Nonro mag Chenro mar Chokruok mar Ngimawa kod Tijwa
SEPTEMBA 1-7
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE NGECHE 29
Tamri Puonj kod Timbe mag Anyuola ma Muma Kwedo
wp16.06 6, sanduk
Gima Muma Wacho e Wi Joma Odak e Polo
Ng’eny ji odak ka joma nie jela nikech giluoro jochiende. Gidhi ir ajuoke mondo oloknegi ndagla, omigi iris mirwake del, kod gige juok moko manyalo rito ngimagi. Ok onego itim gik ma kamago nikech Muma singonwa kama: ‘Wang’ Jehova ng’iyo piny duto koni gi koni, ni mondo tekone onyisre ni jogo ma chunygi olony kare e nyime.’ (2 Weche mag Ndalo 16:9) Nyasaye mar adier, ma en Jehova biro riti kigeno kuome nikech en gi teko mang’eny moloyo Satan.
Mondo Jehova omiyi rit machal kamano, nyaka ipuonjri gik ma odwaro, kae to itim gik mamore. Kuom ranyisi, e kinde Jokristo mokwongo, Jokristo ma nodak e taon mar Efeso, nochoko buge kod gik mamoko duto ma ne gitimogo timbe juok kae to giwang’ogi. (Tich Joote 19:19, 20) Wan bende ka wadwaro mondo Jehova oritwa, onego waketh kendo wawang’ gik mitimogo ndagla, iris, sepe, kitepe mag juok, tonde mitweyo e del mag rit kod gimoro amora motudore gi timbe juok.
Kik Imbek Adiera ma Muma Puonjo e Wi Tho
13 Ka po ni ok in gadier gi tim moro ma joodu kata anyuolau dwaro timo sama ng’atu moro otho, lam Jehova kikwaye mondo omiyi rieko mar ng’ado paro e yo ma kare. (Som Jakobo 1:5.) Bang’ mano, tim nonro e bugewa ma lero Muma. Ka pod nitie kama ok iwinj maler, bed thuolo sumo rieko kuom jodong-kanyaklau. Kata obedo ni ok gibi nyisi yiero monego itim, gibiro konyi fwenyo puonj mag Muma ma nyalo konyi, kaka puonj mowuoye e sulani. Sama ikawo okengego, itiego ‘nyaloni mar ng’eyo tiend weche,’ to nyalono biro konyi ‘pogo gik ma kare kod ma ok kare.’—Hib. 5:14.
‘Nawuoth e Adierani’
12 Kueche kod timbe ma Muma ok oyiego. Joodwa, jotich wetewa, kod joskul wetewa nyalo temo lombowa mondo wadonj e nyasi ma gitimoga. Ere kaka wanyalo kwedo kueche kod nyasi ma ok mi Jehova duong’? Wanyalo timo kamano ka kinde duto waparo gimomiyo Jehova osin gi kueche kod nyasigo. Nwoyo somo weche mondik e bugewa ma nyiso kuma nyasigo nochakoree nyalo konyowa ahinya. Ka wasiko waparo gimomiyo Ndiko kwerowa ni kik watim nyasigo, wabedo gadier ni wawuotho e yo ma “long’o e wang’ Ruodhwa.” (Efe. 5:10) Geno Jehova kod Wachne moting’o adiera biro konyowa mondo kik ‘waluor dhano.’—Nge. 29:25.
Puonj Manie Wach Nyasaye
it “Pak Manono” ¶1
Pak Manono
En tim mar pako ng’ato ka gima imor kode to kare iwuondo mana wang’e; giting’o miriambo kod pwoch mokalo tong’. Ng’ato nyalo timo kamano mana ni mondo omor wang’ ng’at mopakono kendo mondo opar ni en ng’at malich ahinya to mano nyalo kelo hinyruok ne ng’ama ipakono. Dwache maduong’ en mondo ng’ama opakono oyie kode kata omiye kony, bende odwaro ni ng’at mopakono one ni en-gi ting’ moro monego ochopi kata oyud duong’. Kinde mang’eny, ng’ama pako nyawadgi gi pak manono dwaro soye e obadho. (Nge 29:5) Pak manono ok wuog kuom Wuoro; en rieko mar pinyni. Joma timo timbego gin joma oherore giwegi, ma buono ji, kendo ma wuondore. (Jak 3:17) Miriambo, wuondruok, kod pako ng’ato gi pak manono gin timbe ma ok mor Nyasaye kata matin.—2Ko 1:12; Gal 1:10; Ef 4:25; Kol 3:9; Fwe 21:8.
SEPTEMBA 8-14
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE NGECHE 30
“Kik Imiya Dhier Kata Mwandu Mang’eny”
En Hera Mane Makelo Mor Madier?
10 Waduto wadwaro pesa. Pesa miyowa rit e okang’ moro. (Ekl. 7:12) Kata kamano, be ng’ato nyalo bedo mamor ka en gi pesa morome nyiewo mana gik mochuno e ngima? Ee, mano nyalore. (Som Eklesiastes 5:12.) Agur wuod Yake nondiko niya: “Kik imiya dhier kata mwandu mang’eny; pidha gi chiemo mowinjore ayudi.” Wanyalo ng’eyo gimomiyo ne ok odwar bedo modhier mokalo tong’. Nodhi nyime wacho ni ne ok odwar mondo okwel nikech mano ne ok dhi miyo Nyasaye duong’. To ang’o momiyo ne okwayo Nyasaye ni kik miye mwandu mang’eny? Nowacho niya: “Ni kik ayieng’, mit akwedi kawacho ni Jehova en ng’a?” (Nge. 30:8, 9) Samoro in bende ing’eyo joma ogeno mwandu kar geno Nyasaye.
11 Joma ohero pesa ok nyal moro Nyasaye. Yesu nowacho niya: “Onge ng’at ma nyalo bedo misumba ruodhi ariyo; nimar obiro sin gi moro to ohero machielo, kata obiro makore gi moro to ochayo machielo. Ok unyal bedo wasumbni mag Nyasaye kendo wasumbni mag Mwandu.” Ka ne pok owacho wechego, noyudo osewacho niya: “Weuru kano mwandu magu e piny, kama kudni kod nyal kethogie kendo kama jokuoge donjoe mi gikwal. Kar mano, kanuru mwandu magu e polo, kama kudni kata nyal ok nyal kethoe kendo kama jokuoge ok nyal donjoe mi gikwal.”—Mat. 6:19, 20, 24.
12 Ji mang’eny osefwenyo ni keto ngimagi obed mayot miyo gibedo ma mor kendo giyudo thuolo momedore mar tiyo ne Jehova. Jack, ma odak e piny Amerka, nouso ot maduong’ ma ne en-go kaachiel gi ohande nikech nong’eyo ni timo kamano ne dhi miye thuolo mar bedo painia en kaachiel gi chiege. Owacho niya: “Ne teknwa ahinya uso odwa kod gik mamoko ma ne wan-go. Kata kamano, kuom higni mang’eny naduogoga e ot ka achwanyora nikech weche mag tich. Jaoda ma ne en painia mapile to nosiko ka mor amora. Nonyisaga niya:‘An gi jatelo maber miwuoro!’ To nikech koro sani an bende an painia, waduto watiyo ne jatelo achiel ma en Jehova.”
w87 5/15 30 ¶8
Luor Jehova Mondo Ibed Mamor
◆ 30:15, 16—Ranyisi miwuoye wesgo puonjowa ang’o?
Ginyiso kaka gik moko ok romga ng’at ma iye-lach. Mana kaka chwe nyodhoga remo ma ok owe, e kaka ng’at ma iye-lach bende pesa kata telo ok rom. Kamano bende e kaka Liel ok rom kendo oikore mwonyo joma otho. Ich ma ok nyuol “ywak” kodwaro nyithindo. (Chakruok 30:1) Piny motwo mwonyo pi bang’ ka koth osechue kendo odong’ ka otwo. Kendo mach ma wang’o gik moko golo ligek mach ma nyalo wang’o gimoro amora molwar kuome. Kamano bende e kaka ng’at ma iye-lach chalo. Kata kamano, joma itayo gi rieko mowuok kuom Nyasaye ok gin joma igi lach.
Kaka Inyalo Dak Kaluwore gi Yutoni
Kwong ikun pesa e ka ing’iepi. Kata obedo ni timo kamano nyalo nenore ka yo ma nyachon, en e yo maberie moloyo ma nyalo konyi mondo kik idonj e chandruoge mag pesa. Timo kamano biro konyi mondo kik idonj e gope ma ok ochuno kod chandruoge ma ng’ato nyalo yudo nikech noholo gowi, kuom ranyisi, dwoko pesano gi ohala ma malo, to mano miyo gikone otiyo gi pesa mang’eny e ng’iewo gimoro. E kinde ma nindiko Muma, ochunglo ne ineno kaka le “mariek” nikech “gikano chiembgi . . . e ndalo keyo” mondo gibi gitigo e ndalo mabiro.—Ngeche 6:6-8; 30:24, 25.
Bed Wendo Jehova Nyaka Chieng’!
18 Onego wanonre mondo wang’e ni wan gi paro mane e wi pesa. Penjri ane kama: ‘Be kinde duto aparoga mana pesa kod gik ma pesa nyalo nyiewo? Ka ng’ato ohola pesa, be adwokonega mapiyo, koso abudhogo ka aparo ni ng’atno ok odich gi pesaneno? Be bedo gi pesa miyo ating’ora malo e wi jomamoko, to sechego an ng’ama ngudi? Be aneno owetena gi nyiminena kaka joma ohero mwandu mana nikech gin gi pesa? Be amakoga osiep gi joma nigi pesa to abwono joma odhier?’ Waseyudo thuolo makende mar bedo wend Jehova. Wanyalo siko ka wan wende ka ok wahero pesa. Ka watimo kamano, to Jehova ok bi jwang’owa!—Som Jo-Hibrania 13:5.
Puonj Manie Wach Nyasaye
Rieko mar Jehova Nenore Kuom Chwech
11 Kumneche, mabende iluongo ni terere kata onyuere, bende gin chwech matindo manyalo miyowa puonj mabeyo ahinya. (Som Ngeche 30:26.) Kumneche gin le machalo gi apwoyo maduong’, to kata kamano en gi it machieko molworore koda tielo machieko. Le matinni dak kuonde motimo lwendini. Otiyo gi wengene maneno mabor e rito ngimane, kendo buchene modakie kuonde lwendini miye ritruok kuom le manyalo hinye. Le matinni nyalo nya ahinya ka gidak kanyachiel, nimar mano miyogi ritruok kendo konyogi yudo liet e kinde ng’ich.
12 Ang’o mwanyalo puonjore kuom kumneche? Mokwongo, ne ni kumneche ok dag e yo manyalo miyo omonjgi e yo mayot. Kar mano, gitiyo gi wengegi maneno kuma bor mondo gine le manyalo hinyogi, kendo gihinyo bet machiegni gi buche ma ginyalo ringoe mondo gires ngimagi. Kamano bende, dwarore ni wabed motang’ mondo omi wabed gi nyalo mar neno kendo fwenyo obadho manie piny ma Satan oteloeni. Jaote Petro nosayo Jokristo kama: “Ritreuru, kiuru; nikech jasiku, Satan, bayo ka sibuor ma goyo asumbi, kodwaro ng’a ma dongam.” (1 Pet. 5:8) Kane en e piny, Yesu ne osiko kotang’ ne tembe duto mag Satan, ma ne dwaro ni mondo oketh chike Nyasaye. (Math. 4:1-11) Yesu noketo ranyisi maber ne jolupne!
13 Yo achiel mwanyalo nyiso godo ni watang’ en yie bedo e bwo rit ma Jehova chiwonwa. Nyaka waket puonjruok Wach Nyasaye koda dhi e chokruoge mag Jokristo obed motelo e ngimawa. (Luka 4:4; Hib. 10:24, 25) E wi mano, mana kaka kumneche timo maber kuom dak kanyachiel, dwarore ni wabed machiegni gi Jokristo wetewa mondo omi “wajiwre e yiewa.” (Rumi 1:12) Ka watimo gigo madwarore mondo omi wayud rit ma Jehova chiwo, mano biro nyiso ni wayie gi Daudi jandik-zaburi ma nondiko kama: ‘Jehova e lwandana, dala mabwokie, kendo jagola e chandruok; Nyasacha, lwandana matek anageni.’—Zab. 18:2.
SEPTEMBA 15-21
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE NGECHE 31
Puonj ma Wayudo Kuom Miyo Mohero Nyithinde
Tim Kinda e Puonjo Nyithindi Chike Mabeyo
Puonj adiera duto e wi wach nindruok. Chiwo siem dwarore. (1 Jo Korintho 6:18; Jakobo 1:14, 15) Kata kamano, sama Muma wuoyo kuom wach nindruok, ng’enyne onyiso ni en mich mowuok kuom Nyasaye to ok mana obadho mar Satan. (Ngeche 5:18, 19; Wer Mamit Moloyo Wende Moko 1:2) Nyiso rowere magi mana hinyruok manyalo bedoe nikech nindruok, nyalo miyo gibed gi paro mobam maok owinjore gi Muma kuom wachno. Nyako moro e piny Faransa miluongo ni Corrina wacho niya: “Jonyuolna ne siko wuoyo mana kuom hinyruok mabedoe nikech terruok, kendo mano nomiyo abedo gi paro maok kare kuom wach nindruok.”
Tem ahinya mondo nyithindi ong’e adiera duto e wach nindruok. Miyo miluongo ni Nadia e piny Mexico wacho kama: “Gima asetemo timo kinde duto, en wacho ne rowerena ni nindruok en gima ber ma Jehova Nyasaye omiyo dhano oyudgo mor. Kata kamano, owinjore mana e kend. Kaluwore gi kaka watiyo kode, onyalo kelonwa mor kata chandruok.”
Wuo gi Nyithindi e Wi Kong’o
Kaw okang’ mokwongo mar wuoyo gi nyathini e wi kong’o. Wuoro moro miluongo ni Mark ma wuok Britain nowacho kama: “Nyithindo ok ong’eyo ka be en gima owinjore tiyo gi kong’o kata ooyo. Napenjo wuoda ma jahigni aboro ka be tiyo gi kong’o en gima rach. Nawuoyo kode e yor osiep kendo mano nomiyo oyawona chunye.”
Ibiro konyo nyathini bedo gi paro mowinjore e wi kong’o kiwuoyo kode e wi wachno nyading’eny. Wuo gi nyathini e wi tiyo gi kong’o kod e weche mamoko, kuom ranyisi, kaka onyalo tiyo gi ndara e yo maber kod weche mag nindruok, kendo itim kamano ka luwore gi hike.
Ket ranyisi ne nyathini. Nyithindo chalo gi sponj ma ywayo pi monyumgie—gibiro luwo gik ma gineno e alworagi. Nonro osenyiso ni kinde mang’eny nyithindo luwoga ranyisi mar jonyuolgi. Mano nyiso ni ka janyuol madhoga kong’o mondo okuwego wiye sama en-gi parruok, to nyithinde bende biro timo mana kamano. Omiyo, ketnegi ranyisi maber. Ne ni itiyo gi kong’o e yo maber.
g17.6 9 ¶5
Puonj Nyithindi Bedo gi Bolruok
Jiwgi mondo gibed jochiwo. Nyis kokalo kuom timbeni ni “chiwo kelo mor mang’eny moloyo kawo.” (Tich Joote 20:35) Ere kaka inyalo timo mano? Unyalo loso list mag joma dwaro kony kaka nyiewo gik moko, konyogi e weche wuoth, kata e losonegi gik moko. Kae to inyalo dhi gi nyathini sama ikonyo moko kuomgi. We mondo nyathini one mor miyudo sama ikonyo jomamoko. Ka itimo kamano, itiyo gi yo maberie mogik e puonjo nyathini bedo gi bolruok, ma en kokalo kuom ranyisi miketone.—Puonj ma Muma chiwo: Luka 6:38.
Puonj Manie Wach Nyasaye
w92 11/1 11 ¶7-8
Somo e Ndalo mag Muma
7 E piny Israel, nyithindo ne ipuonjo gi wuonegi kod minegi ka pod gitindo. (Rapar mar Chik 11:18, 19; Ngeche 1:8; 31:26) E Dictionnaire de la Bible mondik gi dho French, janon weche Muma miluongo ni E. Mangenot nondiko kama: “Ne ichako puonj nyathi chike moko mana mapiyo bang’ kosechako wuoyo. Min-gi ne nyalo nwone ndiko moro, kae to ka nyathino nosemako ndikono, ne onyalo puonje ndiko machielo. Bang’ mano, weche ma nondiki ma ne nyithindogo nyalo wacho gi wigi ne iketo e lwetgi. E yo ma kamano, ne ichako puonjgi somo, to ka ne gisebedo joma dongo, ne ginyalo dhi nyime puonjore ka gisomo chik Ruoth kendo paro matut kuom chikno.”
8 Mano nyiso ni yo ma ne gipuonjorego nonego okonygi keto wechego e chunygi. Gik ma ne gipuonjore kuom Jehova kod chikene nonego obed e chunygi. (Rapar mar Chik 6:6, 7) Nonego gipar matut kuomgi. (Zaburi 77:11, 12) Ne itiyo gi yore mopogore opogore mondo okonygi mako kendo paro gik ma ne gipuonjore. Yorego noriwo tiyo gi alfabet mag dho Hibrania kaka giluwore e wes ka wes (kuom ranyisi Ngeche 31:10-31); tiyo gi weche ma chakore gi nyukta machal, kata ma iluongo e yo machal; kod tiyo gi namba, kaka motigo e kare mogik mar Ngeche sula mar 30. Gima iwuoro en ni josomo moko paro ni Gezer Calendar, ma en achiel kuom gik ma nondik chon e dho Hibrania, ne ondik mondo okony nyithindo paro gik ma ne gipuonjore.
SEPTEMBA 22-28
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE EKLESIASTES 1-2
Dhi Nyime Tiego Tieng’ ma Luwo
‘Ket Wechego e Lwet Joma Inyalo Gen’
3 Thothwa ohero migepe ma wan-go e tij Nyasaye kendo dwaher timogi nyaka chieng’. Gima lit en ni mano ok nyalre nikech chakre Adam tim richo, ji bedo moti kendo tieng’ machielo kawo kargi. (Ekl. 1:4) Mano osekelo pek moko ne jotich Jehova. Tije ma jotich Jehova timo osemedore ahinya kendo moko kuomgi ok yot. Kaka migepe manyien medore, mano miyo wamanyo yore manyien mag timogi ma samoro oriwo tiyo gi teknoloji ma nyasani. Kata kamano, jotich Jehova moseti nyalo yudo ka puonjruok yore manyien-go ok yot. (Luka 5:39) Kata dabed ni ginyalo puonjore yorego, jotich Jehova ma rowere pod nigi teko mang’eny moloyo. (Nge. 20:29) Omiyo, en gima ber ka jotich Jehova moseti otiego owete ma pod tindo mondo oikre ne migepe momedore.—Som Zaburi 71:18.
4 Owete ma nigi migepe nyalo yudo ka teknegi weyo migepe moko ne owete ma pod tindo. Jomoko oluor ni gibiro weyo migawo ma gisebedo ka gigeno ahinya. Moko kuomgi nyalo parore ni koro ok gibi tayo migepe ma yande gitayoga ka giparo ni samoro owete ma rowere ok bi timo migepego e yo maber. Moko bende nyalo neno ni gionge gi thuolo mar tiego jomamoko. Owete ma rowere bende onego obed joma hore sama pok omigi migepe momedore.
Puonj Manie Wach Nyasaye
it “Eklesiastes” ¶1
Eklesiastes
Wach motigo e dho Hibrania ni Qo·heʹleth (ma tiende en “Ng’at ma choko ji kata jayalo; Ng’at ma kelo ji kanyakla; Ng’at ma kelo ji kanyachiel”) itiyogo kilero maber migawo ma ruoth ma ne tayo oganda Jo-Israel ne nigo. (Ekl 1:1, 12) Nikech ogandano nochiwore ne Nyasaye, ruoth e ma ne nigi ting’ mar neno ni gimakore motegno gi Ruodhgi madier kendo Nyasachgi. (1Ru 8:1-5, 41-43, 66) Nikech mano, ne inyalo fweny ni ruoth moro ber kata orach ka luwore gi kaka notayo ogandano e lamo Jehova. (2Ru 16:1-4; 18:1-6) Solomon notimo mathoth e choko Jo-Israel kaachiel gi jodak ma ne nie kindgi, e hekalu. E bug Eklesiastes, Solomon nochoko jo Nyasaye kogologi e gik ma kayiem mag pinyni kendo terogi e tije Nyasaye ma ne gichiworene kaka oganda. Nying motigo e Mumbniwa mag Kisungu olok kowuok kuom Qo·heʹleth ma yudore e Septuagint mondik e dho Grik, ma en Ek·kle·si·a·stesʹ (Eklesiastes), tiende ni “achiel kuom joma nie eklesia (kanyakla; chokruok).”
SEPTEMBA 29–OKTOBA 5
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE EKLESIASTES 3-4
Teg Kend Maru
Kaka Inyalo Keto Tong’ e Yo Mitiyogo gi Teknoloji
● Tiyo gi teknoloji e yo maber nyalo konyo kend. Kuom ranyisi, chwo kod mondegi nyalo tiyo gi gige teknoloji e tudruok sama ok gin kamoro achiel.
“Oro ote machuok kaka, ‘Ageni ahinya,’ kata ‘Asiko ka apari kama antie,’ nyalo miyo ng’ato owinj ni en machiegni gi nyawadgi.”—Jonathan.
● Tiyo gi teknoloji e yo marach nyalo kelo pek moko e kend. Kuom ranyisi, nitie joma oketo pachgi ahinya e simu kata tablet, kendo mano miyo ok giyud thuolo maber mar chiko itgi ne nyawadgi.
“An gadier ni nitie seche ma jaoda samoro osegagombo wuoyo koda, to nikech adich e simu, thuolono kalo akala kamano.”—Julissa.
● Jomoko bende wacho ni ginyalo goyo agoya mbaka maber gi joutegi ka konchiel bende gitiyo gi simu. Ka luwore gi jalony moro miluongo ni Sherry Turkle, “timo gik mang’eny dichiel en mana tim wuondruok.” Osenenore ayanga ni timo gik moko mang’eny dichiel ok en tim maber. Sherry Turkle wacho kendo ni, “timo gik moko mang’eny dichiel miyo ng’ato timo gigo marach moloyo.”
“Yudo thuolo mar wuoyo gi jaoda en gima kelona ber, to mana kochikona ite ma onge gima gale. Sama awuoyo kode to gima chielo kaka simu gale, mano miyo awinjo ni ok odewa.”—Sarah.
Wach maduong’ en ma: Yo mitiyogo gi teknoloji nyalo konyo kendni kata nyalo miyo kendni obed gi chandruoge moko.
Herau Mondo Osik ka Bebni “ka Mach mar Jah”
12 Ere kaka joma okendore nyalo luwo ranyisi mar Akula gi Priskila? Temuru paro dije mopogore opogore ma dwarore ni utim. Be unyalo timogi kanyachiel kar mondo ng’ato ka ng’ato otim mare yore? Kuom ranyisi, Akula gi Priskila ne lendoga kanyachiel. Be unyalo chano mondo un be kinde ka kinde ulendga kanyachiel? Bende, Akula gi Priskila ne timoga tijgi mar yuto kanyachiel. Kata obedo ni samoro in gi jaodi ok unyal timo tij yuto kamoro achiel, be unyalo timo tije mag ot kanyachiel? (Ekl. 4:9) Sama un e dich moro kanyachiel, mano miyou thuolo mar goyo mbaka. Robert gi Linda osekendore kuom higni mokalo 50. Robert wacho kama: “Kuom adier, ok wan-ga gi thuolo mang’eny mag bedo kanyachiel kata mag yueyo. Kata kamano, sama alwoko sende to jaoda twoyogi, kata sama adoyo e puodho to jaoda obiro mondo okonya, awinjoga ka amor ahinya. Timo gik moko kanyachiel miyo wamedo bedo machiegni. Hera manie kindwa bende medo bedo motegno.”
13 Bedo kanyachiel ok oromo nyiso ni un gi paro achiel. Nyaminwa moro mosekend ma a e piny Brazil wacho kama: “Nikech tinde gik ma galo ji ng’eny ahinya, wanyalo paro ni wan e paro achiel mana nikech wadak e ot achiel. Kata kamano, asepuonjora ni bedo kanyachiel kende ok oromo. Dwarore ni sama wan kanyachiel kamano, waket pachwa kuom nyawadwa.” Ne ane gima Bruno gi Tays chiege timoga sama gin kanyachiel. Bruno wacho kama: “Sama wayudo thuolo mar bedo kanyachiel, waketoga simbewa mabor mondo kik gichochwa.”
14 To nade ka ok iyudga mor sama in kanyachiel gi jaodi? Samoro gik muhero opogore, kata uhero chwanyoru. Ang’o munyalo timo? Par ane ranyisi mar mach ma ne wasewuoye motelo. Mach ok chakga bebni apoya nono. Nyaka medne yien mosmos. E yo ma kamano, donge unyalo temo loso thuolo matin-matin odiechieng’ kodiechieng’ mar bedo kanyachiel, kae to umed mosmos? E seche kaka mago, temuru timo gik ma morou uduto, to ok gik ma nyalo miyo uchwanyru. (Jak. 3:18) Chako matin-matin kamano nyalo miyo herau ochak bebni.
Herau Mondo Osik ka Bebni “ka Mach mar Jah”
3 Mondo hera manie kind dichwo gi dhako osik ka bebni ka “mach mar Jah,” giduto nyaka gibed gi winjruok motegno gi Jehova. Ere kaka mano nyalo miyo kend odhi maber? Sama dichwo gi dhako okawo mapek winjruok manie kindgi gi Wuon-gi manie polo, biro bedonegi mayot luwo puonjge, to mano biro konyogi loyo chandruoge moko ma nyalo miyo hera margi odog chien. (Som Eklesiastes 4:12.) Bende, gibiro temo matek mondo giluw ranyisi mar Jehova kod kido monyiso, moriwo ng’wono, horuok, kod weyo ne ji kethogi. (Efe. 4:32–5:1) Sama dichwo gi dhako nyiso kido kaka mago, yot ahinya mondo hera manie kindgi omed bedo motegno. Nyaminwa Lena mosebedo e kend kuom higni mokalo 25 wacho kama: “Yot ahinya hero kendo chiwo luor ne ng’at ma nigi winjruok maber gi Nyasaye.”
Puonj Manie Wach Nyasaye
it “Hera” ¶39
Hera
“Kinde mar Hera.” Ok onego waher joma Jehova neno ni ok owinjore oher, kata ma dhi nyime timo gik maricho. Onego wadhi nyime nyiso ji duto hera tek mana ni ok gitim gik ma nyiso ni gin jowasik Nyasaye. Ok onego wanyisgi hera sama gichako nyiso ni gin jowasik Nyasaye. Jehova gi Yesu ohero timbe makare to gisin gi timbe maricho. (Za 45:7; Hib 1:9) Ok onego wanyis joma oramo mar bedo jowasik Nyasaye madier hera. Kuom adier, onge ber ma nyalo betie ka wadhi nyime hero joma oseng’ado ni gin jowasik Nyasaye. (Za 139:21, 22; Isa 26:10) Kuom mano, en gima kare ka Nyasaye ok ohero joma kamago kendo oseketo kinde mobiro kawnegie okang’.—Za 21:8, 9; Ekl 3:1, 8.
OKTOBA 6-12
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE EKLESIASTES 5-6
Kaka Wanyalo Nyiso ni Wamiyo Nyasachwa Maduong’ Luor Matut
Mi Jehova Duong’ Kuom Nyiso Luor
17 Onego wabed gi chuny mar nyiso luor gi duong’, to moloyo e kindego mwalamo Jehova. Eklesiastes 5:1 wacho niya: “Rit tiendi kidhi e od Nyasaye.” Ne ochik Musa koda Joshua ni gigol wuoche e tiendgi sama gin ka maler. (Wuok 3:5; Josh. 5:15) Timo kamano ne dhi nyiso ni gin gi luor kuom Jehova. Jodolo mag Jo-Israel ne nyaka rwak akerini mag katani, “mondo oum duk mar ringregi.” (Wuok 28:42, 43) Timo kamano ne konyo mondo kik giel duggi e yo moro marach, sama gitiyo e kendo mar misango. Ng’ato ka ng’ato ma ne a e libamba jodolo, ne nyaka rit luor gi duong’ mamalo kaluwore gi kaka Nyasaye dwaro.
18 Kuom mano, lamo en gima dwaro ni wanyis luor koda duong’. Mondo omi wawinjre yudo luor gi duong’, nyaka watim gik moko gi luor. Luor koda duong’ ok onego obed kido mwanyiso ka wawuondore, tiende ni ok onego obed mana kido manenore gi oko kende. Onego obed kido ma iye ma Nyasaye ema neno, tiende ni ei chunywa. (1 Sam. 16:7; Nge. 21:2) Nyiso luor koda duong’ onego obed kit ngimawa, ka omulo timbewa, pachwa, winjruokwa gi jomoko, kata mana yo ma wanenorego wawegi. Kuom adier, kidoni onego onenre kuomwa kinde duto, e wechewa koda e timbewa. Kochopo korka timbewa koda rwakruokwa, onego waluw weche ma jaote Paulo nondiko niya: ‘Ok watim gimoro ma chwanyo ng’ato, ma dimi wach moro yudie e tichwa; e weche duto wanyisore kaka jotich Nyasaye.’ (2 Kor. 6:3, 4) E ‘weche duto, wamiyo ji neno ber mar puonj Nyasaye Jawarwa.’—Tito 2:10.
Med Ndhadhu ne Lamo Magi Kuom Puonjruok Muma
21 Yesu nolemo gi luor mowinjore ka en gi yie chuth. Kuom ranyisi, kapok nochiero Lazaro, “Yesu noting’o wang’e malo mowacho niya, ‘Wuora, agoyoni erokamano nikech isewinja. An nang’eyo ni iwinja ndalo duto.’” (Joh. 11:41, 42) Be lamo magi nyiso luor kod yie ma kamano? Non ane lamo ma Yesu nochiwo e yo manyiso luor, kendo ibiro neno ni gigo ma ne oketo motelo ne gin pwodho nying Jehova mondo obed maler, biro mar Pinyruodhe, kendo chopo dwache. (Math. 6:9, 10) Par ane kuom lamo magi iwuon. Be ginyiso gomboni kuom Pinyruodh Jehova, timo dwache, kendo keto nyinge mondo obed maler? Onego ginyis kamano.
Chul Gima Isesingo
12 Batiso en mana chakruok mar tiyo ne Nyasaye. Bang’ batiso, nyaka wadhi nyime tiyo ne Jehova gi chunywa duto. Omiyo, ng’ato ka ng’ato onego openjre kama: ‘Winjruok manie kinda gi Nyasaye chalo nade nyaka ne batisa? Be pod atiyo ne Jehova gi chunya duto? (Kol. 3:23) Be alemoga pile? Be asomoga Wach Nyasaye? Be adhiga e chokruoge kendo lendo ma ok abara? Koso, dibed ni nitie kaka asedok chien e timo gigo?’ Jaote Petro nowacho ni mondo wati ne Nyasaye ma ok waol, nyaka wadhi nyime bedo gi yie motegno, wabed gi sinani, kendo wachiwre ne Nyasaye chuth.—Som 2 Petro 1:5-8.
Puonj Manie Wach Nyasaye
Penjo Moa Kuom Josombwa
Eklesiastes 5:8 wuoyo kuom jatelo ma sando jo modhier kendo otamogi ratichgi. Jatelono onego opar ni nitie ng’ama chielo moloye gi duong’ e sirkal ma bende rango gik motimo. Kendo nyalo bedo ni nitie kata jomamoko ma nigi duong’ moloyo ma bende range. Gima lit en ni e loch dhano, jotelo duto gin jo mibadhi—mirango kod ma rango jowetegi, kendo jatelo ka jatelo nitie kaka odiyo raia.
To kata bed ni jotelogo timonwa gik maricho e okang’ ma romo nade, pod wanyalo yudo hoch kuom ng’eyo ni Jehova rango nyaka jotelo mag sirkal. Wanyalo kwayo Nyasaye mondo okonywa, kendo wanyalo bolo ting’ magwa kuome. (Zab. 55:22; Fil. 4:6, 7) Wan gadier ni “wang’ Jehova ng’iyo piny ngima mondo onyis tekone ne jogo ma lame gi chunygi duto.”—2 We. 16:9
Kuom mano, Eklesiastes 5:8 paronwa gima timore e sirkande mag dhano. Kata mana jatelo maduong’ manade pod nigi ng’ama otelone. To gima duong’ moloyo en ni ndikono paronwa ni Jehova e Jatelo maduong’ moloyo ng’ato ang’ata, Jaloch mar piny gi polo. Sani Jehova locho kokalo kuom Wuode Yesu Kristo ma e Ruoth e Pinyruodh Nyasaye. Nyasaye Manyalo Duto ma rango gik moko te ma ji timo en Nyasaye ma ok ma ji ratichgi. Ohero gik makare, to Wuode bende en mana kamano.
OKTOBA 13-19
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE EKLESIASTES 7-8
“Ber Dhi e Liel”
it “Ywak” ¶9
Ywak
Kinde Ywak. Eklesiastes 3:1, 4 wacho ni nitie “kinde ywak gi kinde nyiero; kinde kuyo gi kinde miel.” Ka luwore gi chal mar dhano, ng’ato nyiso rieko sama odhi “e dala ma ng’ato othoe” kar dhi e dala ma obagie mor. (Ekl 7:2, 4; pim gi Nge 14:13.) Omiyo, ng’ama riek kawo thuolone mondo oho jomamoko kendo onyisgi ng’wono kar weyo dhi kuondego mana ni mondo odhi ocham ngima. Sama otimo kamano, mano parone ni en bende en mana dhano ma nyalo tho, kendo mano miyo obedo gi paro mowinjore e wi Jachuechne.
Kony Jomamoko Mondo Ginyagre gi Gik ma Chando Chunygi
15 William ma chiege notho higni moko mokalo wacho kama: “Bernaga ka ji wuoyo maber e wi jaoda. Gimiyo abedo gadier ni kare ji nohere kendo nomiye luor. Mano jiwa ndi. Weche ma giwachogo hoya nikech nahero chiega kendo nomako kama duong’ e ngimana.” Bianca ma bende chwore nosetho lero kama: “Sama jomoko lemo kanyachiel koda kendo somona ndiko moko, mano hoyaga ahinya. Sama ji wuoyo kuom jaoda kendo gichikona itgi sama awuoyo kuome, mano kueyoga chunya.”
“Ywaguru Kanyachiel gi Joma Ywak”
16 Par bende ni lemo ne owete gi nyimine mokuyo en gima nyalo konyogi. Wanyalo lemo ka wan kodgi kata wanyalo lemonegi ka wan kendwa. En adier ni wacho weche manie chunyi sama ilemo ka in gi ng’at ma kamano nyalo bedo matek. Kata kamano, lemonegi kowuok e chunyi kata obedo ni pi wang’i nyalo chuer to dwondi be nyalo tetni nyalo konyogi mondo lit ma giwinjo odog chien. Dalene wacho niya: “Sama nyimine obiro jiwa, akwayogiga mondo gilemna. Sama gichako lemo ok giwuo moriere, en mana ni kaka gimedo wuoyo e kaka weche ma giwacho bende bedo mabeyo kendo lamogino jiwo chunya ahinya. Yie motegno ma gin-go, hera ma giherago, kod kaka gidewa osebedo ka miya teko.”
“Ywaguru Kanyachiel gi Joma Ywak”
17 Yo ma ji kuyogo nyalo pogore nikech ji bende ok chal. Omiyo, bed machiegni gi ng’at mokuyono ahinya ahinya e kinde ma wede kod osiepe mang’eny osedok e tijegi mapile, to ok mana e kinde ma wede kod osiepe pod ni kode. “Osiep ng’ato ohere ndalo duto; kendo omin ng’ato nonyuole mondo okonye chieng’ chandruok.” (Nge. 17:17) Onego wadhi nyime hoyo Jokristo wetewa kata obedo ni timo kamano biro kawo kinde malach maromo nade.—Som 1 Jo-Thesalonika 3:7.
18 Onego wapar ni ng’at ma chwore kata chiege otho nyalo bedo gi kuyo ma kinde ka kinde sama oparo odiechieng’ ma ne gikendoree, thumbe moko ma ne gihero, pichni ma ne gigoyo, gik ma ne gitimoga kanyachiel, suya moro mamit, kata duol moro. Gik mang’eny ma ng’at ma chwore kata chiege otho chako timo kende ka jaode osetho nyalo kelone kuyo ahinya. Gigo nyalo bedo dhi e chokruok mar alwora kata Rapar ka en kende. Owadwa moro ma jaode notho nowacho niya: “Ne ang’eyo ni chieng’ ma ne onego waparie tarik ma ne wakendoree ne ok dhi bedo mayot. Kata kamano, owete gi nyimine moko manok nolima e odiechiengno mondo kik abed kenda ahinya.”
19 Onego wapar bende ni joma wedegi kata osiepegi otho onego ojiw kinde duto to ok mana e odiechienge moko makende. Junia wacho kama: “Kony ma owete miyowa kod limbe ma gilimowago en gima ber ahinya. Ok ochuno ni gitim kamano mana e kinde moko makende. Kony kod limbe ma kinde ka kinde kaka mago konyowa kendo hoyowa ahinya.” En adier ni ok wanyal tieko chuth kuyo ma joma wedegi otho nigo kata ok wanyal pong’o bugo ma ng’at ma othono oweyo, kata kamano, gik ma watimo mondo wakonygi nyalo hoyo chunygi. (1 Joh. 3:18) Gaby wacho kama: “Agoyo ne Jehova erokamano maduong’ nikech jodongo nokonya ahinya e kinde matekno. Yo ma ne gikonyago nomiyo aneno kaka Jehova ohera.”
Puonj Manie Wach Nyasaye
“Ma e ma Nomi Ji Duto Ong’e ni Un Jopuonjrena”
18 Nitie sama wanyalo gombo wuoyo gi Jakristo wadwa moro mochwanyowa. Kata kamano, ka pok watimo kamano, ber mondo wapenjre penjo ma luwogi: ‘Be aseng’eyo weche duto ma notimore?’ (Nge. 18:13) ‘Be dibed ni nochwanya goyiem?’ (Ekl. 7:20) ‘Dibed ni an bende asegachwanyo ng’ato kamano?’ (Ekl. 7:21, 22) ‘Dibed ni wuoyo gi ng’atno biro medo miyo wachni obed wach maduong’ moloyo kaka en sani?’ (Som Ngeche 26:20.) Sama waparo matut kuom penjo kaka mago, wanyalo ng’ado ni wabiro were gi wachno.
OKTOBA 20-26
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE EKLESIASTES 9-10
Bed gi Paro Mowinjore e Wi Tembe Miromogo
Kik Chunyi ‘Chid gi Jehova’
20 Ket ketho kama owinjorego. Ang’o momiyo onego watim kamano? Adiera en ni seche moko wan ema wanyalo kelo chandruok kuomwa wawegi. Kapo ni wan ema wakelo chandruogno, to onego wayie. (Gal. 6:7) Kik iket ketho kuom Jehova. Ang’o momiyo ok onego waket ketho kuome? Par ane ranyisini: Inyalo los mtoka gi nyalo mar ringo matek. Kata kamano, derep mtokano nyalo yiero mar riembo mtoke gi ng’wech moloyo ng’weye mapile sama ogoyo kona, kae to otuomo gimoro kata ogore piny. Be onego oket ketho kuom kambi ma ne oloso mtokano? Ooyo! E yo machalo kamano, Jehova nochweyowa gi nyalo mar timo yiero marwa wawegi. Kendo pod omiyowa chike matayowa mondo watim yiero makare. Omiyo ang’o ma dimi waket ketho kuom Jachwechwa sama wan wawegi watimo gimoro marach?
21 En adier ni chandruoge moko ma wayudo ok bi nikech timbewa. Moko kuom gik maricho yudowa nikech masiche matimore apoya. (Ekl. 9:11) Kata kamano, kik wiwa wil ni ng’eny gik maricho matimore e pinyni, Satan Jachien ema kelo. (1 Joh. 5:19; Fwe. 12:9) En e jasigu makelo chandruok to ok Jehova!—1 Pet. 5:8.
Jehova Ohero Jotichne Mobolore
10 Bende, ka wabolore, biro bedonwa mayot nano e weche mang’eny. Kinde ka kinde, wanenoga gik ma ok beyo ka timorenwa kata ne jomamoko. Ruoth Solomon nowacho kama: ‘Aseneno ka jotich idho ambuoche, ka jodong gwenge to wuotho gi tielo mana ka jotich.’ (Ekl. 10:7) Kinde mang’eny, joma nigi nyalo mar timo gik mabeyo ok miga duong’, to joma ok tim gik moko e yo maber ahinya e ma seche moko imiyoga duong’. Kata kamano, Solomon nojiwo ni ber mondo wayie ayiea ni mano e kaka ngima chalo e pinyni gie sani kar gombo gik ma samoro ok nyalre. (Ekl. 6:9, NW) Mano biro miyo wabed abeda ma mor kata mana sama gik moko ok timre kaka dwaher.
Be Yoreni mag Manyo Mor kod Yueyo Gin Makonyo?
KUONDE mang’eny ei Muma, wayudo weche manyiso ni Jehova ok dwar mana ni wabed mangima, to bende odwaro ni wabed mamor e ngima. Kuom ranyisi, Zaburi 104:14, 15 wacho ni Jehova miyo “chiemo nyak a e lowo: kendo divai mamiyo chuny dhano mor, kod mo mamiyo wang’e rieny, gi chiemo matego chuny dhano.” Kuom adier, Jehova miyo cham dongo, kendo kuomgi wayudo chiemo, mo, kod divai mondo waritgo ngimawa. Kata kamano, divai bende ‘miyo chuny dhano mor.’ Ok en mana mar rito ngima kende, to bende omedonwa mor e ngima. (Ekl. 9:7; 10:19) Ee, Jehova dwaro ni wabed mamor, kendo chunywa opong’ gi “mor.”—Tich 14:16, 17.
2 Omiyo, onge rach ka wachano kinde moko dichiel kadiechiel mondo ‘wanon winy me polo’ gi “ondanyo mag thim,” kata timo gik mamoko maduogo chunywa, kendo mamiyo ngimawa omed bedo mamorowa. (Math. 6:26, 28; Zab. 8:3, 4) Ngima ma miyowa mor en “mich moa ka Nyasaye.” (Ekl. 3:12, 13) Neno kinde mag mor kod yueyo kaka mich moa kuom Nyasaye, biro miyo wati gi kindego e yo mabiro moro Jachiw michno.
Puonj Manie Wach Nyasaye
it-“Kuoth, Ketho Nying” ¶4, 8
Kuoth, Ketho Nying
Kuoth nyalo lokore ma bed ketho nying kendo onyalo kelo hinyruok ne ng’at ma ketho nying nyawadgi. Weche mag rieko ma yudore e Eklesiastes 10:12-14 nyiso mano maler. Owacho kama: “Ng’at mofuwo tiekore owuon gi dhoge. Weche ma kwongo wuok e dhoge gin mag fuwo, kendo weche motiekogo gin neko lilo. Ng’at mofuwo siko wuoyo awuoya.”
Kata obedo ni samoro kuoth ok nyal bedo marach ahinya (kata kamano, onyalo lokore ketho nying ng’ato), ketho nying ng’ato to en gima rach ahinya kendo onyalo hinyo ng’ato kata thuwo ji. Ng’ama ketho nying nyawadgi nyalo bedo ni onge gi paro moro marach kode kata samoro nyalo bedo ni en gi wach kode. Bed ni ng’ato ketho nying nyawadgi ka en gi wach kode kata ooyo, oketho winjruokne gi Nyasaye, nikech “thuwo owete” en achiel kuom gik ma Nyasaye osin-go. (Nge 6:16-19) Wach molok ni “ketho nying” en di·aʹbo·los e dho Grik. Wachno bende itiyogo e Muma kiwuoyo kuom Satan “Jachien,” ma en jal mokawo namba e ketho nying Nyasaye. (Joh 8:44; Fwe 12:9, 10; Cha 3:2-5) Mano nyiso kama timno noaye.
OKTOBA 27–NOVEMBA 2
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE EKLESIASTES 11-12
Rit Dendi Mondo Ibed gi Ngima Maber
g 3/15 13 ¶6-7
Muya Maler kod Liet mar Chieng’—Be Gin Yedhe ma Nyalo Konyo Del?
Chieng’ konyoga del e yore moko. Gaset miluongo ni Journal of Hospital Infection lero ni “thoth kute migamo e yamo kendo ma kelo tuoche, thoga ka chieng’ ogogi.”
Ang’o ma wanyalo timo mondo chieng’ okony dendwa? Inyalo wuok oko mondo io chieng’ matin kendo iyue muya maler. Timo kamano nyalo konyo dendi ahinya.
Gen Mich mar Ngima ma Nyasaye Omiyi
6 Kata obedo ni Muma ok en bug thieth kata buk moting’o kit chiemo monego wacham, pod oting’o pach Jehova e wechego. Kuom ranyisi, Muma jiwowa ni ‘kik watim gik ma nyalo hinyo dendwa.’ (Ekl. 11:10) Muma kwero ich-lach kod madho kong’o mokalo tong’, ma gin gik ma nyalo hinyo ngimawa. (Nge. 23:20) Jehova dwaro ni wabed gi kido mar ritruok sama wayiero kit chiemo ma wabiro chamo kod gik ma wabiro madho.—1 Kor. 6:12; 9:25.
7 Wanyalo nyiso ni wageno mich mar ngima ma Nyasaye osemiyowa kuom tiyo gi nyalowa mar paro e yo maber. (Zab. 119:99, 100; som Ngeche 2:11.) Kuom ranyisi, onego watim yiero mabeyo e wi kit chiemo ma wabiro chamo. Ka po ni nitie chiemo moro ma wahero to wang’eyo ni onyalo miyo wabed matuo, wabiro nyiso ni watiyo gi rieko ka ok wachamo chiemono. Wabiro nyiso ni pachwa long’o kuom nindo moromo, rieyo dendwa, rito ler mar dendwa, kendo rito miechwa obed maler.
‘Timuru Kaka Wach Nyasaye Dwaro’
2 Wan kaka jotich Jehova, wamorga. Nikech ang’o? Gima duong’ momiyo wamorga en nikech wasomo Muma pile kendo watiyo gi gik ma wapuonjore e ngimawa.—Som Jakobo 1:22-25
3 Nitie ber mathoth ma wanyalo yudo “ka watimo kaka wach Nyasaye dwaro.” Kuom ranyisi, sama watimo kamano, wamoro Jehova kendo wan bende wabedo mamor. (Ekl. 12:13) Ka watiyo gi gik ma wapuonjre e Wach Nyasaye e ngimawa, wabedo gi winjruok maber gi joodwa kod Jokristo wetewa. Be kamano e kaka in bende ineno? E wi mano, wageng’o chandruoge ma jomamoko yudoga nikech ok gitim dwach Jehova. Mano e momiyo wayie gi weche ma Ruoth Daudi nowacho. Bang’ wuoyo e wi chike kod buche mag Jehova, notieko kama: “Ng’at ma ritogi yudo pok maduong’.”—Zab. 19:7-11.
Puonj Manie Wach Nyasaye
it “Okudh gi Much Nyasaye” ¶10
Okudh gi Much Nyasaye
Nitie gima nyiso ni joma ne Nyasaye otiyogo e ndiko Muma ne ok ndik andika ka ginwoyo mana weche ma ne osemigi achiel kachiel. Muma wacho ni Nyasaye nokudho muche ne jaote Johana mondo ondik Fweny ma malaike nomiye “kotiyo gi ranyisi,” kae to Johana “nochiwo neno e wi wach ma Nyasaye nochiwo kod neno ma Yesu Kristo nochiwo, ee, . . . nochiwo neno e wi gik moko duto ma noneno.” (Fwe 1:1, 2) Nomi Johana fweny kokalo kuom “roho” ma ‘ne omiyo obedo e odiechieng Ruoth’ kendo nonyise kama: “Ndik gik mineno e buk modol.” (Fwe 1:10, 11) Omiyo, nenore ni Nyasaye noweyo joma ne ndiko Muma mondo oyier wechegi giwegi e lero fweny ma nomiyogi (Hab 2:2), ka e sechego bende otayogi mondo gindik weche adimba kendo e yo makare ka luwore gi dwache. (Nge 30:5, 6) Kinda ma joma nondiko Muma notimono inyiso e Eklesiastes 12:9, 10, ma wacho ni ne giparo matut, gitimo nonro adimba, kendo chano weche mondo gindik “weche mamit kendo madier.”—Pim gi Luk 1:1-4.