Tim Kinda Imed Lony e Somo

E PINY mangima, ng’ato 1 kuom ji 6 ok ong’eyo somo. Mano hinyo timore nikech ne ok giyudo thuolo mar dhi e skul—to kuom joma ong’eyo somo, ng’enygi ok josomo pile. Kata kamano, bedo ni inyalo somo gima ondiki, miyi thuolo mar ng’eyo pinje mamoko, tudori gi joma ngimagi nyalo konyi, kendo yudo rieko kaka inyalo nyagori gi gik mamulo ngimani.

Ng’eyo somo nyalo miyo rawera opuonjre gik mathoth e skul. Sama omanyo tich, nyalone mar somo nyalo chiko chal mar tich mobiro yudo, koda seche mabiro dwarore ni otigo e chopo dwaro mage mag ringruok. Mine mong’eyo somo maber, nyalo rito joodgi kuom wach miyogi chiemo makare, rito ler, kendo geng’o tuwoche. Bende, ginyalo konyo nyithindgi otim dongruok e pachgi mondo gimed bedo mariek.

Gweth maduong’ moloyo mayudore kuom ng’eyo somo maber, en ni mano nyalo konyi ‘yudo rieko ming’eyogo Nyasaye.’ (Nge. 2:5) Thoth tije mwatimo ne Nyasaye, dwaro ni wang’e somo. Muma koda buge malero Muma isomo e chokruoge mag kanyakla. Nyak mibedogo e tiji mar lendo, otenore ahinya kuom yo misomogo. Ng’eyo somo ema konyo ng’ato timo ikruok ne tije kaka magi. Kuom mano, dongruok mitimo e wach Nyasaye otenore ahinya gi chenro miketo mar somo.

Ti Maber gi Thuolo Momiyi

Moko kuom joma puonjore yore Nyasaye gin joma ne ok osomo ahinya. Nyalo dwarore ni opuonjgi somo mondo gimed timo dongruok e yore wach Nyasaye. Kata nyalo dwarore mondo okonygi gimed lony e yo ma gisomogo. Kapo ni mano dwarore e alworau, kanyakla nyalo tiyo gi buk miluongo ni Jitahidi Kusoma na Kuandika, e chenro mar puonjo ji somo. Ji gana gi gana osekonyore ahinya kuom chenroni. Nikech ng’eyo somo maber en gima dwarore ahinya, kanyakla moko chano bedo gi klase mag konyo ji ong’e somo maber, kanyachiel gi Skul mar Tij Nyasaye. Kata kuonde ma klasego ok yudre, ng’ato nyalo timo dongruok maber kuom dhi e Skul mar Tij Nyasaye kendo kawo thuolo matin pile pile mondo osom gi dwol ka en kende.

Gima lit en ni, gik moko kaka televison, koda gasede mag lungo wach osemiyo ji mang’eny ok hiny somo. Ng’iyo televison kendo somo kidam kidam nyalo thiro ng’ato kik med lony e somo, kata thiro nyalo mare mar paro e yo maber, kata lero pache e yo mawinjore.

“Jatichno mogen, kendo mariek,” chiwonwa buge maleronwa Muma. Bugego konyowa gi weche mogundho e wi puonj mag Nyasaye. (Math. 24:45; 1 Kor. 2:12, 13) Bende gikonyowa ng’eyo tiend lokruok madongo matimore e piny, ng’eyo chwech me pinyni maber, kendo gipuonjowa kaka wanyalo nyagore maber gi weche mamulo ngimawa. To moloyo duto, bugego konyowa ng’eyo kaka wanyalo tiyo ne Nyasaye e yo moyiego kendo mamore. Somo buge machalo kamago, biro konyi timo dongruok e winjruokni gi Nyasaye.

En adier ni ng’eyo somo maber ok nyis ni koro ng’ato onego osom gimoro amora moyudo. Dwarore ni oti gi lonyno e yo maber. Mana kaka ng’ato yiero chiemo mochamo, e kaka nyaka oyier gigo mosomo. Ere tiende chamo gima ok ger dendi, kata chamo chiemo motimo sum? Kamano bende, ere tiende somo gimoro kata mana miromogo apoya, manyalo chido pachi koda chunyi? Puonj mag Muma ema onego oketnwa tong’ kuom gima onego wayier somo. Kapok iyiero gima onego isom, par ane gima Ndikogi wacho: Eklesiastes 12:12, 13; Jo Efeso 4:22-24; 5:3, 4; Jo Filipi 4:8; Jo Kolosai 2:8; 1 Johana 2:15-17; kod 2 Johana 10.

Som gi Chuny Mowinjore

Gimomiyo somo gi chuny mowinjore dwarore, nenore maler sama wanono buge mag Injili. Kuom ranyisi, e Injili mar Mathayo, wasomo ni kane pok Yesu otiyo gi Ndiko e dwoko penjo ma ne jotend din penjo ka temego kata obedo ni ne gisomo Ndiko ahinya, Yesu ne kwongo penjogi penjo kaka, “To pok usomo?” (Math. 12:3, 5; 19:4; 21:16, 42; 22:31) Puonj achiel mwayudo en ni ka wasomo gi chuny maok owinjore, wanyalo winjo tiend weche e yo maok kare kata chweyo chuth maok wawinjo tiendgi. Jo Farisai ne somo Ndiko nikech ne giparo ni kuom somogi, ne gidhi yudo ngima mochwere. Mana kaka Yesu nowacho, michno ok en gima imiyo jogo maok ohero Nyasaye kendo maok orwako yo mochiwogo warruok. (Joh. 5:39-43) Chuny Jo Farisai nopong’ gi gwondo, omiyo ne giwinjo Ndiko ataro.

Chuny mohero Jehova ema dwarore chuth sama wasomo Wachne. Hera ma kamano jiwowa mondo wapuonjre dwaro mar Nyasaye nimar hera ‘mor gi adiera.’ (1 Kor. 13:6) Kata kapo ni kinde mokalo ne ok wan jo mohero somo, hero Jehova gi ‘riekowa duto,’ biro miyo watim kinda mondo wang’eye. (Math. 22:37) Hera miyo wabedo gi siso, to siso jiwowa mondo wapuonjre.

Ng’e Sama Onego Idhi Piyo Kata Idhi Mos

Somo en gima dhi kanyachiel gi neno kata fwenyo weche misomo. Kata gie sani, isomo wechegi nikech ifwenyo kendo iparo tiendgi. Inyalo medo somo piyo ka itemo neno weche mang’eny nyadichiel. Kar somo king’iyo wach achiel achiel, tem ng’iyo weche mang’eny kanyachiel. Kaka imedo lony e timo kamano, ibiro yudo ni imedo winjo tiend weche misomo.

Kata kamano, sama isomo weche ma korgi tek, ber miyudo nyalo medore kitiyo gi yo moro machielo. Kane Jehova puonjo Joshua kaka onego osom Ndiko, nowachone niya: “Kitabuni mar chik kik oa e dhogi, to inipar wechene.” (Josh. 1:8) Sama ng’ato paro matut; ok orikni. Somo mos kwaparo weche mwasomo, miyo Wach Nyasaye mulo pachwa koda chunywa e okang’ malach. Muma oting’o weche mokor, puonj, ngeche, wende, weche kum mag Nyasaye, weche momedore malero dwaro mage, kaachiel gi weche masie mathoth kuom ngima ji—to giduto gikonyo jogo madwaro wuotho e yore mag Jehova. Mano kaka en gima ber somo Muma e yo mamiyo wechege donjo e pachwa koda chunywa!

Puonjri Keto Pachi e Gima Isomo

Sama isomo, tem neno kuonde ma moro ka moro kuom gik misomogo ne timoree. Tem neno e pachi, jogo miwuoyo kuomgi, kendo parane kaka ne giwinjo sama gigo ne timorenegi. Timo kamano yot sama isomo wach moro machalo gi mar Daudi gi Goliath, mayudore e 1 Samuel sula mar 17. Kata mana weche matindo tindo milero e buge mag Wuok kod Tim Jo-Lawi manyiso gedo mar tabernakel koda walo jodolo, biro winjoreni maler kitemo neno e pachi kar romb tabernakel koda gik ma ne ogerego, kendo paro suya mamit mar ubani, cham milodo, koda le ma ne iwang’o kaka misango. Par ane kaka tiyo kaka jadolo ne en tich ma ne omi luor! (Luka 1:8-10) Ka watiyo maber gi nyalo momiwa mar ng’eyo gik moko kendo winjo chalgi ei chunywa, wabiro ng’eyo tiend gima wasomo kendo wabiro kano wechego e pachwa.

Kata kamano, ka ok itang’ sama itemo somo, pachi nyalo tangni. Wengeni nyalo bedo ni ong’iyo buk, to pachi to ni kamachielo. Be dibed ni thum ywak? Kose dibed ni televison oyaw? Be joodu goyo mbaka gie sano? Ka nyalore, som kama koko onge. Kata kamano, pod pachi nyalo tangni nikech in iwuon. Nyalo bedo ni ne itimo gik mang’eny godiechieng’. Mano kaka en gima yot nwoyo gigo e pachi! Ok rach paro gik ma ne otimore—mak mana ni ok ber parogi sama isomo. Nyalo bedo ni nichako maber kiketo pachi duto e gima isomo, kendo nyalo bedo ni ne ilemo mokwongo. To sama idhi nyime gi somo, to pachi chako tangni. Tem kendo. Chik chunyi mondo iket pachi duto e gima isomo. Mos mos, ibiro neno ni imedo keto pachi e gima isomo.

Ang’o monego itim sama iromo gi wach manyien matiende tek winjo? Inyalo yudo ni moko kuom weche matiendgi tekgo, ilero kama isomono. Kata inyalo winjo tiend wach moro kaluwore gi weche molwore. To kapo ni ok en kamano, inyalo kawo thuolo mondo inon tiend wachno e diksonari, kata kiewo wachno mondo ipenj ng’ato bang’e. Timo kamano biro miyo imed ng’eyo tiend weche mathoth, kendo miyo imed winjo tiend weche misomo.

Somo e Nyim Ji

Kane jaote Paulo owacho ne Timotheo mondo odhi nyime timo kinda e somo, Paulo ne wuoyo sie kuom somo mitimo e nyim ji mondo okonygi. (1 Tim. 4:13) Somo maber e nyim ji ok en mana somo weche gi dwol mamalo kende. Dwarore ni jal masomo ong’e tiend weche mosomogo, kendo ong’e paro ma wechego chiwo. Onyalo somo wechego e yo makare kendo e yo mamulo chuny ji, mana kong’eyo tiendgi. Mondo osom maber kamano, dwarore ni osom kanyo gi dwol nyadinwoya, mondo oikre e yo maber chuth. Omiyo, Paulo nojiwowa niya: ‘Ketreuru ne somo ne ji.’ Skul mar Tij Nyasaye biro tiegi mondo iyud lony mar somo e nyim ji.

Many Thuolo mar Somo

“Ng’a ma jakinda oparo mondo gige gibedi mang’eny; to jo marikini, giduto, gimire dhier kendgi.” (Nge. 21:5) Donge mano en adier kaluwore kod gombowa mar somo! Mondo ‘gigewa obed mang’eny,’ dwarore ni waket chenro maber motelo, kendo ng’ado e chunywa kik wawe yorewa mamoko donjre gi kinde magwa mwaketo mag somo.

Isomoga seche mage? Be somo seche mag okinyi ema konyi moloyo? Koso godiechieng’ ema pachi oikore maber ne somo? Kapo ni inyalo keto tenge mana dakika 15 kata 20 pile ka pile mondo isom gimoro, inyalo wuoro kaka ibiro somo gik mang’eny. Gimaduong’ en timo kamano pile.

Ang’o momiyo Jehova oyiero mondo dwaro mage ondik e buk? Mondo ji osom Wechene mondiki. Mano miyo ginono tije madongo mag Jehova, gihulgi ne nyithindgi, kendo wigi kik wil gi tije Nyasaye. (Zab. 78:5-7) Gima nyiso ni wagoyo ne Jehova erokamano kuom gima ochiwonwani nenore maber moloyo kuom kinda ma waketo e somo Wachne machiwo ngima.