CILONGESA 48
MWASO 129 Tutwalelelaho Kukakateya
Mukanda wa Yombi Wasa Kumikwasa Bati Nga Muli na Kuyanda?
“Cili bene, Njambi kesi kulinga byuma bya kuhenga.”—YOMBI 34:12.
BILI MUNO MU CILONGESA
Mukanda wa Yombi unamwesa byuma binalingisa Njambi ecelele tuyando na byuma bitukwasa tutwaleleleho kukolesa nameme tuli na kuyanda.
1-2. Mwafwa bika kwapwa kwa seho kutanda mukanda wa Yombi?
KUMA mwatandaho laja mukanda wa Yombi ndi? Nameme mukanda wa Yombi bausonekele myaka 3,500 kunima, banu bacikaumono kupwa umo wa mikanda yaibwa manene. Banu bakashangala munu uje wasonekele mukanda wa Yombi mwafwa wapangesele majwi amasi kuwazibisisa, amabwa, co lalo a nzili. Mosesa ikeye wasonekele ou mukanda, oloni Yehova Njambi ikeye babenyawo.—2 Timo 3:16.
2 Mukanda wa Yombi wapwa wa seho manene mu Mbimbiliya. Mwafwa bika? Mwafwa ukatukwasa tuzibisise ngwetu tungelo na banu banapande kulyangwila kupangela Yehova na kwimanena lizina lyendi mwafwa ya kumuzema. Co lalo ukatulongesa bifwa bya Yehova byabibwa, bya kufwa ngwe cizemo, mana, kwakula mwamubwa na nzili. Cakumwenako, mukanda wa Yombi unatumbula Yehova lwalwingi ngwawo “Muka-nzili Yoshe.” Mukanda wa Yombi unalumbununa mwamubwa binalingisa Yehova ecelele tuyando. Co lalo unakumbulula bihula bikwabo bya seho bibakalihula banu.
3. Bika bitulilongesa ku mukanda wa Yombi?
3 Ngecilika mwa munu uje nalondo ha munkinda mwanasa kumwena mwamubwa byuma bili hasi, mukanda wa Yombi nawo utukwasa kumona tuyando ngwe mwakatumwena Yehova. Tumoneni muwasa kutukwasela mukanda wa Yombi nga tuli na kuyanda. Kutundaho, tusimutwiya omwo muzimbu wa Yombi wesi kukwaselele Baisalele, nomu muwasa kutukwasela ano matangwa. Co lalo tulilongesa mutwasa kupangesela mukanda wa Yombi mu kukwasa bakwetu.
NJAMBI WECELELELE YOMBI AYANDE
4. Yombi walisezele bati na Baisalele baje bakele mu Ijipiti?
4 Yombi wayoyele mu lifuti lya Uzi ha simbu ibakele Baisalele mu bundungo mu Ijipiti. Cisholoka lifuti lya Uzi lyakele kuyehi na lifuti lya Arabia. Mu kuliseza na Baisalele baje bashangumukile kulemesa tumponya mu Ijipiti, Yombi wapangelele Yehova mu kulongwa. (Joshua 24:14; Ezeki 20:8) Yehova wendekele hali Yombi ngwendi: “Naumo wahi nalifu nendi ha lifuti-libu.”a (Yombi 1:8) Yombi wafukile manene, co banu bamusingimikile manene ku mutambela kwakele. (Yombi 1:3) Satana walubalele manene mwamwene Yombi uje wapwile munalume wa kutsimana, ibasingimikile manene banu apangela Njambi mu kulongwa.
5. Mwafwa bika Yehova wecelelele Yombi ayande? (Yombi 1:20-22; 2:9, 10)
5 Satana wendekele ngwendi Yombi alikela kupangela Yehova nga ayanda. (Yombi 1:7-11; 2:2-5) Yehova wazemene manene Yombi. Nameme ngoco, watabesele Satana amwese indi byakele na kwendeka hali Yombi bya busunga. (Yombi 1:12-19; 2:6-8) Satana wanyekele Yombi bimuna bendi na kutsiya bana bendi ba kupwa 10 na kumulingisa abinje mushongo waubi manene wa bimbandu ha mubila woshe. Nameme Satana wayandesele manene Yombi, Yombi watwaleleleleho kupangela Yehova mu kulongwa. (Tandeni Yombi 1:20-22; 2:9, 10.) Mu kwita kwa simbu, Yehova wakangwisile Yombi na kumwana bufuko bwabwingi na bana ba kupwa 10. Co banu bamusingimikile lalo. Kutundaho, Yehova wabezikisile Yombi mangana ayoye myaka yaingi. Yombi wayoyele myaka ikwabo ya kupwa 140, co walimwenenene na batekulwila bendi. (Yombi 42:10-13, 16) Bangamba ba Njambi ba kunima besi kulilongesele byuma muka ku muzimbu wa Yombi. Co bika bitulilongesako ano matangwa?
6. Muzimbu wa Yombi wesi kukwasele bati Baisalele? (Taleni na cikupulo.)
6 Bukwasi muka bubesi kuwanene Baisalele? Buyoye bwakaluwilile Baisalele mu Ijipiti. Cakumwenako, Joshua na Kalebu bakele myaka yaingi mu bundungo. Kutundaho, bayoyele myaka 40 mu mambo mwafwa ya Baisalele bakwabo baje kubononokele Yehova. Nga Baisalele bazibukile muzimbu wa Yombi, co twakulahela ngwetu wabakwasele kuzibuka iya ali na kunena tuyando. Na kukwasa lalo Baisalele baje bayoyele munima yendi bazibuke ngwabo Satana ikeye akanene tuyando keti Njambi. Co lalo basele kuzibisisa binalingisa Yehova ecelele banu bayande na kuzibuka ngwabo Yehova wazema baje batwalelelaho kupwa ba kulongwa kuli ikeye nameme bali na kuliwana na bukalu, co ababezikisa.
Baisalele baje bapwile bindungo mu Ijipiti ha myaka yaingi hamo balilongesele bya Yombi, co mwanja wasele kubakwasa. (Taleni paragirafu 6)
7-8. Mukanda wa Yombi wasa kukwasa bati baje bali na kuyanda? Endekeni byakuliwana nabyo.
7 Bika bitulilongesako? Calubinda, banu babangi ano matangwa banalikele kukulahela Njambi mwafwa kubesi kuzibisisa byuma bikalingisa banu bababwa baliwane na tuyando. Tucisimutwiyeni ha byuma byaliwanene nabyo Hazelb wa ku Rwanda. Wakulahelele Njambi mwapwile mwanike, oloni mu kwita kwa simbu byuma byatengulukile. Bulo bwa bisemi bendi bwatsile, co baina bashombokele ku munalume weka uje wayandesele manene Hazel. Kutundaho, munalume umo wamupikile. Hazel mwaile ku ceci yendi mangana bakamuzembeleke, kakawanene bukwasi. Mu kwita kwa simbu, Hazel walekele Njambi ngwendi: “Njambi, njalombelele kuli yobe, njineseka kulinga byuma byabibwa, oloni unanjinenela lika byuma byabibi. Hanwoni njilikela kukupangela, co njilinga byoshe bije binjizibisa kubwaha.” Ngecilika mwa Hazel banu babangi ano matangwa bali na kubaleka byuma bya makuli hali Njambi, co banakulahela ngwabo ikeye ali na kubanenela tuyando. Tukazibi manene kubabala ku mbunge mutukamono banu baje kubazibuka busunga hali Njambi. Ngeci, tushaka kubakwasa.
8 Ku mukanda wa Yombi, tunalilongesa ngwetu Njambi keti ikeye ali na kunena tuyando, oloni Satana. Co lalo tunalilongesa ngwetu nga banu bayanda kukulumbununa ngwabo banalingi byuma byabibi. Bisoneka bili na kumwesa ngwabyo “simbu ya bukalu na byuma bya kukasumuna” byasa kwizila munu woshe-woshe ha simbu yoshe-yoshe. (Ekele 9:11; Yombi 4:1, 8) Co lalo tunalilongesa ngwetu nga tutwalelelaho kupwa ba kulongwa kuli Yehova nameme mu simbu ya bukalu, co tukwasa Yehova amwese ngwendi Satana wapwa muka-makuli. (Yombi 2:3; Prov 27:11) Tunakandelela manene ha kulilongesa ebi byuma kutundilila mu Mbimbiliya mwafwa tunazibuka bili na kulingisa banu bababwa bayande. Mu kwita kwa simbu, Hazel walilongesele Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova, co wazibukile oni ngwendi Njambi keti ikeye wakele na kumunenela tuyando. Ngeci wendekele ngwendi: “Njalombelele lalo kuli Njambi kutundilila kwisi ya mbunge. Njalekele Yehova ngwange nameme njendekele ngwange njilikela kumupangela, mu mbunge yange njacikele na kushaka kutwalelelaho kumupangela. Njendekele ngwange njilikela kumupangela mwafwa ha simbu ije kunjamuzibukile mwamubwa. Hanwoni njazibisisa ngwange Yehova wanjizema. Co njinabwahelela manene na kujauka na byuma binjili nabyo.” Tunakandelela manene kuzibuka binalingisa Njambi ecelele tuyando. Tusimutwiyeni oni muwasa kutukwasela mukanda wa Yombi nga tuli na kuyanda.
MUZIMBU WA YOMBI UTUKWASA BATI TUTWALELELEHO KUKOLESA?
9. Yombi walingile bika mwakele na kuyanda? (Jemusi 5:11)
9 Acilingeni ngwe mumona Yombi natumama likalyendi mu lito. Mubila wendi woshe wakele na bimbandu, co wakele na kuziba manene kubabala. Cikanda cendi cabihile manene, co lalo wayondwele manene. Yombi kakele na nzili ya kulinga byuma byabingi. Watumamene lika oku alijwa ha bimbandu byendi kupangesa bimbazubwila bya ndeho ya buma. Simbu yoshe wakele na kuyayabala mwafwa ya kuziba kubabala. Nameme ngoco, Yombi watwaleleleleho kukolesa. (Tandeni Jemusi 5:11.) Bika byamukwasele atwaleleleho kukolesa?
10. Bika bimwesa ngwabyo Yombi washubulukile kuleka Yehova mwoshe mwakele na kulizibila? Lumbununeni.
10 Yombi walekele Yehova mwoshe mwakele na kulizibila. (Yombi 10:1, 2; 16:20) Cakumwenako, capita 3 inendeka ngwayo Yombi wayayabalele mwafwa ya bukalu bwaliwanene nabwo, co wasinganyekele ngwendi Yehova ikeye nabunene. Kutundaho, babusamba bendi belukilile-ilukilile kumuleka ngwabo Njambi ali na kumwana kashitiko mwafwa ya bubi bwendi. Oloni Yombi watwaleleleleho kwendeka ngwendi wapwile wa kulongwa kuli Yehova. Majwi amo endekele Yombi amwesele ngwawo simbu imo wasinganyekele ngwendi wapwile wa kusungama kutubakana Njambi. (Yombi 10:1-3; 32:1, 2; 35:1, 2) Nameme ngoco, Yombi wendekele ngwendi simbu imo ‘wendekele mu kulusuka’ mu kushaka kulimanena na kumwesa ngwendi wapwile wa kulongwa. (Yombi 6:3, 26) Kutundaho mu capita 31, Yombi watondele ngwendi Njambi amwese ngwendi Yombi kakele na mulonga. (Yombi 31:35) Oloni Yombi kapandele kwihula Njambi amuleke byuma byamulingisile ayande.
11. Yehova walingile bika Yombi mwalimanenene omwo wendekele ngwendi wapwile wa kulongwa?
11 Hanwoni tunazibisisa ngwetu Yombi walambelelele Yehova amukumbulule mwafwa wakele na busamba bwa kukanyama nendi. Co wakulahelele ngwendi Yehova amwakula mwamubwa. Yehova mwakumbulwile Yombi kutundilila mu lihunzi lyakama, kamulekele mu kushula byakele na kumulingisa ayande. Co lalo Yehova kanene Yombi kashitiko mwafwa ya kuyayabala nambe kulimanena omwo wendekele ngwendi wapwile wa kusungama. Oloni wanangwile Yombi ngecilika mwa cisemi mwanasa kunangula munendi mangana asinganyeke mu ngila inapande. Co ei yapwile ngila yaibwa ya kukwaselamo Yombi. Bika byatundilemo? Yombi walikehesele na kunanguka ngwendi kazibukile byuma byabingi. Co watengulukile na kwecela kwendeka mu kulusuka. (Yombi 31:6; 40:4, 5; 42:1-6) Ou muzimbu wesi kukwasele bati banu ba kunima, co wasa kutukwasa bati ano matangwa?
12. Muzimbu wa Yombi wesi kukwasele bati Baisalele?
12 Muzimbu wa Yombi wesi kukwasele bati Baisalele? Baisalele besi kulilongesele ku byuma byalingiwile kuli Yombi. Tucisimutwiyeni ha mwanja wa Mosesa. Kukwapwile kwakwasi kuli Mosesa kutwamenena Baisalele mwafwa ha bisimbu byabingi kubakele na kwononoka Yehova, co lalo bakele na kuzibisa Mosesa kubabala ku mbunge. Kakangi, Baisalele bakele na kuyayabalela Yehova nga byuma binakaluwa. Oloni Mosesa wakele na kulomba Yehova bukwasi ha bisimbu bya bukalu. (Ekizo 16:6-8; Nume 11:10-14; 14:1-4, 11; 16:41, 49; 17:5) Ngwe mwa Yombi, Mosesa nendi wapandele kukolesa Yehova mwamunangwile. Cakumwenako, simbu kanda Baisalele bakobele mu Lifuti lya Cikulaheso, Mosesa wabalubalelele, co wendekele “mu kulupwozoka” na kujeneka kushangazala Yehova. (Samu 106:32, 33) Bika byatundilemo? Yehova katabesele Mosesa kukobela mu Lifuti lya Cikulaheso. (Detro 32:50-52) Nameme Mosesa wazibile kubabala ku mbunge Yehova mwamunangwile, walikehesele na kulilongesako bimo. Muzimbu wa Yombi wesi kukwasele lalo Baisalele ba kulongwa baje bayoyele munima ya Mosesa kukolesa mubaliwanene na bukalu. Kusinganyekesesa ha muzimbu wa Yombi kwesi kukwasele Baisalele ba kulongwa balilongese mwakulekela Yehova mwoshe mubakele na kulizibila na kujeneka kulimona kupwa ba kusungama kutubakana Yehova. Co lalo besi kulilongesele kupwa ba kulikehesa na kutambula binangulo bya Yehova.
13. Muzimbu wa Yombi wasa kutukwasa bati tukolese? (Bahebelu 10:36)
13 Muzimbu wa Yombi wasa kutukwasa bati?. Ha kupwa baka-Kristu, netu tunapande kukolesa. (Tandeni Bahebelu 10:36.) Cakumwenako, hamo tunombwa, tuli na kubinja nambe tuli na kuliwana na bukalu mu naanga. Indi hamo tunatsisa munu itwazema nambe tuli na kuliwana na bukalu bweka bwakama. Co lalo bisimbu bimo, byuma bibakendeka bakwetu na kulinga byasa kutulingisa kutukaluwile kukolesa nga tunaliwana na bukalu. (Prov 12:18) Nameme ngoco, mukanda wa Yombi utulongesa ngwawo twasa kuleka Yehova mwoshe mutuli na kulizibila na kukulahela ngwetu atuziba. (1 Iwa 5:14) Yehova katulubalela nga tumuleka mwoshe mutuli na kulizibila nameme nga bisimbu bimo ‘twendeka mu kulusuka,’ oloni atwana nzili na mana mangana tukolese. (2 Kolo 16:9; Jems 1:5) Co nasa kutunangula ngecilika mwa Yombi. Mukanda wa Yombi wasa lalo kutulongesa mwakukolesela nga tunatambula cinangulo kutundilila mu Lijwi lya Njambi, ku munga yendi nambe kuli ba busamba betu ba kukola ku sipilitu. (Hebe 12:5-7) Yombi wawanene bukwasi mwalikehesele na kutambula cinangulo ca Yehova. Mu ngila imolika, netu tuwana bukwasi nga tulikehesa na kutambula binangulo byatwana Yehova. (2 Kori 13:11) Ebi binapu bilongesa bya seho manene bitulilongesa ku mukanda wa Yombi. Tusimutwiyeni oni mutwasa kupangesela mukanda wa Yombi mu kukwasa bakwetu.
PANGESENI MUKANDA WA YOMBI MU KUKWASA BAKWENI
14. Ngila muka itwasa kupangesa mu kulumbununa byuma binanene tuyando?
14 Kuma mwaliwanaho laja na munu mu cipangi ca kwambulula uje wamihwile binanene tuyando ndi? Mwamukumbulwile bati? Hamo mwakumbulwile kupangesa muzimbu wa mu Mbimbiliya wa byuma byalingiwile mu lihya lya Edeni. Hamo mwashangumukile na kumuleka ngweni Satana wakwisile Adama na Eva, co oku kwabalingisile batengulukile Njambi. (Gene 3:1-6) Kutundaho, hamo mwamulumbunwinine ngweni mwafwa ya kujeneka kwononoka kwa Adama na Eva, banu bali na kuyanda na kutsa. (Loma 5:12) Co lalo hamo mwamanesele na kumuleka ngweni Njambi natabesa kwite simbu mangana amwese banu boshe ngwendi Satana wendekele makuli. Co Njambi ali na kupangesa ei simbu mu kukwasa banu bazibuke ngwabo kulutwe akatundisako tuyando twoshe, co banu bakalikuwa kuyoya myaka yoshe. (Kujo 21:3, 4) Ei inapu ngila yaibwa ya mwakukumbulwila cije cihula, co yasa kukwasa banu babangi bazibuke byuma bili na kulingisa banu bababwa bayande.
15. Twasa kupangesa bati mukanda wa Yombi mu kukumbulula munu uje atwihula binanene tuyando? (Taleni na bikupulo.)
15 Ngila ikwabo itwasa kupangesa mu kulumbunwina banu bili na kutulingisa tuyande inapu kubaleka bya muzimbu wa Yombi. Mwasa kushangumuka na kubashangala mwafwa ya kwihula eci cihula ca seho manene. Mwasa kubaleka lalo ngweni Yombi munalume wa kulongwa uje wayandele manene nendi wehwile cihula ca kulifwa. Wasinganyekele ngwendi Njambi ikeye ali na kumunenela tuyando. (Yombi 7:17-21) Munu imusimutwiya nendi nasa kukasama kuzibuka ngwendi na banu ba kunima nabo bashakele kuzibuka bituli na kuyandela. Co lalo twasa kumuleka ngwetu Satana ikeye wanenelele Yombi tuyando keti Njambi. Satana walingile ngoco mwafwa washakele kumwesa ngwendi banu bakapangela Njambi mwafwa ya byuma byakabana, oloni nga bayanda, co balikela kumupangela. Twasa kumuleka lalo ngwetu Njambi keti ikeye wanenelele Yombi tuyando, oloni watabesele Yombi aliwane na tuyando mangana amwese ngwendi banu ba kulongwa basa kumwesa ngwabo Satana wapwa muka-makuli. Kutundaho, mwasa kubalumbunwina ngweni mu kwita kwa simbu Njambi wabezikisile Yombi mwafwa watwaleleleleho kupwa wa kulongwa. Ngeci, twasa kuzembeleka bakwetu nga tubalingisa bakulahele ngwabo Yehova keti ikeye ali na kunena tuyando.
Mwasa kupangesa bati mukanda wa Yombi mu kukwasa bakweni bakulahele ngwabo Njambi kesi kulinga byuma byabibi? (Taleni paragirafu 15)
16. Mukanda wa Yombi wasa kukwasa bati munu uje ali na kuyanda? Endekeni cakumwenako.
16 Tusimutwiyeni omwo mukanda wa Yombi wakwaselelemo Mario. Litangwa limo mu 2021, ndokazi umo wakele na kwambulula kupangesa foni. Munu wakulibanga yasimutwiiye nendi wapwile Mario. Co wamutandelele mukanda uje umwesa ngwawo Njambi natukulahesa byuma byabibwa kulutwe. Co lalo ha simbu ino akatolilila ku malombelo etu. Uje ndokazi mwamwihwile biyongola byendi ha mukanda wamutandelelele, Mario wamulekele ngwendi haje bene te ali na kusonekela baka-naanga yendi mukanda wa kubashika mwafwa watondele kulitsiya. Mario wendekele ngwendi: “Njakulahela ngwange Njambi kwali, oloni njili na kuliziba ngwange nanjumbila kuti.” Uje ndokazi mwamutuminine foni lwamucibali wamulekele bya Yombi na tuyando twaliwanene natwo. Mario watondele kutanda mukanda woshe wa Yombi. Ngeci, uje ndokazi wamutuminine linki ya Mbimbiliya ya Bisoneka bya Kaye Kakaha. Bika byatundilemo? Mario watabele kulilongesa Mbimbiliya. Co wabwahelelele kulilongesa byabingi hali Njambi wa cizemo uje wamwaka mbunge.
17. Mwafwa bika munakandelela manene kuli Yehova ha kuhwiminina mukanda wa Yombi bausoneke mu Mbimbiliya? (Yombi 34:12)
17 Cili bene Mbimbiliya ili na nzili ya kutengulula buyoye bwa banu na kuzembeleka baje bali na kuyanda. (Hebe 4:12) Twakandelela manene kuli Yehova ha kulingisa muzimbu wa Yombi bausoneke mu Mbimbiliya. (Yombi 19:23, 24) Mukanda wa Yombi uli na kutulingisa tukulahele ngwetu “cili bene, Njambi kesi kulinga byuma bya kuhenga.” (Tandeni Yombi 34:12.) Co lalo utulongesa byuma binalingisa Njambi ecelele tuyando nomu mutwasa kukolesela nga tuli na kuyanda. Kutundaho, mukanda wa Yombi utukwasa tuzembeleke baje bali na kuyanda. Mu cilongesa cinatako tusimutwiya muutukwasela mukanda wa Yombi nga tuli na kunangula bakwetu.
MWASO 156 Likulahelo
a Yombi wayoyele mukati ka simbu ya kutsa kwa Jozefu na simbu te kanda Mosesa bamutume kukapatula Baisalele mu Ijipiti. Ngeci, cisholoka kusimutwiya kunakala mukati ka Yehova na Satana na tuyando twaliwanene natwo Yombi, byalingiwile mukati ka mwaka wa 1657 B.C.E na 1514 B.C.E.
b Mazina amo banawatengulula.