Jehova e Jal ‘Maelo Weche Mogeng’ore’

“Adieri, Nyasachi en Nyasach nyiseche, en Ruodh ruodhi, oelo weche mogeng’ore.”​—DAN. 2:47.

INYALO DWOKO NADE?

Jehova oseelonwa weche mage e wi kinde mabiro?

Wiye auchiel mokwongo mag ondiek ochung’ne ang’o?

Tudruok mane mantie e kind ondiek gi kido ma Nebukadnezzar noneno e lek?

1, 2. En wach mane ma Jehova oseelonwa, to ang’o momiyo osetimo kamano?

GIN SIRKANDE mage mabiro bedo kalocho e wi piny ngima kinde ma Pinyruodh Nyasaye tieko loch mag dhano? Wang’eyo dwoko nikech mano en wach ma Jehova Nyasaye ‘maelo weche mogeng’ore,’ oseelonwa. Okonyowa ng’eyo sirkandego kokalo kuom weche ma ne janabi Daniel koda jaote Johana ondiko.

² Jehova ne oelo ne ji ariyogo fweny mag ondiegi maluwore e bedo gi loch. Bende, ne oelo ne Daniel tiend lek mar kido moro maduong’. Jehova nomiyo ondik wechego ei Muma mondo okonywa. (Rumi 15:⁠4) Notimo kamano mondo oteggo geno ma wan-go ni e kinde mokayo machiegni, Pinyruodhe biro ketho sirkande duto mag dhano.​​—⁠Dan. 2:​44.

3. Mondo mi wang’e e yo makare weche mokor, en wach mane manyaka wakwong wawinj tiende malong’o, to nikech ang’o?

³ Weche mag Daniel gi Johana konyowa fwenyo ruodhi aboro mochung’ne loje mag dhano, kod kaka ne gidhi luwore e kawo loch. Kata kamano, wanyalo ng’eyo tiend wechego e yo makare mana ka wakwongo wang’eyo tiend wach ma nokwong koro ei Muma. Nikech ang’o? En nikech Muma duto otenore gi kaka wach ma ne okorno chopo. Wach achielno ema siro weche mamoko duto ma ne okor.

KODHI MAR THUOL KODA ONDIEK

4. Jomage maloso kodhi mar dhako, to kodhino biro timo ang’o?

⁴ Bang’ ng’anjo ma ne otimore e Eden, Jehova nosingo ni “dhako” ne dhi nyuolo ‘kodhi.’a (Som Chakruok 3:15.) Gikone, kodhino ne dhi ketho wi thuol ma en Satan. Bang’e Jehova noelo ni kodhino ne dhi wuok e anyuola mar Ibrahim, e oganda mar Israel, e dhood Juda, kendo e anyuola mar Ruoth Daudi. (Chak. 22:15-18; 49:10; Zab. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Bat-maduong’ mar kodhino ne en Kristo Yesu. (Gal. 3:16) Bat-matin mar kodhino en kanyakla mar Jokristo mowal kuom roho. (Gal. 3:26-29) Yesu gi Jokristo mowalgo ema riwore mondo oloch e Pinyruodh Nyasaye, kendo mano e chenro ma Nyasaye biro tiyogo e ketho Satan.​—Luka 12:32; Rumi 16:20.

5, 6. (a) Gin loje adi madongo ma Daniel gi Johana wuoyoe? (b) Wiye mag ondieg Fweny ochung’ne ang’o?

⁵ Wach ma ne okwong kor e Eden, nonyiso bende ni Satan ne dhi bedo gi ‘kodhi.’ Koth Satan ne dhi nyiso sigu ne koth dhako. Gin jomage maloso koth thuol? Jogo duto maluwo ranyisi mar Satan e nyiso sigu ne Nyasaye kendo kwedo oganda Nyasaye. Kuom kinde duto e ngima dhano, Satan osechano kothe e yore mag siasa, tiende ni pinjeruodhi mopogore opogore. (Luka 4:5, 6) Kata kamano, pinjeruodhi manok kende ema osedonjore ahinya gi oganda Nyasaye, bed ni gin oganda Jo-Israel machon kata kanyakla mar Jokristo mowal. Ang’o momiyo mani en wach maduong’? En nikech okonyowa ng’eyo gimomiyo fweny mag Daniel gi Johana wuoyo mana kuom loje aboro madongo.

⁶ Chiegni higini alufu ariyo mokalo, Yesu nomiyo jaote Johana fweny moko moting’o weche malich. (Fwe. 1:1) E achiel kuom fwenygo, Johana noneno thuol kochung’ e dho nam. Thuondno ochung’ne Jachien. (Som Fweny 13:1, 2.) Johana bende nochako oneno ondiek moro malik kawuok e nam achielno. Ondiegno ne nigi wiye abiriyo, kendo Jachien nomiye nyalo maduong’ ahinya. Bang’e, Johana noneno ondiek machielo maratiglo mabende nigi wiye abiriyo. Ondiek maratigloni ne en gimaket gi ondiek mokwongo manie Fweny 13:1. Malaika nonyiso Johana ni wiye abiriyo mag ondiek maratiglono, ochung’ne “ruodhi abiriyo,” tiende ni pinjeruodhi abiriyo. (Fwe. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) E kinde ma Johana ne ndiko bug Fweny, ruodhi abich kuomgi nosepodho, achiel pod ne locho, kendo machielo ne ‘pok obiro.’ Pinjeruodhigo, tiende ni loje mag piny, gin mage? Weuru wanon moro ka moro kuom wiye mag ondiek miwuoyoe e bug Fweny. Wabiro neno bende kaka weche Daniel nolero matut wach pinjeruodhigo, kata bed ni moko kuom wechego ne okor higini miche mang’eny kapok pinjeruodhigo obedoe.

MISRI KOD ASSURIA ​—WIYE ARIYO MOKWONGO

7. Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne ang’o, to nikech ang’o?

⁷ Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne Misri. Nikech ang’o? En nikech Misri e loch maduong’ ma nokwongo nyiso sigu ne jo Nyasaye. Nyikwa Ibrahim​—kama koth dhako ne dhi wuokie mana kaka ne osingi​—nomedore ahinya e piny Misri. Kendo Misri nosandogi ahinya. Satan notemo tieko oganda Nyasaye kapok kodhino ochopo. E yo mane? Notimo kamano kuom chwalo Farao mondo oneg nyithind Jo-Israel ma yawuowi duto. Jehova noketho chenrono kendo reso joge ma noyudo gin wasumbini e Misri. (Wuok 1:15-20; 14:13) Bang’e ne otero Jo-Israel e Piny Manosingi.

8. Wich mar ariyo ochung’ne ang’o, to notemo timo ang’o?

⁸ Wich mar ariyo mar ondiegno ochung’ne Assuria. Assuria bende notemo tieko oganda Nyasaye. En adier ni Jehova notiyo kode e kelo kum ne dhoudi apar mag Israel nikech ne ging’anjo kendo ne gilamo nyiseche manono. Kata kamano, bang’e Assuria nomonjo Jerusalem. Nyalo bedo ni Satan ne chano mar ketho chuth anyuola mar jokaruoth ma gikone Yesu ne dhi wuokie. Mano ne ok en chenro mar Jehova, omiyo notimo hono mi oreso joge ma ne ochung’ motegno kane oketho Jo-Assuria.​—2 Ruo. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABULON​—WICH MAR ADEK

9, 10. (a) Jehova noyie mondo Jo-Babulon otim ang’o? (b) Mondo wach ma nokorno ochop kare, ang’o ma ne nyaka timre?

⁹ Wich mar adek mar ondiek ma Johana noneno, ochung’ne pinyruoth ma dalane maduong’ ne en Babulon. Jehova noweyo mondo Jo-Babulon oketh Jerusalem kendo tero ogandano e twech. Kata kamano, kapok gima rachno otimorenegi, Jehova nokwongo osiemo Jo-Israel ma nong’anjo ni masirano ne dhi yudogi. (2 Ruo. 20:​16-​18) Nokoro ni anyuola mar jokaruoth ma ne iwacho ni obet e “kom duong’ mar Jehova” e Jerusalem, ne idhi mayo komno. (1 Weche 29:23) Kata kamano, Jehova bende nokoro ni jal moro mowuok e anyuola mar Ruoth Daudi, jal ‘ma wuon-go,’ ne dhi kawo kom duong’no kendo.—⁠Eze. 21:⁠25⁠-⁠27.

¹⁰ Wach machielo mokor nonyiso ni Mesia manosingi, kata Jal Mowal, ne dhi biro ka Jo-Yahudi pod lamo e hekalu me Jerusalem. (Dan. 9:24-27) To bende noyudo osekor chon kane pok oter Israel e twech Babulon ni jalo ne idhi nyuol e Bethlehem. (Mika 5:2) Mondo weche ma ne okorgo ochop kare, ne nyaka gony Jo-Yahudi ae twech, gidog thurgi, mi giger hekalu kendo. Gima tek en ni, ne ok en chik Jo-Babulon gonyo joma nie twech. Wach matekni ne idhi lo nade? Jehova ne oelo dwoko ne jonabi mage.—Amos 3:7.

11. Loch mar Babulon ipimo gi ranyisi mage mopogore opogore? (Ne weche moler piny.)

¹¹ Janabi Daniel ne en achiel kuom joma ne oter e twech Babulon. (Dan. 1:1-6) Jehova notiyo kode e elo pinjeruodhi ma ne dhi locho bang’ Babulon. Jehova noelo weche mogeng’orego kotiyo gi ranyisi moko mopogore opogore. Kuom ranyisi, Jehova nooro lek ne Ruoth Nebukadnezzar mar Babulon mi oneno kido moro maduong’. (Som Daniel 2:1, 19, 31-38.) Kokalo kuom Daniel, Jehova nonyiso ni wi kidono, ma nolos gi dhahabu, nochung’ne Loch mar Babulon.b Agoge gi bedene ma ne olos gi fedha, nochung’ne loch mar piny ngima ma noluwo Babulon. Lojno ne dhi bedo mane, kendo ne odhi donjore nade gi jo Nyasaye?

MEDO-PERSIA​—WICH MAR ANG’WEN

12, 13. (a) Gin weche mage ma Jehova noelo kuom kaka ne idhi lo Babulon? (b) Ang’o momiyo owinjore wacho ni Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny?

¹² Higini mokalo mia achiel kapok kinde Daniel ochopo, Jehova noelo ne janabi Isaya weche moko e wi loch moro mar piny ngima ma ne dhi loyo Babulon. Jehova nowacho, ok mana yo ma ne idhi lo godo dala mar Babulon, to bende nonyiso nyaka nying jal ma ne dhi timo kamano. Jatelono ne en Kuros, ma Ja-Persia. (Isa. 44:28–45:2) Daniel noyudo fweny mamoko ariyo e wi pinyruodh Medo-Persia. E achiel kuom fwenygo, pinyruodhno ne opim gi dubu ma bathe konchiel oting’ore malo. Ne owachne dubuno mondo ‘ocham ring’o mang’eny.’ (Dan. 7:5) E fweny machielo mopogore, Daniel noneno Medo-Persia ma en pinyruoth molos gi loje ariyo ka opim gi yim man gi tunge ariyo.​—Dan. 8:⁠3, 20.

¹³ Jehova notiyo gi Loch mar Medo-Persia e chopo dwarone mar ketho Babulon kendo duoko Jo-Israel thurgi. (2 Weche 36:⁠22, 23) Kata kamano, lojni ne chiegni ahinya tieko chuth oganda Nyasaye. Bug Esther ei Muma wuoyo kuom chenro ma ne ochak gi jatelo moro maduong’ mar Persia miluongo ni Haman. Haman noloso chenro mar tieko Jo-Yahudi duto ma nodak e alwora malach e Loch mar Persia mi oyango koda ka tarik ma nekno ne onego otimree. To nikech okang’ ma Jehova nokawo, nochako oreso joge kendo, mi oritogi kuom sigu mar koth Satan. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kaluwore gi mano, Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny.

GRIK​—WICH MAR ABICH

14, 15. Gin weche mage ma Jehova elo e wi Loch Grik machon?

¹⁴ Wich mar abich mar ondiek miwuoyo kuome e bug Fweny ochung’ne Grik. Mana kaka Daniel noseelo motelo sama nolero tiend lek mar Nebukadnezzar mar kidocha, loch mar Grik ipimo gi iye koda embene molos gi mula. Daniel bende noneno fweny ariyo mamoko moting’o weche moko matut kuom kaka pinyruodhno ne dhi chalo, koda e wi jaloch mare ma ne nigi huma ahinya.

¹⁵ E fweny moro, Daniel noneno ka piny Grik ipimo gi kwach ma nigi buombe ang’wen manyiso ni pinyruodhno ne dhi loyo pinjeruodhi mamoko piyo ahinya. (Dan. 7:6) E fweny machielo, Daniel noneno kaka nyuok moro ma nigi tung’ achiel maduong’ goyo kendo nego mapiyo yim moro ma nigi tunge ariyo, tiende ni Medo-Persia. Jehova nowacho ne Daniel ni nyuogno ochung’ne Grik kendo ni tunge achiel maduong’no ochung’ne achiel kuom ruodhi mag Grik. Daniel nomedo ndiko ni tung’ maduong’no ne idhi tur kendo tunge ang’wen matindo ne dhi dongo e kare. Kata obedo ni weche mokorgo ne ondiki higini miche mang’eny kapok Grik obedo gi loch mar piny ngima, wechego duto nochopo kare. Ruodh Grik miluongo ni Aleksanda Maduong’, ma ne nigi huma ahinya e Grik machon, nogoyo lweny gi Medo-Persia. Kata kamano, mana ka koro ne en e chuny loch, tung’no ne otur mapiyo nono ka ruoth maduong’no notho ka en jahigini 32. Bang’e, pinyruodhno ne opogi e kind jotend lweny ang’wen mag Aleksanda.​​—⁠Som Daniel 8:​20-​22.

16. Antiochus mar Ang’wen notimo ang’o?

¹⁶ Bang’ loyo Persia, Grik nolocho e wi oganda Nyasaye. E kindeno, Jo-Yahudi koro nosedok e Piny Manosingi mi kendo gigero hekalu Jerusalem. Ne pod gin oganda Nyasaye moyier kendo hekaluno ema ne pod gitiyogo kaka kar lamo madier. Kata kamano, e senchari mar ariyo Ka Ndalowa Podi, Grik, ma ne en wich mar abich mar ondieg Fweny, ne omonjo oganda Nyasaye. Antiochus mar Ang’wen, achiel kuom jotend lweny ma nokawo loch bang’ Aleksanda, noketo altar mar nyiseche manono e laru mar hekalu e Jerusalem, moketo chik ni oneg ng’ato ang’ata maluwo din mar Jo-Yahudi. Mano kaka timno ne en sigu maduong’ ma koth Satan nonyiso! Kata kamano, bang’ kinde matin, loch machielo mar piny ngima nokawo kar Grik. Wich mar auchiel mar ondieg Fweny ne dhi bedo mane?

RUMI​—WICH MAR AUCHIEL, “MALICH MABWOGO JI”

17. Wich mar auchiel notimo ang’o maduong’ e chopo weche mag Chakruok 3:​15?

¹⁷ Rumi ema ne en loch ma nigi teko moloyo e piny kane Johana oyudo fweny mar ondiek. (Fwe. 17:10) Wich mar auchielni ema notimo gima duong’ ahinya e chopo weche mokor e Chakruok 3:​15. Satan notiyo gi jotelo mag Rumi e hinyo ‘ofunj tiend’ kodhi, to mana kuom kinde matin. E yo mane? Ne gidonjo ne Yesu gi weche mag miriambo ni nong’anjo ne sirkandno, mi ginege. (Math. 27:26) Kata kamano, ofunj tiendeno nochango nimar Jehova nochiere.

18. (a) En oganda mane manyien ma Jehova noyiero, to nikech ang’o? (b) Ere kaka koth thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako?

¹⁸ Jotend din mag Jo-Israel nowinjore gi Rumi e hango wach ne Yesu, kendo thoth oganda Israel bende nokwede. Kuom mano, Jehova nojwang’o oganda Jo-Israel. (Math. 23:38; Tich 2:⁠22, 23) Jehova koro noyiero oganda manyien, ma en “Israel mar Nyasaye.” (Gal. 3:​26-​29; 6:​16) Ogandano ne en kanyakla mar Jokristo mowal moting’o Jo-Yahudi koda Ogendini mamoko. (Efe. 2:​11-​18) Bang’ tho Yesu koda chierne, kodhi mar thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako. Kuom kinde maok tin ne achiel, Rumi notemo tieko chuth kanyakla mar Jokristogo ma en bat-matin mar koth dhako.c

19. (a) Daniel lero nade weche motudore gi loch mar auchiel? (b) Sula machielo biro wuoyo e wi wach mane?

¹⁹ E lek ma Daniel nolero ne Nebukadnezzar, ogwende mag nyinyo ochung’ne Rumi. (Dan. 2:​33) Daniel bende noneno fweny moro manyiso, ok mana Loch Rumi kende, to bende loch machielo mar piny ngima ma ne dhi wuok kuom Rumi. (Som Daniel 7:​7, 8.) Kuom higini miche mang’eny, Rumi nobedo loch “malich mabwogo ji, matek moloyo,” wasike. Kata kamano, weche mokor nonyiso ni “tunge apar” ne dhi dongo kowuok e pinyruodh Rumi kendo tung’ achiel matin e kind tungego, ne dhi bedo gi loch. Tunge apargi ne gin pinje mage, to tung’ matinno nochung’ne piny mane? Tung’ matinno otudore e yo mane gi kaka ilero kido maduong’ ma Nebukadnezzar noneno? Sula mayudore e ite mar 14 biro nono dwoko mag penjogo.

[Weche moler piny]

Jehova Elo Gima “Onego Timre Piyo”

“Fweny mar Yesu Kristo, ma ne Nyasaye omiye mondo onyis jotichne gik ma onego timre piyo.”​—FWE. 1:1.

INYALO DWOKO NADE?

E kido ma Daniel nolero, en ang’o mochung’ ne Loch Ingresa gi Amerka?

Johana nyiso nade tudruok manie kind Loch Ingresa gi Amerka kod Riwruok mar Pinje?

Daniel gi Johana nyiso nade kaka ibiro tiek loje mag dhano?

1, 2. (a) Weche ma Daniel gi Johana nokoro konyowa nono ang’o? (b) Wiye auchiel mokwongo mag ondiek, ochung’ne loje mage?

WECHE ma Daniel kod Johana nokoro, otudore e yore makonyowa ng’eyo gik mang’eny matimore sani, koda mabiro timore e kinde mabiro. Wanyalo puonjore ang’o ka wanono fweny ma Johana noneno mar ondiek, weche ma Daniel nondiko e wi ondiek ma nigi tunge apar, kaachiel gi tiend kido mang’ongo ma Daniel nolero? Kendo ng’eyo tiend weche ma nokorgo onego omi watim ang’o?

² Weuru wanon fweny mar ondiek ma Johana noneno. (Fwe., sula 13) Mana kaka ne waseneno e sula motelo, wiye auchiel mokwongo mag ondiegno ochung’ne Misri, Assuria, Babulon, Medo-Persia, Grik, kod Rumi. Giduto ne ginyiso sigu ne kodhi mar dhako. (Chak. 3:15) Rumi, ma e wich mar auchiel, ne odhi nyime bedo gi loch mar siasa kuom higini miche mang’eny bang’ Johana ndiko fweny ma noneno. Gikone, wich mar abiriyo ne dhi kawo kar Rumi. En loch mane mar siasa ma nokawo kar Rumi, to ne odhi timo nade ne kodhi mar dhako?

INGRESA GI AMERKA CHAKO LOCHO

3. Ondiek malik ochung’ne ang’o, to tungene apar ochung’ne ang’o?

³ Wanyalo ng’eyo wich mar abiriyo mar ondieg Fweny sula 13 kuom pimo fweny mar Johana gi fweny mar Daniel mar ondiek malik ma nigi tunge apar.a (Som Daniel 7:7, 8, 23, 24.) Ondiek ma Daniel noneno, nochung’ne Loch mar Rumi. (Ne chat e ite mag 12-13.) E senchari mar abich E Ndalowa, Loch mar Rumi nochako pogore. Tunge apar manie wi ondiek malik ma Daniel noneno, ochung’ne pinjeruodhi ma nowuok kuom lojno.

4, 5. (a) Tung’ matin notimo ang’o? (b) Wich mar abiriyo mar ondiek ne en loch mane?

⁴ Kuom tunge apar mag ondiek malikno, Muma wuoyo e yo makende e wi tunge ang’wen matiende ni pinjeruodhi ang’wen. “Tung’ matin” nopudho adek kuom tunge ang’wen-go. Wachno nochopo kare kane piny Ingresa machon ne nie bwo Loch mar Rumi, nobedo gi teko mar loch. Kane pok ochopo senchari mar 17, Ingresa ne nigi teko mana matin. Pinje moko adek ma ne nie bwo Loch mar Rumi​—Spain, Netherlands, kod Faransa, ne nigi teko moloyo Ingresa. Ingresa nopudho pinjego achiel bang’ machielo, kogologi e loch. Ka nochopo dier senchari mar 18, Ingresa nochako bedo gi teko mar loch e piny ngima. Kata kamano, podi ne ok obedo wich mar abiriyo mar ondiek ma Johana noneno.

⁵ Kata obedo ni Ingresa nobedo gi loch, pinje mag Amerka ma Masawa ma noyudo nie bwo loch Ingresa, nopogore gi Ingresa mi gibedo gi loch ma margi giwegi. Kata kamano, Ingresa pod ne oyiene Amerka dhi nyime bedo gi teko, kirite gi meli mag lweny mag Ingresa. Kane chieng’ Ruoth chakore e higa mar 1914, noyudo Ingresa osebedo gi loch mokwako kama duong’ ahinya moloyo loch moro amora ma nosebedoe, to Amerka nosegerore mobedo piny maduong’ie moloyo kuom bedo gi faktoche maloso gik mopogore opogore.b E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Amerka nodonjo e riwruok makende gi Ingresa. Bang’ donjo e riwruok makendeno, ne giloso Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka, ma en e wich mar abiriyo mar ondiek. Wijno nodonjore nade gi kodhi mar dhako?

6. Wich mar abiriyo osetimo nade ne oganda Nyasaye?

⁶ Kinde matin bang’ chakruok mar chieng’ Ruoth, wich mar abiriyono nochako monjo oganda Nyasaye ma gin owete Kristo mapodi odong’ e piny. (Math. 25:40) Yesu nosenyiso ni e kinde ma ne odhi bedo e loch, jogo ma gin kodhi mar dhako ne dhi bedo kodich e piny. (Math. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka nokedo gi oganda malerno. (Fwe. 13:3, 7) E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, lojno nosando oganda Nyasaye, ne ogoyo bugegi moko marfuk, kendo wito ei jela jogo ma ne tiyo e lo kweth mar jatichno mogen. Wich mar abiriyo mar ondiegno nochungo tij lendo kuom kinde moko. Noyudo Jehova oseneno mano chon, mi ofwenyo ne Johana wachno. Kendo Nyasaye nowacho ne Johana ni bat-matin mar koth dhako, ne idhi chung malo kendo, mi duokgi e tich momedore mar Nyasaye. (Fwe. 11:3, 7-11) Gik mosetimore kuom oganda Jehova ma ndalogi, nyiso gadier ni wechego nochopo kare.

RIWRUOK MAR LOCH INGRESA GI AMERKA KOD TIENDE MOLOS GI NYINYO MOKIKORE GI LOWO

7. En tudruok mane me kind wich mar abiriyo mar ondiek ma Johana noneno, kod kido mang’ongo mar Daniel?

⁷ Wich mar abiriyo mar ondieg Johana otudore nade gi kido mang’ongo mar Daniel? Ingresa​—komedie Amerka—nowuok ei Loch mar Rumi. To nade wach tiende kido mar Daniel? Muma wacho ni olosgi gi nyinyo mokikore gi lowo. (Som Daniel 2:41-43.) Yo molergo wachno owinjore ahinya gi kinde ma wich mar abiriyo, ma en Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka, ne dhi bedoe gi loch. Mana kaka gima olos gi nyinyo mokikore gi lowo yomyom moloyo gima olos gi nyinyo lilo, kamano bende, Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka yomyom maloyo loch ma ne owuokie. E yo mane?

8, 9. (a) Ere kaka loch mar abiriyo mar piny nonyiso teko kaka nyinyo? (b) Lowo manie tiende kido ochung’ne ang’o?

⁸ Wich mar abiriyo mar ondiek osebedo kanyiso teko ma en-go mana kaka nyinyo. Kuom ranyisi nonyiso tekono kane oloyo Lweny Mokwongo mar Piny. Bende, e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny, tekone machalo kaka nyinyo nonenore ayanga.c Bang’ lwenyno, wich mar abiriyono, seche moko pod ne nyiso ni en gi teko mana kaka nyinyo. Kata kamano, kane wich mar abiriyono chakore, nyinyo nosebedo kokikore gi lowo.

⁹ Kuom kinde malach, jotich Jehova osedwaro ahinya ng’eyo gima tiende kido mar Daniel ochung’ne. Daniel 2:​41 lero ni nyinyo mokikore gi lowo en “pinyruoth” achiel, to ok mang’eny. Omiyo, lowo ochung’ne gik makelo pogruok e kind pinje ariyogo maloso Loch mar Ingresa gi Amerka, kendo gigo osemiyo lojno obedo mayomyom kopime gi Loch mar Rumi mane nigi teko mana kaka nyinyo. Lowo iwacho ni en kaka “koth ji,” tiende ni oganda dhano mapile. (Dan. 2:43) Ei Loch mar Ingresa gi Amerka masani locho e piny ngima, nitie ji mosechung’ ka kedo ne ratiro maggi ka gitiyo gi buche makedo ne ratiro mag dhano, buche mag jotich, koda buche matimo kampen mondo pinjegi ong’ad wechegi kendgi. Oganda dhano mapile osemono Loch Ingresa gi Amerka bedo gi teko kaka nyinyo. Bende, paro mopogore opogore koda ombulu ma ji yombore mana matin, osemiyo kata mana jotelo ma nigi huma, locho ka gitiyo gi teko matin, nikech ji mang’eny ok orwako chike ma giketo. Daniel nokoro niya: ‘Kuonde moko pinyruoth nobedi motegno, to kuonde moko motur.’​—⁠Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Ang’o mabiro timore ne “tiende” kido e kinde mabiro? (b) Ang’o mwanyalo wacho kuom kwan mar lith tiende kido mar Daniel?

¹⁰ E ndalowagi, Ingresa gi Amerka osedhi nyime gi riwruok makendeni, ka ng’enyne gitiyo kanyachiel e weche mamulo piny ngima. Weche ma ne okor e wi kido mang’ongo koda e wi ondiek, nyiso ayanga ni onge loch machielo mabiro kawo kar Loch Ingresa gi Amerka. Kata obedo ni ok en gi teko kaka Rumi, ma en loch mipimo gi ogwendene molos gi nyinyo, ok obi tiekore kende owuon.

¹¹ Be kwan mar lith tiende kidono ochung’ne gimoro makende? Parane wachni: E fweny mamoko, Daniel wuoyo kuom kwan sie mar gik moko—kuom ranyisi, onyiso kwan mag tunge manie wi ondiegi mopogore opogore. Kwan-go oting’o puonj. Kata kamano, sama owuoyo kuom kidono, Daniel ok wuo kuom kwan mag lith tielo. Kuom mano, nenore ni kwan mar lith tielogo ok oting’o puonj moro amora, mana kaka kwan mag bedene, lith lwetene gi tiendene ok oting’o puonj. Daniel wacho achiel kachiel ni lith tiende kidono olos gi nyinyo mokikore gi lowo. Kaluwore gi gima Daniel wachonwa, wanyalo ng’ado ni Loch Ingresa gi Amerka, ema biro bedoe e kinde ma “kidi” mochung’ ne Pinyruodh Nyasaye biro goyo tiende kidono.​—Dan. 2:45.

LOCH INGRESA GI AMERKA KOD ONDIEK MA TUNGE ARIYO

12, 13. Ondiek ma nigi tunge ariyo ochung’ne ang’o, to en tich mane motiyo?

¹² Kata obedo ni Loch Amerka gi Ingresa ipimo gi nyinyo mokikore gi lowo, fweny ma Yesu nomiyo Johana nyiso ni lojno ne biro dhi nyime timo mang’eny e ndalo mag giko. E yo mane? Johana noneno fweny mar ondiek moro ma nigi tunge ariyo ma ne wuoyo ka thuol. Ondiek malikno ochung’ne ang’o? En gi tunge ariyo, omiyo ochung’ne pinjeruodhi ariyo moriwore e loch. Johana kendo neno Loch Ingresa gi Amerka, to koro ka gin e migawo moro makende.​—⁠Som Fweny 13:11-15.

¹³ Ondiek ma tunge ariyono, riwo lwedo wach loso gimoro maket gi ondiek ma nigi wiye abiriyo. Johana nondiko ni gimaket gi ondiek ne dhi betie, kae to obedo maonge, to bang’e oduogo kendo. Mano e gima notimore ne riwruok moro ma nochakore bang’ Lweny Mokwongo mar Piny. Ingresa gi Amerka nojiwo pinje mamoko mondo odonj e riwruogni, ma ne en mar kelo winjruok e kind sirkande me piny mangima kendo wuoyo e logi.d Riwruogno niluongo ni Riwruok Matudo Pinje (League of Nations). E kinde ma Lweny mar Ariyo mar Piny nochakore, riwruogno nobedo maonge. E kinde lwenyno, oganda Nyasaye notiyo gi weche manie Fweny e nyiso ni gimaket gi ondiekno ne dhi bedoe kendo. To mano e gima ne otimore​​—⁠ne ochier mobedo Riwruok mar Pinje (United Nations).​​—⁠Fwe. 17:8.

14. Ang’o momiyo Johana noluongo gimaket gi ondiek ni “ruoth mar aboro”?

¹⁴ Johana lero ni gimaket gi ondiek ma wiye abiriyo en “ruoth mar aboro.” Ang’o momiyo iluonge ni “ruoth”? Ok en wich mar aboro mar ondiek malik mosewuo kuome motelo. En mana gimaket gi ondiek man gi wiye abiriyono. Teko moro amora ma en-go wuok kuom pinje ma gin jokanyo mag Riwruok mar Pinje, to moloyo, koa kuom Loch Ingresa gi Amerka. (Fwe. 17:⁠10, 11, New World Translation) Omiyo Johana luongo gimaket gi ondiekno ni “ruoth” nikech oyudo teko mar timo gimoro mabiro mulo dhano e piny mangima.

GIMAKET GI ONDIEK KETHO JATERRUOK

15, 16. Dhako ma jaterruok ochung’ne ang’o, to ang’o mosetimore ne pi mobetie?

¹⁵ Johana wuoyo bende kuom dhako ma jaterruok mobet e wi ondiek maratiglo. Ondiegni en e gimaket gi ondiek ma wiye abiriyocha. Dhako ma jaterruokno iluongo ni “Babulon maduong’.” (Fwe. 17:​1-6) Jaterruokno ochung’ne dinde duto mag miriambo, to moloyo, dinde maluongore ni Jokristo. Dinde mag miriambo oseriwo lwedo gimaket gi ondiek, tiende ni Riwruok Matudo Pinje kod Riwruok mar Pinje kendo gisetemo chiko riwruogego.

¹⁶ Kata kamano, e kinde chieng’ Ruoth, Babulon Maduong’ osebedo kaneno kaka pi duono, tiende ni ji mang’eny mariwe lwedo medo weye. (Fwe. 16:12; 17:15) Kuom ranyisi, e kinde ma gimaket gi ondiek nokwongo betie, kanise mag dinde maluongore ni Jokristo​​—⁠ma ema okwako kama lach e Babulon Maduong’​​—⁠ne ng’eny e pinje mag Ulaya. Sani, kanise mang’eny kaachiel gi jodolo maggi oselalo luor ma ne ji miyogi, kendo ji mang’eny ok riwgi lwedo. Kuom adier, ji mang’eny neno ni din ema jiwo, kata kelo lweny. Josomo ma kwan-gi medore e pinje mag Ulaya sani dwaro mondo dinde owe bedo gi teko e wi oganda.

17. Ang’o machiegni timore ne dinde mag miriambo, to nikech ang’o?

¹⁷ Kata kamano, dinde mag miriambo ok bi rumo mana kendgi mosmos. Jaterruokno biro dhi nyime bedo gi teko, kotemo mondo ruodhi oluw dwache nyaka chop kinde ma Nyasaye biro keto paro moro ei chuny ruodhigo. (Som Fweny 17:⁠16, 17.) Kinde okayo machiegni ma Jehova biro miyo loje siasa mag piny Satan, ka otelnegi gi Riwruok mar Pinje mondo gimonj dinde mag miriambo. Gibiro ketho teko mosebedogo e wi oganda kendo ketho mwandune chuth. Higini pieche mokalo, gima kamano ne ok nyal par ni ditimre. Kata kamano, sani jaterruok obet e wi ondiek maratiglono e yo manyiso ni jaterruokno chiegni podho. Kata kamano ok obi podho kende owuon mosmos. Podho mare biro bedo apoya kendo matek miwuoro.​​—⁠Fwe. 18:⁠7, 8, 15-​19.

ONDIEGIGO BENDE IKETHO

18. (a) En ang’o ma ondiek biro timo, to ang’o mabiro timore gikone? (b) Pinjeruodhi ma Daniel 2:​44 wacho ni Pinyruodh Nyasaye biro ketho, gin mage? (Ne sanduk manie ite mar 17.)

¹⁸ Bang’ koseketh dinde mag miriambo, ondiegno, ma en riwruoge mag siasa mag Satan, ibiro chiki mondo omonj Pinyruodh Nyasaye. Nikech gionge gi nyalo mar monjo Pinyruodh Nyasaye mochungi e polo, ruodhi mag piny biro chiko mirimbgi kuom joma nie piny mariwo lwedo pinyruodhno. Mano biro kelo lweny mogik e kindgi gi Nyasaye. (Fwe. 16:​13-​16; 17:​12-​14) Daniel lero achiel kuom gik mabiro timore e lweny mogikno. (Som Daniel 2:​44.) Ondiek mowuo kuome e Fweny 13:⁠1, kaachiel gi gimaket gi ondiek, koda ondiek ma nigi tunge ariyo, ibiro kethi.

19. Wanyalo bedo gadier kuom weche mage, to mani en kinde mar kawo okang’ mane?

¹⁹ Wadak e kinde ma wich mar abiriyo ema locho. Onge wiye mamoko mabiro medore kuom ondiegno nyaka kethe. Loch Ingresa gi Amerka biro siko kaka loch ma nigi teko moloyo e piny mangima, e kinde mikethoe dinde mag miriambo. Weche ma Daniel gi Johana nokoro osechopo e wang’e, mana kaka ne ondikgi. Wanyalo bedo gadier ni dinde mag miriambo ibiro kethi kendo ni lweny mar Har-Magedon chiegni. Nyasaye oseelonwa motelo gigo sie mabiro timore. Be wabiro chiko itwa ne weche mokor moting’o siemgo? (2 Pet. 1:​19) Mani e kinde monego wabed kor Jehova kendo riwo lwedo Pinyruodhe.​​—⁠Fwe. 14:​6, 7.

[Weche moler piny]

[Sanduk manie ite mar 17]

‘PINJERUODHIGI DUTO’ OCHUNG’NE SIRKANDE MAGE?

Weche ma nokor e Daniel 2:​44 nyiso ni Pinyruodh Nyasaye biro ‘ng’inyo pinjeruodhigi duto, mi notiekgi.’ Wach mokorno wuoyo mana kuom pinjeruodhi mipimo gi fuon mopogore opogore mag kidono.

To nade sirkande mamoko duto mag dhano? Weche machal gi mag Daniel mayudore e bug Fweny medo lero wachno. Onyisowa ni “ruodhi duto mag piny ngima” biro chokore mondo giked gi Jehova e “chieng’ maduong’no mar Nyasaye Manyalo Duto.” (Fwe. 16:​14; 19:​19-​21) Omiyo, sirkande mibiro kethi ok gin mana mago manie kido mar Daniel, to sirkande mamoko duto mag dhano bende ibiro kethi e lweny mar Har-Magedon.

Ang’o Momiyo Onego Waket Tiyo ne Jehova Obed Mokwongo?

“Dhoga nohul timbeni matir, gi resrwokni odiechieng’ ngima.”​—ZAB. 71:15.

INYALO DWOKO NADE?

Ang’o momiyo Noa, Musa, Jeremia, kod Paulo noketo Jehova obed mokwongo e ngimagi?

Ang’o mabiro konyi e ng’ado paro kaka onego iti gi ngimani?

Ang’o momiyo ing’ado mar keto tij Jehova obed mokwongo e ngimani?

1, 2. (a) Sama ng’ato ochiwore ne Jehova, mano nyiso ang’o? (b) Ranyisi ma Noa, Musa, Jeremia, kod Paulo noketo nyalo konyowa nade?

SAMA ichiwori ne Nyasaye mi obatisi ibedo jalup Yesu, mano nyiso ni ikawo okang’ maduong’ ahinya e ngimani. Chiwruok ne Nyasaye e yiero maduong’ ahinya minyalo timo e ngimani. Chalo gi wacho ne Jehova niya: ‘Jehova, adwaro mondo ibed Ruodha e gimoro amora matimo gi ngimana. An jatichni. Adwaro mondo inyisa kaka onego ati gi thuolona, gik monego aket obed mokwongo e ngimana, kendo kaka onego ati gi mwanduna koda nyalona.’

² Ka in Jakristo mosebatisi, mano e singo ma ne iketo ne Jehova. Ne itimo maber ahinya; kendo yiero ma ne itimono ne ni kare kendo nyiso rieko. Kata kamano, makoro iseyie mondo Jehova obedni Ruoth, itiyo nade gi thuolo ma in-go? Ranyisi mar Noa, Musa, Jeremia, koda jaote Paulo nyalo konyowa yudo dwoko mar penjono. Moro ka moro kuomgi ne en jatich Jehova mochiwore gi chunye duto. Chal mwadakie e kindegi ok opogore gi ma ne gidakie. Yiero ma ne gitimo nyiso gik ma ne giketo motelo e ngimagi kendo mano onego ojiwwa wanon kaka watiyo gi thuolowa e kindegi.​​—⁠Math. 28:⁠19, 20; 2 Tim. 3:1.

KANE ATARO POK OCHOPO

3. Kinde mwadakiegi chalo nade gi ndalo mag Noa?

³ Yesu nopimo ndalo Noa kod kindewagi. Nowacho niya: “Kaka ndalo mag Nowa nobet, e kaka biro mar Wuod dhano nobedi. Nikech e kaka ndalogo ka ne ataro mar pi podi, ne gichiemo kendo gimetho, ne gikendo bende ne ikendogi nyaka chop chieng’ ma ne Nowa odonjo e yie, to ne ok odonjonigi nyaka ataro nobiro, kendo yuoyogi giduto, e kaka biro mar Wuod dhano bende nobedi.” (Math. 24:⁠37-​39) Ji mang’eny e kindegi, ok chik itgi ne siem ma jotich Nyasaye chiwo kata dewo ni wadak e ndalo mage. Ok gidew siem ma jotich Nyasaye landonegi. Mana kaka ji ne timo e ndalo Noa, e kindegi bende thoth ji jaro paro mar ni Nyasaye biro ketho jomaricho. (2 Pet. 3:​3-7) Kata obedo ni joma nolwore ok ne dew siem ma nomiyogi, Noa notiyo nade gi thuolone?

4. Noa notiyo nade gi thuolone bang’ kane Jehova osenyise gima ne dhi timore, to nikech ang’o?

⁴ Bang’ nyiso Noa gima nodwaro timo, Nyasaye nomiye chik mondo oger yie, kendo Noa nogero yieno mondo ores ji kaachiel gi le bende. (Chak. 6:⁠13, 14, 22) Noa bende nolando kum ma Jehova ne dhi kelo. Jaote Petro noluongo Noa ni “jayal wach makare,” manyiso ni Noa notemo matek mondo okony joma ne nie alworane ong’e masira ma nochomogi. (Som 2 Petro 2:5.) Be iparo ni dobedo gima nyiso rieko ka dine bed ni Noa gi joode oketo pachgi koda tekogi duto e timo dongruok mar ohala, manyo ngima maber moloyo jomoko, kata dwaro gik mamiyo ngima bedo nyamonge? Ooyo ngang’! Nikech ne ging’eyo gima ne dhi timore, ne ok giweyo mondo gimoro amora ogal pachgi.

WUOWI MANIE OD RUOTH TIMO YIERO

5, 6. (a) Nyalo bedo ni rieko ma Musa noyudo ne en mar ike ne tich mane? (b) Ang’o momiyo Musa notamore ngima mar bedo jatelo e piny Misri?

⁵ Koro we wanon ane ranyisi ma Musa noketo. Nyar Farao nokawe kaka wuode mi odongo e od ruodh Misri. Ka en kaka wuod ruoth, ne opuonje “rieko duto mag jo Misri.” (Tich 7:​22; Wuok 2:⁠9, 10) Nyalo bedo ni rieko ma nomiyeno ne en mar ike ne tich e od Farao. Ne dobedo jatelo e sirkal motegno ahinya e kindego, kendo ne odhi yudo luor koda gimoro amora ma chunye dwaro, moriwo mor duto ma jatelo ne nyalo dwaro. Be mago e gik ma Musa noketo e pache adier?

⁶ Kaluwore gi tiegruok ma jonyuolne sie nomiye kotin, nyaka bed ni Musa nong’eyo gima Jehova nosesingo ne kwerene ma Ibrahim, Isaka, kod Jakobo. Musa noketo yie kuom singogo. Nyaka bed ni noparo matut ahinya kuom winjruok mantie e kinde gi Jehova koda ngimane ma ndalo mabiro. Omiyo ka nochopo kinde mag yiero e kind bedo ruodh Misri kata bedo Ja-Israel ma misumba, noyiero mane? Musa “noyiero ni mondo osande kod oganda Nyasaye, kar bedo gi mor mar richo ma rumo bang’ ndalo matin.” (Som Jo Hibrania 11:⁠24⁠-⁠26.) Bang’e noluwo kaka Jehova nonyise kuom kaka nonego oti gi ngimane. (Wuok 3:⁠2, 6-​10) Ang’o momiyo Musa notimo kamano? Nikech ne oyie kuom singo mag Nyasaye. Noneno ni ngimane mar kinde mabiro ne ok bi bedo maber ka en Misri. To mano adier nikech piny Misri noyudo masiche apar mowuok kuom Nyasaye. Jotich Jehova ma kindegi nyalo yudo puonj kuom ranyisi ma Musa noketo. Kar keto pachwa mana kuom tijewa kata mor mag pinyni, dwarowa maduong’ onego obed keto pachwa kuom Jehova kod tich momiyowa.

JEREMIA NONG’EYO GIMA NE DHI TIMORE

7. Chal mar ngima e ndalo Jeremia chalo nade gi kindewagi?

⁷ Jal machielo ma noketo tiyo ne Jehova obed mokwongo e ngimane ne en janabi Jeremia. Jehova nooro Jeremia kaka janabi mare mondo oland kum ma ne dhi biro kuom oganda ma nong’anjo mag Jerusalem kod Juda. Inyalo wachi ni Jeremia nodak e “ndalo mag giko.” (Yer. 23:⁠19, 20, New World Translation) Nong’eyo maber ni kit ngima ma ne gidakieno ne ok dhi siko.

8, 9. (a) Ang’o momiyo ne dwarore ni orie pach Baruk? (b) Ang’o monego waket e paro sama watimo chenro e ngimawa?

⁸ Bang’ ng’eyo gima ne dhi timore, Jeremia nokawo okang’ mane? Ok notemo manyo mondo obed gi ngima maber e oganda ma ne idhi kethino. Kuom adier mano dine obedo tim fuwo. Kata kamano, nitie kinde moro ma Baruk, jagoro mar Jeremia, ne ok ne gik moko e yo makare. Omiyo Nyasaye notelone Jeremia gi roho mare mondo onyis Baruk kama: “Ne, anamuk mano ma ne agero, anapudh mano ma ne apidho; natim kamano e piny ngima. Idwaro mondo ibedi ng’a moseyudo duong’? we dwaro kamano: ni mar, ne, anakel gik moko maricho kuom ji duto, . . . to anamiyi ibedi mangima mi anaresi e kuonde duto midhie.”​​—⁠Yer. 45:​4, 5.

⁹ Ok wanyal ng’eyo ni Baruk ne dwaro yudo “duong’ ” e yo mane.a Kata kamano, gima wang’eyo en ni gigo ma nodwaro ne ok dhi konye e kinde ma Babulon ne dhi kethoe Jerusalem e higa mar 607 K.N.P. Ang’o ma wapuonjore kuom wachni? Mondo wayud gik madwarore e ngimawa, nyaka watim chenro mar manyo gigo. (Nge. 6:​6-​11) Kata kamano, be en gima nyiso rieko tiyo gi thuolo duto kod teko mathoth e manyo mwandu maok bi siko? En adier ni riwruok mar oganda Jehova dhi nyime gi chenro mar gero Ute Romo, ofise manyien, kod chenro mamoko motudore gi tije Nyasaye. Chenro mitimogi gin masiko nimar gisiro tije mag Pinyruoth. Omiyo en gima owinjore ni sama jotich Jehova timo chenro e ngimagi, giket yore mag Pinyruodh Nyasaye obed mokwongo. Be in gadier e chunyi ni iketo ‘mokwongo pinyruodhe, gi wachne makare’?​​—⁠Math. 6:​33.

“AKWANOGI DUTO KA GIK MIWITO OKO”

10, 11. (a) Paulo noketo pache kuom ang’o kane pok obedo Jakristo? (b) Ang’o momiyo Paulo noweyo luwo gigo ma chon noneno ni ochuno e ngimane?

¹⁰ Mogik, we wane ane ranyisi ma Paulo noketo. Kapok nobedo Jakristo, ne nenore ni odhi bedo gi ngima maber ahinya. Nopuonjore chike Jo-Yahudi e tiend japuonj molony ahinya e ndalogo. Jadolo maduong’ mar Jo-Yahudi nomiye tich maduong’ miwuoro. Kendo notimo dongruok maber e din mar Jo-Yahudi moloyo mbesene mamoko. (Tich 9:​1, 2; 22:3; 26:10; Gal. 1:⁠13, 14) To mago duto nolokore kane Paulo ofwenyo ni Jehova noseweyo gwedho ogandano mar Jo-Yahudi.

¹¹ Paulo koro nong’eyo ni bedo gi tich e kind oganda mar Jo-Yahudi ne en gima nono e wang’ Jehova; ogandano ne ok dhi siko. (Math. 24:2) Jalni ma chon ne en Ja-Farisai nopuonjore dwaro mar Nyasaye kendo nong’eyo ni nomiye migawo makende mar lando wach maber. Nomedo wacho ni gik mayande okawo kaka gik madongo e ngimane koro nokwano “ka gik miwito oko.” Paulo noweyo luwo din mar Jo-Yahudi kendo koro notiyo gi ngimane e lando wach maber.​​—⁠Som Jo Filipi 3:​4-8, 15; Tich 9:​15.

NON GIK MIKETO MOKWONGO E NGIMANI

12. Bang’ kosebatis Yesu, noketo pache duto e timo ang’o?

¹² Noa, Musa, Jeremia, Paulo, kod jomamoko ma ne nigi paro kaka margi notiyo gi thuolo mang’eny kod tekogi e tije Nyasaye. Ne giketonwa ranyisi maber monego waluw. En adier ni kuom jotich Jehova duto, Yesu ema noketo ranyisi maber moloyo. (1 Pet. 2:​21) Bang’ kosebatise, Yesu notiyo gi thuolo duto mag ngimane e pinyka e lando wach maber kendo miyo Jehova duong’. Omiyo tiyo ne Jehova e gima duong’ ne Jakristo moro amora ma neno Jehova kaka Ruodhe. Be mano e gima iketo mokwongo? To wanyalo tiyo nade ne Jehova e okang’ momedore ka bende wachopo ting’ mamoko mag yudo gik ringruok mochuno e ngimawa?​​—⁠Som Zaburi 71:15; 145:2.

13, 14. (a) Jokristo duto ijiwo mondo opar timo chenro mane? (b) En mor mane ma jotich Nyasaye nyalo bedogo e kindegi?

¹³ Kuom higini mang’eny, riwruok mar oganda Jehova osebedo ka jiwo Jokristo mondo opar e yor lamo kabe ginyalo bedo jopainia. Nikech weche mopogore opogore, chal mar ngima jotich Jehova moko mochung’ motegno ok yienegi lendo kuom seche 70 dwe ka dwe. Mano ok onego onyos chunygi. (1 Tim. 5:8) To nade in? Be en adier ni ok inyal bedo painia?

¹⁴ Par ane mor ma jotich Nyasaye nobedogo e kinde Rapar ma ne otim e higani! E dwe mar Mach, ne otim chenro makende ma nochiwo thuolo ne jopainia makonyo mondo olend kuom seche 30 kata 50. (Zab. 110:3) Jolendo tara gi tara nobedo jopainia makonyo kendo kanyakla mang’eny noyudo mor ahinya nikech chenrono. Donge inyalo timo chenro machalo kamano mondo in bende iyud mor kinde ka kinde? E giko odiechieng’ kodiechieng’, tijno miyo Jakristo mor mogundho kendo onyalo wacho ni, “Jehova, ne atimo duto manyalo e tiji.”

15. Rawera ma Jakristo onego obed gi paro mane kuom somo mag pinyni?

¹⁵ Ka in rawera machiegni tieko skul, nyalo bedo ni ok in gi ting’ mang’eny kendo ingima moromo. Be isegaparo matut kabe inyalo bedo painia mapile? Nyalo bedo ni moko kuom jopuonjni neno ni somo mamalo kende ema nyalo miyo iyud tich maber ahinya e kinde mabiro. Kata kamano, gin giketo genogi mana kuom pesa kod riwruoge mag dhano maok bi siko. In to kiyiero tiyo ne Nyasaye, ibiro tiyo gi thuoloni e yo maber kendo en gima biro miyo iyud ngima mochwere. Kendo ibiro bedo kiluwo ranyisi maber ma Yesu noketo. Yiero manyiso riekono biro miyo iyud mor e ngimani. Timo kamano biro miyo kik idonj e gik manyalo hinyi. Mano bende biro nyiso ni ing’ado mar makori gi singo ma ne itimo mar tiyo ne Jehova.​​—⁠Math. 6:​19-​21; 1 Tim. 6:​9-​12.

16, 17. Gin penjo mage ma Jokristo onego openjre kaluwore gi yore mag tije andika koda gik mamoko ma ji manyo?

¹⁶ Thoth jotich Nyasaye e kindegi, tiyo kuom seche mang’eny mondo giyud gik ringruok mochuno ne joodgi. Jomoko to nyalo bedo ni tiyo kuom seche mang’eny maok ochuno. (1 Tim. 6:8) Wadak e piny matemo ahinya ketowa gi paro ni ok wanyal dak maber kaok wanyiewo gimoro amora mowuok manyien. Kata kamano Jokristo madier ok we mondo piny ma Satan oteloeni ong’adnegi gik monego giket mokwongo e ngimagi. (1 Joh. 2:⁠15⁠-⁠17) To kuom Jokristo mosechopo e higini mag weyo tij andika, yo maber ma ginyalo tiyogo gi thuologi e keto tij Jehova obed mokwongo, en ka gibedo jopainia.

¹⁷ Jotich Jehova duto nyalo penjore niya: Ang’o makawo kaka gima duong’ e ngimana? Be aketo Pinyruoth obed mokwongo? Be aluwo ranyisi mar Yesu kuom bedo gi chuny mar chiwruok? Be atimo kaka Yesu nowacho ni aluwe kinde duto? Be anyalo timo lokruok e chenro maga mondo ayud thuolo momedore ne tij lando wach Pinyruoth kata luwo yore mamoko mag tiyo ne Nyasaye? Kata kapo ni gie sani chal mar ngimana ok oyiena tiyo tije Nyasaye e okang’ momedore, be pod adhi nyime nyago chuny mar chiwruok?

“DWARO KENDO TIMO”

18, 19. En wach mane minyalo kwayo Jehova e lamo, to ang’o momiyo kwayono nyalo more?

¹⁸ Kinda ma jotich Nyasaye nigo en gima morowa ahinya. Kata kamano, jomoko ma nigi thuolo mar bedo jopainia, samoro onge gi chuny mar timo kamano, kata gineno ni ok gilony moromo. (Wuok 4:​10; Yer. 1:6) To nade ka in iwuon isegabedo gi paro makamano? Donge inyalo keto wachno e lamo? Nyalo bedo maber timo kamano. Paulo nonyiso Jokristo wetene ni Jehova, “en Nyasaye ma tiyo e chunyu komiyou dwaro kendo timo gi ma long’one.” (Fili. 2:​13) Kapo ni ok in-gi chuny mar lendo e okang’ momedore, kwa Jehova e lamo mondo omiyi chuny mar dwaro kendo timo kamano.​​—⁠2 Pet. 3:⁠9, 11.

¹⁹ Noa, Musa, Jeremia, Paulo, koda Yesu ne gin joma ochiwore ne tij Nyasaye. Ne gitiyo gi thuolo kod tekogi e lando siem mag Jehova. Ne ok giyie mondo gimoro amora ogal pachgi. Giko mar pinyni sani osekayo machiegni; omiyo waduto mwasechiwo ngimawa ne Nyasaye, dwarore ni watim duto mwanyalo e luwo ranyisi mabeyo mag jotich Nyasaye mayudore e Ndiko. (Math. 24:42; 2 Tim. 2:​15) Ka watimo kamano, wabiro moro Jehova kendo yudo gweth mogundho.​​—⁠Som Malaki 3:​10.

[Weche moler piny]

[Picha manie ite mar 21]

Ji ok nodewo siem ma Noa ne chiwo

[Picha manie ite mar 24]

Be iseparo matut kabe inyalo bedo paina mapile?

“Roho Maler ne Telonigi”

“Wach mokor ne ok obiro kuom dwaro mar dhano ngang’, to ji ne wacho wach moa kuom Nyasaye, kaka roho maler ne telonigi.”​—2 PET.1:21.

WECHE MONEGO IPAR

Nyasaye notiyo nade gi roho maler e konyo jondiko mag Muma mondo ong’e gik monego gindiki?

Gik mage manyiso ni Muma nondiki gi much Nyasaye?

Ang’o minyalo timo pile mondo inyis ni idwoko erokamano kuom bedo gi Muma?

1. Ang’o momiyo dwarore ni wabed gi Wach Nyasaye mondik gi muche?

DHANO ne oa kanye? Ang’o momiyo wanie piny? Ang’o mabiro timorenwa e kinde mabiro? Ang’o momiyo piny chal kama? Ang’o matimore ka watho? Ji e piny ngima osebedo kapenjore penjogi. Ka dine waonge gi Wach Nyasaye ma en Muma, be dine wang’eyo dwoko mag penjogi kaachiel gi mamoko madongo? Ka dine waonge gi Ndiko Maler, dikoro wapuonjore mana kokalo kuom gik mayudowa e ngima. Dine bed ni wapuonjore mana kokalo kuom gik matimorenwa e ngima, be dine wabedo gi paro machal gi mar jandik-zaburi kuom “chik mar Jehova”?​—Som Zaburi 19:7.

2. Ang’o manyalo konyowa mondo wasik gi hera matut ne Muma kaka mich moa kuom Nyasaye?

² Gima lit en ni, jomoko ok ohero adiera mag Muma kaka ne gihero adierago chon. (Pim gi Fweny 2:4.) Giseweyo wuotho e yo mamoro Jehova. (Isa. 30:21) Mano ok onego otimrenwa. Wanyalo, kendo onego wati matek mondo wasik gi hera ma ne wan-go ne Muma kod puonj mage. Muma en mich maduong’ mowuok kuom Jachwechwa ma jahera. (Jak. 1:​17) Ang’o mabiro konyowa nyiso hera matut ne “Wach Nyasaye”? Gima duong’ en paro matut kuom kaka roho maler notelone joma nondiko Muma. Mano oriwo paro koda ka gik manyiso ni ne okudhe gi much Nyasaye. Timo kamano onego ojiwwa wasom wach Nyasaye pile kendo tiyo gi puonj mayudore ei Muma.​​—⁠Hib. 4:​12.

“ROHO MALER NE TELONIGI”​​—⁠NADE?

3. ‘Roho maler notelo ne’ jonabi gi jondik Muma e yo mane?

³ Kuom higini mokalo 1,610​​—⁠kochakore e higa mar 1513 K.N.P. nyaka 98 E.N.​​—⁠chwo 40 mopogore opogore nondiko Muma. Moko kuomgi ne gin jonabi ma “roho maler ne telonigi.” (Som 2 Petro 1:⁠20, 21.) Wacho e dho-Grik ni “telonigi,” nyiso ni “kawo gimoro kata ting’e wuok kamoro achiel nyaka kamachielo,” kendo wachno “inyalo loki e yore mopogore opogore ni: chwalo ng’ato, miyo ng’ato otim gimoro kata yie timo gimoro.”a Tich Joote 27:15 tiyo gi wachni kanyiso kaka yamo ne loko yie mater komachielo. Jonabi kod jondik Muma ne ndiko “kaka roho maler ne telonigi,” matiende ni Nyasaye nowuoyo kodgi, nochwalogi, kendo telonigi kotiyo gi teko mare. Kuom mano, ne gindiko pach Nyasaye to ok pachgi giwegi. Kinde moko jonabi gi jondiko mag Muma, ne ok ong’eyo kata mana tiend weche ma ne gikoro kata ndiko. (Dan. 12:⁠8, 9) Ee, ‘Ndiko duto owuok kuom much Nyasaye,’ kendo ok oting’o pach dhano.​​—⁠2 Tim. 3:​16.

4-6. Jehova notiyo gi yore mage e chiwo wechene ne jondik Muma? Chiw ane ranyisi.

⁴ To Nyasaye notiyo gi roho maler nade e konyo jondik Muma ong’e gima onego gindiki? Be ne omigi weche sie koso ne omigi mana paro ma ne dwarore ni giler gi wechegi e yo mawinjore malong’o? Par ane kaka maneja nyalo ndiko barua. Sama odwaro tiyo gi weche moko sie, to ondiko baruano en owuon, kata onyiso jagoro mare wechego mondo ondiki. Jagoro biro ndiko wechego, kae to manejano keto sei mare. To seche moko maneja nyalo mana nyiso jagoro paro ma en-go, kae to jagoro owuon biro keto parogo e barua, kotiyo gi wechene koda yore owuon mar ndiko. Bang’e manejano somo baruano, kae to onyiso jagorono kuonde monego olos obed maber. Gikone, oketo sei e baruano kendo baruano ikawo ni owuok kuom manejano.

⁵ E yo ma kamano, weche moko e Muma nondiki “gi lith luet Nyasaye.” (Wuok 31:18) Kane Jehova dwaro mondo ondik weche moko sie, ne onyiso jandiko wechego. Kuom ranyisi, e bug Wuok 34:⁠27, wasomo niya: ‘Jehova nowacho ni Musa, Ndiki wechegi: nimar asetimo muma kodi kendo kod Israel moluwore gi tiend wechegi.’ E yo ma kamano bende, Jehova nonyiso janabi Jeremia niya: ‘Ndik weche duto masewachoni ei kitabu.’​​—⁠Yer. 30:2.

⁶ Kata kamano, kinde mathoth, Nyasaye ne keto wechene sie e paro koda chuny jondiko mag Muma, komiyogi thuolo mar yiero weche ma ginyalo tiyogo e lero parogo. Eklesiastes 12:⁠10, wacho kama: “Jayalo nofwenyo weche ma ji morgo, kod weche mondik kare, mana weche mag adiera.” Luka jandik Injili ‘nonono weche duto nyaka a chakruokgi, mondo ondik weche mochanore kare.’ (Luka 1:3) Roho mar Nyasaye nokonyo e miyo rem mar dhano kik mi olok weche ma Nyasaye ne dwaro ni ondiki.

7. Rieko mar Nyasaye nenore nade kuom tiyo gi dhano e ndiko Muma?

⁷ Rieko matut mar Nyasaye nenore ayanga kuom tiyo gi dhano mondo ondik Muma. Weche ok nyis mana gima dwarore kende, to bende ginyiso chal manie chuny jandiko. To nade ka dine Jehova otiyo gi malaike e ndiko Muma? Be ne ginyalo ndiko gik ma dhano winjo e chunygi e piny mwadakieni, kaka luoro, kuyo, koda wich kuot? Kuom yie mondo dhano morem oyier weche makonye e nyiso paro ma Nyasaye nochiwo kokalo kuom roho maler, mano miyo wach Nyasaye mulo chunywa ahinya.

GIK MANYISO NI MUMA OWUOK KUOM NYASAYE

8. Ang’o momiyo Muma ok chal gi buk moro amora mar din?

⁸ Nitie gik mathoth manyiso ni Muma en Wach Nyasaye mokudhi gi muche. Nikech okonyowa ng’eyo Nyasaye madier, Muma ok chal gi buk moro amora mar din. Kuom ranyisi, buge mag Jo-Hindu nyisowa weche mag nyasi mag dinno, filosofi, puonj, sigendini kod chike matayo timbegi. Buge mag Jo-Budha lero chike ma jodolo maggi machwo koda mamon onego oluw. Gilero bende puonj mag Budha. Budha owuon ne ok owacho ni en nyasaye, kendo nowuoyo mana matin ahinya e wi Nyasaye. Buge mag din mar Jo-Konfusia oriwo gik ma notimore chon, chike matayo timbe, weche mag juok, koda wende. Nitie bende bug Jo-Islam mapuonjo ni nitie Nyasaye mong’eyo kendo chiko gik moko duto mabiro timore e kinde mabiro, kata kamano bugno ok oting’o nying Nyasaye, Jehova, mayudore ndalo gana gi gana ei Muma.

9, 10. Ang’o mwanyalo puonjore e wi Nyasaye kokalo kuom Muma?

⁹ Buge mamoko mag din wuoyo mana matin kuom Nyasaye, Muma to konyowa ng’eyo Jehova Nyasaye kod tijene e yo maber. Okonyowa ng’eyo kit Jehova. Muma ok nyiswa mana kaka en Nyasaye ma nigi teko, rieko, kendo ni en Nyasaye ma ng’ado bura kare, to bende onyisowa ni en Nyasaye moherowa. (Som Johana 3:⁠16; 1 Johana 4:​19.) To moloyo, Muma wachonwa niya: “Nyasaye ok odewo wang’ ji; to kuom ogendini duto ng’at moluore, kendo ma timo tim makare, e moyiego.” (Tich 10:⁠34, 35) Wanyalo wacho ni Muma jiwo adierani. Josom dhok wacho ni sani nitie dhok madirom 6,700 miwacho e piny ngima, to chiegni ni dhok 100 kende okwako pasent 90 mar joma odak e piny mangima. Kata kamano, Muma mangima kata buge matindo manie iye oseloki e dho mokalo 2,400. Chiegni ni ji duto e piny mangima sani nyalo somo Muma mangima kata bugene moko matindo.

¹⁰ Yesu nowacho niya: “Wuora tiyo nyaka chil kawuono, an bende atiyo.” (Joh. 5:​17) Jehova “e Nyasaye ma nyaka nene kendo nyaka chieng’.” Omiyo par ane gik moko duto mosetimo! (Zab. 90:2) Muma kende ema nyisowa tije ma Nyasaye osetimo e kinde mokalo, motimo sani koda mochano timo e kinde mabiro. Ndiko bende nyisowa gigo mamore koda mago maok more, kendo kaka wanyalo sudo machiegni kode. (Jak. 4:8) Kik wawe dwarowa wawegi kata gik machando chunywa omonwa sudo machiegni kode.

11. Muma puonjowa rieko mogundho e wi weche mage?

¹¹ Rieko mogundho kendo migeno mayudore e Muma nyiso ni en buk mowuok kuom Nyasaye. Jaote Paulo nondiko niya: “Ere ng’atno mong’eyo paro mar Ruoth, mondo opuonj Ruoth?” (1 Kor. 2:⁠16) Ndikono otenore kuom penjo ma janabi Isaya nopenjo joma nodak e kindene kama: “Ng’ano mosechiko chuny Jehova, ng’ano mosebedo jang’adne rieko mapuonje? ” (Isa. 40:13) Dwoko en ni onge ng’ato ang’ata. Kare mano e momiyo luwo puonj mag Ndiko e weche kaka, donjo e kend, rito nyithindo, manyo mor, yiero osiepe, timo kinda e tich, bedo jadier koda bedo gi timbe mabeyo kelo gweth mogundho! Kinde duto wayudo puonj makonyowa kowuok e Muma. Dhano onge gi rieko manyalo konyo kinde duto. (Yer. 10:23) Paro ma ging’ado siko lokore ka gifwenyo ni paro moro ma ne ging’ado kinde mokalo koro ok nyal tiyo kendo. Muma wacho niya: ‘Gik ma dhano paro gin kayiem nono.’​​—⁠Zab. 94:11.

12. Dhano osetemo ketho Muma gi yore mage?

¹² Gimachielo manyiso ni Muma en bug Nyasaye, nenore kuom kaka dhano osekedo e kinde mokadho mondo oketh Muma to otamogi. E higa mar 168 K.N.P., Ruodh Siria, miluongo ni Antiochus mar ang’wen, nogolo chik mondo ji omany buge duto mag Chike kendo owang’. E higa mar 303 E.N., Diocletian Ruodh Rumi nogolo chik mondo oketh kuonde duto ma Jokristo ne timoe chokruok, kendo mondo owang’ Ndiko duto ma Jokristogo ne tiyogo. Notimo mano kuom chiegni higini apar. Kuom higini miche bang’ senchari mar 11, pop mag Rumi notimo duto ma ginyalo mondo kik lok Muma e dhok ma ji mang’eny nong’eyo. Kata bed ni Satan kaachiel gi joge osetemo ketho Muma, Muma pod yudore nyaka chil kawuono. Jehova ok oseyie mondo ng’ato ang’ata oketh Muma chuth nikech en mich ma nomiyo dhano.

GIMOMIYO JI MANG’ENY OSEYIE GI MUMA

13. Ang’o momiyo wanyalo yie ni Muma en buk mowuok kuom Nyasaye?

¹³ Nitie gik mamoko manyiso ni Muma ondik kuom much Nyasaye: tudruok mantie e kind bugene, owacho adier e weche sayans, weche ma nokor e iye chopo kare, jondiko nowacho adier maok gipando gimoro amora, en gi teko mar loko ngima ji, owacho adier e weche histori, kendo ochiwo dwoko makare chuth mag penjo mayudore e paragraf mokwongo. Wane ane gima nokonyo jomoko mondo oyie ni Muma owuok kuom Nyasaye.

14-16. (a) Ang’o ma nomiyo Ja-Islam, Ja-Hindu, kod nyako moro ma noketo kiawa kabe Nyasaye nitie, oyie ni Muma owuok kuom Nyasaye? (b) In iwuon, ihero tiyo gi paro mage sama ilendo mondo inyisgo ni Muma en buk mowuok kuom Nyasaye?

¹⁴ Anwarb nodongo ka en Ja-Islam e achiel kuom pinje mag Middle East. Kinde moro kane odak North America, Joneno mag Jehova nolendone. Anwar wacho kama. “Kindego, ne asin ahinya gi dinde maluongore ni Jokristo nikech gik maricho ma ne gisebedo ka gitimo. Kata kamano, nikech an ng’at mohero nono gik moko, ne ayie puonjora Muma.” Mapiyo bang’e, Anwar nodok e pinygi kama ne ok onyal tudore gi Jonenogo. Bang’ higini moko, ne odhi Ulaya mochako puonjore Muma kendo. Bang’e nowacho niya: “Gik ma nomiyo ayie ni Muma en Wach Nyasaye, en ni wechene ma nokor nochopo, Ndiko Maler otudore adimba, wechene ok tuomre, kendo oganda Jehova nigi hera madier e kindgi.” Anwar ne obatisi e higa mar 1998.

¹⁵ Asha ma jahigini 16 wuok e anyuola momakore ahinya gi din mar Jo-Hindu. Owacho niya: “Ne ajaIemo mana ka adhi e hekalu kata ka an-gi chandruok moro, to ka chandruok onge ne ok apar Nyasaye. Kata kamano, kane Joneno mag Jehova olima, ngimana ne olokore chuth.” Asha nopuonjore Muma ma obedo osiep Nyasaye. Ang’o ma nomiyo oyie ni Muma owuok kuom Nyasaye? Olero kama: “Muma nodwoko penjo duto ma ne an-go. Muma nokonya bedo gi yie kuom Nyasaye kata obedo ni ok anene​—tiende ni maok adhi kendo e hekalu mondo akulra ne kido mopa.”

¹⁶ Paula nodongo ka en Ja-Katholik. Kata kamano, kane obedo rawera, nobedo gi kiawa kabe Nyasaye nitie adier. Kae to gimoro notimore. Owacho kama: “Naromo gi osiepna moro ma ne pok wanenorego kuom dweche mogwaro. Noyudo wadak e kinde ma ji ne pidho yie wich mabocho kendo tiyo gi yedhe mamero. Kane aneno kaka otimo lokruok e ngimane⁠—⁠oliedo maler kendo omor​​—⁠napenje niya: ‘Ang’o momiyo ngimani opogore kama, nyocha idhi kanye?’ Nowachona ni osebedo kopuonjore Muma gi Joneno mag Jehova kae to olendona.” Bang’ neno kaka adiera mag Ndiko loko ngima ji, Paula machon ne nigi kiawa kabe Nyasaye nitie, norwako puonj mag Muma, kendo noyie ni en buk mowuok kuom Nyasaye.

“WACHNI E TAYA MAR TIENDA”

17. Somo Wach Nyasaye pile kendo paro matut kuome nyalo konyi nade?

¹⁷ Muma en mich maber miwuoro ma Jehova osemiyowa kokalo kuom roho mare maler. Mor ahinya e some pile, kendo hera ma in-go kuom Muma kod Jal ma nondike biro medore. (Zab. 1:​1, 2) Kinde duto sama idwaro puonjori Muma, kwa Nyasaye roho mare maler mondo okonyi winjo tiend gik misomo. (Luka 11:13) Muma oting’o pach Nyasaye, omiyo sama iparo matut kuom gik mowacho, inyalo bedo gi paro kaka mar Nyasaye.

18. Ang’o momiyo onego idhi nyime puonjori Muma?

¹⁸ Kaka imedo dhi nyime puonjori adiera mag Muma, dag kaluwore gi gik mipuonjori. (Som Zaburi 119:105.) Non Ndiko e yo matut mana kaka ng’ama ng’iyore e rang’i. Kapo ni ineno kuonde moko monego itimie lokruok, tim kamano. (Jak. 1:​23-​25) Ti gi Wach Nyasaye mana kaka ligangla mondo isirgo yie mari, kendo ti kode e golo puonj mag miriambo e chuny joma muol. (Efe. 6:​17) Sama itimo kamano, dwok erokamano gi chunyi duto kuom ng’eyo ni ‘roho maler notelo ne’ jonabi kod chwo mamoko ma Nyasaye notiyogo e ndiko Muma.

[Weche moler piny]

[Weche manie ite mar 29]

Som Muma pile, kendo hera ma in-go kuom Jal ma nondike biro medore

[Picha manie ite mar 26]

Ikawo ni barua owuok kuom ng’ato nikech sei moketo e baruano

Muma Fwenyonwa Ruodhi Aboro

Koket kanyachiel, weche manie bug Daniel kod Fweny konyowa fwenyo ruodhi aboro, tiende ni loje mag dhano, kendo ginyisowa kaka lojego ne dhi luwore moro bang’ machielo. Ng’eyo tiend wach mokwongo ma ne okor ei Muma nyalo konyowa fwenyo weche ma ne okor e wi lojego.

Kuom kinde duto, Satan osechano kothe mondo oti kaka riwruoge mag siasa, kata pinjeruodhi. (Luka 4:​5, 6) Kata kamano, mana pinjeruodhi manok ema osedonjore gi oganda Nyasaye, bedni gin Jo-Israel machon kata kanyakla mar Jokristo mowal. Fweny mag Daniel gi Johana wuoyo mana kuom loje aboro madongo mosetimo kamano.

[Chat/Picha manie ite mar 12, 13]

(Mondo ine kaka ochan-gi chuth, ne gaset wuon)

1. Misri

2. Assuria

3. Babulon

4. Medo-Persia

5. Grik

6. Rumi

7. Ingresa kod Amerkaa

8. Riwruok Matudo Pinje kod Riwruok mar Pinjeb

OGANDA NYASAYE

2000 E.N.

Ibrahim

1500

Oganda Israel

1000

Daniel 500

K.N.P./E.N.

Johana

Israel mar Nyasaye 500

1000

1500

2000 K.N.P.

[Weche moler piny]

[Picha]

Kido maduong’no (Dan. 2:​31-​45)

Ondiegi ang’wen mawuok e nam (Dan. 7:​3-8, 17, 25)

Yim kod nyuok (Dan., sula mar 8)

Ondiek ma nigi wiye abiriyo(Fwe. 13:​1-​10, 16-​18)

Ondiek ma nigi tunge ariyo konyo e loso gimaket gi ondiek mokwongono (Fwe. 13:⁠11-​15)

[En mars]

Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Parisndiek ma nigi wiye abiriyo

Penjo moa Kuom Josombwa

Kaluwore gi weche ma Muma nokoro, Loch Ingresa gi Amerka nobedo loch mar abiriyo mar piny karang’o?

▪ Kido mang’ongo ma Ruoth Nebukadnezzar noneno, ok ochung’ne loje duto mosebedo gi teko e wi piny. (Dan. 2:​31-​45) Onyiso mana abich kuom loje ma nolocho kochakore kinde Daniel ka dhi nyime kendo kaka lojego nodonjore gi oganda Nyasaye.

Kaluwore gi kaka Daniel lero kidono, Loch Ingresa gi Amerka nowuok kuom Rumi to ok ni ne odhi golo Rumi e loch. E kidono, Daniel neno nyinyo kachakore e ogwendene kadhi e tiendene machop nyaka e lith tiendene. (E tiendene koda lith tiendene, nyinyo okikore gi lowo.)a Mano nyiso ni Loch Ingresa gi Amerka ne dhi wuok e tiende mag nyinyo. Gik mosetimore e ngima dhano nyiso ni wechego gin adier. Ingresa, ma ne en bath Loch mar Rumi, nochako yudo teko e giko higini mag 1700. Bang’e, Amerka nobedo piny ma nigi teko ahinya. Kata kamano, loch mar abiriyo mar piny ngima kaluwore gi kaka Muma nokoro ne pok ochakore. Nikech ang’o? Ingresa gi Amerka ne pok ochako tiyo kanyachiel e yo makende. Ne gichako tiyo kanyachiel e kinde Lweny Mokwongo mar Piny Ngima.

E kindego, “nyithind pinyruoth” ne odich ahinya thothne e piny Amerka, kama ofisgi maduong’ man Brooklyn, New York, yudoree. (Math. 13:⁠36-​43) Jokristo mowal ne lendo gi kinda e pinje manie bwo Ingresa. E kinde Lweny Mokwongo mar Piny Ngima, Ingresa gi Amerka noloso riwruok makende kane gikedo gi wasikgi mag siasa. Nikech lwenyno, Ingresa kod Amerka nomedo jiwo ahinya wach kedo ne piny, omiyo ne gisando ahinya jogo ma gin koth “dhako” mar Nyasaye, ka gigoyo marfuk buge ma ne osego, wito Jokristogo e tuech kendo chungo tij lendo.​​—⁠Fwe. 12:17.

Kaluwore gi kaka Muma lero weche ma nokor, loch mar abiriyo ok nochakore e giko higini mag 1700 kane Ingresa ochako bedo gi huma. Kar mano loch mar abiriyono nonenore ayanga kane chieng’ Ruoth chakore.b

[Weche moler piny]

[Picha manie ite mar 19]

Owete aboro ma ne ni e ofis maduong’ mar Joneno ne otue a jela Jun 1918