Biñanda bya Kupangesa mu Mukanda wa Biwano wa Buyoye Bwetu Baka-Kilistu na Cipangi Cetu
MAY 4-10
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 36-37
“Yosefa Bamuzinda Kuli Bandolome Bendi”
(Kushangumuka 37:3, 4) Yakomba wazemene manene Yosefa kutubakana bana bendi boshe ba banalume omwo wapwile munendi wa mu bukulukazi bwendi. Wamutongelele cikobeyo cacilaja maboko. 4 Omwo bandolome bendi bamwene ngeci ishabo wazemene manene Yosefa kutubakana bakebo, co bazindile ndolome yabo manene, ngeci bene, kubakele na kwendeka nendi mwamubwa.
w14 8/1 12-13
“Tolilileni Njozi Njalotele”
Mbimbiliya ngwayo: ‘Bandolome bendi mubamwene ngeci ishabo wazemene manene Yosefa kutubakana bakebo, bazindile manene ndolome yabo, ngeci kubakele na kwendeka nendi mwamubwa.’ (Kus 37:4) Ebi bikebyo byalingisile bandolome ba Yosefa bakale na cipululu, nameme ngoco kubapandele kulubalela ndolome yabo. (Vis 14:30; 27:4) Neni mukazibi cipululu nga mukweni bamusingimika nambe bamwana cipangi cimwashaka ndi? Mukemwo mubalizibilile bandolome ba Yosefa. Kukala na cipululu kwabalingisile balinge byuma byabibi, co mu kwita kwa simbu balipayele. Bibalingile byanukisa baka-Kilistu bamone ngwabo kwakubwa ‘kubwahelela na baje banabwahelela.’—Lom 12:15.
Yosefa wazibukile ngwendi bandolome bendi bamulubalelele. Kuma wakele na kushweka cikobelo cendi nga abamona ndi? Hamo wasinganyekele kulinga ngoco. Cije cikobelo camwesele ngwaco Yakomba wazemene munendi. Yosefa wononokele ishe, ngeci wakele na kuzala cije cikobelo. Bika bitulilongesako? Nameme tate yetu wa mwilu kakele na kangu, oloni simbu imo akabezikisa manene bangamba bendi bamo. Co lalo ashaka ngwendi bangamba bendi keti bakale na bilinga byabibi bije binatumu mu kaye. Sholwesi ya Yosefa yalisezele na bakwabo nga nazala cikobelo camwanene ishe. Mu ngila imolika, bilinga byabibwa bya baka-Kilistu bibalingisa baliseze na baje babatunga nabo. Bilinga byabibwa binasa kulingisa banu batuzinde na kutuzibila cipululu. (1 Pe 4:4) Kuma muka-Kilistu napande kutewa kulitumbula ngwendi wapwa ngamba ya Njambi ndi? Embwe, kutwapandele kulishweka. Yosefa nendi kashwekele cikobelo cendi.—Luk 11:33.
(Kushangumuka 37:5-9) Ha butsiki bumo Yosefa walotele njozi, wailekele bandolome bendi, co oni bamuzindile manene kutubakana. 6 Co ikeye wendekele kuli bakebo ngwendi, “Tolilileni njozi njalotele. 7 Kengeni yetu boshe tunakele mu lihya na kukuta mikuta ya tiliku, mukuta wange unemanene lwii, co mikuta yeni yazengelekele mukuta wange na kuulemesa.” 8 Bandolome bendi bamwihwile ngwabo, “Kuma yobe wayongola ngwobe ukapwa u mwene wa kutuswana yetu ndi?” Co bamuzindile manene kutubakana, omwo ya binjozi byendi na byendeka byendi. 9 Yosefa walotele lalo njozi ikwabo, wailekele lalo bandolome bendi ngwendi, “Kengeni njaloto njozi ikwabo lalo, njamwene litangwa, na ngonde, na bingongonosi likumi na imo bili na kunjitsikamena.”
(Kushangumuka 37:11) Co bandolome bendi bamuzibilile cipululu, oloni ishe wanyungile byuma ebi mu mbunge yendi na kubiyongola.
w14 8/1 13 ¶2-4
“Tolilileni Njozi Njalotele”
Bilota byalotele Yosefa byatundile kuli Yehova. Byapwile bya bupolofweto, co Njambi washakele ngwendi Yosefa abileke banu. Ngeci Yosefa wabilekele banu. Mu kwita kwa simbu, tupolofweto baje bambulwilile banu bababi muzimbu wa kusompa nabo balingile ngwe mwalingile Yosefa.
Yosefa walekele bandolome bendi ngwendi: “Tolilileni njozi njalotele.” Bandolome bendi bazibisisile, co kubashakele nambe kamandondo byabalekele. Bandolome bendi bamwihwile ngwabo: “Kuma yobe wayongola ngwobe ukapwa u mwene wa kutuswana yetu ndi?” Co bamuzindile manene kutubakana, mwafwa ya binjozi byendi na byendeka byendi. Yosefa mwalekele ishe na bandolome bendi njozi yalotele, bamulubalelele manene. ‘Co ishe wamutenukilile ngwendi, “Njozi mukajo oyo ya cifwa cangoco? Kuma yobe uyongola ngwobe banyoko na bandolome bobe hamo nange tukakutsikamena ndi?”’ Oloni Yakomba wanyungile ebi byuma mu mbunge yendi na kubiyongola. Kuma Yehova wakele na kwendeka na Yosefa mu binjozi ndi?—Kus 37:6, 8, 10, 11.
Yosefa napu umo wa bangamba ba Yehova baje bapolofwetele muzimbu uje walubalesele banu na kubalingisa babayandese. Yesu uje wapolofwetele byuma byabingi kutubakana boshe, wendekele ngwendi: “Nga yange banjiyandesa, neni lalo bakamiyandesa.” (Yow 15:20) Baka-Kilistu boshe banapande kutembwinina likulahelo lya Yosefa na kusimpa kwendi.
(Kushangumuka 37:23, 24) Omwo Yosefa wetele kuli bandolome bendi, bamukwatele na kumushulula cikobeyo cendi cacilaja maboko cije cazalele, 24 co bamumbilile mu mbulu.
(Kushangumuka 37:28) Ngeci bene, omwo Bamindyani bamo baka-kulandesa betile, bandolome bendi bamusosele kumutundisa mu mbulu, co bamulandesele kuli Baishimaela na mabundungulu a siliba makumi abali, co bamutwalele ku Ingito.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 36:1) Aba bakebo batekulwila ba Isau, ikeye bene Endome.
it-1 678
Endome
(Endome) [Kubenguluka], Baendome.
Isau ndolome ya Yakomba bamulukile lizina lya Endome. (Kus 36:1) Bamulukile eli lizina mwafwa walandesele moko yendi ya kupwa ntwatwa na byakulya bya kubenguluka. (Kus 25:30-34) Co lalo Isau mwasemukile wapwile wa kubenguluka. (Kus 25:25) Libu lya muje mu lifuti mwakatungile Isau na banu bendi nalyo lyapwile lya kubenguluka.
(Kushangumuka 37:29-32) Omwo Lubena welukilile ku lisima wawanene Yosefa wahimo, co watabwile buzalo bwendi omwo busiwa. 30 Ngeci bene, waile kuli bandolome bendi na kwendeka ngwendi, “Ndolome yetu wahimo muje. Bati njilinga?” 31 Asinoni batsiile membe, bambwitikile cikobeyo ca Yosefa cacilaja maboko mu maninga. 32 Ngeci bene, batwalele cije cikobeyo kuli ishabo bamulekele ngwabo, “Twawana eci cikobeyo. Kengeni, indi cikeco cikobeyo ca munobe indi ceka?”
it-1 561-562
Kunyunga
Kusañulu, nga kanyungi endeka ngwendi anyunga bimuna, wamwesele ngwendi abanyungilila ku bushonde. Wakulahesele babenya bimuna ngwendi abalisa mwamubwa na kubanyungilila ku bezi. Nga kalingi mwanakulahesa, co abafwetela. Nameme ngoco, muka-kunyunga kapandele kufwetela bimuna nga kusholoka bukalu buje kasele kuhyana, bwa kufwa ngwe cikashama aija na kulwisa bimuna. Oloni muka-kunyunga wapandele kumwesa babenya bimuna bukaleho buje bumwesa byuma byalingiwile. Cakumwenako, wapandele kumumwesa cimuna uje ibatsiile kuli cikashama. Nga babenya namono bukaleho, co wapandele kuleka kanyungi ngwendi kesi na mulonga.
Cinangulo ca kulifwa capangele kuli munu woshe uje wanyungile byuma, co lalo na mu binaanga capangele. Cakumwenako, yayabo wa munalume wapandele kunyungilila bishongo bendi ba banalume na ba banakazi nameme bisemi babo kubali. Ebi bikebyo byalingisile Lubena ha kupwa ikeye mukulunu alishoshomwene omwo bandolome bendi bayongwele kutsiya Yosefa. Kushangumuka 37:18-30 ngwayo Lubena ‘wendekele ngwendi, “Keti tumutsiye embwe,” tumumbileni lika mu mbulu. Keti mumubulumune embwe. Wendekele ngoco mangana amwobole na kumwilwisa kuli ishe.’ Lubena mwakawanene Yosefa wahimo, walishoshomwenene manene, ngeci “watabwile buzalo bwendi” na kwendeka ngwendi: ‘Mwanike wahimo muje. Njilinga bati?’ Wazibukile ngwendi bakamwana mulonga ha kutsa kwa Yosefa. Bandolome ba Yosefa babwahesele bukaleho bwa makuli bwa kumwesa ngwabo Yosefa banamuli ku cikashama. Balingile ngoco mangana keti bakabane mulonga. Batabozwele cikobelo ca Yosefa na kucimbwitika mu maninga a membe. Co batwalele cije cikobelo kuli ishe uje wakele na moko ya kuleka Lubena ngwendi kesi na mulonga. Yakomba mwamwene cikobelo ca Yosefa ca maninga, wasinganyekele ngwendi cikashama wakwatele Yosefa na kumutsiya.—Kus 37:31-33.
Kutanda Mbimbiliya
Aba bakebo batekulwila ba Isau, ikeye bene Endome. 2 Isau wambatele banakazi ba Bakanana. Mazina abo, Anda muna Elone Kahiti, na Oholimbama muna Anahe, mutekulu wa Zimbeone Kahibi, 3 na Mbasemate muna Ishimela uje wapwile ndokazi ya Nembayote. 4 Co Anda wakitile Elifaze kuli Isau, co Mbasemate wakitile Lewele, 5 Oholimbama wakitile Njeushe na Njalame na Kola. Boshe aba bana ba Isau ba banalume basemukilile mu lifuti lya Kanana. 6 Asinoni Isau waile na banakazi bendi na bana bendi ba banalume na aba ba banakazi na banu boshe ba ku njubo yendi na bimuna bendi boshe na bufuko bwendi bwoshe buje bwakafukile ku lifuti lya Kanana, co watundile kuli ndolome yendi Yakomba, waile ku lifuti lyeka. 7 Ikeye watundile kuje omwo lifuti lije libakele na Yakomba kubasele kukala mwamubwa boshe, omwo bakele na bimuna babangi manene ngeci kubasele kukala hamo. 8 Ngeci bene, Isau wakele mu lifuti lya malundu mu Endome. 9 Aba bakebo batekulwila ba Isau, kukulwila ya Baendome. 10 Anda munakazi wa Isau wakitile mwana umolika wa munalume lizina lyendi Elifaze. 11 Co Elifaze wakitile bana batanu ba banalume mazina abo, Temane na Omale na Zefo na Ngatame na Kenaze. 12 Co kuli munakazi wendi mukwabo Timena wakitilileko mwana wa munalume umolika lizina lyendi Amaleke. Aba bakebo bapwile bana ba Anda munakazi wa Isau. 13 Mbasemate munakazi wa Isau wakitile mwana wa munalume umolika, lizina lyendi Lewele. Co Lewele wakitile bana ba banalume bawana mazina abo, Nahate na Zela na Shamema na Miza. Aba bakebo batekulwila ba Mbasemate munakazi wa Isau. 14 Oholimbama munakazi wa Isau, muna Anahe muna Zimbeone, wakitile bana ba banalume batatu kuli Isau, mazina abo, Njeushe na Njalame na Kola. 15 Aba bakebo bimyene ba ku cikota ca Isau. Elifaze muna Isau wa ntwatwa ikeye wapwile kukulwila ya bimyene aba, Mwene Temane na Mwene Omale na Mwene Zefo na Mwene Kenaze, 16 na Mwene Kola na Mwene Ngatame na Mwene Amaleke. Aba boshe bapwile bimyene baje babakitile kuli Elifaze mu lifuti lya Endome. Aba bapwile batekulwila ba Anda munakazi wa Isau. 17 Lewele muna Isau ikeye wapwile kukulwila ya bimyene aba, Mwene Nahate na Mwene Zela na Mwene Shamema na Mwene Miza. Aba bakebo bapwile bimyene baje bakitilile kuli Lewele mu lifuti lya Endome. Aba bapwile batekulwila ba Mbasemate munakazi wa Isau. 18 Aba bakebo bapwile bimyene baje bakitilile kuli Oholimbama muna Anahe munakazi wa Isau, Mwene Njeushe na Mwene Njalame na Mwene Kola. 19 Co miyati yoshe eyi bikota byabo batundile kuli Isau. Batekulwila ba Seya.
MAY 11-17
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 38-39
“Yehova Kayengwile Yosefa”
(Kushangumuka 39:1) Co Baishimaela batwalele Yosefa ku Ingito na kumulandesa kuli Potifalo, uje wapwile umo wa bamyata ba mwene, mukulunu wa maswalale wa ku lipela.
w14 11/1 12 ¶4-5
“Batijo Njasa Kulinga Cuma Cacibi Ngacije?”
Co Baishimaela batwalele Yosefa ku Ingito na kumulandesa kuli Potifalo, uje wapwile umo wa bamyata ba mwene, mukulunu wa maswalale wa ku lipela. (Kus 39:1) Awa majwi atukwasa tuzibisise shwamwa yazibile Yosefa omwo bamulandesele mu bundungo lwa mu cibali. Wapwile lika ngwe cikwata. Lingeni ngwe mumona Yosefa aya na kukabangeya shukulu yendi wamuha uje wapwile ngubulu mu Ingito. Co bali na kwita mu bitapalo muje muli bintolo byabingi na banu babangi omwo baya ku njubo ya shukulu yendi.
Eyi njubo yalisezele manene binjubo byayoyelemo Yosefa. Wakolelele mu naanga ya banu baje bayoyele buyoye bwa mu bitenti bwa kununguluka-nunguluka na bimanga babo. Oloni Potifalo wafukile, co wakele mu njubo yaibwa manene ije ibapentele mibala yaibwa. Baka-kushitozola bendekele ngwabo baka-Ingito bakele na mahya abakunine miti na mashali muje mwakele mankanda na bintemo bikwabo. Binjubo bimo byakele mukati ka mahya, co byakele na binjanena byakama. Co lalo byakele na milili ya kulala yaingi na milili ya kulila na tunjubo twa bangamba.
(Kushangumuka 39:12-14) Co munakazi wa Potifalo wamukwatele ku cikobeyo cendi cacilaja wendekele ngwendi, “[Ija ulilale nange, NWT.]” Oloni Yosefa wapusunukile na kutewela hanja, co wasezele cikobeyo cendi mu liboko lyendi. 13 Omwo wamwene ngeci Yosefa natewela hanja naseza cikobeyo cendi mu liboko lyendi, 14 co munakazi wa Potifalo wasanene bangamba bendi na kwendeka ngwendi, “Kengeni ha cuma eci. Munalume wange wanenele ou Kahebelu muno mu njubo mu kutushaula. Ikeye nezile muno mu mulili wange [ngwendi njililale nendi, NWT], oloni njatambekele na lijwi lyakama ngwe munjinasela.
(Kushangumuka 39:20) Co bakwatele Yosefa na kumwaka mu kamenga muje bakele na kunyungila binzinda ba mwene, co wakele muje.
w14 11/1 14-15
“Batijo Njasa Kulinga Cuma Cacibi Ngacije?”
Kutuzibuka mwamubwa mutwafwililile tumenga twa mu Ingito. Oloni baka-kushitozola banawana ngwabo, tumenga twakele na mena a kuloba abakele na kwaka binzinda. Yosefa wesekesele otu tumenga ku bwina, kumwesa ngwabo kukala omu mu kamenga kwapwile kwakukalu. (Kus 40:15) Mukanda wa Myaso ngwawo Yosefa bamuyandesele manene, co ‘mendi endi bawakele mu tukunju, co lalo singo yendi bayakele mu malyenge.’ (Mya 105:17, 18) Simbu imo baka-Ingito bakele na kukuta maboko a binzinda kunima, bakwaboco bakele na kubaka bikubo mu bisingo. Yosefa wayandele manene kwa kujeneka mulonga.
Tuyando twa Yosefa twambatele simbu yailaha. Mbimbiliya ngwayo Yosefa watwaleleleho kukala mu kamenga. Wakelemo myaka yaingi. Co kazibukile ngwendi tangwa akatundamo. Bika byakwasele Yosefa keti azeye?
Mbimbiliya inakumbulula eci cihula. Ngwayo: ‘Yehova wakele hamo na Yosefa, co wamumwesele cizemo cendi cije kucesi kutenguluka.’ (Kus 39:21) Nacimo cahi casa kwonowesa Yehova kumwesa cizemo ku bangamba bendi, ipwe tumenga nambe byuma byeka. (Lom 8:38, 39) Yosefa walekele Yehova bukalu bwendi bwoshe mu lilombelo, co Yehova Njambi “muka-kutuzembeleka” wamukwasele. (2 Ko 1:3, 4; Fil 4:6, 7) Bukwasi muka bukwabo bwatambwile Yosefa? Mbimbiliya ngwayo, Yehova watwaleleleho kukwasa Yosefa, ngeci “muka-kunyunga kamenga wamuzibilile ngozi.”
(Kushangumuka 39:21-23) Oloni Shukulu Kalunga wakele hamo na Yosefa wamumwesele cizemo cendi cije kucesi kutenguluka, na kumulingisa ngeci uje muka-kunyunga kamenga amuzibile ngozi. 22 Muka-kunyunga kamenga wanene Yosefa moko ya binzinda boshe ba mu kamenga na kumupwisa wakama mu byuma byoshe bije balingile mu kamenga. 23 Muka-kunyunga kamenga kakengele ku cuma na cimo cahi, cije cakele ku maboko a Yosefa, omwo Shukulu Kalunga wakele hamo nendi, co mu byuma byoshe bije byalingile Yosefa, Shukulu Kalunga wabibezikisile.
w14 11/1 15 ¶2
“Batijo Njasa Kulinga Cuma Cacibi Ngacije?”
Mbimbiliya inakumbulula eci cihula. Ngwayo: ‘Yehova wakele hamo na Yosefa, co wamumwesele cizemo cendi cije kucesi kutenguluka.’ (Kus 39:21) Nacimo cahi casa kwonowesa Yehova kumwesa cizemo ku bangamba bendi, ipwe tumenga nambe byuma byeka. (Lom 8:38, 39) Yosefa walekele Yehova bukalu bwendi bwoshe mu lilombelo, co Yehova Njambi “muka-kutuzembeleka” wamukwasele. (2 Ko 1:3, 4; Fil 4:6, 7) Bukwasi muka bukwabo bwatambwile Yosefa? Mbimbiliya ngwayo, Yehova watwaleleleho kukwasa Yosefa, ngeci “muka-kunyunga kamenga wamuzibilile ngozi.”
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 38:9, 10) Oloni Onane wazibukile ngeci naanga ije kuikapu yendi, co omwo walalele na fwile ya ndolome yendi, co wakele na kwitila mbuto yendi hasi ngwendi, “Kutewa njikitila ndolome yange bana.” 10 Ngeci bene, byuma ebi byalingile Onane byapwile byabibi ku mesho a Shukulu Kalunga, co Shukulu Kalunga wamutsiile lalo.
it-2 555
Onane
(Onane) [Eli lizina lyatunda ha lijwi lije lilumbununa nzili yakama].
Onane wapwile muna Yunda wa mu cibali uje yakitile na muna Shuwa wa ku Kanana (Kus 38:2-4; 1 Mi 2:3) Yayendi Ele kakele na bana. Mwatokele, baishe balekele ndolome yendi Onane ngwabo ambate munakazi wa Ele. Ngwe Onane wakitilile mwana kuli Tamale uje wapwile fwile ya ndolome yendi, ngwe uje mwana wapwile wa Ele, co lalo ngwe uje mwana ikeye waswanene bufuko bwa Ele. Oloni nga kakitilako mwana, co buje bufuko bupwa bwendi. Co omwo Onane walilalele na Tamale, kakele na kwitila mbuto yendi kuli Tamale, oloni ‘wakele na kwitila mbuto yendi hasi.’ Kuma Onane walyesesele ku bushwamwa ndi? Embwe, mwafwa Mbimbiliya ngwayo, “omwo walalele na fwile ya ndolome yendi,” wetilile mbuto yendi hasi. Ngeci, Onane mwalilalele na Tamale watundisile bushwamwa bwendi bwasi-bwasi mu mubila wa Tamale mangana keti etile mbuto yendi kuli Tamale. Yehova watsiile Onane mwafwa wakele na nuna, kononokele ishe, co lalo wapokwele lishiko lyanene Njambi ha bulo.—Kus 38:6-10; 46:12; Kul 26:19.
(Kushangumuka 38:15-18) Omwo Yunda wamumwene, wayongwele ngwendi hamo cikwizi, omwo walifwikile ku mesho endi. 16 Ngeci bene, waile kuli ikeye kumukulo wa tapalo na kwendeka nendi ngwendi, “[Njitabe njililale nobe, NWT].” Oloni ikeye kazibukile ngeci uje wapwile bainamweno. Co Tamale wendekele ngwendi, “[Unjana bika nga njililala nobe, NWT].” 17 Yunda wendekele ngwendi, “Njikamitumisa muna membe wa ku butanga bwange.” Co Tamale wendekele ngwendi, “Mwamubwa nga munjana cishimbikiya noho mukanjituminaye.” 18 Co Yunda wehwile ngwendi, “Coni njimyana cishimbikiya ca cuma mukajo?” Tamale wakumbulwile ngwendi, “Cisateso ceni na mukole waco na mulamu ou muli na kwenda nawo.” Co wamwanenebyo. Asinoni [walilalele, NWT] nendi, co Tamale wakele na kafumba.
w04 1/15 30 ¶4-5
Bihula bya Baka-Kutanda
Yunda kalingile mwamubwa omwo kanene inamweno Tamale kuli munendi Shela ngwe mwakulahesele. Co lalo walilalele na munakazi yasinganyekele ngwendi cikwizi. Oku kwaliseze na biyongola bya Njambi bije bimwesa ngwabyo munalume napande kulilala lika na munakazi yanambata. (Kus 2:24) Nameme ngoco, Yunda kalilalele na cikwizi. Oloni wengile mu mwela wa munendi Shela, co wakitilileko Ele bana.
Tamale kalingile bupangala. Co lalo bana bendi ba bampasa bakitile kubapwile bana ba mu bupangala. Mbowasi wa ku Mbetelehema mwambatele Lute wa Kamowabi, bakulunu ba mu Mbetelehema bendekele byuma byabibwa hali Peleze muna Tamale. Bendekele ngwabo: “Naanga yobe ipwe ngwe naanga ya Peleze muna Tamale na Yunda.” (Lut 4:12) Co lalo Peleze napu kukulwila ya Yesu Kilistu.—Mat 1:1-3; Luk 3:23-33.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 38:1-19) Ha simbu ije Yunda wasezele bandolome bendi, waile na kukala na munalume umo lizina lyendi Hila, wa mu nganda ya Andulame. 2 Co Yunda wamwene mumbanda Kakanana, lizina lya ishe lyapwile Shuwa, ngeci wamwambatele, 3 co wakele na kafumba wakitile mwana wa munalume, bamulukile lizina lyendi Ele. 4 Co wakele na kafumba lalo, wakitile mwana mukwabo wa munalume, bamulukile lizina lyendi Onane. 5 Co wakele na kafumba lalo, wakitile mwana wa munalume lizina lyendi Shela. Yunda wakele ku Akezimbe omwo mwana ou wasemukile. 6 Yunda wambatelele munendi wa ntwatwa Ele munakazi lizina lyendi Tamale. 7 Oloni bilinga bya Ele byapwile byabibi ku mesho a Shukulu Kalunga, ngeci Shukulu Kalunga wamutsiile. 8 Asinoni Yunda wendekele kuli Onane ngwendi, “Inga fwile ya ndolome yobe. Umulingileko ngwe mwaya cilika ca munakazi na munalume wendi, ngeci ndolome yobe akale na batekulwila.” 9 Oloni Onane wazibukile ngeci naanga ije kuikapu yendi, co omwo walalele na fwile ya ndolome yendi, co wakele na kwitila mbuto yendi hasi ngwendi, “Kutewa njikitila ndolome yange bana.” 10 Ngeci bene, byuma ebi byalingile Onane byapwile byabibi ku mesho a Shukulu Kalunga, co Shukulu Kalunga wamutsiile lalo. 11 Asinoni Yunda wendekele kuli bainamweno Tamale ngwendi, “Iluka ku njubo ya isho mu bufwile bwobe noho munange wa munalume Shela nakolo.” Wendekele ngeci omwo ikeye wakele na lyoba ngwendi hamo Shukulu Kalunga akatsiya Shela ngwe mwanatsii bandolome bendi. Ngeci bene, Tamale welukile ku njubo ya ishe. 12 Omwo kwetile matangwa amangi, munakazi wa Yunda muna Shuwa watsile. Omwo Yunda wamanesele kulila, co ikeye na musamba wendi Hila wa ku Andulame baile ku Timena, kuje bakele na kutehula bimanga bendi. 13 Co munu umo walekele Tamale ngwendi, “Baishomweno bali na kuya ku Timena na kutehula bimanga babo.” 14 Ngeci bene, Tamale washulwile buzalo bwendi bwa bufwile, walifwikile lilesu ku mesho, waile na kutumbama ku cikolo ca ku Enaime, nganda ije yakele ku tapalo ya kuya ku Timena, omwo ikeye wazibukile ngeci Shela muna Yunda wa munalume ololo nakolo, oloni kanda bacimwaneye ngeci amwinge. 15 Omwo Yunda wamumwene, wayongwele ngwendi hamo cikwizi, omwo walifwikile ku mesho endi. 16 Ngeci bene, waile kuli ikeye kumukulo wa tapalo na kwendeka nendi ngwendi, “[Njitabe njililale nobe, NWT].” Oloni ikeye kazibukile ngeci uje wapwile bainamweno. Co Tamale wendekele ngwendi, “[Unjana bika nga njililala nobe? NWT]” 17 Yunda wendekele ngwendi, “Njikamitumisa muna membe wa ku butanga bwange.” Co Tamale wendekele ngwendi, “Mwamubwa nga munjana cishimbikiya noho mukanjituminaye.” 18 Co Yunda wehwile ngwendi, “Coni njimyana cishimbikiya ca cuma mukajo?” Tamale wakumbulwile ngwendi, “Cisateso ceni na mukole waco na mulamu ou muli na kwenda nawo.” Co wamwanenebyo. Asinoni walimwene nendi, co Tamale wakele na kafumba. 19 Ngeci bene, Tamale welukile kwimbo, watundisile lilesu lyendi, wazalele buzalo bwendi bwa bufwile.
MAY 18-24
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 40-41
“Yehova Akwasa Yosefa”
(Kushangumuka 41:9-13) Asinoni mwata wa kwana binyu kuli mwene walekele mwene ngwendi, “Lelo njinanuka, njilitabela milonga yange. 10 Yobe walubalele na mwata wa baka-kwoca makende hamo nange, co watwakele mu kamenga mu njubo ya uje mukulunu muka-kunyunga binzinda. 11 Butsiki bumo hakati ketu twalotele binjozi, oloni bije binjozi kubyalifwile. 12 Co mukwenje wa Kahebelu wakele hamo netu kuje, ikeye wapwile ngamba ya mukulunu muka-kunyunga binzinda. Omwo twamulekele binjozi byetu, co ikeye watunungulwililebyo. 13 Omwo wabinungulwile calingiwile ngwe muje mwendekele, yange mwene wanjilwisilile ku bipangi byange, oloni uje mwata wa baka-kwoca makende bamutapele mutwe.”
“Njambi Lika Ikeye Asa Kunungulula Binjozi”
Hamo mwata wa kwana binyu webalele Yosefa, oloni Yehova kamwibalele. Butsiki bumo Falo walotele binjozi byakama. Mu cilota, wamwene bingombe 7 bababwa ba kununa baje batundile mu Ndonga ya Nailo, kutundaho wamwene bingombe 7 bababi ba kuyondwa. Bingombe ba kuyondwa balehwile bingombe ba kununa. Co lalo wamwene mitwe ya tiliku 7 yaibwa ije yamenene ha cishati cimolika. Asinoni mitwe 7 ya tiliku yamenene lalo, ya kwikwiya na kujujwama yalehwile tiliku yaibwa. Falo mwendukile mutondo wabihililile, co wasanene baka-mana na baka-manseno mangana bakumulumbunwine binjozi. Oloni boshe bonowele. (Kus 41:1-8) Kutuzibuka mwamubwa indi bije binjozi byakomokesele baka-manseno, indi munu na munu wendekele byasinganyekele. Oloni tuzibuka lika ngwetu Falo wazeyele mwafwa watondele manene kuzibuka bibyalumbunwine bije binjozi.
Ku mamaneselelo, mwata wa kwana binyu wanukile Yosefa. Citakutaku cendi camupayele, ngeci walekele Falo bya mukwenje wa Kahebelu uje myaka ibali kunima walumbunwine njozi yendi nei ya muka-kwoca makende. Oho bene Falo walekele bangamba bendi bakasane Yosefa.—Kus 41:9-13.
(Kushangumuka 41:16) Yosefa wakumbulwile mwene ngwendi, “Bulye shukulu, yange kunjasa kuinungulula kubanga Njambi ikeye akakunungulwilayo mwamubwa.”
(Kushangumuka 41:29-32) Kukakala myaka itanu na ibali ya cindambo mu Ingito mwoshe. 30 Co munima ya myaka eyi, kukaija njala ya lyangengela ya myaka itanu na ibali, co myaka yoshe ya cindambo bakaibala omwo njala ya lyangengela ikaama mu lifuti lyoshe. 31 Simbu ya cindambo bakaibala omwo njala ya lyangengela ikapwa ya kukomokesa. 32 Co omwo mwene naloto njozi lubali, eci cinanunguluka ngeci biñanda ebi wabibwahesele laja Njambi ngeci ikeye akabipwisemo, bili muyehi na kulingiwa.
“Njambi Lika Ikeye Asa Kunungulula Binjozi”
Yehova wazema banu ba kulikehesa na kulongwa, mukemwo wakwasele Yosefa azibisise biyalumbwinine njozi ije ibonowele baka-mana na tupilistu. Yosefa walumbwinine ngwendi binjozi bya Falo bibali byalumbwinine cuma cimo. Yehova mwelukilile kwendeka ou muzimbu, wamwesele ngwendi bije byuma bikalingiwa. Bingombe ba kununa na tiliku yaibwa byemanenene myaka 7 ya byakulya mu Ingito. Oloni bingombe ba kuyondwa na tiliku ya kujujwama byemanenene myaka 7 ya njala yakama. Ije njala yanenele bukalu mu Ingito.—Kus 41:25-32.
(Kushangumuka 41:38-40) Mwene wendekele kuli bakebo ngwendi, “Kutukasa kuwana munu weka wamubwa wa kutubakana Yosefa, muli ikeye muli Munzinzime wa Njambi.” 39 Co mwene wendekele kuli Yosefa ngwendi, “Omwo Njambi nakumwesa byoshe ebi, ngeci bene, kukwesi weka ali na mana na kunyanyama kutubakana yobe. 40 Yobe ukapwa muka-kushika mu lipela lyange, co banu bange boshe bakononoka kushika kwobe, kubanga ha litanda lyange lika lya bumwene, hakeho njikakutubakanena.”
“Njambi Lika Ikeye Asa Kunungulula Binjozi”
Falo walingile byuma byendekele. Co haje bene Yosefa bamuzikile buzalo bwa linyu. Falo wanene Yosefa lilyenge lya ngolinde lya mu singo, kanzeya ka cizibukiso na moko ya kushika. (Kus 41:42-44) Ha litangwa lije bene Yosefa bamutundisile mu kamenga na kumutwala ku lipela lya Falo. Lije litangwa mwendukile wapwile cinzinda, oloni omwo lyatokele watele Falo. Njambi wabezikisile Yosefa mwafwa ya likulahelo lyendi. Yehova wamwene tuyando twaliwanene natwo ngamba yendi ha myaka yaingi. Co Yehova wamanesele tuyando twa ngamba yendi ha simbu inapande. Yehova wolwele byuma bya kuhenga byalingiwile kuli Yosefa na kunyungilila muyati wa Isalele.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 41:14) Ngeci bene, mwene wasanene Yosefa, co bamutundisile mu kamenga bwasi-bwasi. Omwo nalitehula laja na kuzala buzalo bweka, wezile ku mesho a mwene.
w15 11/1 9 ¶1-3
Muzibuka Ndi?
Bika byalingilisile Yosefa alitehule simbu kanda alimone na Falo?
Mukanda wa Kushangumuka wamwesa ngwawo Falo washikile ngwendi bamunenele Yosefa uje wapwile cinzinda mangana akumulumbwinine binjozi byalotele. Ha simbu eyi, Yosefa te ali mu kamenga ha myaka yaingi. Nameme Yosefa bamulekele ngwabo aye kuli Falo bwasi-bwasi, oloni wabangele kulitehula. (Kus 39:20-23; 41:1, 14) Eyi ñanda imwesa ngwabo Yosefa wazibukile mwamubwa cisemwa ca Baingito.
Kusañulu banu babangi kwambatesela na Bahebelu bakele na kulela munjezi. Oloni libulu lya Cyclopedia of Biblical, Theological, na Ecclesiastical Literature, ngwalyo “Baingito bakebo lika kubakele na kulela munjezi.”
Bika bibakele na kulitehwila minjezi? Libulu lya Biblical Archaeology Review limwesa ngwalyo Baingito bakele na kulitehula asina baya kuli Falo nambe ku tembele. Mukemwo Yosefa walitehwile ku mutwe na ha mubila.
(Kushangumuka 41:33) “Ngeci bene, ololo mwene angule munu umo muka-mana wa kunyanyama, ngeci apwe ntwama mu lifuti lyoshe lya Ingito.
w09 11/15 28 ¶14
Kaleni na Bilinga Byabibwa Omwo Mwambulula
14 Kusañulu, bisemi bakele na kulongesa bana babo bamwese kasingimiko. Ku Kushangumuka 22:7 banamwesa ngila yaibwa yasimutwiiye Abilahama na munendi Isake. Yosefa nendi bamulongesele mwamubwa bisemi bendi mukemwo wakele na bifwa byabibwa. Mwakele mu kamenga wasingimikile bakwabo binzinda. (Kus 40:8, 14) Majwi endekele kuli Falo amwesele ngwawo wasingimikile banu baje bali na moko.—Kus 41:16, 33, 34.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 40:1-23) Munima yebi, mwata wa kwana binyu kuli mwene wa Ingito na mwata wa baka-kwoca makende a mwene bakele na mulonga kuli mwene. 2 Co mwene walubalele na aba bamyata babali 3 babakele mu kamenga mu njubo ya uje mukulunu wa kunyunga binzinda, mu kamenga muje mubanyungilile Yosefa. 4 Bakele simbu yakama mu kamenga, co uje mukulunu wa kunyunga binzinda wabakundikile kuli Yosefa ngeci abapangele. 5 Co ha butsiki bumo muje mu kamenga uje mwata wa kwana binyu kuli mwene na uje mwata wa baka-kwoca makende a mwene, balotele binjozi, oloni bije binjozi kubyalifwile. 6 Omwo Yosefa wezile kuli bakebo mutondo, wabawanene banombwa. 7 Co wabehwile ngwendi, “Omwo bikajo munombwa ngacije lelo?” 8 Bamukumbulwile ngwabo, “Tunaloto oloni naumo wahi asa kutunungulwila ebi binjozi.” Yosefa wabalekele ngwendi, “Njambi lika ikeye asa kunungulula binjozi. Njilekeni binjozi byeni.” 9 Co mwata wa kwana binyu kuli mwene walekele Yosefa ngwendi, “Mu njozi yange, njamwene mukolobozi wa bushuka bwa binyu 10 wakele na minango itatu. Co bwasi-bwasi omwo watotomokele maputa, bishani byatemene, co bushuka bwahile. 11 Ngeci bene, nganja ya mwene yakele mu liboko lyange, co njanonele bushuka na kubukamwina mu nganja, asinoni njanene nganja mu liboko lya mwene.” 12 Ngeci bene, Yosefa wamulekele ngwendi, “Eyi njozi yobe inanunguluka ngeci minango itatu inapu matangwa atatu. 13 Kukaita matangwa atatu, mwene akakwecela na kukwana lisesa lya kukwilwisila mu mwela wobe. Co ukamwana nganja yendi ngwe muwalingile laja omwo wapwile u mwata wa kwana binyu byendi. 14 Oloni ukanjanuke omwo ukakala mwamubwa, ukapwe muka-kunjitetela, co ukambulule byange kuli mwene. Unjikwase ngeci nange njakutunde muno mu kamenga 15 omwo mwa busunga bene, yange banjibile mu lifuti lya Bahebelu, nameme muno mu Ingito yange kunjalingile cuma na cimo cahi cibananjakela muno mu kamenga.” 16 Co mwata wa baka-kwoca makende a mwene omwo wazibile bubwa bwa kununguluka kwa njozi ya uje mwata wa kwana binyu kuli mwene, nendi walekele Yosefa njozi yendi ngwendi, “Nange lalo njinaloto njozi, njinambatele bingalo bitatu bya makende ha mutwe wange, 17 ngeci mu ngalo ya hakamwa mwakele miyati yoshe ya makende amabwa aje bocelele mwene, co tuzila bakele na kuwalya.” 18 Yosefa wamukumbulwile ngwendi, “Kununguluka kwayo kunapu ngeci, bije bingalo bitatu bya makende binapu matangwa atatu. 19 Kukaita matangwa atatu mwene akakutuhwisa mu kamenga, co akatapa mutwe wobe. Asinoni akashukika mubila wobe ha manda, co tuzila bakalya situ yobe.” 20 Ha litangwa lya mu citatu, lyapwile litangwa lya kwanuka kusemuka kwa mwene, mwene walingilile bangamba bendi ciwano ca kulya. Co watuhwisile mwata wa kumwana binyu na uje mwata wa baka-kwoca makende, babanenele ku mesho a bamyata bendi. 21 Co mwene welwisilile uje mwata wa kumwana binyu ku bipangi byendi, 22 oloni uje mwata wa baka-kwoca makende bamutapele mutwe. Co byoshe byalingiwile ngwe muje mwabinungulwile Yosefa. 23 Oloni uje mwata wa kwana binyu kuli mwene kanukile Yosefa, wamwibalele hibya.
MAY 25-31
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 42-43
“Yosefa Wakwatele Mbunge”
(Kushangumuka 42:5-7) Bana ba Yakomba baile hamo na bakwabo na kulanda tiliku, omwo kwakele njala ya lyangengela mu lifuti lya Kanana. 6 Yosefa wapwile mwata wakama mu lifuti lya Ingito, ikeye wakele na kulandesa tiliku kuli banu boshe ba mu kaye. Co bandolome ba Yosefa bezile na kutsikama ha mabuli na kulemesa ku mesho endi. 7 Omwo Yosefa wamwene bandolome bendi, wabazibukile, oloni walingile ngwe kabazibuka, wabehwile na bukalu ngwendi, “Yeni mutunda kulijo?” Co bamukumbulwile ngwabo, “Tuli na kutunda ku Kanana tunaija na kulanda byakulya.”
“Kunjasa kwinga mu mwela wa Njambi”
Yosefa mwamwene bandolome bendi, wabazibukile. Omwo wabamwene oku bamutsikamena, wanukile ku bwanike. Mbimbiliya ngwayo “Yosefa wanukile bije binjozi byalotele” te acili mwanike, bije byatundile kuli Yehova. Walotele ngwendi bandolome bendi bakamutsikamena, co bamutsikamenene bene. (Kus 37:2, 5-9; 42:7, 9) Yosefa walingile bika? Wababumbateyeye ndi? Indi wabalingile shambandinga?
“Kunjasa kwinga mu mwela wa Njambi”
Ano matangwa bukalu bunatumu manene mu binaanga, nameme bunaliseze na buje bwaliwanene nabwo Yosefa. Nga tuliwana na bukalu, tunasa kulinga biituleka mbunge yetu. Oloni kwakubwa kutembwinina Yosefa. Yosefa walingile byuma mu ngila yashakele Yehova. (Vis 14:12) Anukeni ngweni, tunapande kukala mu kwoloka na Yehova na Munendi na kukala lalo mu kwoloka na babushoko bwetu.—Mat 10:37.
(Kushangumuka 42:14-17) Oloni Yosefa wabakumbulwile ngwendi, “Ngwe omwo bene njinendeka, yeni munapu tunenga ba lifuti. 15 Eyi ikeyo ngila njikamyeseka nayo. Njilisinga mu lizina lya mwene ngeci yeni kumwiluka kubanga shongo yeni naija kuno. 16 Tumeni umo weni ngeci aye akamushake. Co yeni munasalaho bakaminyungila mu kamenga noho kunasholoka busunga ngwe omwo muli na kwendeka. Nga ngoconi, mwa busunga ngwe mwayoya mwene, mwa busunga bene yeni munapu tunenga ba lifuti.” 17 Asinoni Yosefa wabakele mu kamenga matangwa atatu.
“Kunjasa kwinga mu mwela wa Njambi”
Yosefa wesekele bandolome bendi mangana azibuke byakele mu bimbunge byabo. Wabatenukilile na kubendeka ngwendi bapwile baka-kunenga. Ha kushaka kulimanena, balekele Yosefa bya naanga yabo, co lalo bamulekele ngwabo bakele na shongo yabo wasalele kwimbo. Yosefa wabwahelelele, mwafwa shongo yendi wacikele na kuyoya, oloni kamwesele ngoco. Yosefa wabesekele lalo. Wabalekele ngwendi: “Eyi ikeyo ngila njikamyeseka nayo.” Co wabalekele ngwendi bakamunenele shongo yabo. Wabalekele lalo ngwendi beluke kwimbo bakashake shongo yabo, oloni umolika asale.—Kus 42:9-20.
(Kushangumuka 42:21, 22) co balyendekesele hakati kabo ngwabo, “Eyo, ololo tuli na kuyanda hali bije bitwalingile kuli ndolome yetu. Twamumwene ali mu tuyando twakama manene omwo watulombele ngeci tumukwase, oloni kutwamutolililile. Ngeci bene, tuli mu tuyando otu ololo.” 22 Co Lubena wabakumbulwile ngwendi, “Kunjamilekele ngwange, kesi mubulumune ou mukwenje ndi? Oloni yeni mwabyanene kunjitolilila. Co ololo tuli na kutambula fweto omwo ha kutsa kwendi.”
it-2 108 ¶4
Yosefa
Bandolome ba Yosefa banangukile ngwabo Njambi ikeye wabahisile mwafwa balandesele ndolome yabo mu bundungo. Kubazibukile ngwabo uje mwata wapwile ndolome yabo, co balipayele ha byuma byabibi bibalingile. Omwo wabazibile balipaya, wazibile busiwa, ngeci wabasezele na kuya na kulila. Mwelukile, Simyoni bamwakele mu kamenga, noho bandolome bendi bananene shongo yabo.—Kus 42:21-24.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 42:22) Co Lubena wabakumbulwile ngwendi, “Kunjamilekele ngwange, kesi mubulumune ou mukwenje ndi? Oloni yeni mwabyanene kunjitolilila. Co ololo tuli na kutambula fweto omwo ha kutsa kwendi.”
(Kushangumuka 42:37) Lubena wendekele kuli ishe ngwendi, “Nga yange kunjikelwisa Mbenjemani kuli yobe, co yobe ukatsiya bana bange ba banalume babali. Njaneye lika njimunyunge, co njikamwilwisa.”
it-2 795
Lubena
Bifwa byabibwa bya Lubena byasholokele omwo washongangeyeye bandolome bendi 9 keti batsiye Yosefa, oloni bamumbile mu lisima. Walingile ngoco mangana akamutundise mu lisima kwa kujeneka bandolome bendi kuzibuka. (Kus 37:18-30) Munima ya myaka ya kutubakana 20, omwo bandolome bendi balipayele ngwabo uje mulonga babanenewo mwafwa ya kulandesa Yosefa, Lubena wabanukisile ngwendi ikeye kalikwatasanene nabo. (Kus 42:9-14, 21, 22) Co lalo, omwo Yakomba wabyanene kwana munendi Mbenjemani ngwendi baye nendi ku Ingito, Lubena wendekele ngwendi: “Nga yange kunjikelwisa Mbenjemani kuli yobe, co yobe ukatsiya bana bange ba banalume babali.”—Kus 42:37.
(Kushangumuka 43:32) Yosefa watumbamene ku mesa endi lika, co bandolome bendi batumbamene ku mesa ikwabo lalo. Baje baka-Ingito bakele kuje na kulya walitepesele nabo, omwo bakebo bacimwene ngwe ca bunyengwe kulya hamo na Bahebelu.
w04 1/15 29 ¶1
Bisimpi bya Kulitila bya mu Mukanda wa Kushangumuka—II
43:32—Mwafwa bika Baka-Ingito bazibile bunyengwe kulya hamo na Bahebelu? Mwafwa ya bulombelo bwabo nambe hamo balimwene kupwa ba seho. Co lalo baka-Ingito bazindile tunyungi. (Kus 46:34) Mwafwa bika? Mwafwa tunyungi bayoyele yosesi ya kwisi. Co lalo libu ha kulimina bimbuto lyapwile lyalindondo, ngeci baka-Ingito bazindile boshe baje bakele na kushakezeka mwela wa kulila bimuna babo.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 42:1-20) Omwo Yakomba wazibile ngeci ku Ingito kuli tiliku, co wendekele kuli bana bendi ngwendi, “Bikajo mwalikengelela ngoco ngacije? 2 Njazibi ngwabo ku Ingito kuli tiliku. Yeniko mukalandeko byakulya ngeci kesi tulanduke ku njala.” 3 Ngeci bene, bandolome ba Yosefa likumi baile ku Ingito na kulanda tiliku. 4 Oloni Yakomba katumine Mbenjemani shongo ya Yosefa hamo na bandolome bendi, omwo wakele na lyoba ngwendi hamo kukakala cuma cimo cikalingiwa hali ikeye. 5 Bana ba Yakomba baile hamo na bakwabo na kulanda tiliku, omwo kwakele njala ya lyangengela mu lifuti lya Kanana. 6 Yosefa wapwile mwata wakama mu lifuti lya Ingito, ikeye wakele na kulandesa tiliku kuli banu boshe ba mu kaye. Co bandolome ba Yosefa bezile na kutsikama ha mabuli na kulemesa ku mesho endi. 7 Omwo Yosefa wamwene bandolome bendi, wabazibukile, oloni walingile ngwe kabazibuka, wabehwile na bukalu ngwendi, “Yeni mutunda kulijo?” Co bamukumbulwile ngwabo, “Tuli na kutunda ku Kanana tunaija na kulanda byakulya.” 8 Nameme Yosefa wazibukile bandolome bendi, oloni bakeboni kubamuzibukile. 9 Yosefa wanukile bije binjozi byalotele hali bakebo, co wendekele ngwendi, “Yeni munapu baka-kunenga lifuti, ngeci muwane ha kukobelela.” 10 Bamukumbulwile ngwabo, “Embwe shukulu. Yetu bindungo bobe tunaija kuno na kulanda byakulya. 11 Yetu boshe tunapu bana ba munu umo. Kesi yetu baka-kunenga lifuti, embwe shukulu. Twapwa banu ba busunga.” 12 Yosefa wendekele kuli bakebo ngwendi, “Embwe. Yeni munaija mu kuwana bukobelelo mu lifuti lyetu.” 13 Bakebo bendekele ngwabo, “Yetu bangamba bobe twapwile mu bundolome bwetu likumi na babali. Tubaboshe tu bana ba munu umo mu lifuti lya Kanana. Ndolome yetu umo watsa, co mutinikila wetu nasala na tate.” 14 Oloni Yosefa wabakumbulwile ngwendi, “Ngwe omwo bene njinendeka, yeni munapu tunenga ba lifuti. 15 Eyi ikeyo ngila njikamyeseka nayo. Njilisinga mu lizina lya mwene ngeci yeni kumwiluka kubanga shongo yeni naija kuno. 16 Tumeni umo weni ngeci aye akamushake. Co yeni munasalaho bakaminyungila mu kamenga noho kunasholoka busunga ngwe omwo muli na kwendeka. Nga ngoconi, mwa busunga ngwe mwayoya mwene, mwa busunga bene yeni munapu tunenga ba lifuti.” 17 Asinoni Yosefa wabakele mu kamenga matangwa atatu. 18 Co ha litangwa lya mu citatu Yosefa wendekele kuli bandolome bendi ngwendi, “Yange nji munu wa kuzibila Njambi lyoba, njikamena myonyo yeni ha cuma cimo. 19 Nga munapu mu banu ba busunga, umo weni asale mu kamenga muje mumunakele, co yeni munasalaho ilukeni mutwale tiliku eyi munalanda ku naanga yeni, baje bali na kutsa ku njala. 20 Munapande kwija na shongo yeni kuno kuli yange, ngeci bukaleho bweni bwakusholoke ngeci mwanjileke busunga, coni kunjikamitsii.” Bakebo batabele ha cuma eci.