Longeseni Muneni bya Ñanda ya Kulilala

BUKALU

Myaka yaindondo kunima, bisemi bakebo bakele na kulibanga kuleka bana babo bya ñanda ya kulilala. Co bakele na kubalumbunwina kamandondo-kamandondo kwesekesa na myaka yabo naha habinapu biñanda byanapande kuzibuka umo na umo wabo.

Oloni ano matangwa byuma binatenguluka. Libulu lya The Lolita Effect ngwalyo: “Banike babandondo bali na kuziba na kumona mizimbu ya kulilala. Ei mizimbu ili na kutwalelelaho kulibwezelela mu mabulu, mafilimu na maprogiramu akwabo a banike.” Kuma ei mizimbu ikwasa banike indi ibanenela bukalu?

BIMUNAPANDE KUZIBUKA

Biñanda bya kulilala binalisala manene. Deborah Roffman wasonekele mu libulu lyendi lya Talk to Me First ngwendi: “Ano matangwa banu bakasimutwiya manene ha biñanda bya kulilala. Munasa kubiziba na kubimona mu mizimbu ya kutsimanesa mingoso, mu mafilimu, mu mabulu, mu myaso, ha ma TV, mu mizimbu, ha bimweso, ha mafoni na ha makompyuta. Oku kunalingisa bakwenje na bambanda na banike babangi basinganyeke ngwabo kulilala kwapwa kwa seho manene.”

Baka-mingoso bakebo bali na kunena bukalu. Baka-kutsimanesa mingoso na baka-kulandesa bakakundwiya na kulandesa banike bizalo bilingisa banu bakale na lishungu lya kulilala. Co bakalingisa banike babandondo bake manene mbunge ku sholwesi yabo. Libulu lya So Sexy So Soon ngwalyo: “Baka-mingoso bazibuka ngwabo banike bashaka ngwabo bakwabo banike babazeme na kulikuta nabo busamba, mukemwo bakabende ha bwongo mu kubashongangeya kulanda bizalo byabo. Bakalingi ebi byuma byoshe mangana bashongangeye banike kulanda bizalo byabo, keti kulilala.”

Kuzibuka lika bya kulilala kukwapwilemo. Kuzibuka muikapangela mota kwaliseze na kuzibuka kwendesa mwamubwa mota. Mu ngila imolika, kuzibuka bya kulilala kwaliseze na kupangesa byuma bituzibuka mu kwangula mwamubwa byakulinga.

Simpi yakama: Ino ikeyo simbu imunapande kulongesa manene bana beni balongese “nzili yabo ya kunanguka” mangana “base kwangununa byabibwa ku byabibi.”­—Vahevelu 5:14.

BIMWASA KULINGA

Simutwiyeni na bana beni. Nameme munasa kuziba cangasisi kusimutwiya na bana beni ha biñanda bya kulilala, anukeni ngweni cinapu cipangi ceni.—Cinangulo ca mu Mbimbiliya: Visimo 22:6.

Simutwiyeni nabo kamandondo-kamandondo. Kutubakana kubandamena ngweni mwakubaleke byuma byoshe ha simbu imolika, simutwiyeni nabo ha simbu imulinga byuma bimo. Cakumwenako, nga mwenda nabo mu ngila nambe kupanga bipangi bya ha njibo. Ihuleni muneni bihula bimulingisa endeke bili ku mbunge yendi. Cakumwenako, kutubakana kumwihula ngweni, “Kuma wazema bikupulo bibakapangesa baka-kutsimanesa mingoso bije bikalingisa banu bakale na mashungu a kulilala ndi?” Mwasa kumwihula ngweni, “Usinganyeka ngwobe bika bikalingisa baka-kutsimanesa mingoso bapangese bikupulo bya cifweci?” Munima ya kukumbulula, mwasa kumwihula ngweni, “Ukalizibi bati muukamono bikupulo bya cifweci?”—Cinangulo ca mu Mbimbiliya: Kwituluka mu Mashiko 6:6, 7.

Simutwiyeni na muneni kwesekesa na myaka yali nayo. Mwasa kulongesa bana beni babandondo mazina a bilyo bya lusemo nomwo mubasa kulinyungilila kuli baje bakashaka kulilala na banike. Omwo baya na kukola, mwasa kubaleka bikalingiwa mangana mwana asemuke. Bakete ha bumbanda na bukwenje, co banazibuka mwamubwa biñanda bya kulilala nomwo mwakacimwenamo Yehova.

Longeseni bana beni bazibuke byabibwa nebi byabibi. Longeseni muneni oku acili mwanike ngweni endeke-endeke busunga, kupwa wa kulongwa, na kukala na kasingimiko. Nga mulinga ngoco, co kumipwila kwakwasi kusimutwiya nendi biñanda bya kulilala. Co lalo, mulekeni byuma bimwamona ngweni byabibwa nebi bimwamona ngweni byabibi. Cakumwenako, nga mwamona ngweni kulilala na munu uje kumwalyambatele nendi kwapwa kwakubi, co mulekeni. Mulumbunwineni bubi bwa kulinga ngoco, na bukalu bunasa kutundamo. Libulu lya Beyond the Big Talk ngwalyo: “Banike baje bazibuka ngwabo bisemi babo kubabatabesa kulilala, kakangi bakajenjuka ku kulinga ngoco.”

Bamweseni mwanja waubwa. Lingeni byuma bimubalongesa. Cakumwenako, kuma mukajolo nga banu bendeka biñanda bya shwamwa ndi? Kuma mukazala mu ngila ije ilingisa bakweni bakale na lishungu lya kulilala ndi? Kuma mukalingi lyepe lya kutubakanesa na banu ba bushwamwa bweka ndi? Kulinga ebi byuma kunasa kulingisa bana beni bajeneke kumona seho ya byuma bimubaleka.—Cinangulo ca mu Mbimbiliya: Loma 2:21.

Endekeniko na bubwa bwa kulilala. Kulilala bwapwa bwana bwa kutunda kuli Njambi, co kunasa kulingisa munalume na munakazi baje banalyambata bapwe ba kubwahelela. (Visimo 5:18, 19) Lekeni muneni ngweni ha simbu inapande akalikuwa obu bwana kwa kujeneka kulishoshomwena ha bukalu bukaija mwafwa ya kulilala na munu uje kuwalyambatele nendi.—1 Timateo 1:18, 19.