Viñanda vya Kupangetha mu Mukanda wa Viwano wa Vuyoye Vwetu Vaka-Kilisitu na Chipangi Chetu
OCTOBER 1-7
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | YOWANO 9–10
“Yesu Akanyungu Vimanga Vendi”
(Yowano 10:1-3) “Mwa vuthunga njimileka ngwange, nga munu kakakovelela ku chikolo cha limba, oloni alondela kweka, uje munu napu mwithzi na lipwepwe. 2 Oloni munu uje akovelela ku chikolo, ikeye kanyungi ka vimanga. 3 Muka-kunyunga ku chikolo a mushokolwela, cho vimanga vathziva lijwi lyendi omwo avathana mathzina avo, cho avatwamenena hanja.
(Yowano 10:11) Yange kanyungi wamuvwa, kanyungi wamuvwa ali na chithzango cha kuthsila vimanga.
(Yowano 10:14) Yange kanyungi wamuvwa, njithzivuka vimanga vange, cho na vimanga vange vanjithzivuka.
mithzimbu ya mu nwtsty
limba
Limba vakele na kulitungila kunyungililamo vimanga ku vethzi na ku vikashama. Tunyungi vakele na kwaka vutanga vwavo mu limba ha thimbu ya vuthsiki. Kuthañulu, limba kuvakele na kulitungila chiluli, vakele na kulitunga mukulithethzathethza ku vukama na sholwethi yalyo. Cho vakele na kutungitha mamanya. (Kul 32:16; 1 Sa 24:3; Zef 2:6) Yowano wendekele vya kukovelela ku “chikolo cha limba” kuje kwakele na kukala “muka-kunyunga ku chikolo.” (Yow 10:1, 3) Vithimbu vimo mu limba vakele na kwakamo matanga amangi ha vuthsiki vumo, cho muka-kunyunga ku chikolo, wakele na kunyungilila vimanga. Mutondo, muka-kunyunga ku chikolo wakele na kushokolwela tunyungi. Kanyungi wakele na kwambatamo vutanga vwendi ha kuthana vimanga, cho vimanga vathzivukile lijwi lya kanyungi kavo na kumukavangeya. (Yow 10:3-5) Yesu wapangethele echi chakumwenako mu kumwetha ngothzi yendi ku vandongethi vendi.—Yow 10:7-14.
w11 5/15-SK 7-8 ¶5
Vinanga vya Vaka-Kilisitu Munapande “Kutona”
5 Kanyungi na vimanga vanapande kulithzivuka na kulikulahela. Kanyungi akathzivuka mwamuvwa vimanga vendi, cho na vimanga vathzivuka na kukulahela kanyungi kavo. Vathzivuka lijwi lyendi, cho vaka mwononoka. Yesu wendekele ngwendi: “Njithzivuka vimanga vange, cho na vimanga vange vanjithzivuka.” Kethi ngwavo athzivuka lika chikungulukilo. Mu chingiliki lijwi lya “kuthzivuka” linapu “kutanekeya chifwa cha munu.” Kanyungi wamuvwa athzivuka chifwa cha manga. Athzivuka vyuma vivatonda na vuthzeye vwavo na ndthzili yavo. Yesu atuthzivuka mwamuvwa. Vimanga vathzivuka kanyungi, cho vakakulahela kutwamenena kwendi.
(Yowano 10:4, 5) Omwo navatuhula hanja, atwama kulutwe lwavo, cho vimanga vamukava munima, omwo vathzivuka lijwi lyendi. 5 Kuvakavangeya munu weka embwe, oloni vakamutewa, omwo kuvathzivuka lijwi lyendi.”
cf 124-125 ¶17
“Ikeye kendekele navo ngocho kuvanga na vithimo”
17 George A. Smith wathonekele mu livulu lyendi lya The Historical Geography of the Holy Land ngwendi: “Vithimbu vimo tukalihwimithila ku mathima a Vayundeya, cho tunyungi vatatu nambe vawana vakaija na matanga avo. Matanga akalikumbathana na akwavo, cho tukalihula ngwetu, kanyungi atha kwangununaho vati vutanga vwendi? Oloni nga vanamanetha kunwa mema na kuhwima, kanyungi na kanyungi atalethela kwendi lika, cho apangetha thanethi yendi, cho vimanga vatunda mu vutanga na kukava kanyungi, cho matanga alitepa mwamuvwa ngwe muwanethzilile.” Ngechi Yesu wangwile echi chithimo, mu kulongetha ngwendi nga tumuthzivuka na kwononoka vilongetha vyendi na kukavangeya kutwamenena kwendi, cho tukala mwithi ya “kanyungi wamuvwa.”
(Yowano 10:16) “Cho kuvali lalo vimanga veka vaje vanapu vange vakevo kethi va mu limba lino. Njinapande kuvanena lalo, vakathziva lijwi lyange, ngechi vene, vakapwa vutanga vumo na kanyungi lalo umo.
kuthzivithitha Yow 10:16 mu nwtsty
kuvanena: nambe “kutwamenena.” Lijwi lya chingiliki lya aʹgo livanapangetha aha lilumbununa “kunena” (mukati) nambe “kutwamenena.” Livulu limo lya chingiliki livathonekele mu ma 200 C.E. lyapangethele lijwi lya chingiliki lya (sy·naʹgo) lije lilumbununa “kukongweya.” Ha kupwa Kanyungi Wamuvwa, Yesu akakongweya, kutwamenena, kunyungilila na kulitha vimanga va mu limba lino (kulumbununa “mbunga yaindondo”) na vimanga veka. Voshe vapwa vutanga vumo na kanyungi umo. Kumwetha likwatathano livakakala nalyo vaka-kukavangeya Yesu.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Yowano 9:38) Uje munalume wendekele ngwendi, “Mukemwo vene Mwene, njinakulahela.” Cho wathsikamene ha mavuli ku mesho a Yesu.
kuthzivithitha Yow 9:38 mu nwtsty
wathsikamene ha mavuli ku mesho a Yesu: Nambe “Kumuvulyamena, nambe kumwana kathingimiko.” Lijwi lya chingiliki lya pro·sky·neʹo, lilumbununa “kulemetha.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Oloni muno ñanda, uje kapuputwa ivakangwile, wamwene Yesu kupwa muka-kwimanena Njambi, cho wamuthsikamenene. Kamwene Yesu kupwa Njambi, oloni wamumwene ngwendi ikeye “Muna Munu” Mesiya ivapolofwetele, ivanana moko kuli Njambi. Mwathsikamene kuli Yesu walingile ngwe muvakele na kulingila vanu vavanendeka mu Vithoneka vya Chihevelu. Vakele na kuthsikama nga valiwana na tupolofweto, vimyene na veka vaka-kwimanena Njambi. (1 Sa 25:23, 24; 2 Sa 14:4-7; 1 Vi 1:16; 2 Vi 4:36, 37) Ha vithimbu vyavingi vivakele na kuthsikamena Yesu, vakele na kumwetha kukandelela kuli Njambi mwafwa ya kuvakwatha nambe kuvavethzikitha.—Kengeni kuthzivithitha Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Yowano 10:22) Yapwile thimbu ya chithika, cho vanu valithambele Chiwano cha Kukundika Njuvo ya Shukulu Kalunga mu Yelusalema.
Kuthzivithitha Yow 10:22 mu nwtsty
Chiwano cha Kukundika Njuvo ya Shukulu Kalunga: Lijwi lya Chihevelu lyechi chiwano linapu Hanukkah (chanuk·kahʹ), kulumbununa “Kukundika.” Chapwile cha matangwa 8, chashangumukile lya 25 mu ngonde ya Kiseleve, kuyehi na chithika, (Kengeni kuthzivithitha eyi vesi ha thimbu ya chithika na litaba zeekelizwe B15) kwanuka litangwa livakundikile tembele ya mu Yelusalema mu 165 B.C.E. Mwene wa Vasilya Antiochus IV Epiphanes, washawile Yehova Njambi wa Vayunda, ha kuvihitha tembele ya Njambi. Chakumwenako, watungile mutula helu lya mutula wakama haje ha vakele na kwenyekela viñombelo ha litangwa na litangwa. Mu ngonde ya Kiseleve 25 mu 168 B.C.E., Antiochus wajwalethele manene tembele ya Yehova, mwafwa wenyekelele ñombelo ya vingulu ha mutula, cho washamwinine maninga avo mu tembele mwoshe. Wenyekele vikolo vya tembele na kupujula milili ya tupilisitu, cho wambatele mutula wa ngolinde na metha haje ha vakaka makende, wambatele lalo chitumbikilo cha vindeya vya ngolinde. Cho wakundikile lalo tembele ya Yehova kuli njambi wa kamponya, Zeyase wa ku Olympus. Hanima ya myaka ivali, Judas Maccabaeus wakupalele lalo nganda na tembele. Hanima ya kujeletha tembele, vaikundikile lalo mu ngonde ya Kiseleve 25 mu 165 B.C.E., kwetile myaka itatu kutunda hanenene Antiochus ñombelo ya kujwala kuli Zeyase. Mu Vithoneka vya kuhwiminina, hahi ha vanamwetha mpundu ngwavo Yehova wahyanethele Judas Maccabaeus nambe kumuleka ngwendi ajelethe tembele. Nameme ngocho, Yehova wapangethele vanalume vaka-mafuti, ngwe Siluse wa ku Pelesha kupanga vyuma vimo vya kukundama ku vulombelo Vwendi. (Isa 45:1) Oloni Yehova akapangetha vanu vakulikundika kuli Ikeye mu kushulithilila chithzango Chendi. Vithoneka vimwetha ngwavyo tembele yapandele kukalako mangana vupolofweto vwa kukundama kuli Mesiya na chipangi chendi cha kwambulula na ñombelo yendi vilishulithilile. Cho lalo Valevi vapandele kwana viñombelo kweta na ha thimbu ya kwanene Mesiya ñombelo yendi yakama, ya kuyoya kwendi mwafwa ya vanu. (Nda 9:27; Yow 2:17; Hev 9:11-14) Vaka-kukavangeya Kilisitu kuvavashikile kunyunga Chiwano cha kukundika tembele. (Kol 2:16, 17) Oloni Vithoneka kuvimwetha ngwavyo Yesu nambe vandongethi vendi vamwene ngwavo kulinga echi chilika kwakuvi.
Kutanda Mbimbiliya
(Yowano 9:1-17) Omwo Yesu wetele, wamwene munalume uje wathemukile kapuputwa. 2 Cho vandongethi vendi vamwihwile ngwavo, “Mulongethi, iya walingile vuvi ngechi athemuke kapuputwa? Ikeye indi vithemi vendi?” 3 Yesu wavakumbulwile ngwendi, “Kethi ikeye walingile vuvi nameme vithemi vendi kuvalingile vuvi embwe. Oloni napu kapuputwa ngechi ndthzili ya Njambi isholoke muli ikeye. 4 Tunapande kupanga vipangi vya uje wanjitumine omwo kuchili mutanya, vuthsiki vuli na kwija omwo naumo wahi atha kupanga. 5 Omwo njili hano ha kaye njinapu cheke cha vaka-kaye.” 6 Omwo wamanethele kwendeka ngechi, Yesu wajekwilile mate hathi, cho watikile mate na livu, wakwitile livu ha mesho a kapuputwa 7 cho wamulekele ngwendi, “Ya ukajwele ku mesho ove ku lishali lya Siloame.” (kulumbununa ngwavo, “Vanamutumu.”) Ngechi vene, waile wakajwelele ku mesho, cho welukile ali na kumona. 8 Vandambo vendi na vaje vamumwene laja ali na kulomba vwana vehwile ngwavo, “Ou kethi ikeye uje munalume watumbamene na kulomba vwana ndi?” 9 Vamo vendekele ngwavo, “Ikeye vene,” oloni veka ngwavo, “Kethi ikeye embwe, nalifu nendi lika.” Ngechi vene, ikeye vavenya wendekele ngwendi, “Yange vene.” 10 Vamwihwile ngwavo, “Mesho ove anatono vati?” 11 Wakumbulwile ngwendi, “Munalume uje ivatumbula ngwavo Yesu natikile livu nakunjikwita ha mesho, cho wanjilekele ngwendi njiye ku Siloame, cho njikajwele ku mesho. Ngechi vene, njaile na kujwela, cho njamwene.” 12 Vamwihwile ngwavo, “Alikulijo ikeye?” Wakumbulwile ngwendi, “Kunjithzivuka.” 13 Athinoni vatwalele uje munalume wapwile kapuputwa ha kulivanga kuli Vafaliseo. 14 Litangwa lije lyatikile Yesu livu na kutonetha mesho endi lyapwile Litangwa lya Kuhwima. 15 Vafaliseo vamwihwile lalo vati ikeye wathele kumona. Cho wavalekele ngwendi, “Ikeye wakwitile livu ha mesho ange, cho njajwelele ku mesho, cho ololo njili na kumona.” 16 Vafaliseo vamo vendekele ngwavo, “Munu ou nalingi echi katundile kuli Njambi, omwo kononokele Litangwa lya Kuhwima.” Oloni vamo ngwavo, “Muka-vuvi atha kulinga vati vithzivukitho ngechi evi?” Cho valipangele hakati kavo. 17 Ngechi vene, Vafaliseo vehwile lalo uje munalume ngwavo, “Umutumbula vatijo omwo natonetha mesho ove?” Wakumbulwile ngwendi, “Napu muka-kwimanena.”
OCTOBER 8-14
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | YOWANO 11–12
“Tembwinineni Yesu Muka-Mema ku Mbunge”
(Yowano 11:23-26) Yesu wamulekele ngwendi, “Ndolome yove akathanguka lalo.” 24 Mata wakumbulwile ngwendi, “Njathzivuka ngwange akathanguka ha litangwa lya kukotoka.” 25 Yesu wendekele kuli ikeye ngwendi, “Yange chithangukilo na mwonyo. Woshe akulahela kuli yange nambe nathsi, oloni akayoya, 26 cho woshe ali na kuyoya uje akulahela kuli yange kakathsi embwe. Yove unakulahela echi ndi?”
Kuthzivithitha Yow 11:24, 25 mu nwtsty
Njathzivuka ngwange akathanguka: Mata wathinganyekele ngwendi Yesu wakele na kwendeka kuthanguka cha kulutwe, ha litangwa lya kukotoka. (Kengeni kuthzivithitha Yow 6:39.) Likulahelo lyendi hali echi chilongetha lyapwile lya kukanyama. Nameme Vithoneka vya kuhwiminina vimwetha vwino ngwavyo kuthanguka kuchili, oloni Vasanduki, kuvatavele ngwavo kuli kuthanguka. (Nda 12:13; Mak 12:18) Cho lalo Vafaliseo vakulahelele ngwavo mwonyo kuwethi kuthsa. Nameme kukwakele munu wathsile uje weshwalele ngwe mwa Lazalu, Mata wathzivukile ngwendi Yesu wakele na kulongetha vya lilavelelo lya kuthanguka, cho wathangwile vathsi.
Yange chithangukilo na mwonyo: Kuthsa kwa Yesu na kuthanguka kwendi kwashokolwele ngila ya vathsi ya kuyoya lalo. Hanima ya kuthanguka kwa Yesu, Yehova wamwanene ndthzili ya kuthangula vathsi na kuvana kuyoya kwa myaka yoshe. (Kengeni kuthzivithitha Yow 5:26) Ku Kuj 1:18 Yesu nalitumbula ngwendi ikeye “Muka-kuyoya,” uje ali na “moko ya kutuvakana kuthsa na vukalo vwa vathsi.” Yesu ikeye lilavelelo lya vathsi na vaka-kuyoya. Wakulahethele kwana mwonyo kuli vaka-kuthsa, vapwe vaka-kuyula nendi mwilu nambe vaje vakakala mu kaye kakaha kavakayula ku fulumende ya mwilu.—Yow 5:28, 29; 2 Pe 3:13.
(Yowano 11:33-35, NWT) Omwo Yesu wamumwene ali na kulila, cho na Vayunda vaje vethzile hamo nendi vali na kulila, watutumwithile mu mbunge yendi, cho wathzivile vuthiwa. 34 Wavehwile ngwendi, “Munamuthsindi kuli?” Vamukumbulwile ngwavo, “Mwene, ija umone.” 35 Yesu wathotwele mithozi.
kuthzivitha Yow 11:33-35 mu nwtsty
kulila: Mu chingiliki lijwi lya “kulila” linapu kulila mu kutambakana. Eli lijwi valipangethele lalo kuli Yesu ha thimbu yapolofwetele kunyonga kwa Yelusalema.—Luk 19:41.
watutumwithile . . . cho wathzivile vuthiwa: Awa majwi amwetha ngwawo ha thimbu ije, Yesu wapokokele manene mbunge. Mu chingiliki lijwi lya “kututumwitha” (em·bri·maʹo·mai) lilumbununa kulithziva manene kuvihya ku mbunge, mukemwo mwalithzivilile Yesu. Mu chingiliki, lijwi lya “wathzivile vuthiwa” (ta·rasʹso) lyapwa kushota manene mbunge. Ngwe mwalumbunwine muka-kulilongetha umo ngwendi, “kwapwa kuthziva manene kuvavala ku mbunge na kulinyenga.” Likelyo livanapangetha lalo ku Yow 13:21 kumwetha mwalithzivilile Yesu mwamwendele vungungu Yundasa.—Kengeni kuthzivithitha Yow 11:35.
mu mbunge yendi: Nambe “mu sipilitu.” Lijwi lya Chingiliki lya pneuʹma livanapangetha aha, hamo lilumbununa vyuma vije vikashongangeya munu endeke na kulinga vyuma mu ngila imo kutundilila ku mbunge yendi ya chifwitha.—Kengeni Litaluso za Manzwi Aitusisizwe Mwa Bibele, “Moya.”
wathotwele mithothzi: Lijwi lya chingiliki lya (da·kryʹo) livanapangetha aha, lilumbununa “mithothzi” ngwe ivanendeka mu vithoneka evi, Luk 7:38; Vil 20:19, 31; Hev 5:7; Kuj 7:17; 21:4. Chasholoka ngwe eli lijwi lyakundama manene ha kuthotola mithothzi kethi kulila mu kutambakana. Mu Vithoneka vya Chingiliki vya vaka-Kilisitu, eli lijwi lya Chingiliki vanalipangetha lika aha, cho linalithethze na lije livanapangetha ku Yow 11:33 (kengeni kuthzivithitha) kuje Maliya na Vayunda valilile. Yesu wathzivukile ngwendi athangula Lazalu, oloni wathzivile ku kuvavala ku mbunge mwamwene vavuthamba vendi vali mu vuthiwa vwakama. Vanu vamwene Yesu mwathotwele mithozi mwafwa wavathzivilile mema ku mbunge. Oku kumwetha ngwavo Yesu nendi akalithzivi kuvavala ku mbunge mutukathsitha vanu vatwathzema.
(Yowano 11:43, 44) Omwo wamanethele kwendeka evi, watambekele na lijwi lyakama ngwendi, “Lazalu, tuhukamo.” 44 Watuhukilemo, mendi endi na mavoko vyapwile vyakukuta na vinanga vije vivamuthzengelele, na ku mesho endi vathzengeleko lilesu. Cho Yesu wavalekele ngwendi, “Muthzitulenivyo ngechi aye.”
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Yowano 11:49) Oloni umo wavo Kayafase, uje wapwile Muka-kukombelela Wakama mwaka uje, wendekele ngwendi, “Yeni na chimo chahi muthzivuka.
kuthzivithitha Yow 11:49 mu nwtsty
Muka-kukombelela Wakama: Omwo Vaisalele vapwile muyati wa kulitila, Muka-kukombelela Wakama wapangele chipangi chendi kweta na ha kuthsa kwendi. (Kul 35:25) Oloni omwo Valoma vakele na kuyula mu Isalele, vaje vavangwile kuyula, vakevo vakele na ndthzili ya kwangula na kutunditha Muka-kukombelela Wakama. (Kengeni Litaluso za Manzwi Aitusisizwe Mwa Bibele “Muprisita yapahami”.) Kayafase, ivangwile kuli Valoma, wapwile muka-kwimanena lifuti, cho wapangele chipangi chendi thimbu yailaha kutuvakana vaje valivangele. Vamwangwile mu 18 C.E., cho wapangele chije chipangi kweta na mu 36 C.E. Yowano mwendekele ngwendi Kayafase wapwile Kapilisitu Wakama mwaka uje, kulumbununa, mu 33 C.E., hamo walumbunwine ngwendi thimbu yapangele Kayafase chipangi cha kukombelela yambatethelele na mwaka wathisile Yesu.—Kengeni Litaba Zeekelizwe B12 mangana mumone hayakele njuvo ya Kayafase.
(Yowano 12:42) Nameme ngocho, vaka-kushwana vavangi va Vayunda vakulahelele kuli Yesu, oloni omwo lyova lya Vafaliseo, kuvathele kuvyendeka chitona mesho, ngechi vene, kutewa vavasheka mu sinangonge.
kuthzivithitha Yow 12:42 mu nwtsty
vaka-kushwana: Mu chingiliki, lijwi lya “vaka-kushwana” livanapangetha aha, linatha kulumbununa vamembala va mu nkuta yakama ya Vayunda ya Sunandeline. Vanalipangetha lalo ku Yow 3:1 kukundama kuli Nikondemo, membala wa muje mu nkuta.—Kengeni kuthzivithitha Yow 3:1.
kusheka mu sinangonge: Nambe “kutunditha; kuvindika mu sinangonge.” Lijwi lya chingiliki lya a·po·sy·naʹgo·gos vanalipangetha lika aha na ku Yow 12:42 na 16:2. Munu ivashekele vamuyengwile, cho wawanene vukalu vwa kuwana vyakuleletha nanga yendi. Mu masinangonge, mukemwo muvakele na kulongethela, mwapwile lalo mu vinkuta vyavindondo muvakele na kutala vya kusheka munu nambe kumwana kashitiko.—Kengeni kuthzivithitha Mat 10:17.
Kutanda Mbimbiliya
(Yowano 12:35-50) Yesu wakumbulwile ngwendi, “Cheke chikakala hakati keni kathimbu lika kakandondo. Endeni omwo muli na cheke, ngechi lithuthulungu kethi likamifwike, omwo uje enda mu lithuthulungu kathzivuka kuje ali na kuya 36 Omwo muli mu cheke kulaheleni mu cheke, ngechi mupwe vanu va cheke.” Omwo Yesu wamanethele kwendeka evi, waile wavandele kwendi lika. 37 Nameme walingile vithzivukitho vyavivingi ku mesho avo, oloni kuvakulahelele kuli ikeye, 38 ngechi lijwi lyendekele Isaya muka-kwimanena lipwe lya vuthunga ngwalyo, “Mwene, iyajo wakulahelele muthzimbu twambulwile? Cho iya namono ndthzili ya Shukuku Kalunga mu vyuma evi?” 39 Ngechi vene, kuvathele kukulahela, omwo Isaya wendekele lalo ngwendi, 40 “Njambi nathzivaletha mesho avo, cho nakaluwitha vimbunge vyavo, ngechi mesho avo kethi amone, cho kethi vathzivithithe, kutewa vatengulukila kuli yange, cho yange njikavakangwitha.” 41 Isaya wendekele vyuma evi omwo wamwene vumpau vwa Yesu na kumwambulula. 42 Nameme ngocho, vaka-kushwana vavangi vava Vayunda vakulahelele kuli Yesu, oloni omwo lyova lya Vafaliseo, kuvathele kuvyendeka chitona mesho, ngechi vene, kutewa vavasheka mu sinangonge. 43 Omwo vathzemene kuvashangathzala ku vanu, kutuvakana kushangathzala kwa kutunda kuli Njambi. 44 Cho Yesu watambekele ngwendi, “Woshe akulahela kuli yange kakulahela kuli yange lika embwe oloni akulahela lalo kuli uje wanjitumine. 45 Cho woshe namono yange namono lalo uje wanjitumine. 46 Yange njinaija hano ha kaye kupwa cheke, ngechi woshe akulahela kuli yange kethi akale mu lithuthulungu. 47 Woshe athziva muthzimbu wange, cho kawononoka, yange kunjikamuthompo, omwo kunjethzile mu kuthompa vaka-kaye embwe, oloni mu kuvovola. 48 Woshe anjivyana, cho katambula majwi ange, kwali umo uje akamuthompa. Majwi aje njinendeka akewo akapwa lyako lyendi ha litangwa lya kukotoka. 49 Omwo echi chinapu cha vuthunga, omwo kunjendekele na ndthzili yange vavenya embwe, oloni Tate uje wanjitumine nanjishiki vije vinjendeka na vije vinjambulula. 50 Cho njathzivuka ngechi lishiko lyendi linena mwonyo wa myaka yoshe. Ngechi vene, evi vinjendeka, vikevyo vyanjilekele Tate ngechi njivyendeke.”
OCTOBER 15-21
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | YOWANO 13–14
“Njinamyakela Mwanja”
(Yowano 13:5) Athinoni wetilile mema mu lilonga, cho washangumukile kujweletha mendi a vandongethi vendi, cho wathikumwineko na litwai lije lyakutile mu mbunda yendi.
kuthzivithitha Yow 13:5 mu nwtsty
kujweletha mendi a vandongethi: Mu Isalele ya kuthañulu, vanu vakele na kuthzala manene masanda. Viñaku vyapwile vyavindondo, ngechi ku mendi avo kwakele mathzilo mwafwa ya kwenda mu mahya na vitapalo vya likungu nambe mu mandova. Chapwile chithemwa chavo kushulula masanda nga munu akovela mu njuvo, cho vavenya njuvo wa mbunge yaivwa wamwanene mema a kujwela ku mendi. Mu Mbimbiliya muli viñanda vimo vimwetha ngocho. (Kus 18:4, 5; 24:32; 1 Sa 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Yesu mwajwelethele mendi a vandongethi vendi, wakavangeyeye chije chithemwa mukuvalongetha vapwe va kulikehetha na kupangela vakwavo.
(Yowano 13:12-14) Omwo Yesu wamanethele kujweletha ku mendi avo, cho wathzalele chikoveyo chendi cha hakamwa, cho watumbamene lalo ku metha. Wavehwile ngwendi, “Mwathzivithitha echi chinjinalingi kuli yeni ndi? 13 Munjitumbula ngweni Mulongethi na Mwene, cho muchinapande vene kunjitumbula ngachije, omwo omu mukemwo vene munjapwa. 14 Nga yange Mwene yeni na Mulongethi weni, njinamijweletha ku mendi eni. Neni lalo munapanade kulijweletha ku mendi eni umo na mukwavo.
kuthzivithitha Yow 13:12-14 mu nwtsty
munapande: Nambe “kukutiwa kupanga chuma chimo.” Mu chingiliki awa majwi vakawapangetha ku vimbongo, kulumbununa kukala na “likongo ku munu nambe kukumuna chuma cha munu.” (Mat 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Oloni mu ñanda eyi na mu viñanda vikwavo, lilumbununa ngwavo unapande kulinga nambe unakutiwa kupanga chuma chimo.—1 Yo 3:16; 4:11; 3 Yo 8.
(Yowano 13:15, NWT) Njinamyakela mwanja ngechi neni mulinge ngwe munjinalingi yange kuli yeni.
w99 3/1 31 ¶1
Munu Wakama Apanga Chipangi cha Kwithi
Yesu mwajwelethele mendi a vandongethi vendi wavalongethele vapwe va kulikehetha. Vaka-Kilisitu kethi valimone ngwavo va theho manene na kushaka kuvapangela na kutonda vitwamo vyakama na kushaka kuvathingimika manene. Oloni vanapande kutembwinina Yesu uje “kethzile ngechi vanu vamupangele embwe, oloni wethzile mu kupanga, na kwana mwonyo wendi ngechi apatule vanu vavangi.” (Mat 20:28) Vaka-kukavangeya Yesu vanapande kulyana kupangela vakwavo vipangi vya kwithi.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Yowano 14:6) Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Yange ngila, na vuthunga, na mwonyo, naumo wahi aya kuli Tate oloni kuvanga hali yange.
kuthzivithitha Yow 14:6 mu nwtsty
Yange ngila, na vuthunga, na mwonyo: Yesu ikeye ngila mwafwa twatha kulomba kuli Njambi kwitila muli ikeye. Napu “ngila” yakwilwitha vanu kuli Njambi. (Yow 16:23; Lom 5:8) Yesu ikeye vuthunga mwafwa wendekele na kuyoya mu vuthunga. Wapangele chipangi chendi cha kushulithilila vupolofweto vuje vumwetha viyongla vya Njambi. (Yow 1:14; Kuj 19:10) Ovu vupolofweto vwapwile “‘Eyo’ [nambe vwalishulithilile] muli Yesu Kilisitu.” (2 Ko 1:20) Yesu ikeye mwonyo mwafwa wanene ndando ya kupatula, ngechi vanu vawane “mwonyo uje unapu wa vuthunga,” kulumbununa “mwonyo wa myaka yoshe.” (1 Ti 6:12, 19; Efe 1:7; 1 Yo 1:7) Akapwa lalo “mwonyo” ku maundthzi a vanu vaje vakathanguka na kuyoya mu Palandaisi myaka yoshe.—Yow 5:28, 29.
(Yowano 14:12) Mwa vuthunga njimileka ngwange, woshe uje akulahela kuli yange akalinga vipangi vije vinjilinga, eyo, akalinga vipangi vyakama kutuvakana evi, omwo njili na kuya kuli Tate.
kuthzivithitha Yow 14:12 mu nwtsty
vipangi vyakama kutuvakana evi: Yesu kalumbunwine ngwendi vandongethi vendi vakalinga vikomoketho vyakama kutuvakana vyalingile. Oloni wathzivukile ngwendi kwambulula na kulongetha kwavo kukapwa kwakama kutuvakana ikeye. Vaka-kumukavangeya, vakambulula ku mitambela yaingi na ku vanu vavangi, cho vakambulula ha myaka yaingi kutuvakana ikeye. Majwi a Yesu amwetha ngwavo washakele ngwendi vaka-kumukavangeya vatwaleleleho na chipangi chendi.
Kutanda Mbimbiliya
(Yowano 13:1-17) Thimbu litangwa lya chiwano cha pasovala kanda lyete, Yesu wathzivukile ngechi thimbu yendi inete ya kutunda muno mu kaye na kuya kuli Ishe. Ikeye wathzemene vaje vakele muno mu kaye vaje vapwile vendi, cho wavathzemene na ha kukotoka. 2 Cho Yesu na vandongethi vendi vakele ku kulya kwa chingwethzi. Omwo Liyavolo te naka laja muli Yundasa, muna Simoni Isikalyote, viyongola vya kwenda Yesu vungungu. 3 Yesu wathzivukile ngechi Ishe namwana ndthzili yoshe, cho wathzivukile ngechi watunda kuli Njambi, cho ali na kuya kuli Njambi. 4 Ngechi vene, Yesu wakatukile ku metha, washulwile chikoveyo chendi cha hakamwa, cho walikutile litwai mu mbunda yendi. 5 Athinoni wetilile mema mu lilonga, cho washangumukile kujweletha mendi a vandongethi vendi, cho wathikumwineko na litwai lije lya kutile mu mbunda yendi. 6 Yesu wethzile kuli Simoni Petulu, cho Petulu wendekele kuli ikeye ngwendi, “Mwene, kuma ujweletha mendi ange ndi?” 7 Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Yove kuthzivithitha chuma echi chinjili na kulinga ololo, oloni kulutwe ukachithzivithitha.” 8 Petulu wendekele na ndthzili ngwendi, “Kuujweletha ku mendi ange embwe.” Yesu wakumbulwile ngwendi, “Nga kunjikujweletha ku mendi ove, kuwatha kupwa lalo ndongethi yange.” 9 Simoni Petulu wamukumbulwile ngwendi, “Mwene, kethi ujwelethe lika ku mendi ange embwe, oloni jweletha ku mavoko ange na ku mutwe wange lalo.” 10 Yesu wakumbulwile ngwendi, “Woshe uje najwele kapandele kujwela lalo, kuvanga ku mendi endi lika. Yeni muvavoshe munajele, kuvanga umolika.” (11 Omwo Yesu wathzivukile uje akamwenda vungungu, mukemwo wendekele ngwendi, “Yeni muvavoshe munajele, kuvanga umolika.”) 12 Omwo Yesu wamanethele kujweletha ku mendi avo, cho wathzalele chikoveyo chendi cha hakamwa, cho watumbamene lalo ku metha. Wavehwile ngwendi, “Mwathzivithitha echi chinjinalingi kuli yeni ndi? 13 Munjitumbula ngweni Mulongethi na Mwene, cho muchinapande vene kunjitumbula ngachije, omwo omu mukemwo vene munjapwa. 14 Nga yange Mwene yeni na Mulongethi weni, njinamijweletha ku mendi eni. Neni lalo munapande kulijweletha ku mendi eni umo na mukwavo. 15 Omwo njinamimwetha chimwetho ngechi neni mulinge ngwe munjinalingi yange kuli yeni. 16 Mwa vuthunga njimileka ngwange, ndungo naumo wahi natuvakana shukulu yendi, nameme muluwa naumo wahi natuvakana uje wamutumine. 17 Nga mwathzivuka vyuma evi, mukavethzika nga mukavilinga.
OCTOBER 22-28
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | YOWANO 15–17
“Kumwakundamene ku Vaka-Kaye”
(Yowano 15:19) Nga mwapwile vaka-kaye, athinoni nga vaka-kaye vamithzema ngwe muvavo. Oloni omwo njamyangwile hakati ka vaka-kaye, cho kumwakundamene ku vaka-kaye, ngechi vene, mukemwo vaka-kaye vamithzindi.
kuthzivithitha Yow 15:19 mu nwtsty
kaye: Lijwi lya chingiliki lya koʹsmos livanapangetha aha kulyakundamene ku vangamba va Njambi, oloni kuli vaka-kujeneka vuthunga vaje vanalyangununa kuli Njambi. Yowano lika ikeye wathonekele majwi a Yesu amwetha ngwavo vaka-kumukavangeya kuvakundamene ku vaka-kaye nambe kuvapwile vaka-kaye. Awa majwi, Yesu waendekele luvali mu lilombelo lyendi lya mamanethelelo na tupositolo vendi va kulongwa.—Yow 17:14, 16.
(Yowano 15:21, NWT) Oloni vakalinga vyuma vyoshe evi kuli yeni omwo ya lithzina lyange, mwafwa kuvathzivuka uje wanjitumine.
kuthzivithitha Yow 15:21 mu nwtsty
omwo ya lithzina lyange: Mu Mbimbiliya, lijwi lya “lithzina” vithimbu vimo likemanenako vavenya lithzina na luthsimo lwendi na chifwa chendi. (Kengeni kuthzivithitha Mat 6:9) Kuli Yesu, limanenako lalo moko na chitwamo vije vyanamwana Ishe. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Hev 1:3, 4) Yesu wendekele ngwendi vaka-kaye vakathzinda vaka-kumukavangeya, mwafwa kuvathzivuka uje wamutumine. Kuthzivuka Njambi kuvakwatha kuthzivithitha na kutanekeya vilimanena lithzina lya Yesu. (Vil 4:12) Kunambatethelela kuthzivuka Yesu Mwene wa vimyene, ivanangula kuli Njambi uje ivanapande kwononoka vanu voshe mangana vakawane mwonyo.—Yow 17:3; Kuj 19:11-16; etheketheni Mya 2:7-12
(Yowano 16:33) Njamileka vyuma evi ngechi mukale mu kwoloka ha kukala muli yange. Vaka-kaye vakamiyandetha. Oloni thimpeni njinafungulula vaka-kaye.”
it-1 516
thimpeni
Muka-Kilisitu napande kupwa wa kuthimpa mangana kethi alijwalethe na vilinga vya muno mu kaye kaje kanapu chitothzi kuli Njambi, cho apwa wa kulongwa kuli Njambi nameme vamuthzinda ku kaye. Yesu Kilisitu walekele vandongethi vendi ngwendi: “Vaka-kaye vakamiyandetha. Oloni thimpeni njinafungulula vaka-kaye.” (Yow 16:33) Muna Njambi kalikovelethele mu vilinga vya kaye, oloni wakahyanene ha kujeneka kulikwatathana nako. Mwanja wa Yesu Kilisitu wa kuhyana kaye na kujeneka kulijwaletha, watha kukwatha munu apwe wa kuthimpa na kujeneka kulijwaletha ku kaye.—Yow 17:16.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Yowano 17:21-23) Njivalombelela ngechi voshe vapwe umo. Ove Tate. Vakale muli yetu, ngwe omwo yove wakala muli yange nange muli yove. Vapwe umo, ngechi vene, vaka-kaye vakakulahele ngwavo kuma yove wanjitumine. 22 Njawanene vumpau ngwe vuje vwanjanene, ngechi vene, vapwe umo, ngwe yove nange twapwa umo, 23 yange muli vakevo nove muli yange, ngechi vapwe vamutunu, ngechi vaka-kaye vathzivuke ngwavo kuma yove wanjitumine, cho uvathzema ngwe omwo wanjithzema.
kuthzivithitha Yow 17:21-23 mu nwtsty
umo: Nambe “valikwatathane.” Yesu walombelele ngwendi vaka-kumukavangeya va vuthunga vapwe “umo,” valikwatathane mu kulinga chipangi chimo, ngwe ikeye na Ishe vanapu “umo,” kumwetha likwatathano lyakama livalinalyo. (Yow 17:22) Ku 1 Ko 3:6-9, Paulu wendekele ha likwatathano livalinalyo vaka-Kilisitu omwo vapangela hamo na Njambi.—Kengeni 1 Ko 3:8 na kuthzivithitha Yow 10:30; 17:11.
vapwe vamutunu: Nambe “kulikwatathana mukushula.” Yesu wamwethele kulikwatathana kuli mu kupwa vamutunu na kututhzema kuli Tate. Oku kunalitombola na Kol 3:14, kuje kuli majwi endeka ngwawo: “Chithzemo, chikakutila vyuma vyoshe hamo lika.” Kupwa vamutunu kunapu kwa theho. Kukulumbununa ngwavo vaka-kukavangeya Yesu kuvakala na chashu, futithi na chitakutaku. Oloni kulumbununa ngwavo vanalikwatathana mu vilinga na likulahelo na vilongetha.—Lom 15:5, 6; 1 Ko 1:10; Efe 4:3; Fil 1:27.
(Yowano 17:24) “Ove Tate. Unavana kuli yange, cho njishaka vakale nange kuje kunjili, ngechi vakamone vumpau vwange, vumpau vuje vuwanjanene, omwo wanjithzemene thimbu kanda vatange kaye.
kuthzivithitha Yow 17:24 mu nwtsty
thimbu kanda vatange kaye: Mu chingiliki lijwi lya “kutanga,” vanalyendeka ngwavo kukala na “vana” ku Vahevelu 11:11, kulumbununa ‘kukita’. Majwi a, “thimbu kanda vatange kaye,” hamo alumbununa kuthemuka kwa vana va Andama na Eva. Yesu wapangethele majwi a “thimbu kanda vatange kaye” kutaletha kuli Avele, munu wa kulivanga uje wononokele Njambi, cho lithzina lyendi lyapwile lya kulivanga ‘kulithoneka mu livulu lya mwonyo tunde ha kutanga kwa kaye. (Luk 11:50, 51; Kuj 17:8) Awa majwi endekele Yesu mu lilombelo kuli Ishe amwetha lalo ngwawo, Njambi wathzemene Munendi umo lika, thimbu kanda Andama na Eva vakale na vana.
Kutanda Mbimbiliya
(Yowano 17:1-14) Omwo Yesu wamanethele kwendeka vyuma evi, wandwile mesho endi kwilu wendekele ngwendi, “Tate, thimbu inete. Ana vumpau kuli Munove, ngechi Munove ane vumpau kuli yove. 2 Omwo wamwanene moko yakushwana vanu voshe, ngechi ane mwonyo wa myaka yoshe kuli vaje voshe vawamwanene. 3 Cho mwonyo wa myaka yoshe ukewo ou, ngechi vakuthzivuke yove Njambi umo lika wa vuthunga, cho na kuthzivuka Yesu Kilisitu, uje iwatumine. 4 Njinasholola vumpau vwove hano hathi, cho njinamanetha vipangi vije viwanjanene ngechi njivilinge. 5 Ove Tate. Njane vumpau ku mesho ove ololo, vumpau vuje njakele navwo hamo nove thimbu kanda utange kaye. 6 “Njinasholola lithzina lyove kuli vanu vaje vawanjanene kutunda hakati ka vaka-kaye. Vapwile vove, cho wanjanenevo. Vanononoka lijwi lyove, 7 cho ololo vanathzivuka ngechi vyuma vyoshe viwanjanene vyatunda kuli yove. 8 Omwo njavanene muthzimbu uje uwanjanene, cho vanautambula, cho vanathzivuka ngechi mwa vuthunga yange njatundile kuli yove, cho vanakulahela ngechi yove wanjitumine. 9 “Njili na kuvalombelela. Kunjilombelela vaka-kaye oloni njilombelela vaje vawanjanene, omwo vapwa vove. 10 Vyoshe njilinavyo vyapwa vyove, cho vyoshe ulinavyo vyapwa vyange, cho vumpau vwange vulinakuloshoka muli vakevo. 11 Cho ololo njili na kwija kuli yove, kunjethi hano ha kaye lalo, oloni vakevo vali hano ha kaye. Ove Tate wa kujela. Vanyunge mu kwoloka na ndthzili ya lithzina lyove, lithzina lije liwanjanene, ngechi vapwe umo ngwe yove nange twapwa umo. 12 Thimbu njakele navo, njavanyungile mu kwoloka na ndthzili ya lithzina lyove, lithzina lije liwanjanene. Njavanyungile mu kwoloka, naumo wahi wavo wathzimbalele, kuvanga lika munalume uje ivatumbwilile kunyonga, ngechi vithoneka vipwe vya vuthunga. 13 Oloni ololo njili na kwija kuli yove, cho njili na kwendeka vyuma evi hano ha kaye ngechi kuvwahelela kwange kukale mu vimbunge vyavo. 14 Njavanene muthzimbu wove, cho vaka-kaye vavathzindile, omwo vakevo kethi vaka-kaye, ngwe omwo yange kethi nji muka-kaye.
OCTOBER 29–NOVEMBER 4
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | YOWANO 18–19
“Yesu Wambulwile Vuthunga”
(Yowano 18:36) Yesu wakumbulwile ngwendi, “Vumwene vwange kethi vwa hano ha kaye embwe, nga Vumwene vwange vwapwile vwa hano ha kaye, nga vandongethi vange vanalu kutewa vanjana kuli vaka-kushwana na Vayunda. Oloni Vumwene vwange kethi vwa hano ha kaye.”
(Yowano 18:37) Pilato wamwihwile ngwendi, “Ngechi vene, kuma yove unapu u mwene ndi?” Yesu wakumbulwile ngwendi “Omwo vene muunendeka ngwove nji mwene. Ha chuma echi vene njathemukile na kwija hano ha kaye kwambulula vuthunga. Woshe na kundama ku vuthunga atolilila majwi ange.”
kuthzivithitha Yow 18:37 mu nwtsty
kwambulula vuthunga: Majwi avanapangetha mu Vithoneka vya chingiliki vya vaka-Kilisitu a, “kwambulula vuthunga” (mar·ty·reʹo) na “vuthunga” (mar·ty·riʹa; marʹtys) alumbununa vyavingi. Awa majwi oshe vakawapangetha mu kwendeka vuthunga nambe vyuma vyathzivuka munu, oloni anambatethelela kwambulula, kwana vukaleho na kwendeka mwamuvwa vyuma.” Yesu kambulwile lika vuthunga vuje vwakulahelele, oloni wayoyele mu kulitombola na vuthunga na kushulithilila vupolofweto na vikulahetho vya Ishe. (2 Ko 1:20) Tupolofweto vapolofwetele mu kushula vya viyongola vya Njambi na Vumwene vwendi na Mwene wavwo Mesiya. Mu vuyoye vwendi vwoshe vwa hano hathi, Yesu walyanene kuthsila vanu na kushulithilila vupolofweto vuje vwendekele hali ikeye kwambatethelela na vije vya mu Chikumiyo cha Lishiko. (Kol 2:16, 17; Hev 10:1) Ngechi mu majwi na vilinga vyendi, Yesu ‘wambulwile vuthunga.’
vuthunga: Vuthunga vwalumbunwine Yesu, vwapwile vwa vikulahetho vya Njambi. Viyongola vya Njambi vyapwile, kupwitha Yesu “wa ku chikota cha Ndaviti” apwe Kapilisitu Wakama na Mwene wa Vumwene vwa Njambi. (Mat 1:1) Yesu wendekele ngwendi chipangi chakama chethzilile hano hathi chapwile kwambulula vuthunga vwa Vumwene. Tungelo navo mukemwo muvendekele te Yesu kanda athemuke na ha thimbu ya themukile mu Mbetelehema, mu Nganda ya Yundeya ya themukilile Ndaviti.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.
(Yowano 18:38a) Pilato wehwile ngwendi, “Vuthunga vukevwo vuka?”
kuthzivithitha Yow 18:38a mu nwtsty
Vuthunga vukevwo vuka?: Hamo Pilato wehwile lika lijwi lya vuthunga, kethi “vuthunga” vwalumbunwine Yesu. (Yow 18:37) Ngwe wehwile echi chihula mukushaka kuthzivuka vuthunga, Yesu ngwe wamukumbulwile. Oloni Pilato wehwile na thembulule, kunapu lika ngwe uje endeka ngwendi, “Vuthunga, Vukevwo vuka? Kukwakele chuma cha kufwa ngocho.” Pilato waile hanja kuli Vayunda kumwetha ngwavo katondele chikumbululo.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Yow 19:30, NWT) Omwo Yesu wanwile vije vinyu wendekele ngwendi, “vinalishulithilila.” Cho watepwile mutwe wendi wechelele sipilitu yendi.
kuthzivithitha Yow 19:30 mu nwtsty
wechelele sipilitu: nambe “wathsile; wechelele kuhwima.” Lijwi lya “sipilitu” (mu Chingiliki, pneuʹma) livanapangetha aha lilumbununa “kuhwima” nambe “kuyoya.” Linalitombola na lijwi lya Chingiliki lya ek·pneʹo (“kuhwima”) ku Mak 15:37 na Luk 23:46 (kuvanendeka ngwavo “wathsile” nambe muvanalumbunwina kuthzivithitha awa ma vesi “watulile mwonyo wendi”). Vamo vakathinganyeka ngwavo lijwi lya Chingiliki livanapangetha aha lya “wechelele kuhwima” lilumbununa ngwalyo Yesu ikeye vavenya washakele ngwendi kethi ayoye mwafwa vyuma vyoshe vinalishulithilila. Watavele “kwana mwonyo wendi kweta na ha kuthsa.”—Isa 53:12; Yow 10:11.
(Yowano 19:31) Athinoni vaka-kushwana va Vayunda vehwile Pilato ngechi avatavethe kupokola mendi avaje vanalume vaje vavashukikile, cho nakushukula mivila yavo ha [viti vya kuyandethela.] Valombele ngechi omwo lyapwile litangwa lya mu chitanu, cho kuvashakele ngechi mivila ikale ha [viti vya kuyandethela] ha Litangwa lya Kuhwima, omwo ha likaki lyapwile Litangwa lya Kuhwima lya kujela.
kuthzivithitha Yow 19:31 mu nwtsty
lyapwile Litangwa lya Kuhwima lya kujela: Munima ya Pasovala, Litangwa lya Nisane 15 lyakele na kupwa lya kuhwima. (Lev 23:5-7) Eli Litangwa lya kulitila mulyakele na kulitombola na Litangwa lya kuhwima lya thimbu yoshe (litangwa lya vu 7 mu chalumingo kuli Vayunda, lyashangumukile lya mu chitanu nga litangwa lilauka kweta na lya Sapalalo nga litangwa lilauka), lyapwile litangwa lya kuhwima “lya kujela.” Lya mu chitanu lyapwile Litangwa lya Kuhwima, likelyo lyathsile Yesu. Kutunda mu 29 kweta mu 35 C.E., lya Nisani 14 lyapwile lika lya mu Chitanu mu mwaka wa 33 C.E. Ovu vunapu vukaleho vumwetha ngwavo lya Nisane 14, mu 33 C.E., likelyo lya thsile Yesu.
Kutanda Mbimbiliya
(Yowano 18:1-14) Omwo Yesu wamanethele kulombela, waile hamo na vandongethi vendi vajavukile muthambwa ya muna Ndonga Kindelone. Mu mutambela uje mwakele lihya, cho Yesu na vandongethi vendi vakovelelemo. 2 Yundasa uje wamwendele vungungu, wathzivukile lalo kumwela uje, omwo vithimbu vyavingi Yesu wakele na kuliwanena kuje na vandongethi vendi. 3 Ngechi vene, Yundasa waile ku chitungu chije, waile hamo na maswalale va Valoma na vamo va vaka-kunyunga njuvo ya Shukulu Kalunga vaje vavatumine kuli vakulunu va vaka-kukombelela hamo na Vafaliseo, vakele na vitwa vethzile na vindeya na mitetengo ya tuhya. 4 Omwo Yesu wathzivukile vyoshe vije vikalingiwa kuli ikeye, ngechi vene, washwenyele kulutwe lwavo wavehwile ngwendi, “Iyajo mulinakushakethzeka?” 5 Vakumbulwile ngwavo, “Yesu wa ku Nazaleta.” Yesu wendekele ngwendi, “Yange vene.” Yundasa, uje wamwendele vungungu wemanene hamo navo. 6 Omwo Yesu wendekele kuli vakevo ngwendi, “Yange vene,” velukile vutheta nima, cho vawililile hathi. 7 Yesu wavehwile lalo ngwendi, “Iyajo mulinakushakethzeka?” Cho vendekele ngwavo, “Yesu wa ku Nazaleta.” 8 Yesu wakumbulwile ngwendi, “Njamilekele laja ngwange yange vene. Ngechi vene, nga mulinakushakethzeka yange, echeleni ava vaye.” 9 (Wendekele evi ngechi vije vyendekele vipwe vya vuthunga ngwendi, “Tate, voshe vaje vawanjanene naumo wahi injinathzimbalethaho.”) 10 Athinoni Simoni Petulu wakele na mukwale, cho waushomwene na kuteta litwi lya chilyo lya ndungo wa Muka-kukombelela Wakama. Lithzina lyauje ndongo ikeye Maleka. 11 Yesu wendekele kuli Petulu ngwendi, “Shomeka mukwale wove mu chindalo chawo. Kuma uyongola ngwove kunjatha kunwa nganja eyi ya kayando yananjana Tate ndi?” 12 Ngechi vene, maswalale va Valoma na mukulunu wavo muka-kushika na vaka-kuswana va Vayunda vakwatele Yesu, cho vamukutile, 13 Ha kulivanga vamutwalele kuli Anase. Anase wapwile ishemweno ya Kayafase, uje wapwile Muka-kukombelela Wakama ku mwaka uje. 14 Ikeye Kayafase uje wanangwile vaka-kushwana va Vayunda ngwendi mwamuvwa munu umo kuthsila vanu voshe.