Wuo gi Nyithindi e Wi Kong’o

“Ka ne wakwongo wuoyo gi nyarwa e wi kong’o, ne en mana jahigni auchiel. Ne wafwenyo ni ong’eyo weche mang’eny e wi kong’o moloyo kaka ne waparo.”​—Alexander.

• Gik monego ing’e

• Gik minyalo timo

• Gima Muma wacho e wi kong’o

Gik monego ing’e

Wuoyo gi nyithindi wi kong’o en gima dwarore. Kik irit ma nyathini chop higni apar gi wiye e ka ichak wuoyo kode e wi kong’o. Wuoro moro miluongo ni Khamit ma wuok Russia wacho kama: “Aywago ang’e ni dine wachako puonjo wuodwa e wi kong’o chakre ka notin. Nafwenyo ber mar timo kamano kosedeko. Nafwenyo ni nochako metho ka ojahigni 13.”

Ang’o momiyo onego ikaw wachno gi pek?

• Nyathini nyalo yudo paro mopogore opogore e wi kong’o kokalo kuom joskul wetene, gik moneno kata milando e tivi, kod e intanet.

• Ka luwore gi riwruok mar Centers for Disease Control and Prevention ma piny Amerka, pasent 11 mag joma madho kong’o e pinyno gin nyithindo.

Omiyo, ok kawwa gi wuoro ni joma olony e weche mag thieth dwaro ni jonyuol opuonj nyithindgi chakre tin-gi rach ma kong’o nyalo kelo ne ng’ato. Ere kaka inyalo timo kamano?

Gik minyalo timo

Par chon penjo ma nyathini nyalo penji kod kaka ibiro dwoke. Nyithindo ohero penjoga penjo, kendo gibiro medo bedo gi penjo kaka gimedo dongo. Omiyo, dwarore ni iikri mondo ing’e kaka ibiro dwoko penjogigo. Kuom ranyisi:

• Ka nyathini dwaro ng’eyo kaka kong’o chalo e dho ng’ato, inyalo nyise ni divai chalo gi jius ma wach-wach, to bia kech.

• Ka nyathini gombo bilo kong’o, inyalo nyise ni kong’o nigi teko mang’eny mohewo nyithindo. Nyise gik ma kong’o nyalo timo ne ng’ato: Kong’o nyalo miyo ng’ato owinj ka chunye okuwe. Kata kamano, ka ng’ato omadhe ahinya, onyalo miyo owinj ka wiye rundore, otimre ka ng’at moran kata mofuwo, kendo wacho weche ma nyalo miyo oywag ang’e bang’e.​—Ngeche 23:29-35.

Bed molony gi weche motudore gi kong’o. Muma wacho kama: “Ng’at mariek paro ka pok otimo gimoro.” (Ngeche 13:16) Ng’e weche kod chike motudore gi kaka onego oti gi kong’o e pinyu. Timo kamano biro konyi bedo moikore konyo nyathini.

Kaw okang’ mokwongo mar wuoyo gi nyathini e wi kong’o. Wuoro moro miluongo ni Mark ma wuok Britain nowacho kama: “Nyithindo ok ong’eyo ka be en gima owinjore tiyo gi kong’o kata ooyo. Napenjo wuoda ma jahigni aboro ka be tiyo gi kong’o en gima rach. Nawuoyo kode e yor osiep kendo mano nomiyo oyawona chunye.”

Ibiro konyo nyathini bedo gi paro mowinjore e wi kong’o kiwuoyo kode e wi wachno nyading’eny. Wuo gi nyathini e wi kong’o sama iwuoyo kode e weche mamoko bende, kuom ranyisi, kaka onyalo tiyo gi ndara e yo maber kod weche mag nindruok, kendo itim kamano ka luwore gi hike.

Ket ranyisi ne nyathini. Nyithindo chalo gi sponj ma ywayo pi monyumgie​—gibiro luwo gik ma gineno e alworagi. Nonro osenyiso ni kinde mang’eny nyithindo luwoga ranyisi mar jonyuolgi. Mano nyiso ni ka janyuol madhoga kong’o mondo okuwego wiye sama en-gi parruok, to nyithinde bende biro timo mana kamano. Omiyo, ketnegi ranyisi maber. Ne ni itiyo gi kong’o e yo maber.