Kuma Banu Basa kumanesa Binzita na Lwozi Ndi?

Banu bakalwila byuma byakuliseza-seza. Bamo bakalu mwafwa ya bupolitiki, kulonda kwa bindando nambe mwafwa ya kutonda kubalinga mwamubwa. Bamoco bakalwila mitamba ya libu na byuma bilimo. Banu babangi bakalilwisa mwafwa ya kujeneka kulitombola kukakala mukati ka bisemwa nambe bulombelo. Bika bibali na kulinga banu mangana bamanese binzita na kunena kwoloka? Kuma banu basa kumanesa binzita ndi?

Mbazubwila ya cikupulo cimwesa baka-kutunga baje bali mu mutungo uje kanda uhwe kuutunga, oku basimutwiya bya bimbongo bibasa kupangesa mangana bamanese kuutunga.

KUTEPULULAKO BINDANDO

Cilengo: Cinapu kukwasa banu boshe bawane byuma bibatonda. Nga banu boshe bawana byuma bya seho bibatonda na kuwana bipangi, co lwozi na binzita byasa kutepuluka.

Byuma bili na kubonowesa: Bifulumende binapande kutengululako mubikapangesela bimbongo. Mu 2022, bimbongo byakweta ku 34.1 bilioni US dollar babipangesele mu kukwasa banu bawane byuma bibatonda mu mitambela yaingi ya kaye. Nameme ngoco, ebi byapwile bimbongo byabindondo manene kubyesekesa ku bimbongo bibapangesele maswalale mu mwaka wakulifwa.

“Tukapangesa bimbongo na byuma byabingi mu kukwasa banu baje banaliwana na nzita kutubakana kunena kwoloka na kwonowesa binzita kukalako.”—António Guterres, muka-kusoneka wa munga ya United Nations.

Biyendeka Mbimbiliya: Bifulumende na bimunga bya banu byasa kukwasa tuhutu, oloni kubyasa kumanesa buhutu.—Kwituluka mu Mashiko 15:11; Mateu 26:11.

KULITABASANA

Cilengo: Kumanesa bukalu kwitila mu kusimutwiya mu kwoloka na kulizibasana kulinga byuma bije bibakwasa.

Byuma bili na kubonowesa: Baka-bifulumende bamo bakabyana kulikwatasana na kulitabasana nambe kubyana kukundwiya byuma bibanalikumiiya na bifulumende bikwabo. Co lalo kubesi kushulisilila bikumiiyo byabo bya kunena kwoloka.

“Bisimbu bimo byuma bibakalikumiiya baka-bifulumende mu kunena kwoloka kubyesi kulishulisilila. Co byuma bibakalikumiya binasa kupwa bya kuhenga, ngeci binasa kubwezelela lika ku binzita kutubakana kunena kwoloka.”—Raymond F. Smith, American Diplomacy.

Biyendeka Mbimbiliya: Banu banapande ‘kushakezeka kwoloka.’ (Samu 34:14) Oloni banu babangi ano matangwa bapwa “bakujeneka kulongwa, . . . baka-kubyana kulitabasana na bakwabo, . . . bingungu.” (2 Timothi 3:1-4) Tulingolingo twa cifweci tunatumu manene ano matangwa, co tuli na kwonowesa baka-kuyula bababwa kumanesa lwozi.

Mbazubwila ya cikupulo cimwesa buta buje bubanapokozola.

KUTEPULULA KU BITWA BYA NZITA

Cilengo: Cinapu kutepulula nambe kumanesa bitwa bya nzita.

Byuma bili na kubonowesa: Mafuti amangi akabyana kutepulula ku bitwa bya nzita mwafwa bakatewe ngwabo nga balinga ngoco, co kubakala na nzili, nambe kwasa kubakaluwila kulyohyela nga babalwisa. Nameme nga mafuti anyongesa bitwa byoshe bya nzita, kuwasa kumanesa byuma bikanene lwozi.

“Baka-bifulumende babangi baje bakulahesele kumanesa bitwa byabo munima ya mwaka wa 1991, banonwa kushulisilila byuma bibakulahesele. Co lalo kubakabangeyeye bingila bya mwakutepulwila bushonde na lwozi mukati ka mafuti mangana mu kaye mukale kwoloka.”—“Kunyungilila Bukangule Bwetu bwa Kulutwe: Biyongola bya Kumanesa Bitwa.”

Biyendeka Mbimbiliya: Banu banapande kumbila bitwa byabo, co ‘mikwale yabo baifule matemo a bikekele.’ (Isaya 2:4) Nameme ngoco, kuli byuma byabingi bibanapande kulinga banu mangana bamanese binzita mwafwa lwozi lukashangumukila mu mbunge.—Mateu 15:19.

Mbazubwila ya cikupulo cimwesa cibunga ca baka-kutwamenena ba kumafuti a kuliseza-seza baje banatumama ku mesa. Co boshe bali na kusaina mapapelo a kulifwa.

KULIKWATASANA

Cilengo: Bifulumende bikalikwatasana kupangela hamo mu kulwisa bitozi babo. Bakasinganyeka ngwabo bitozi babo kubasa kushangumuka lwozi, mwafwa nga balinga ngoco, co kubanga balwise lalo maswalale boshe ba bifulumende bije binalizibasana kupangela hamo.

Byuma bili na kubonowesa: Kutewa kulwa na mafuti amangi kukwasa kunena kwoloka. Bisimbu bimo bifulumende kubyesi kushulisilila byuma bibakalikumiiya, co lalo kubesi kulizibasana simbu nambe ngila mubalwisila bitozi babo.

“Munga ya League of Nations na United Nations binapangela hamo mangana bikwase bifulumende bilikwatasane na kulinga bikumiiyo bya kupangela hamo. Nameme ngoco, eli likwatasano kulyasele kumanesa binzita.”—“Libulu lya Encyclopedia Britannica.”

Biyendeka Mbimbiliya: Mbimbiliya ngwayo kwapwa kwakubwa nga banu balikwasa umo na mukwabo. (Ekelesiya 4:12) Nameme ngoco, bifulumende na bimunga bya banu kubyasa kunena kwoloka kwa myaka yoshe na kumanesa bushonde. ‘Keti mukulahele baka kuyula, nambe kukulahela muna munu uje kasa kumyobola. Nga batsa, beluka ku likungu ha litangwa lije bene bisinganyeka byabo binyonga.’—Samu 146:3, 4.

Binzita bili na kutwalelelaho kukalako nameme mafuti amangi ali na kweseka kunena kwoloka.