Jo Mamoko Nyalo Konyo e Yo Mane?

“KA NITIE gimoro amora midwaro ni akonyi timo, to inyalo nyisa.” Mano e gima ji mang’eny kuomwa nyiso osiepewa kata wedewa ma ng’atgi oa tho. Kuom adier, wawacho kamano gi chunywa ma iye. Wanyalo timo gimoro amora mondo wachiw kony. Kata kamano, be jal ma ng’ate othono ema luongowa kanyisowa ni: “Aseparo gimoro ma inyalo konya timo”? Kinde mang’eny ok gitim kamano. Mano nyiso maler ni, wan ema onego wakaw okang’ mokwongo mar konyo ka wadwaro chiwo kony kuom adier, kendo ka wadwaro hoyo ng’at ma kuyo.

Ngero moro e Muma wacho kama: “Wach mowachi e ndalo mowinjore, ket ka kit olembe mochwe gi dhahabu, ei adita mochwe gi fedha.” (Ngeche 15:23; 25:11) Ng’eyo gima inyalo wacho kod gima ok onego iwachi kata gima onego itim kod ma ok onego itim, en gima nyiso rieko. Moko kuom paro motenore ei Ndiko ma joma olalo ng’atgi e otho oseyudo ni konyo, ero ochan mwalo ka.

Gima Inyalo Timo . . .

Chik Iti: Jakobo 1:19 wacho ni, bed ng’at ‘mawinjo mapiyo.’ Achiel kuom gik manyalo konyo ahinya minyalo timo en chiko iti item winjo lit ma ng’at ma kuyo nigo. Jomoko ma olalo ng’atgi e tho nyalo dwaro mondo giwuo kuom ng’atgi ma gihero ma osethono, giwuo kuom aksident kata tuwo ma ne omiyo ng’atgi otho, kata kuom kaka gisebedo ka giwinjo chakre chieng’ ma ne othoe. Kuom mano, inyalo penje kama: “Be diyie pimona gima ne otimore?” We mondo gin ema giyier kabe digiyie kata ok digiyie. Dichwo moro ma podi rawera nowacho kama koparo tho wuon mare: “Gima ne okonya ahinya ne en kane ji penja gima ne otimore, kae to gichiko itgi kuom adier.” Chik iti ka ihori mos kendo kikechogi ma ok ibedo gi paro moro ni nyaka ichiw dwoko kata paro moko manyalo konyo. Migi thuolo mar wacho gimoro amora ma gidwaro wacho.

Jiwgi: Jiwgi kinyisogi ni ne gitimo duto ma ne nyalore (kata kinyisogi wach moro amora ming’eyo ni en adier kendo magero). Jiwgi ni kaka giwinjo sani​—bedo gi kuyo, mirima, paro ni gin ema gimiyo ng’atgi otho, kata paro moro amora ma gin-go​—e kaka ji duto bende jowinjo. Pim negi wach jomoko ma bende ne oyudo masira kaka margino, to ne giyudo jip bang’ masirano. Ngeche 16:24 wacho ni “weche mamit” kaka mago ‘miyo choke tegno.’​—1 Jo Thessalonika 5:11, 14.

Ikri mar konyo: Bed thuolo mar konyo, ok mana e odiechienge mokwongo ma wede koda osiepe mang’eny nitie, to kata e dweche mamoko bang’e ka ji osedok e yoregi mapile. Ka itimo kamano, to inyiso ni in “osiep” madier makonyo, osiepne e kinde mag “chandruok.” (Ngeche 17:17) Teresa ma ne nyathine otho e aksident mar mtoka ne olero kama, “osiepewa ne temo ahinya mondo kik wabed kendwa odhiambo ka odhiambo kuom seche mang’eny. Mano ne okonyowa kedo gi kuyo ma ne wan-go.” Higini moko bang’ masira, kochopo tarige mag rapar, kaka tarik ma ne gitime arus kata ma ne tho otimore, gin kinde manyalo kelo parruok ahinya e chuny jo ma ng’atgi otho. Donge inyalo mako tarigego e kalenda mari mondo ka tarigno ochopo, inyalo chiwori ka dwarore mondo omi idhi kata igwelgi kinyiso ni in kodgi kendo ikechogi?

Kaw okang’ madwarore: Be nitie tich moro monego otim? Be gidwaro ng’at manyalo rito nyithindo? Be osiepe kod wede ma obiro nyalo dwaro kar nindo? Joma ng’atgi eka oa tho pile bedo gi bwok ahinya ma ok ging’e kata gima onego gitim gin giwegi, kata ng’eyo kony ma ginyalo kwayo kuom jomoko. Kuom mano, kapo ni ifwenyo kony manyalo dwarore, kik irit mondo okwayi chiwo konyno; kaw okang’ mar konyo. (1 Jo Korintho 10:24; pim kod 1 Johana 3:17, 18.) Dhako moro ma ne chwore otho ne oparo gima ne otimore kowacho kama: “Ji mang’eny ne wacho ni, ‘Ka nitie kony moro amora ma anyalo chiwo to kik iluor nyisa.’ Osiepwa moro to ne ok orito penjo. En ne odhi e od nindo achiel kachiel, mogolo piende ma olil e otanda ma nothoe, mi oluokogi. Moro to ne okawo pi e ndowo kod gik luoko mi oluoko kapet matin ma ne chwora ong’okie. Jumbe moko bang’e, achiel kuom jodong-kanyakla ne obiro korwako lepe mag tich kod gige tich mowacho ni, ‘Ang’eyo ni nyaka bed ni nitie gima okethore madwarore ni olosni. Inyalo nyisago?’ Mano kaka dichwono ne omoro chunya ahinya nikech ne oloso dhoot ma ne oleng’ore marach kendo ne oloso gir sitima moro!”​—Ne bende Jakobo 1:27.

Bed gi chuny mar rwako welo: Muma paronwa ni “kik wiu wil kod rwako welo.” (Jo Hibrania 13:2) Moloyo, onego wanyis chuny mar rwako welo ne joma kuyo. Kar nyisogi ni “inyalo lima sa asaya,” nyise tarik kod sa mondo obi olimi. Ka gitamore yie, chunyi kik jog piyo. Nyalo dwarore mondo ijiwgi gi muolo. Nyalo bedo ni ok gidwar biro nikech giluor ni lit nyalo hewogi e nyim ji. Kata ginyalo neno ni gitimo marach gago kod osiepe e seche monego obed ni gikuyo. Par dhako ma jarwak welo miluongo ni Ludia ma iwuoyo kuome e Muma. Bang’ kane osegwelogi e ode, Luka wacho ni “nomiyo wadhi e ode.”​—Tich Joote 16:15, Bible in Luo, 1976.

Hori mos kendo item ng’eyo chalgi: Kik iwuor ahinya gik ma joma kuyo nyalo wacho mokwongo. Ng’e ni nyalo bedo ni mirima omakogi kendo gineno ni gin ema gikelo masirano. Ka dipo ni giwuoyo kodi e yor gero, onego iti gi rieko kendo ihori mos mondo omi kik idwokgi marach. Muma jiwowa kama: “Beduru gi miwafu, ng’wono, paro mamuol, muolo, kod horuok.”​—Jo Kolosai 3:12, 13.

Ndik barua: Kinde mang’eny, ji ok ne ni ndiko barua kata oro kad mar goyo mos nyalo konyo. Timo kamano nyalo konyo nade? Cindy, ma ne min mare otho kuom tuwo mar kansa chiwo dwoko kama: “Osiepna moro ne ondikona barua maber. Mano ne okonya ahinya nikech ne anyalo somo baruano nyadinwoya.” Barua kata kad mar jip kaka mano nyalo ting’o mana “weche manok,” to kata kamano, onego oting’ weche mawuok e chunyi. (Jo Hibrania 13:22) Ei kadno, inyalo wacho ni idewo kendo ni in bende in gi paro mabeyo kuom ng’ato mothono, kata inyalo nyiso kaka tho mare ne litni.

Lem kodgi: Kik icha teko mar lamo ne joma kuyo. Muma wacho kama: “Lemo mar ng’at makare nigi teko ahinya.” (Jakobo 5:16) Kuom ranyisi, ka giwinjo kilemo negi, mano nyalo miyo kik gibed gi paro moko maricho kaka paro ni gin ema gimiyo masirano otimore.​—Ne bende Jakobo 5:13-15.

Gima Ok Onego Itim . . .

Kik itamri limogi mana nikech ok ing’eyo gima onego iwachi kata timo: Wanyalo paro e chunywa ni, ‘an gi adier ni gidwaro mana bet kendgi sani.’ Kata kamano, adiera nyalo bedo ni ok walimgi nikech waluor wacho kata timo gimoro ma ok kare. Ka osiepe, wede kata Jokristo wetege ok dwar bedo machiegni gi jal molalo ng’ate e tho, mano nyalo mana miye neno ni en kende kendo mano nyalo medone lit. Ng’e ni kinde mang’eny, timbe kod weche mapile mang’won ema konyo. (Jo Efeso 4:32) Kata mana bedoni kanyo kende nyalo jiwe. (Ne bende Tich Joote 28:15.) Koparo chieng’ ma nyare ne otho, Teresea wacho ni: “Gie sa achiel, osiepewa; jodong-kanyakla kaachiel gi mondegi duto, ne onwang’o osepong’o osiptal. Moko kuom minego ne pok otieko yie wigi ma ne oyudo giloso, moko to ne podi ni e lepgi mag tich. Ne giweyo gik moko duto ma ne oyudo gitimo ma gibiro. Ng’enygi ne onyisowa ni ne ok ging’eyo gima digiwach, to ne ok adewo mano nikech gima duong’ en ni ne gin kanyo.”

Kik item kwerogi ni kik giywagi: Wanyalo gombo nyisogi ni, ‘mos, mos, kik iywagi.’ Kata kamano, ber ka waweyogi mondo giywagi. Katherine wacho kama koparo tho mar chwore: “Aneno ni ber weyo jogo ma kuyo mondo onyis lit duto ma gin-go.” Geng’ paro moro amora ma inyalo bedogo mar nyiso jomoko kaka onego giwinj kata nyiso lit ma gin-go. To kik ipar ni onego ipand kaka iwinjo e chunyi ni eka igeng’gi mondo omi gin bende kik ginyis kaka giwinjo. Kar timo kamano, Muma jiwowa ni, “ywaguru gi jo ma ywak.”​—Jo Rumi 12:15.

Kik irikni mar nyisogi ni mondo gichiw lewni kata gige ng’at mothono kapok giikore mar timo kamano: Wanyalo neno ni ber mondo gichiw gimoro amora manyalo miyogi gipar ng’at mothono, nikech waparo ni bedo kod gigo miyo gibedo gi kuyo kuom kinde mang’eny. Kata kamano, ngero mawacho ni “Gima wang’i ok ne, pachi bende ok par” nyalo bedo ni ok nyal tiyo kuom wachni. Nyalo dwarore mondo ng’at ma kuyono owe paro ng’at mothono kaka kinde medo kadho. Par kaka Muma lero gima ne jaduong’ Jakobo otimo kane onyise ni ondiek onego Josef, wuode ma ne podi rawera. Kane okelne nanga Josef ma otimo remo, Jakobo ‘noyuago wuode ndalo momedore. Yawuote duto gi nyige duto noa malo mondo gihoye; to ne ok ohore.’​—Chakruok 37:31-35.

Kik iwach ni, ‘Podi inyalo nyuolo nyathi machielo’: Dhako moro ma nyathine ne otho wacho kama: “Ne asin ahinya gi jogo ma ne nyisa ni anyalo yudo nyathi moro kendo.” Ginyalo wacho kamano gi chuny maler, kata kamano, kuom janyuol ma ywago nyathine, wacho ni nyathi mothono inyalo kaw kare gi nyathi machielo gin weche manyalo ‘chwowo chuny kaka ligangla.’ (Ngeche 12:18) Nyathi moro ok nyal kawo kar nyathi machielo. Nikech ang’o? Nikech nyathi ka nyathi nigi kite owuon.

Kik iluor wuoyo kuom ng’at mothono: Dhako moro ne owacho kama: “Ji mang’eny ne ok dwar kata hulo nying’ wuoda Jimmy, kata wuoyo kuome. Adier en ni, ne litna kane jomoko ok tim kamano.” Kuom mano, ok ochuno ni nyaka ulok wach ma uwoyoe, mondo uwuo e wi wach machielo mopogore kapo ni ohul nying’ ng’at mothono. Penj ng’at ma kuyono kabe doher wuoyo kuom jal mohero mosethono. (Ne bende Ayub 1:18, 19 kod 10:1.) Jomoko ma kuyo mor ka giwinjo osiepe ka wuoyo kuom kido mabeyo ma ne gihero kuom ng’at mothono.​—Ne bende Tich Joote 9:36-39.

Kik irikni wacho ni, ‘thone ne ogonye’: Kinde duto, temo dwaro gima ber kuom tho, ok en gima ‘duogo chuny’ jogo ma kuyo. (1 Jo Thessalonika 5:14) Kane oparo tho mar min mare, dhako moro ma podi hike tin ne owacho kama: “Jomoko ne wacho ni; ‘Ok osandre koro’ kata ni, ‘Koro enie-gi kuwe yawa.’ Kata kamano, ne ok adwar winjo wechego.” Weche kaka mago nyalo miyo jomodong’ opar ni ok onego giwinj malit kata ni thono ne ok en lal maduong’ ahinya. Kata kamano, nyalo bedo ni gikuyo ahinya nikech gigombo neno ng’atgi ma gihero mosetho.

Ber mondo kik iwach ni, ‘Ang’eyo kaka iwinjo’: Be in gi adier ni ing’eyo? Kuom ranyisi, be inyalo ng’eyo gima janyuol winjo ka nyathine otho, to in iwuon mano en gima podi ok osetimoreni? To kata kapo ni osetimoreni, ng’e ni jomoko nyalo bedo ni ok winj mana kaka ne iwinjo cha. (Ne bende Yuagruok mar Yeremia 1:12.) E wi mano, ka owinjore, en gima nyalo konyo ka ipimone kaka ne ijiwori e kinde ma ng’at mihero notho. Dhako moro ma nyare ne onegi ne oyudo hoch kane miyo moro ma nyare bende ne otho opimone kaka ne ojiwore. Nowacho kama: “Miyo ma nyare ne othono ok ne ochako gi nyisa ni ‘ang’eyo kaka iwinjo.’ Ne onyisa mana kaka ne owinjo mi oweyo mondo an awuon apuonjra.”

Konyo ng’at ma olalo ng’ate e tho dwaro ni wanyis ng’wono, rieko, kendo nyiso hera mang’eny. Kik irit nyaka ng’at makuyono ema mondo obi iri. Kik iwach mana ni, “ka dipo ni nitie gimoro amora ma anyalo timo . . . ” In iwuon dwar “gimoro amorano,” bang’ mano to ikaw okang’ madwarore.

Podi nitie penjo moko manok modong’: To nade geno ma Muma chiwo mar chier? Genono nyalo konyi nade, in kaachiel gi jal mihero mosetho? Ere kaka wanyalo bedo gadier ni en geno madier?