Thoth joma chon ne kwedoga Joneno noloko paro ma ne gin-go nikech samoro jaodgi, nyathigi, kata jirandgi, nochako nyiso kido mabeyogo. Moko kuom joma ne kwedowago sani gin owetewa gi nyiminewa. Omiyo, kifwenyo ni ok yotni hero joma kwedi nikech ilamo Jehova, kwa Jehova mondo omiyi rohone maler. (Luka 11:13) Kendo bed gadier chuth ni yore mag Nyasaye kinde duto e ma beyoga. (Nge. 3:5-7) Sigu nigi teko kendo nyalo kelo ne ng’ato lit ahinya. Kata kamano, hera nigi teko moloyo sigu. Hera nyalo miyo ji olok chunygi. Kendo hera miyo Jehova bedo mamor. Kata ka joma kwedowa odhi nyime gi sin kodwa pod wanyalo bedo mamor. w21.03 23 ¶13; 24 ¶15, 17

Janabi Joel nokoro monj moro ma jolweny ne dhi timo. (Joel 2:1, 8, 11) Jehova nowacho ni nodhi tiyo gi ‘ogandane mar lweny’ (tiende ni jolweny mag Babulon) e kumo Jo-Israel ma nong’anyone. (Joel 2:25, The Bible in Luo, 1976) En gima kare wacho ni jolwenygo ‘a yo nyandwat’ nikech Jo-Babulon ne dhi monjo Jo-Israel ka gia yo nyandwat. (Joel 2:20) Ipimo jolwenygo gi det-bonyo mochanore maber. Joel wacho kuomgi niya: “Ng’ato ka ng’ato sudo nyime kare owuon. . . . Gimuomo dala maduong’. . . . Giidho kendo donjo ei udi, gidonjo gi dirise mana ka jakuo.” (Joel 2:8, 9) Temie goyo pichano e pachi. Jolweny ni kamoro amora. Onge kama ng’ato nyalo pondoe. Onge ng’at ma nyalo tony e lwet jolweny mag Babulon! Jo-Babulon (ma bende iluongo ni Jo-Kaldea) nomonjo Jerusalem mana kaka det-bonyo e higa mar 607 Ka Kristo Podi (K.K.P.). Muma wacho kama: “Ruodh Jo-Kaldea . . . ne ok oneno lit ne wuoyi kata nyako, ng’at moti kata ng’at matuore.”​—2 We. 36:17. w20.04 5 ¶11-12