Ritri Mondo Chunyi Kik Wuondi

1, 2. Ang’o momiyo tek ng’eyo kaka chunywa ma iye chalo?

KAW ane ni chieng’ moro okinyi mang’ich kapod in e otanda, iwinjo ka in gi rem malit e dho chunyi, kendo ok iywe mayot. Inyalo penjri kama, ‘Dibed ni adundona tuwo kendo dwaro weyo gocho?’ Ling’ kendo chayo ni onge gimarach ok bi konyi. Dwarore ni ikaw okang’ mapiyo ichop e osiptal mondo laktar opim adundoni. Laktar nyalo noni, seche moko kotiyo gi masin mar nono adundo. Kapo ni laktar ofwenyo gima chando adundoni ma othiedhi mapiyo, to mano nyalo reso ngimani.

² To nade chal mar chunywa ma iye? Ok en gima yot ng’eyo chal mar chuny dhano. Nikech ang’o? Muma wacho kama: “Chuny dhano otimo wuond motamore nono, en gi tuwoche mang’eny: ng’ano manyalo ng’eye?” (Jer. 17:9) Kuom mano, chuny ng’ato nyalo wuonde mi opar ni onge gimoro marach e winjruokne gi Nyasaye, jomoko to nyalo neno gik manyiso ni gimoro rach kode, kendo kawo wachno mapek. Ang’o momiyo chunywa nyalo wuondowa? Ringrewa monyuol e richo kaachiel gi Satan koda pinye, nyalo monowa neno kaka chunywa chalo gadier. Mondo wang’e kaka onego wanon chal mar chunywa, wanyalo yudo puonj kuom Jeremia kod Jo-Juda ma nodak e kindene.

3. Gin ang’o mosebedo kaka nyiseche ne ji mang’eny?

³ Thoth Jo-Juda ne timo gik manyiso ni chunygi nopong’ gi gik maok kare. Ne giweyo lamo Nyasaye makende madier, mi gilamo nyiseche mag Kanaan, kendo chunygi ne ok obwok kata matin. Jehova nopenjogi kama: “Ere nyiseche miseloso mondo ikonyrigo? Mondo gia malo, ka ginyalo resi chieng’ minenoe chandruok: ni mar kaka ng’eny mar mier madongo manie pinyi obet, yaye Yuda, e kaka ng’eny mar nyiseche magi obet.” (Jer. 2:28) Wanyalo paro ni ok wanyal lamo nyiseche manono kaka Jo-Juda, to kata kamano, diksonari moro wacho kama: “Ka ng’ato okawo gimoro kata dhano machielo kaka gimaduong’ ahinya e ngimane, mano bedone ‘nyasaye.’” Ji mang’eny e pinyni okawo tijegi, ngima dendgi, joodgi, kata le ma gipidho kaka gik madongo e ngimagi. Jomoko bende okawo tuke, joma nigi huma, dongruok mag sayans, kata chike mag anyuola kaka gik madongo ahinya e ngimagi. Ji mang’eny luwo yore ma kamago maok gidewo winjruok margi gi Jachwech. Be gima kamano nyalo timore ne Jokristo, kaka ne otimore ne Jo-Juda ma nodak e ndalo Jeremia?

CHUNY DHANO NYALO WUONDE

4. Jogo ma ne wacho ni, “Wach Jehova ere? Mondo ochop kawuono,” be chunygi ne tir?

⁴ Nyalo bedo maber ka ing’eyo gimomiyo Jeremia nowacho ni chuny dhano otimo wuond mang’eny. Ne owinjo ka ji wacho kama: “Wach Jehova ere? Mondo ochop kawuono.” (Jer. 17:15) Be ne gidwaro kamano adier? Ber ng’eyo, ni Jeremia sula 17 chako gi wechegi: “Ketho mar piny Yuda osendiki gi kalamu mar nyinyo, kod kidi mar alimasi: ogor e mbero mar chunygi.” Gimaduong’ ma ne chando Jo-Juda ne en ni ne giketo ‘geno kuom dhano ka gikonyore gi teko dhano kende, to chunygi noa kuom Jehova.’ Jomatin kende ema ne ogeno Jehova, ka giweyo mondo Jehova ema ochikgi kendo gwedhogi.​—Jer. 17:1, 5, 7.

5. Oganda Juda ma nodak e kinde Jeremia ne okawo nade chike Jehova?

⁵ Chal mar chuny ji mang’eny ne onenore kuom kaka ne gikawo gima Nyasaye ne owacho. (Som Jeremia 17:21, 22.) Kuom ranyisi, chik ne dwaro ni Sabato obed odiechieng’ mar yueyo, kendo ne en odiechieng’ moket tenge ne weche mag lamo. Jopiny Jeremia ne ok onego oti tich moro amora e odiechieng’ mar Sabato. Kata kamano, kaka ne gikawo wachno ne onyiso chal mar chunygi. “Ne ok giwinjo, kata chiko itgi, to ne gitimo gi tok teko, ni kik giwinj kata yudo puonjruok.” Kata obedo ni ne ging’eyo chik Nyasaye, gin giwegi ne gin giparo mopogore​—ne gidich gi tijegi chieng’ Sabato.​—Jer. 17:23; Isa. 58:13.

6, 7. (a) Jakristo nyalo bedo gi paro mane maok owinjore, kata obedo ni jatichno mogen kendo mariek miyowa siem? (b) Ere kaka wanyalo chako bare e chokruoge?

⁶ E ndalowagi, ok wan e bwo chik Sabato. Kata kamano, nitie siem mwayudo kuom kaka ogandano nokawo wach mako Sabato, kendo mano nonyiso chal marach mar chunygi. (Kol. 2:16) Mondo omi watim dwaro mar Nyasaye, dwarore ni wawe luwo gombo magwa kata yorewa wawegi. Wang’eyo ni ka wayiero timo dwach Nyasaye mana e yo ma morowa wawegi, to mano ok en rieko kata matin. Nyalo bedo ni wang’eyo jogo mosetimo dwaro mar Nyasaye gi chunygi duto, kendo timo kamano osekelonegi mor mogundho koda yueyo. Kata kamano, chunywa nyalo wuondowa e yo mane?

⁷ Jakristo nyalo paro ni chunye ok nyal wuonde, mana kaka ne otimore ne joma ng’eny e ndalo Jeremia. Kuom ranyisi, ng’ato nyalo wacho ei chunye kama, ‘Dwarore ni abed gi tich mondo omi apidh jooda.’ Wang’eyo ni mano en gima owinjore. To nade ka kendo ochako paro kama: ‘Dwarore amed somo, mondo omi ayud tich maber’? Mano bende nyalo nenore kaka gima owinjore, kendo nyalo miyo ochak medo paro kama: ‘Nikech piny oselokore, dwarore amed somo e kolej kata e yunivasiti mondo arit tija eka abed gi ngima maber.’ Yot mondo ng’at ma nigi paro ma kamano ochak chayo siem ma imiyowa gi jatichno mogen kendo mariek, kuom wach medo somo, mi ochak bare e chokruoge! Jomoko oseweyo mondo pinyni ochik pachgi mosmos kuom wachni. (Efe. 2:2, 3) Muma siemowa kama: “Kik iwe pinyni ochweyi ibed machal gi kite.”—Rumi 12:2, Phillips.a

8. (a) Jakristo onego opakre kuom ang’o? (b) Ang’o momiyo ng’eyo mana weche moko kuom Nyasaye koda gik ma notimo, kende ok oromo?

⁸ En adier ni moko kuom Jokristo mokwongo, ne nigi mwandu kendo moko kuomgi ne nyalo bedo ni ne nigi huma e piny. Mano bende en adier kuom Jokristo moko e ndalowagi. Onego gikaw nade mwandu koda huma ma gin-go e pinyni, kendo wan onego wane Jokristogo nade? Jehova nochiwo dwoko mar penjono kokalo kuom Jeremia. (Som Jeremia 9:23, 24.) Kar mondo ng’ato obed gi sunga nikech dongruok mag dhano, en gima nyiso rieko ka ng’ato fwenyo ni ng’eyo Jaloch mar Polo gi Piny e gimaduong’ moloyo. (1 Kor. 1:31) Bedo ng’at mariek ma weche donjone, kendo mong’eyo Jehova tiende ang’o? En adier ni joma ne odak e ndalo Jeremia nong’eyo nying Nyasaye. Bende ne ging’eyo kaka Nyasaye noreso kweregi e Nam Makwar, kaka noreso Jo-Israel kane eka gidonjo e Piny Manosingi, kaka noresogi e kinde Jobura, koda e kinde ruodhi ma noluoro Nyasaye. Kata obedo ni ne en kamano, ne ok ging’eyo Jehova gadier, kendo ne ok giketo yie madier kuome. To ema podi ne giwacho niya: “Aonge richo; adier ich wang’ [mar Nyasaye] ma en godo kuoma oserumo.”​—Jer. 2:35.

KAKA JEHOVA CHWEYO CHUNYWA

9. Ang’o momiyo wanyalo bedo gadier ni wanyalo loko chunywa, to ere kaka wanyalo timo kamano?

⁹ Ne dwarore ni Jo-Yahudi ma nodak e ndalo Jeremia, olok chuny ma ne gin-go kuom puonj mag Jehova. Mano ne nyalore nimar Nyasaye nowacho kuom Jo-Yahudi ma ne dhi duogo kowuok e twech ni: “Anamigi chuny mar ng’eya, ni an Jehova: mi ginibedi joga, an bende nabedi Nyasachgi: ni mar giniduog ira.” (Jer. 24:7) Lokruok ma kamano bende nyalo timore e kindewagi. E wi mano, ng’enywa nyalo timo lokruok e chal mar chunywa mondo wamed bedo gi winjruok maber gi Nyasaye. Dwarore ni watim gik moko adek: wabed gi kinda e puonjruok marwa wawegi mar Wach Nyasaye, wabed gi ng’eyo matut kuom kaka Nyasaye tiyo e ngimawa wawegi, kendo tiyo gi gigo mwapuonjore kuome. Mopogore gi jogo ma nodak e ndalo Jeremia, onego wawe mondo Jal Maduong’ manono chuny dhano onon chunywa. Kendo wan bende wanyalo nono chal mar chunywa kwatiyo gi Muma kendo neno kaka Jehova osetimo gik ma konyowa. (Zab. 17:3) Mano kaka timo kamano en nyiso rieko!

10, 11. (a) Ang’o momiyo Jeremia ne odhi e od jachwe agulini? (b) Yo ma Jehova chweyowago otudore gi wach mane?

¹⁰ Satan dwaro chweyo chunywa mondo waduto wabed gi kido machalre, Nyasaye to chweyo chunywa kong’eyo ni wan dhano ma nigi chal mopogore opogore. Wanyalo ng’eyo mano ka wanono gimoro ma ne Jeremia oneno. Chieng’ moro, Nyasaye nowacho ne Jeremia mondo odhi e od jachwe agulini. Kane jachwe agulini ochweyo agulu, ma aguluno okethore e lwete, nochako okawo lop aguluno mochweyogo gimachielo. (Som Jeremia 18:1-4.) Ang’o momiyo Nyasaye nowacho ne Jeremia mondo ong’i kaka jachwe agulini ne tiyo, to en puonj mane mwanyalo yudo kuom gima ne Jeremia oneno?

¹¹ Jehova ne dwaro nyiso Jeremia kaachiel gi Jo-Israel, ni En gi nyalo mar chweyo chuny ji koda ogendini, mondo gibed gi kido modwaro. Jehova tiyo nade kodwa kaka lop agulu? Mopogore gi dhano machweyo agulini, onge gima nyalo kethore e lwet Jehova, kendo en ok oketh tij lwete. Yo ma dhano rwako godo kaka Jehova chweyo chunygi, otudore gi kaka Jehova biro tiyo kodgi.​—Som Jeremia 18:6-10.

12. (a) Jehoiakim notimo nade kane Jehova temo chweyo chunye? (b) En puonj mane minyalo yudo kuom kaka Jehoiakim notimo?

¹² Ere kaka Jehova chweyo chuny ng’ato ka ng’ato? Gimaduong’ moloyo motiyo godo e kindegi, en Muma. Kaka ng’ato medo somo Muma kendo timo lokruok kaluwore gi Wach Nyasaye, e kaka onyiso ni en ng’at machalo nade, kendo Nyasaye nyalo chweyo chunye obed gi kido maber. Weuru wanon ranyisi mar Ruoth Jehoiakim mondo wane kaka joma nodak e ndalo Jeremia ne chunygi ichiko gi weche mag ngima mapile. Chik Musa nokwero ni kik ng’ato ‘outh jatich mochulo,’ kata kamano Ruoth Jehoiakim to notimo gima chikno nokwero, kotiyo marach gi Jo-Israel wetene e gero ‘ot maduong’’ kendo ne ok ochulgi e yo mowinjore. (Rapar 24:14; Jer. 22:13, 14, 17) Nyasaye notemo chweyo chuny Jehoiakim kotiyo gi Wachne kokalo kuom jonabi. Ruoth to noluwo chunye ma nopong’ kod wuond. Nowacho niya: “Ok anawinj,” kendo nodhi nyime luwo yo marach ma nosebedo koluwo chakre kinde ma ne en rawera. Omiyo, Nyasaye nowacho niya: ‘Kaka giyiko kanyina e kaka giniyik Jehoiakim, ka giyuaye kendo wite oko.’ (Jer. 22:19, 21) Mano kaka nyalo bedo fuwo, ka ng’ato wacho ni: ‘An kamano e kaka nonyuola, ok anyal lokora’! E kindewagi, Nyasaye ok ornwa jonabi kaka Jeremia, kata kamano, Onyisowa yo monego waluw. Jatichno mogen kendo mariek konyowa fwenyo kendo luwo puonj mag Muma. Puonjgo nyalo mulo gik mwatimo e ngimawa mapile, kaka rwakruok kod loso dendwa, kit thum kod miel e nyasi mag arus koda e nyasi mamoko. Be wabiro yie mondo Wach Nyasaye ochwe chunywa?

13, 14. (a) Ang’o momiyo weg wasumbini ma nodak Jerusalem, noyie gonyo wasumbini ma Jo-Hibrania? (b) Ang’o ma nonyiso ni weg wasumbini chunygi ne ok nikare?

¹³ Non ane ranyisi machielo. Jo-Babulon noketo Zedekia mondo obed ruoth matiyo e bwo Babulon. Bang’e Zedekia nong’anjo, moweyo timo kaka Nyasaye nowachone kokalo kuom Jeremia. (Jer. 27:8, 12) Omiyo, Jo-Babulon ne olworo Jerusalem. Ruoth kaachiel gi jodong gwenge noparo ni ne onego gitimie gimoro mondo giluw Chik, eka Nyasaye oyie kodgi. Nimar Zedekia nong’eyo ni chik ne dwaro ni ogony kendo weyo wasumbini ma gin Jo-Hibrania e hikgi mar abiriyo, noloso singruok mar gonyo wasumbinigo. (Wuok 21:2; Jer. 34:14) Par ane wachni, sama ne jowasigu olworo Jerusalem, eka koro ji ne neno ni onego gigony wasumbini!​—Som Jeremia 34:8-10.

¹⁴ Bang’e, jolweny mag Misri nobiro mondo okony Jerusalem kendo mano nomiyo Jo-Babulon oweyo lworo Jerusalem. (Jer. 37:5) Jogo duto ma nosegonyo wasumbini maggi koro ne dhi timo ang’o? Ne gichuno wasumbinigo oduog otinegi kendo. (Jer. 34:11) Gima waneno kae en ni, sama ne weche dhi negi marach, Jo-Yahudi koro ne nenore ka gima giluwo chike Nyasaye, ka giparo ni timo kamano ne dhi rucho timbegi maricho ma ne gisetimo. Sama koro kendo weche ne ber, ne gidok e yoregi machon. Kata obedo ni ne giwuondore ni giluwo kaka Chik ne dwaro, gik ma ne gitimo bang’e nonyiso ni ok ne gidwar luwo kaka Nyasaye chiko, kendo ne ok gidwar weyo mondo Wach Nyasaye ochwe chunygi.

YIE MONDO JEHOVA OCHWE CHUNYI

15. Diher mondo Jehova ochwe chunyi e okang’ maromo nade? Chiw ane ranyisi.

¹⁵ Kanyakla mar Jehova e piny mangima nyalo bedo ni osekonyowa ng’eyo tiend puonj mag Muma manyalo konyowa loyo wach moro. Kuom ranyisi, nyalo bedo ni wang’eyo gima onego watim sama waneno ni owadwa chwanyowa e yo moro. (Efe. 4:32) Wanyalo yie ni puonj ma Muma chiwo kuom wachno owinjore. Kata kamano, wabiro bedo lowo machalo nade? Be wabiro yie adier mondo Jehova ochwe chunywa? Kapo ni chunywa yom kaka lowo mapok otuo, wabiro timo lokruok e yo maber; kendo Jachwech Maduong’ mar agulini biro chweyo chunywa mondo wabed agulini mabeyo mowinjore Nyasaye tiyogo. (Som Jo Rumi 9:20, 21; 2 Timotheo 2:20, 21.) Kar bedo gi chuny kaka mar Jehoiakim, kata bedo gi chuny kaka mag weg wasumbini e ndalo Zedekia, onego wayie Jehova ochwe chunywa mondo wabed moikore ne tich mogen.

16. Jeremia nong’eyo adiera mane maduong’?

¹⁶ Kata mana Jeremia ne oyie mondo Nyasaye ochwe chunye. Jeremia noneno wachno nade? Inyalo ng’eyo mano nikech nowacho kama: “Dhano onge gi teko yiero yore mowuothoe.” Kae to nokwayo Jehova niya: “A Jehova, rieya.” (Jer. 10:23, 24) Un rowere, be ubiro luwo ranyisi mar Jeremia? Nyalo bedo ni un kod chenro mang’eny e kinde mabiro. Rowere moko dwaro ‘yiero yoregi ma giwuothoe,’ gin giwegi. Be ibiro weyo mondo Nyasaye otayi sama iyiero gik ma idwaro timo e ngima? Mana kaka Jeremia be ibiro nyiso bolruok ka iyie ni dhano onge gi teko mar yiero yore owuon? Ng’e wachni: Ka iyie mondo Jehova otayi, to obiro chweyo chunyi.

17-19. (a) Ang’o momiyo Jeremia nowuotho mabor nyaka Aora Farati? (b) Ang’o momiyo mano ne obedo tem ne Jeremia? (c) Gima Jeremia notimo kuom wach okandano nokonyo nade?

¹⁷ Migawo mar Jeremia ne dwaro ni oluw kaka Nyasaye chike kinde duto. Dine bed ni in Jeremia, be diyie luwo chikego duto? Kinde moro Jehova nowacho ne Jeremia mondo ong’iew kendo orwak okanda mar bafta. Bang’e, Nyasaye nochike mondo odhi nyaka Aora Farati. King’iyo map to ibiro neno ni ne dwarore Jeremia owuoth kilomita 500. Kane Jeremia osechopo kuno to ne dwarore ni opand okandano e bur mar luanda, kae to owuoth koduogo nyaka Jerusalem. Kendo bang’e Nyasaye nowachone mondo odog okaw okandano. (Som Jeremia 13:1-9.) Wuodhno duto ne en kilomita 1,900. Josomo moko manono Muma ok oyie ni Jeremia ne nyalo wuotho mabor kamano, kendo kuom dweche.b (Ezra 7:9) Kata kamano, mano e gima Nyasaye ne dwaro, to Jeremia notimo kamano.

¹⁸ Par ane kaka janabino wuotho kokalo e kor gode mag Juda, kendo oluwo yo makalo e thim motuwo kochiko Aora Farati. Parie ni wuodhno duto ne en mana mar dhi pando okanda! Bedone maonge kuom kinde malach, nyaka bed ni nomiyo joma nodak machiegni kode owuoro ahinya kama nodhiye. Kane oduogo ne oonge gi okanda. Bang’e kendo, Nyasaye nowachone mondo omak yo maborno kendo odog okaw okandano, makoro nosekethore kendo “ok kony gimoro.” Par ane kaka ne nyalo bedo mayot mondo Jeremia ochak wacho kama: ‘Koro mano tich matek kendo ok ane tiende.’ To nimar Nyasaye nosechweyo chunye, Jeremia ne ok oparo kamano. Kar ng’ur, notimo mana kaka Nyasaye ne ochike!

¹⁹ Bang’ wuodhe mar ariyo, eka Nyasaye nolero ne Jeremia gimomiyo nochike otim kamano. Gima Jeremia notimono ne dhi konye chiwo ote mapek niya: “Jogo morochore, modagi winjo wechena, mawuotho ka chunygi ohero wich teko, moseluwo nyiseche moko mondo gitinigi, ginibedi kaka okandani, ma ok kony gimoro.” (Jer. 13:10) To mano kaka Jehova ne opuonjo joge kotiyo gi yo malich miwuoro! Bedo ni Jeremia ne oluwo kaka Jehova nochike kata mana e gima ne nenore kaka gimatin, nokonyo e miyo ote mar Jehova omul chuny ji.​—Jer. 13:11.

20. Ang’o momiyo bedo ni iluwo chike Nyasaye nyalo miyo jomoko owuor ahinya, to inyalo bedo gadier kuom wach mane?

²⁰ E kindewagi onge chik madwaro ni Jokristo owuoth kuom kilomita mang’eny kamano, mondo eka Nyasaye omi ji puonj. Kata kamano, be dibed ni kit ngima ma iyiero luwo kaka Jakristo seche moko nyalo miyo jo modak machiegni kodi ochak wuoro ahinya kata mana kwedi? Mano nyalo timore nikech rwakruok mari, somo miyiero luwo, tich miyiero e ngima, kata kaka ikawo wach tiyo gi kong’o. Be ibiro ng’ado mar makori chuth gi chike Nyasaye kaka Jeremia notimo? Kit ngima ma iyiero luwo nikech iyie mondo Nyasaye ochwe chunyi nyalo miyo ichiw neno maber ne jomoko. Kuom gik moko duto miyiero timo, bedo ng’at maluwo kaka Jehova chiko e Wachne, kendo luwo kaka jatichno mogen chikowa, biro keloni gweth mochwere. Kar weyo mondo chuny mopong’ gi wuond ochiki, inyalo bedo kaka Jeremia. Ng’ad chuth, mondo iyie Nyasaye ochwe chunyi; kendo yie mondo olosi ibed kaka agulu mowinjore ma Nyasaye biro tiyogo kuom kinde mosiko.