Anyalo Dak Nade gi Kuyo ma An-goni?

“NE AWINJO matek ahinya e chunya kane atemo geng’o mondo kik anyis lit ma ne an-go.” Mano e kaka Mike nowacho kane oparo tho wuon mare. Mike ne neno ni geng’o mondo kik onyis lit ma en-go, ne nyiso ni en ng’at mathuon. Kata kamano, bang’e ne ofwenyo ni gima notimono ne ok ni kare. Omiyo kane osiepne olalo kwar mare e tho, Mike nong’eyo gima ne onego otim. Owacho niya: “Higini moko matin mosekalo, dine apamo gok osiepna mos kanyise ni, ‘Bed ng’at mathuon.’ Gie sani, amako lwete ka anyise mana ni: ‘Ne, nyis mana kaka iwinjo e chunyi. Timo kamano biro konyi e kuyo ma in-go. Kik iluor nyiso gima nie chunyi.’”

MaryAnne bende notemo matek ahinya mondo kik onyis lit ma ne en-go e chunye kane chwore otho. Owacho ni: “Ne atemo ahinya mondo abed ranyisi maber ne jomoko, omiyo ne ageng’o ahinya mondo kik anyis ni an kod lit. Kata kamano, gikone ne afwenyo ni temo bedo ranyisi ne jomoko ok ne konya. Ne achako nono gima ne timorena, mi ayudo awuon e chunya ni, ‘Ber ng’ato oywagi ka ywak obirone. Kik item geng’o ywak’.”

Kuom mano, Mike kaachiel gi MaryAnne sani wacho niya: Nyis kuyo kata lit man ei chunyi! Gima giwachono en adier. Nikech ang’o? En nikech nyiso kaka iwinjo e chunyi nyalo gonyo lit ma ng’ato ni godo. Weyo mondo iywagi nyalo konyo ahinya e duoko rem ma in-godo chien. Nyiso kaka iwinjo e chunyi, kaachiel gi ng’eyo maber gima otimoreno, miyo ing’eyo gimomiyo iwinjo kaka iwinjono.

En adier ni ji duto ok nyis kuyo e yo machalre. Kendo kapo ni ng’at ma giherono otho apoya kata otho bang’ bedo matuwo kuom kinde mogwaro, nyalo miyo jo modong’ obed gi kuyo e yo mopogore opogore. Kata kamano, nitie gimoro achiel ma en adier: Temo pando lit ma in-go nyalo hinyo dendi koda paro manie chunyi. En gima konyo ahinya ka igonyo kuyo ma in-go. E yo mane? Ndiko oting’o puonj manyalo konyowa.

Ere Kaka Ng’ato Nyalo Gonyo Lit Manie Chunye?

Wuoyo gi jomoko nyalo gonyo lit manie chuny. Kane Ayub jaduong’ machon olalo nyithinde apar e tho, ma kendo masiche mamoko bende oyude, nowacho niya: ‘Chunya osin gi piny; anayuagi, [dho-Hibrania, “anagony”] ok naling’; awacho kabet gi parruok malit e chunya!’ (Ayub 1:2, 18, 19; 10:1) Ayub ne koro ok nyal ling’ ma ok owacho gima ne ni ei chunye. Ne dwarore ogony gima nie chunye; ne nyaka “owuo.” Kamano bende, ja Ingeresa miluongo ni Shakespeare ma jandik buge mege tuke, nondiko e buge miluongo ni Macbeth kowacho niya: “Nyis kaka iwinjo ei chunyi; lit ma ng’ato pando e chunye ling’ling’, nyalo hinye.”

Kuom mano, wuoyo gi ‘osiepni’ migeno kendo manyalo winji mos ka okechi, nyalo duoko kuyo chien matin. (Ngeche 17:17) Kinde mang’eny, ka ng’ato wacho kaka owinjo ei chunye kod kaka gik moko ne otimore, bedone mayot winjo tiend gigo, kendo ng’eyo gima onego otim. To ka jal ma iwuoyo godono bende osekadho e masira machalo gi mari, inyalo yudo puonj kuome kaka inyalo nyagori. Kane nyathine otho, miyo moro ne olero gimomiyo dhi wuoyo gi miyo machielo ma bende ne onwang’o oseyudo chandruok machalo gi mareno ne okonyo. Owacho niya: “Ng’eyo ni ng’ato machielo bende osekalo e chandruok machalo gi mara, kendo oseloyo chandruogno ma sani koro odhi nyime gi ngima, ne ojiwa ahinya.”

To nade ka ineno ni nyiso ng’ato kaka iwinjo e chunyi en gima tekni? Bang’ tho Saulo gi Jonathan, Daudi ne ondiko wend ywak konyisogo kuyo ma ne en-go e chunye. Wer ma nondikono bang’e nobedo achiel kuom ndiko manie Muma e bug Samuel mar Ariyo. (2 Samuel 1:17-27; 2 Weche mag Ndalo 35:25) Kamano bende, jomoko yudo ni yot negi ndiko piny kaka giwinjo. Chi liel moro ne owacho ni ne ojandiko kaka owinjo e chunye, kae to bang’ odiechienge moko ochako somo gik ma nondikogo. Ne oyudo ni timo kamano ne gonyo lit manie chunye.

Kata ka dibed ni wuoyo kata ndiko ema nyalo konyi, wacho gima nie chunyi nyalo konyi gonyo lit ma in-go. To bende, timo kamano nyalo konyo e kelo winjruok mondo obedie. Miyo moro ma nyathine ne otho wacho niya: “An kaachiel gi chwora ne wawinjo ni jomoko mokendore ne ketho kendruok margi chuth bang’ tho nyathigi, to wan ne ok wadwar mondo mano otimorenwa. Omiyo seche ma mirima ne biro ma ne nyalo miyo wadondore nikech wach tho nyathiwa, ne wabet piny mos ka wawuoyo kuom gima ne chandowa. Aparo ni timo kamano ne omiyo wamedo herore ahinya.” Kuom mano, nyiso kaka iwinjo e chunyi nyalo konyi ng’eyo ni kata obedo ni unyalo yudo chandruok machal, jomoko nyiso kuyo e yo mopogore​—kendo e okang’ mopogore opogore.

Gimachielo manyalo konyo e gonyo kuyo ma ng’ato ni godo, en ywak. Muma wacho ni nitiere “chieng’ [“kinde mar,” NW] ywak.” (Eklesiastes 3:1, 4) Kuom adier, tho mar ng’at ma wahero nyalo kelo kinde ma kamano. Ka ng’ato nigi kuyo, nenore ni ywak en gima konyo e kedo gi kuyo ma en-go.

Dhako moro ma pod hike tin lero kaka osiepne mogeno ne okonye kedo gi kuyo ma ne omake kane min mare otho. Owacho niya: “Kinde duto osiepnano ne ni machiegni koda. Ne oywak koda. Ne owuoyo koda. Ne anyalo wachone gimoro amora, kendo mano e gima duong’ ma chunya ne dwaro. Wiya ok ne kuodi ka chunya ne dwaro mondo aywagi.” (Ne Jo Rumi 12:15.) Kata mana in bende ok onego wiyi kuodi ka iywak. Mana kaka waseneno, Muma opong’ gi ranyisi mag mon gi chwo ma ne nigi yie motegno​—moriwo kata Yesu Kristo​—ma ne pi wengegi ochwer e lela nikech lit ma ne gin-go, kendo ka gionge gi luoro moro amora.​—Chakruok 50:3; 2 Samuel 1:11, 12; Johana 11:33, 35.

Inyalo yudo ni kaka iwinjo e chunyi biro pogore kinde ka kinde. Pi wang’i nyalo chako mol kata ma ok ing’eyo. Chi liel moro ne oyudo ni dhi ng’iepo e duka maduong’ mar supamaket (mana kaka ne gisebedo ka gitimo gi chwore) ne miyo oywak, to moloyo kapo ni okwanyo gimoro ma ne chwore ohero ahinya. Bed ng’at ma hore mos. Kendo kik ine ni ok onego pi wang’i owuogi. Ng’e ni chwero pi wang’ en achiel kuom yore makonyo e nyiso kuyo.

Paro ni In Ema Ikelo Masirano

Mana kaka osewachi, jomoko jobedo gi paro ni gin ema gimiyo ng’atgi ma gihero otho. Mani nyalo nyiso gimomiyo jaduong’ Jakobo ne oneno kuyo malit kane owinjo wach ni Josef wuode ne onegi gi “ondiek marach.” Jakobo owuon ema ne ooro Josef mondo odhi one chal mar owetene. Omiyo, nyalo bedo ni Jakobo ne neno ni en ema ne okelo masirano, mita kopenjore penjo kaka ‘Koro ne aore kende nikech ang’o? Ang’o momiyo ne aore kama opong’ gi ondiegi maricho?’​—Chakruok 37:33-35.

Nyalo bedo ni ineno ni ne iweyo ma ok itimo gima ne dwarore, ma mano omiyo ng’at mihero otho. Bedo gi paro ma kamano​—obed ni en adier kata mana paro apara​—en gima jatimore kendo ng’eyo ni mano paro ma jabetie nyalo konyo. Ka en kamano, kik ipand paro machalo kaka mago. Wacho ne ng’ato kaka paro machalo kamano chando chunyi nyalo duoko lit manie chunyi chien.

Kata kamano, ber king’eyo ni kata dabed ni wahero ng’ato e okang’ machalo nade, ok wanyal chiko ngimane, kendo ok wanyal geng’o ‘weche kik oyudgi.’ (Eklesiastes 9:11) Bende, onge kiawa ni ok ne itimo gimoro amora gi chuny marach. Kuom ranyisi, kapo ni ne ok itere mapiyo e osiptal, be ne en ni nikech ne idwaro ni mondo ng’ati miherono obed matuwo kendo mondo otho? Ooyo, ok en kamano! Koro inyalo wacho nade ni in ema ne imiyo otho? Mano ok en adier.

Miyo moro ne opuonjore kedo gi paro mar ni en ema omiyo nyare otho e aksident. Owacho niya: “Ne awinjo marach ni ne aore oko. Kata kamano, ne afwenyo ni bedo gi paro machalo kamano ne en fuwo. Ne onge rach moro kuom ore kamoro gi wuon-gi. Mano ne en mana aksident marach.”

Inyalo wacho ni: ‘Kata kamano, nitie gik mang’eny ma ne agombo mondo awachi kendo timo. En adier, to kata kamano ere ng’ato kuomwa manyalo wacho ni osebedo wuoro, miyo, kata nyathi maok nyal both? Muma paronwa ni: “Waduto wachwanyore pile. Ka ng’ato ok chwanyore e wuoyo, en ng’at molony, ma nyalo rito ringre duto bende.” (Jakobo 3:2; Jo Rumi 5:12) Kuom mano, yie ni in bende inyalo both. Bedo ng’at ma kinde duto ywagore ni “ma dine ang’e” ok bi konyo gimoro nimar mano biro miyo isiki ka ikuyo.

Ka nitie gik mamiyo in gadier ni in ema ne ikelo masirano, ma ok en mana paro apara, ng’e gima duong’ moloyo duto manyalo konyo​—ng’wono mar Nyasaye. Muma jiwowa kawacho ni: “A Jehova, ka da irango tim mamono, a Ruoth, ng’a ma dibedi maler e nyimi? To iweyo ni ji richogi, mondo giluori.” (Zaburi 130:3, 4) Ok inyal dok chien mondo ilok gik mosetimore. Kata kamano, inyalo kwayo ng’wono mar Nyasaye kuom gigo ma isebothie kinde mosekalo. To bang’ mano? Ka adier Nyasaye osingo ni obiro ng’wonone ng’ato richo mage chuth, donge in bende inyalo chiwo ng’wono ne in iwuon?​—Ngeche 28:13; 1 Johana 1:9.

Loyo Mirima

Be seche moko iwinjo ni in gi mirima gi lakteche, nase, osiepe, kata mana gi ng’at mothono? Ng’e bende ni mano e gima jatimore ka ng’ato olalo ng’at mohero e tho. Nyalo bedo ni mirimbi en mana gima betie nikech gimoro ohinyo chunyi. Jandiko moro nowacho ni: “En mana bang’ ng’eyo ni in gi mirima ema nyalo miyo kik iti gi mirimano e yo marach​—to ok en timo gik moko kuom mirima.”

Nyiso ng’at machielo mirima ma in-go bende nyalo konyo. E yo mane? Ok en goyo koko. Muma miyowa siem ni mirima ma dhi aming’a nyalo hinyo ng’ato. (Ngeche 14:29, 30) Kata kamano, inyalo yudo ni en gima hoyo chunyi ahinya ka iwuoyo gi osiepni manyalo winjo wachni. Kendo jomoko nyalo yudo ni timo tuke mag rieyo del seche ma mirima makogi nyalo konyo ahinya.​—Ne bende Jo Efeso 4:25, 26.

Kata bed ni dwarore nyiso adier kaka iwinjo e chunyi, nitie gima onego watang’ godo. Pogruok maduong’ nitie e kind nyiso kaka iwinjo kod olo ne jomoko mirima. Onge tiende neno ni jomoko ema miyo mirima maki. Kuom mano, nyis kaka iwinjo, to kik itim kamano gi gero. (Ngeche 18:21) Nitie gima duong’ ahinya makonyo e kinde mag kuyo, to koro wadwaro wuoyo kuom wachno.

Kony ma Nyasaye Chiwo

Muma jiwowa kawacho ni: “Jehova ochiegni gi jo ma chunygi onyosore chuth, kendo oreso jogo ma chunygi lokore kuom richogi.” (Zaburi 34:18) Ee, moloyo gimoro amora, bedo gi winjruok e kindwa gi Jehova nyalo konyo bang’ lalo ng’at mihero e tho. E yo mane? Paro duto mosechiw kae, otenore kuom Wach Nyasaye ma en Muma. Tiyo kodgi nyalo konyi.

E wi mano, kik iwe ma ok ilemo. Muma jiwowa niya: “Ket ting’ mari kuom Jehova, mi nopidhi.” (Zaburi 55:22) Ka wuoyo kinyiso osiepni kaka iwinjo e chunyi nyalo konyo, donge ka inyiso “Nyasach hoch duto” gima chandi e chunyi, onyalo konyi moloyo!​—2 Jo Korintho 1:3.

Ok en ni lamo konyowa mana mondo wawinj maber. Jal ma “winjo kwayo mar ji” singo ni obiro chiwo roho maler ne jotichne makwaye gadier. (Zaburi 65:2; Luka 11:13) Kendo roho maler kata teko ma Nyasaye tiyogo, nyalo miyi ‘teko maduong’ ahinya moa kuom Nyasaye’ mondo okonyi dhi nyime pile ka pile. (2 Jo Korintho 4:7) Ng’e ni: Nyasaye nyalo konyo jotichne mogene mondo ginan e bwo chandruok moro amora manyalo yudogi.

Miyo moro ma nyathine ne otho wacho kaka teko mar lamo ne okonye en kaachiel gi chwore e kinde mag chandruokno. Owacho kama: “Kapo ni ne wan e ot seche mag otieno to wayudo ka kuyo mang’eny ma ok wanyal geng’o omakowa, ne wanyalo lamo kanyachiel gi dwol. Kane ochopo kama koro ne wachako timo gik moko ka oonge,​—kaka chokruok ma ne wakwongo dhiye mar kanyakla gi mar distrikt bang’ thone​—ne walemo mondo omi wayudi teko. Gokinyi kane wachiew ma wayudo ni waneno lit nikech oonge, ne wa jowuoyo gi Jehova e lamo mondo okonywa. Gimoro ne miyo ne bedona matek ahinya donjo e ot ka an kenda. Kuom mano, kinde duto kane aduogo dala kenda, ne anyalo lemo mondo Jehova okonya abed gi chuny mokuwe.” Miyono oyie motegno ni lamogo ema ne okonye. In bende inyalo yudo ni kaluwore gi lamo ma itimo pile ka pile, ‘kuwe mar Nyasaye modhierore ng’eyo, norit chunyi gi pachi.’​—Jo Filipi 4:6, 7; Jo Rumi 12:12.

Kony ma Nyasaye chiwo konyo kama duong’. Paulo, jaote ma Jakristo ne owacho ni, Nyasaye ‘hoyowa e masiche duto, mondo, kuom hoch ma Nyasaye hoyowago, wan bende wanyal hoyo jogo ma neno masira moro.’ En adier ni kony mowuok kuom Nyasaye ok gol rem, to kata kamano konyno nyalo miyo obednwa mayot nyagruok gi rem. Mano ok onyiso ni koro ok ibi ywak kata ni wiyi biro wil gi ng’ati mihero mosetho. Kata kamano, inyalo yudo teko kendo. Kendo seche ma iyudo tekono, gima otimorenino nyalo miyo ibed ng’at ma kecho kendo ma neno ne jomoko miwafu kikonyo e jiwo joma oyudo chandruok kaka mano.​—2 Jo Korintho 1:4.