Disiembrë

Ja tiempë mä jyukyˈajtyë apostëlë Pedro, nimayë Dios mëduumbëty myëmadaktë ko Satanás nyibëdëˈkëdë. Ko nnijäˈäwëm wiˈix jyukyˈäjttë pënaty “të tmëmadäˈäktë ja ayoˈon”, mbäät xypyudëjkëm parë ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa, xytyukˈijxëm ko mbäät nmadakëm ets ko Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm pën kyaj nmastutëm (Sant. 5:11). Waˈan myajtukmëtsipˈaty o axtë myajnibëdëˈëky mët ko xymyëdunyë Jyobaa o waˈan mduny mëjjäˈäy o sirkuitë ets mëˈanuˈkxëp ko jantsy may ja tuunk xynyikëjxmˈaty. Mbudëkëyanëp mëjwiin kajaa yˈijxpajtënë apostëlë Pablo. Yëˈë yajtukmëtsipˈäjtë Diosë tyuunk ets nan myëmääy myëdäj ja myëguˈuktëjk (2 Kor. 11:23-29). Per kyaj yˈëxtëkëwaˈky, etsë yˈijxpajtënë ojts pyudëkëdë myëguˈuktëjk parë myadäˈäktët (2 Kor. 1:6). Pääty pën ëtsäjtëm madakëm, nëjkxëp pyudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm parë nanduˈun myadäˈäktët. w16.04 2:11, 14

Jesus ojts tnaskäjpxë ko mä tiempë jyëjpkëxanë yajkäjpxwäˈkxäˈäny abëtsemy nyaxwinyëdë ja oybyë ayuk diˈib nyimaytyakypy ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 24:14). Tyam, abëtsemy nyaxwinyëdë yëˈë Jyobaa tyestiigëty yajtukˈijxwëˈëmdëp ko tkäjpxwäˈkxtë ja oybyë ayuk. Ta näägë jäˈäy diˈib yˈoymyëdoowdëp ets ta diˈib kyaj, per oy tkaˈoymyëdowdë, myëjˈijxtëp ja tuunk diˈib nduˈunëm. Mayë relijyonk jyënäˈändë ko yëˈë kyäjpxwäˈkxtëbë Jesusë yˈääw yˈayuk, ko yaˈëxpëktë tsäjptëgoty, mä telebisionk o mä Internet. Ta nääk diˈib jënandëp ko käjpxwäˈkxtëp ko tnimaytyäˈäktë wiˈix tˈixyˈäjttë Jesus. Ets ta net diˈib winmääytyëp ko käjpxwäˈkxtëp ko tpudëkëdë ayoowbë jäˈäy o ko tijaty ttukmëdundë extëm ko yajtsoybyattë, tyundë enfermeerë o maˈestrë. Per ¿duˈunë Jesus ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty kyäjpxwäˈkxtët? w16.05 2:1, 2

Gobiernëtëjk nan myëtsipˈäjttëbë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën diˈib anaˈamtsondak 1914. Tim tsojkë tyäˈädë Diosë Kyutujkën dyajkutëgoyaˈany niˈamukë gobiernëtëjk (Sal. 2:2, 9). Dios nyasˈijxëp parë jyaˈˈatëdë gobiernëtëjk, pes yëˈë pyudëjkëdëbë nax käjpn parë jyaˈˈatëdë tuˈugyëˈäjtën ets parë oy tijaty yajtunët, diˈib xypyudëjkëm parë mbäät ngäjpxwäˈkxëmë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën (Rom. 13:3, 4). Etsë Jyobaa axtë xyˈanmäˈäyëm parë ninuˈkxtakëmë kuduunk justisë parë mbäät agujk jotkujk nmëduˈunëm (1 Tim. 2:1, 2). Ko pën axëëk xytyuˈunëm, mbäät nˈamdoˈowëmë naybyudëkë ja kuduunk justisë, extëm ttuunyë apostëlë Pablo. Biiblyë jyënaˈany ko Satanás yëˈë kyëˈamˈäjtypyë gobiernëtëjk, per kyaj jyënaˈany ko yëˈë yˈaneˈempy tuˈuk tuˈugë jäˈäy diˈib tuump mä gobiernë (Luk. 4:5, 6). Pääty, ninäˈä mbäät ngajënäˈänëm ko Satanás yëˈë yˈaneˈempy ja jäˈäy diˈib tuump mä gobiernë. Biiblyë jyënaˈany ko kyaj mbäät axëëk nimaytyakëmë kuduunk justisë ets ko kyaj mbäät nyajtëgoˈoyëmë mayˈäjt wintsëˈkën (Titʉ 3:1, 2). w16.04 4:5, 6

¿Wiˈix mbäät nnijäˈäwëm ti Jyobaa tyukjotkëdäˈägëp? Pën mä Biiblyë kyaj tnigajpxy ti mbäät nduˈunëm mä tuˈugë jotmay, tsojkëp njaygyujkëm ti diˈibë Jyobaa tsyojkypy ets nduˈunëm. ¿Wiˈix mbäät njaygyujkëm? Ko nmënuˈkxtakëm ets nˈamdoˈowëmë myëjääw parë xytyuˈumoˈoyëm. Jesus xëmë tjaygyujkë ti diˈibë Jyobaa tsyojkypy ets yëˈë ttunët. Extëm nˈokpëjtakëm, majtskˈok nyuˈkxtaky parë ttuunyë miläägrë ets dyajkääyë mayjyaˈay (Mat. 14:17-20; 15:34-37). Per ko tëgokë Jesus pyatë yuu, ta Satanás yˈanmääyë parë ja tsää dyajjëmbitët tsäjpkaaky, ets yëˈë kyaj duˈun ttuuny (Mat. 4:2-4). ¿Tiko? Yëˈko yˈixyˈajtypyë nety yajxonë Tyeety ets nyijäˈäwëbë nety ko kyaj tˈoyˈixäˈäny ets dyajtunët ja myëjääw parë këˈëm ttukˈoyˈatët. Ijtpë nety seguurë ko Tyeety tuˈumoˈoyanëp ets ko mmoˈoyanëp tijaty yajtëgoyˈajtypy. w16.05 3:7, 8.

Mä Biiblyë tap tuk pëky majtsk pëky diˈib ojts yajtuknijayë tuˈugë jäˈäy o tuk grupë. Mä kyajnëm ngäjpxëm, tsojkëp nˈamdoˈowëmë Jyobaa nyaybyudëkë parë dyaˈˈawäˈätsëdë jot winmäˈäny ets xymyoˈoyëmë wijyˈäjtën parë njaygyujkëm tijaty xytyukniˈˈixëyäˈänëm (Esd. 7:10; Sant. 1:5). Ko xykyäjpxëdë Biiblyë, oy ko tyäˈädë tëgëk pëkypyë mnayajtëwëdët: “¿Tits xytyukniˈˈijxëbë tyäˈädë mä Jyobaa? ¿Wiˈixëts mbäät nyajtuny mätsë njukyˈäjtën? ¿Wiˈixëts mbäät ndukpudëkë wiinkpë?”. Ko duˈun nnayajtëˈëwëm, mbäät niˈigyë nnaytyukpudëjkëm ko ngäjpxëmë Biiblyë. Extëm nˈokpëjtakëm, Biiblyë nyigajpxy wiˈix mbäät jyukyˈaty pënaty tuundëp mëjjäˈäy mäjatyë tuˈukmujkën (1 Tim. 3:2-7). Nimay ëtsäjtëm kyaj nduˈunëm mëjjäˈäy, pääty waˈan nwinmäˈäyëm ko extëm jyënaˈanyë tyäˈädë tekstë kyaj yëˈëjëty parë ëtsäjtëm. w16.05 5:7, 8

Ko ja israelitëty ojts yajmënëjkxtë Babilonia, ta tˈijxtë ko tyäˈädë käjpn të nety tyuktujktäˈäy mëdë awinax ets ko yëˈë yˈawdäjttëbë kaˈoybyëty. Per tamˈäjtë israelitëty diˈib kyaj tkupëjktë ets ja Babilonia jäˈäy tyuktunëdët diˈib kyaj yˈoyëty, extëmë Daniel mët ja nidëgëëkpë myëtnaymyaayëbë (Dan. 1:6, 8, 12; 3:16-18). Daniel ets ja myëtnaymyaayëbëty ojts tnasˈixëdë parë Jyobaa pyotsëdët ets yëˈëyë yˈawdäjttë. Ets oyë Daniel jeky jyukyˈajty Babilonia mä jäˈäy jantsy axëëk jyukyˈattë, ojts tuˈugë anklës yˈanëˈëmxëty ko yëˈë tuˈugë “yetyëjk diˈib jantsy oy tsuj”, o diˈib mëjwiin kajaa tsobatp (Dan. 10:11, 19). Tëëyëp, tuˈugë tuˈtspojtspë mbäät ijty tpëjtaˈagyë moˈonts mä tuˈugë moldë parë wyëˈëmët extëm ttsoky. Ninuˈun tyam nDiosmëduˈunëm nnijäˈäwëm ko Jyobaa myëdäjtypyë kutujkën parë tpotsëdë jäˈäy etsë nax käjpn, mët ko yëˈë diˈib Anaˈamp mä tukëˈëyë kyojy pyëjtaˈaky (Jer. 18:6). Jyobaa nan myëdäjtypyë kutujkën parë xypyojtsëm niduˈuk niduˈuk. Per kyaj xytyukˈaguanëˈäjtëm, këˈëm mbäät nˈijxëm pën ngupëkäˈänëm. w16.06 2:1, 2

Satanás xyyajwinmayäˈänëm ko net njotkujkˈatäˈänëm pën nmëdäjtëm tijaty mëjwiin kajaa. Pääty, yëˈë yajtuumpy “tëgekyë diˈibë jaˈäjtp naxwiiny” ets tijaty yˈatsojkypyë wiin parë niˈigyë tijaty nˈaktimmëdatäˈänëm (1 Fwank 2:15-17; Gén. 3:6; Prov. 27:20). Xëmë nˈijxëm ets nyaˈˈawäˈän nyaˈˈayaxëm diˈib jemybyëtsëëmp parë nyajtukjuyäˈänëm. ¿Të näˈä ti njuˈuyëm mët ko jeˈeyë ojts njantsy yˈoyˈijxëm o mët ko jeˈeyë ojts nˈijxëm mä tuˈugë anunsyë? Pën duˈun, waˈan ok ojts nbëjkëmë kuentë ko kyajtëmë nety nyajtëgoyˈäjtëm. Ko njuuyˈadëtsëm tijaty kyaj nyajtëgoyˈäjtëm, ta nanëgoobë këbäjk nyajpëjkëm. Ets mbäädë net kyaj jamë jot winmäˈäny nekypyëjtakëm mä Jyobaa tyuunk. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät kyaj nekymyëdäjtëmë tiempë parë nˈëxpëjkëmë Biiblyë, nëjkxëm mä reunyonk o nˈëxpëjkëm tijaty jap naxäämp o nan kyaj xëmë nˈoknëjkxënë käjpxwäˈkxpë. Nˈokjamyajtsëm wiˈixë apostëlë Fwank jyënany: “Dios yajkutëgoyaampy ja naxwinyëdë winmäˈäny mët tëgekyë diˈibë jäˈäy atsojktëp”. w16.07 1:3, 4

Ja tim jawyiimbë Jesusë yˈëxpëjkpëty määyëm tsyoˈondë, tamë judiyë jäˈäy, grieegë jäˈäy etsë romanë jäˈäy. Wiˈixëm ja kyostumbrë tmëdäjttë ets ja jyot wyinmäˈäny. Pääty, nääk ojts tsyiptakxëdë tkuytyundët diˈibë nety të yajtukniˈˈixëdë o tmastuˈuttët diˈib nety tyuunkˈäjttëp. Päätyë apostëlë Pablo ojts tyukjamyatsëdë ko Dios mëduumbë jeˈeyë tmëdattë tuˈugë Dios, Jyobaa. ¿Ets wiˈix tyamë Diosë kyäjpn yajpääty? Ja kugajpxy Isaías ojts tnaskäjpxë ko “mä nety ja tiempë jyëjpkëxanë”, mayë jäˈäy diˈib tsoˈondëp oytyim määjëty tuˈugyë tˈawdatäˈändë Jyobaa, ets jyënäˈänäˈändë: “Yëˈë xytyukniˈˈixëyäˈänëm ja nyëˈë tyuˈu ets nnëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm mä nyëˈë tyuˈu” (Is. 2:2, 3). Jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko tyamë tyäˈädë tekstë yˈadëy. Pes oymyääjëty tsyoondë nmëguˈukˈäjtëm, wiˈixëm tmëdattë ja kyostumbrë ets wiˈixëm kyäjpxtë, per niˈamukë tuˈugyë nmëduˈunëmë Jyobaa. w16.06 3:15, 16

Tsip nbawinmäˈäyëm tijaty oyˈäjtënë Jyobaa të ttukniwinmayë parë mëdë 144,000 ko nety tyëkëdë anaˈambë mëdë Kristë (Luk. 22:28-30; Fil. 3:20, 21; 1 Fwank 3:2). Yëˈë diˈib yajtijandëp “ja jembyë Jerusalén” ets ja “pëjkpë toxytyëjk” o Jesukristë nyoobyë (Diˈibʉ Jat. 3:12; 17:14; 21:2, 9, 10). Ets yëˈë mëët tyunäˈändë Jesukristë parë dyaˈˈagëdäˈägäˈändë “naxwinyëdë jäˈäyëty”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko ttukniwäˈätsäˈändë ja poky kaytyey ets ja oˈk tëgoˈoyën ets dyajjëmbitäˈändë wäˈätsjäˈäy (Diˈibʉ Jat. 22:1, 2, 17). Tuk pëky wiˈixë Jyobaa dyaˈixäˈänyëty ja pyaˈˈayoˈowën yä Naxwiiny, jaa ko dyajjukypyëkäˈänyë oˈkpë (Job 14:13-15; Fwank 5:28, 29). ¿Pënaty jukypyëkandëp? Nääk yëˈë ja Dios mëduumbëty diˈib oˈktë mä nety kyajnëm yˈoogyë Jesus. Nan jukypyëkandëp pënaty oˈktëp mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp. Niˈamukë jyukypyëkäˈändë ets tmëduunˈadëˈëtsäˈändë Jyobaa (Fwank 10:16). w16.07 4:13-15

¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nˈijtëm wijy ets nˈawijx njëjpˈijxëm ja Jyobaa myëj xëëw? Ko mëk ntsojkënyëˈäjtëm ndunäˈänëm diˈib oy, per kyaj yëˈëyë tsyokyëty. Mä netyë Jesus wyingoonë ja yˈoˈkën, ta tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ko tsojkëp tˈamdowdëdë Jyobaa nyaybyudëkë (Luk. 21:36). Nanduˈun ëtsäjtëm, parë tyam nnayaˈijtëm wijy mä wyingoonë ja kutëgoˈoyën, tsojkëp nuˈkxtakëm janääm jatsojk (1 Peed. 4:7). Jesus jyënany ko ja myinäˈäny ja kutëgoˈoyën mä nety ngaˈˈawijx ngajëjpˈijxëm (Mat. 24:44). Pääty tsojkëp nyajpatëm listë oy näˈä myinët. Kyaj tyam ttiempëty parë nˈëxtäˈäyëm tijatyë naxwinyëdë jäˈäy yˈawäˈänëp, pes yëˈëjëty wyinmaytyë ko net njotkujkˈäjtëm ko nˈijx nbatëm tijaty. Per ëtsäjtëm nnijäˈäwëm ko kyaj tyëyˈäjtënëty. Jyobaa mëdë Jesus xyˈanmäˈäyëm mä Biiblyë ti mbäät nduˈunëm parë nnayaˈijtëm wijy kejy. Pääty, nˈokˈijx nˈoktuˈunëm wiˈix tyam yˈadëy tijaty ojts tnaskäjpxë mä Biiblyë. Nˈokˈyajkëktëjkëm niˈigyë naymyayë mëdë Jyobaa ets nˈokpëjtakëm jëjpˈamë tyuunk mä jukyˈäjtën, net nëjkx nyajpatëm wijy kejy ko myinët ja kutëgoˈoyën (Diˈibʉ Jat. 22:20). Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ko net nëjkx nnitsokëm pën nduˈunëm duˈun. w16.07 2:15-17

Kom pokyjyaˈay nyajpatëm, mbäät ja kasäädë jäˈäy tyëgoytyë ets tmëdattë jotmay. Per oy ko tˈixtët mäjaty të tyëgoytyë parë kyaj duˈun nyekyjattët, nyaybyokymyaˈkxëdët ets nyaytsyokëdët extëm mä Biiblyë tniˈanaˈamë, pes netë “jaˈay tuˈukyë yˈittë ko nyätsyokëtë” (Col. 3:14, TY). Yëˈë kasäädë jäˈäy mbäät dyaˈixëdë tsojkën ko tmëdattët ja maˈkxtujkën, yˈittët oyjyaˈay ets kyaj ti nyaytyukwinˈix nyaytyukjëjpˈixëdët (1 Kor. 13:4, 5). Oy ko tsojk dyaˈoyëdët ja jyotmay ets kyaj dyajnaxtët tuˈugë xëëw (Éfes. 4:26, 27). Tsojkëbë yujyˈat tudaˈakyˈat etsë jotmëkˈäjtën parë njënäˈänëm: “Okmaˈkx ko axëëk të nyajnayjawëty”. Ko kasäädë jäˈäy duˈun ttundë, yëˈë pudëjkëdëp parë dyaˈoyëdët ja jyotmay ets niˈigyë nyaymyëwingonëdët. w16.08 2:6

Jesus yëˈë mas jëjpˈam pyëjtak ets tkäjpxwäˈkxët ja oybyë ayuk diˈib nyimaytyakypy ja Diosë Kyutujkën. Per nan jyuˈtë tiempë parë ttukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty wiˈix tijaty yajtuny. Tyukniˈˈijxë parë oyë jäˈäy dyaˈëxpëktët, ets parë oy tsuj tkuentˈattët ja Diosë kyäjpn (Mat. 10:5-7). Felipe, niduˈuk ja Jesusë yˈëxpëjkpë, yëˈë mas jëjpˈam pyëjtak yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxët. Per nan tyukniˈˈijxë ja nyëëxëty wiˈix kyäjpxwäˈkxtët (Apos. 21:8, 9). Nanduˈun tyam, jëjpˈam ets ndukniˈˈijxëmë wiinkpë. ¿Tiko? Yëˈko mäjaty nduˈukmujkëm, yajpatp mayë jäˈäy diˈib näämnëm të tyëkëdë ëxpëjkpë ets kyajnëm nyëbattë. Tyäˈädë jäˈäyëty yajtëgoyˈäjttëp ets tijaty ndukniˈˈijxëm. Oy ko ndukjaygyujkëm tiko jyëjpˈamëty ets tjattët këˈëm wiˈix tkäjpxtëdë Biiblyë ets tˈëxpëktët. Nan oy ko ndukniˈˈijxëm wiˈix kyäjpxwäˈkxtët ets wiˈixë jäˈäy dyaˈëxpëktët. Etsë nmëguˈukˈäjtëm diˈib näämnëm të nyëbattë nan tsojkëp ndukniˈˈijxëm wiˈix tijaty yajtuny, net ok tyundët extëmë pyudëjkëbë mëjjäˈäy o mëjjäˈäy mä tuˈukmujkën. Niˈamukë mbäät mëjwiin kajaa nbudëjkëm pënaty jemy tëjkëdëp ëxpëjkpë. w16.08 4:1, 2

Ko nduunmujkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xypyudëjkëm parë tuˈugyë mëët nnayaˈijtëm ets winë xëëw mëët nnaymyaˈayëm. Nan xypyudëjkëm parë niˈigyë nyajkëktëjkëm ja mëbëjkën mä ja kunuˈkxën diˈib yajmiimbyë Diosë Kyutujkën. Ko nmëjääwmoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm, nan xypyudëjkëm parë nmëmadakëmë amay jotmay ets kyaj nëgoo nmëmäˈäy nmëdäjëm diˈib miin këdakp (Is. 35:4). Nan xymyëjääwmoˈoyëm parë ngëˈëˈäjtëm yˈitët mëk ets xypyudëjkëm parë ja winmäˈäny nyaˈijtëm mä diˈib miin këdakp. Ko nwinmäˈäyëm wiˈixë Jyobaa tpudëjkë ets tkuentˈäjty pënaty tëëyëp mëduunë, ta niˈigyë kyëktëkë mëbëjkën. Pääty ko nbatëmë amay jotmay ets ko tijaty xyjotmaytyuˈunëm, kyaj mbäät nasˈijxëm ets ja këˈë nyaxkudëyët (Sof. 3:16). Nˈokˈijtëm seguurë ko pën nˈamdoˈowëmë Jyobaa nyaybyudëkë, ta xymyëjääwmoˈoyäˈänëm mët ja kyëˈë diˈib kumëjääw ets xymyoˈoyäˈänëm ja kunuˈkxën diˈib yajmiimpy ja yˈAnaˈam Kyutujkën (Sal. 73:23, 24). w16.09 1:16-18

Ko nwinˈijxëm diˈibë wit nduktëkëyäˈänëm, nnijäˈäwëm ko mä tuˈukpë jëmëjt tëgäjtspë tiempë, näˈäty tyuˈuy, yˈany, xyuxy pyojy o tyëtykyëty, ets wiˈix ja tiempë yˈixëty duˈun ja wit nduktëjkëm. Perë Jyobaa yˈanaˈamën kyaj tyëgatsy (Mal. 3:6). Mä mëk jyantsy yˈany, tsiptakp nwinˈijxëmë wit diˈib tsuj yajxon këxëˈëgëp ets adëyë. Yëˈë nmëguˈukˈäjtëm jotkujk nyayjawëdë ko kyaj nduktëjkëmë witë jantsy woonybyë o jantsy xuˈutspë diˈib yajkëxëˈktäˈäyëp ja jot niniˈkx (Job 31:1). Axtë pën nëjkxëm muum tsiiw xëjtspë extëm mä mejny o mä alberkë, oy ko yëˈë nduktëjkëmë wit diˈib kyaj tëgatsy kyëxëˈëgët (Prov. 11:2, 20). Mayë jäˈäy diˈib kyaj Dios mëdundë, yëˈë myëtsiiw myëxëjtstëbë wit diˈib yajkëxëˈktaabyë jot niniˈkx. Per ëtsäjtëm tsojkëp yajxon nˈijxëm ets ja wit xox dyajmëjpëtsëmëdë Jyobaa, tuˈugë Dios diˈib wäˈäts. w16.09 3:11, 12

Jesus janääm jatsojk dyajtëëy ja yˈëxpëjkpëty wiˈix wyinmaytyë. Mijts nan mbäät duˈun xytyuny. ¿Wiˈix? Ko xymyëtkäjpx xymyëtmaytyäˈägët ja mˈuˈunk mˈënäˈk o ko jam mëët ti xytyunët, yajtëw wiˈix wyinmaytyë ets naˈix waˈan tnigäjpxtë wiˈix meerë wyinmääytyë. Pën ja mˈuˈunk mˈënäˈk jam tii tsyiptakxëty tkupëkët diˈibë Biiblyë tukniˈˈijxëp, mmëdatë maˈkxtujkën. Pudëkëdë ko yˈamajtsk jyotmajtskëdët. Jantsy oy ko mˈuˈunk mˈënäˈk tijaty myajtëyëty, pes yëˈë yˈandijpy ko nyijawëyandëp tijaty. Axtë Jesus ojts dyajtëy tijaty ko myutskˈäjty (Luk. 2:46). Ixyˈat yajxonë mˈuˈunk mˈënäˈk. Këdii mwinmay ko myëdäjttëbë mëbëjkënë mä Jyobaa mët ko xyˈixy nyëjkxtë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë o mä reunyonk. Nayajtëwëdë: “¿Wiˈixëtsë nˈuˈunk nˈënäˈk tˈixtë Jyobaa etsë Biiblyë?”. Tunë mëjääw parë xynyijawët pën jap tii diˈib tsiptakxëdëp parë xëmë tmëmëdowdëdë Jyobaa. Ets ko mëët myajpäättët, nimaytyäˈäktë xëmë Jyobaa. Ninuˈkxtäägëdë ko jam mëët myajpäättët ets nanduˈun ko naytyuˈuk mnuˈkxtäˈägët. w16.09 5:3-5

Mä Diˈibʉ Jatanʉp 14:6 jap ojts yajnaskäjpxë ko Diosë yˈayuk yajkäjpxwäˈkxäˈäny “mä tëgekyë nax käjpn, mä tëgekyë naxwinyëdë, es mä tëgekyë wiinkpë ayuk käjxpë”. Nimay tyamë Jyobaa tyestiigëty tyundë parë dyaˈˈadëwdë extëm ojts yajnaskäjpxë. Waˈan mijts jam xyjatyë wiinkpë ayuk o mnëjkxy ogäˈän mä reunyonk diˈib wiink ayuk, o waˈan mduny misioneerë o të mnëjkxy wiink paˈis mä tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë. Diˈib mbäät niˈamukë Dios mëduumbë tpëjtäˈäktë jëjpˈam, yëˈë ets oy mëk yajpäättët Dios windum ets nanduˈun ja fyamilyë. Waˈan näˈäty tsyiptaˈaky njuˈtëmë tiempë ets këˈëm yajxon nˈëxpëjkëmë Biiblyë. Ets pënaty jyäjttëbë wiink ayuk nan myëdäjttëbë wiinkpë jotmay. Tsiptakxëdëp tjattëdë wiink ayuk, per nan jëjpˈam ets xëmë tˈëxpëktë Diosë yˈAyuk diˈib këkpäät (1 Kor. 2:10). w16.10 2:1-3

Tyam nimayë nmëguˈukˈäjtëm tmëdundë Jyobaa agujk jotkujk oyë jäˈäy yˈaxëkˈixëdë o pyajëditëdë. Mëgoˈpxˈamë nmëguˈukˈäjtëm yajpäättë pujxndëgoty jap Eritrea, Singapur ets Corea del Sur mët ko kyaj tkäjpëˈëgäˈändë tujn pujxn. Nimay ëtsäjtëm kyaj nyajtsuˈumëm ets nan kyaj nyaˈˈaxëktuˈunëm extëmë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm diˈib ja nmaytyaktäˈäyëm. Per nimay nbatëmë jotmay mët ko yˈamääytyaˈagyë meeny sentääbë, ko tijaty yˈayoˈonbëjtaˈaky o ko jäˈäy tsyiptundë. Ta wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm diˈib pyanëjkxëdëbë yˈijxpajtënë Abrahán, Isaac, Jacob etsë Moisés ko tmastuˈuttë ja mëkjäˈäyˈäjtën o tijaty yajmëjpëtsëmëdëp mët ko niˈigyë tmëdunäˈändë Jyobaa. ¿Ti pudëjkëdëbë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm parë tmëdundë Jyobaa agujk jotkujk? Ko tsoktë ets ko tmëdattë mëkë mëbëjkën mä tijaty të twandaˈaky. Nyijäˈäwëdëp ko Jyobaa yëˈë tyukkumayaampy pënaty mëduunëdëp, ja jukyˈäjtënë winë xëëwbë mä tukëˈëyë tijaty yajtunäˈäny tëyˈäjtën myëët (Sal. 37:5, 9). w16.10 3:15, 16

Ko ja kugajpxy Jeremías tsyëˈkë ets yˈëxtëkëwaˈky, ta Jyobaa tyukwandakë ko pyudëkëyaˈanyëty (Jer. 1:6-10). Jyobaa nan kyajx tuˈugë anklës parë tmëjääwmooy ja kugajpxy Daniel. Tyäˈädë anklës yˈanmääy ko yëˈë tuˈugë “yetyëjk diˈib jantsy oy tsuj” o diˈib mëk yajtsojkp (Dan. 10:8, 11, 18, 19). ¿Mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jyobaa parë nmëjääwmoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm, extëmë prekursoorëty o pënaty të myëjjäˈäyëndë diˈib kyaj mbäät duˈun yˈoktuunëdë extëm ijty? Jyobaa mëdë Jesus kanäk mil jëmëjtë nety tuˈugyë të yˈittë tsäjpotm, perë Jyobaa nyijäˈäwëbë nety ko Jesus yajtëgoyˈataampy ets yajmëjämoˈoyët ko myinët yä Naxwiiny. Pääty majtskˈok ojts tmëgajpxy desde tsäjpotm ets jyënany: “Tyäˈädëtsë dëˈën ja nˈUˈungëts diˈibëts njantsy tsyejpy, diˈibëts mëët njotkujkˈaty” (Mat. 3:17; 17:5). Tim jawyiin, ja duˈun jyënany ko Jesus dyajtsondaky ja tyuunk yä Naxwiiny, ets jatëgok ko nety dyajjëjpkëjxnë. Ets ja koots mä netyë Jesus yajmatsanë, jantsy määy täjpë nety, päätyë Jyobaa myëjämooyë ko tyuknigajxë tuˈugë anklës diˈib jotmëkmooyë ets jotkujkmooyë (Luk. 22:43). w16.11 1:7, 8

Näˈäty xytsyiptakxëm njëjwijtsëmbijtëm wiˈix nnayjäˈäwëm. Extëm waˈan nnayjäˈäwëm jantsy mon tuk o nˈawäˈändakëm ko pën axëëk xyyajnayjäˈäwëm o ko pën axëëk xytyuˈunëm mët ko tëgatsy ja kostumbrë, koloor o wiˈix nˈixˈäjtëm. Per mas axëëk nnayjäˈäwëm pën yëˈë duˈun xytyuˈunëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm. Jyobaa xymyoˈoyëmë käjpxwijën mä Biiblyë parë nnayjëjwijtsëmbijtëm: “Këdii ti pojënë xytyimˈyajpojkojy”. Ko nbanëjkxëmë tyäˈädë käjpxwijën, ta kyaj nëjkx nmëdäjtëmë amay jotmay (Prov. 16:32). Biiblyë nan xyˈanmäˈäyëm ko tsojkëp nbokymyaˈkxëmë nmëguˈukˈäjtëm. Jesus jyënany ko pën kyaj nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm, Jyobaa nan kyaj xypyokymyaˈkxäˈänëm (Mat. 6:14, 15). ¿Xytsyiptakxëm nmëmaˈkxtujkëmë nmëguˈukˈäjtëm o nbokymyaˈkxëm? Pën kyaj njëjwijtsëmbijtëm wiˈix nnayjäˈäwëm, mbäädë net xëmë nˈajkënë, axtë nˈaxëkˈijxënë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ets mbäädë netë wiinkpë ndukninäjxëm parë nanduˈun nyayjawëdët extëm ëtsäjtëm (Lev. 19:17, 18). w16.11 3:4-6

Mä jëmëjt 1870, Charles Taze Russell mët niganäägë jäˈäy tyuˈukmujktë parë yajxon tˈëxpëkäˈändë Biiblyë. Russell yëˈë jawyiin pyayoˈoy diˈibë relijyonk tukniˈˈijxëbë tëyˈäjtën. Ojts tˈijxkijpxyë pën duˈunë Biiblyë jyënaˈany extëm may ja relijyonk tyukniˈˈixëdë, duˈun diˈib myëbëjktëbë Jesus ets duˈun diˈib kyaj. Per ta Russell tpëjkyë kuentë ko nituˈuk ja relijyonk kyatukniˈˈixë tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Diosë yˈAyuk. Tëgok, ta tyuˈukmujky mëdë wintsëndëjk diˈib tuundëp mä kanäägë tsäjptëjk ets ttukmëtmaytyaky tijaty tëyˈäjtënë të tˈëxpëjkpäättë mä Biiblyë. Ja nmëguˈukˈäjtëm Russell yˈawijxypyë nety ets ja wintsëndëjk tkupëktëdë tyäˈädë tëyˈäjtën ets tyukniˈˈixëdët tsäjptëgoty, per kyaj tkupëjktë. Ko waanë yˈijty, ta tpëjktë kuentë ko kyaj mbäät tuˈugyë Dios mëdundë mët pënaty yajpattëp mä Mëj Babilonia. w16.11 4:14

Ëtsäjtëm njëjpkudijëmë poky kaytyeyë mëjwiin kajaabë extëm kyaj nmëdëgoˈoyëm ja njamyëëtˈäjtëm o kyaj nayajmuktëgoˈoyëm (1 Kor. 6:9-11). Per kyaj yëˈëyëty, nanduˈunën njëjpkudijëm oytyim tiijëty diˈibë Jyobaa kyaj ttukjotkëdäˈägët. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj jeˈeyë nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj ndëgoˈoyëm mä axëëkpë ijt tsënaaky, nanduˈunën njëjpkudijëmë ixy jyawë diˈib myëmiimbyë duˈumbë axëkˈäjtën. Ets nan kyaj jeˈeyë nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj nayajmuktëgoˈoyëm, nanduˈunën nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj nˈukniˈigyëm. Mbäät xytsyiptakxëm njëjpkudijëm duˈumbë poky kaytyey, per mbäät nmëmadakëm. Nˈokpëjtakëmë winmäˈäny ets nduˈunëm extëmë Pablo jyënany: “Katë miits mnayyakëdë es ja pojpë mˈawindumbëkëdët es mdukmënëjxëdët ja jikyˈäjtënë axëëkpë” (Rom. 6:12; 7:18-20). w16.12 1:16, 19-21

Jesus ojts twandaˈaky ko pën nˈamdoˈowëmë nDeetyˈäjtëm ja espiritë santë, yëˈë xymyoˈoyäˈänëm (Luk. 11:10-13). Tyäˈädë espiritë santë, yëˈë Diosë myëjääw diˈib yajtuumpy ets xypyudëjkëm parë nmëdäjtëmë oybyë jäˈäyˈäjtën (Kol. 3:10). Biiblyë ja ttijˈyë tyäˈädë oybyë jäˈäyˈäjtën, “tëëm diˈib yajkypyë Diosë myëjääw”. Ko tyäˈädë oybyë jäˈäyˈäjtën nyajnigëxëˈkëm, ta oy nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets mbäät njëjpkudijëmë jotmay diˈibë net ok xyyajmoˈon xyyajtujkëm. Tsojkëp nˈijtëm yujy tudaˈaky parë nnaybyëjtakëm mä “Diosë kyëˈë diˈib kumëjääw” ets ndukkëdëjkëm tukëˈëyë tijaty nmëmäˈäy nmëdäjëm (1 Ped. 5:6, 7, TNM). Pën ijtëm yujy tudaˈaky, Jyobaa yëˈë diˈib xykyuentˈatäˈänëm ets xypyudëkëyäˈänëm. Tsojkëp nˈëxkäjpëm tijaty nmëmadakëm nduˈunëm ets tijaty kyaj. Ko duˈun nduˈunëm, ta nyajnigëxëˈkëm ko kyaj këˈëm nnaytyukˈijxpajtëm. Ets ta kyaj nëgoo tijaty nmëmäˈäy nmëdäjëm mët ko yëˈë nety ndukˈijxpajtëmë Jyobaa (Miq. 6:8). w16.12 3:7, 12

Noé mëbëjkën myëët ojts tkäjpxwaˈkxy tijatyë netyë Dios yajminaampy. Tyäˈädë yëˈë pudëjkë parë mëk dyaˈijty ja myëbëjkën. Per nan kyaj jeˈeyë ojts kyäjpxwaˈkxy, nan ojtsën tkojy ja arkë extëmë Jyobaa yˈanmääyë (Eb. 11:7). Duˈun extëmë Noé, ëtsäjtëm nan jam mbäät nbëjtakëm ja jot winmäˈäny mä “Nintsënˈäjtëmë tyuunk” (1 Kor. 15:58). Extëm nˈokpëjtakëm, taa nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp mä yajkojy ets yajkuentˈatyë Tëjk mä nˈËxpëjkëm ets mä tyunyëtyë Asamblee. Nan ta diˈib namayˈäjtën tuundëp mä asamblee, Betel o mä yajkäjpxnaxyë ëxpëjkpajn. Per mä niˈigyë jot mëjääw nbëjtakëm, jaa mä ngäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk, diˈib yajkëktëjkëbë mëbëjkën parë nˈawijx njëjpˈijxëm ja kunuˈkxën. Pääty nˈokˈëwäˈkx nˈokkäjpxwäˈkxëm ets kyaj nˈanuˈkxëm mä nibëyëˈkëm ja jukyˈäjtën (1 Kor. 9:24). w17.01 1:8, 9

Tsojkëp nwintsëˈkëm ja madakën diˈib myëdäjttëbë nmëguˈukˈäjtëm parë twinˈixtët ti tyunandëp. ¿Tiko? Yëˈko niˈamukë nmëdäjtëmë tyäˈädë madakën. Pääty kyaj wyiˈixëty ko kyatuˈugyët tijaty ndunäˈänëm, oy jyaajëty mä wiˈix nDiosmëduˈunëm o mä wiˈix njukyˈäjtëm. Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko niduˈuk niduˈugë Dios mëduumbë këˈëm tnikëjxmˈaty ets twinˈixët ti tyunaampy. Pën njaygyujkëm ko dyuˈunëty, ta nëjkx nwintsëˈkëm tijaty tyunandëp ja nmëguˈukˈäjtëm, ets tsojkëp nwingutsëˈkëm oy kyamëjwiin kyakajaajëty (1 Kor. 10:32, 33). Jyobaa të xymyoˈoyëm tuˈugë regalë: ja madakën parë këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm, diˈibë xyyajnayjäˈäwëm jotkujk ets awäˈätstum (2 Cor. 3:17, TNM). Nyajtsobatëm ko Jyobaa të xymyoˈoyëmë tyäˈädë regalë, pes duˈuntsoo mbäät ndukˈijxëm nuˈunën ntsojkëm mä nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm. Nˈokwinˈijxëm tijatyë Jyobaa yajmëjpëtsëmëdëp ets nˈokwintsëˈkëm ja madakën diˈib myëdäjttëbë nmëguˈukˈäjtëm ko këˈëm twinˈixtë ti tyunandëp. Duˈuntsoo nëjkx nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëmë tyäˈädë regalë diˈibë Jyobaa të xymyoˈoyëm. w17.01 2:15, 17, 18

En lugäär mëj këjxm nnayajnäjxëm o nmëjpëtsëmäˈänëm jäˈäy wyindum, yëˈë nmëdatäˈänëmë “oyjyot oywyinmäˈäny” ets nˈitäˈänëm “yuunk naxypyë” (1 Peed. 3:3, 4; Jer. 9:23, 24). Wiˈix ngäjpx nmaytyakëm ets wiˈix njäˈäyˈäjtëm, ja nyigëxëˈëgäˈäny pën mëj këjxm nnayjäˈäwëm. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿nyajjaygyujkëm ko nikëjxmˈäjtëm tuˈugë tuunk diˈib kyaj pën tmëdaty, ko nˈixyˈäjtëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëj ijtp o ko nnijäˈäwëm diˈib kyaj pën tnijawë? ¿Nnaymyëjkugäjpxëm ko të nduˈunëm diˈib mëjwiin kajaa ets nipën të xykyapudëjkëm? Nˈokwinmäˈäyëmë yˈijxpajtënë Jesus. Yëˈë mbäätxyëp nyayajmëjpëtsëëmë mayjyaˈay wyindum, pes jyaty nyijäˈäwëbë nety tijaty, per kyaj duˈun ttuuny. Jesus xëmë ttukkäjpxpejtyë Dios yˈAyuk, pes kyaj ttsojky etsë jäˈäy myëjkugäjpxëdët. Yëˈë tsyojk parë jäˈäy tmëjkugäjpxëdë Jyobaa. w17.01 4:12

Tyäˈädë anaˈamën kyaj nety tsip yajjaygyukë ets nan kyaj nety tsyipëty yajmëmëdowët, pes tamë nety mayë ääytsyäˈäm ujtstsäˈämë oyatypyë diˈib mbäät tjëˈxtë. Satanás yëˈë yajtuun tuˈugë tsäˈäny parë twinˈëˈënyë Eva ets ttukmëduundëgooyë Jyobaa (Gén. 3:1-5; Diˈibʉ Jat. 12:9). Duˈun ttukjaygyujkë ko kyaj yˈoktimtëyˈäjtënˈäjnë wiˈix ko Dios kyaj tnasˈixë parë tjëˈxtët ja ujtstëëm diˈib yajpatp mä “tukëˈëyë ujts kepy mä lugäärë tsujpë”. Duˈunxyëp extëm jyënany: “¿Wiˈixën ko miitsëty kyaj mbäät xytyundë ti mdimtunandëp?”. Ok, ta duˈun twinˈëˈëny ja Eva: “Kyaj mˈoogäˈändë”. Ta net ttukjaygyujkë ko kyaj tyim jëjpˈamëty tmëmëdowëdë Dios ko tˈanmääy: “Dios nyijäˈäwëp, ko ja xëëw mä xyjëˈxtë, ta mˈijxwäˈkxäˈändë”. Ko Satanás duˈun jyënany, ta tniwäämbejtyë Jyobaa ko pääty kyaj ttsoky ets tjëˈxtët ja ujts tëëm mët ko tuknijawëyanëdëp diˈib kyaj mbäät tnijawëdë. Ets ok, ta duˈun twinˈëˈëny: “Mˈitäˈändë extëmë Dios, xynyijawëyäˈändë diˈib oy ets diˈib axëëk”. w17.02 1:8, 9

Isaías ojts jyënaˈany ko tyäˈädë kugajpxy, yëˈë tunäämp “wintsën ets komandantë” (Is. 55:4). Daniel ojts tkujayë näˈä jyäˈtäˈänyë “Mesías ja Wintsën” (Dan. 9:25). Etsë Jesus ojts tˈanëëmë ja yˈëxpëjkpëty: “Mët ko ëj, ja Kristë, ëjë dëˈën jeˈeyë mWintsënˈäjtypy” (Mat. 23:10). Ja yˈëxpëjkpëty ojts pyanëjkxëdë xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot ets ijttë seguurë ko Jyobaa yëˈë nety të twinˈixyë Jesus parë ttuˈumoˈoyëdë kyäjpn (Fwank 6:68, 69). ¿Tiko nety yˈittë seguurë? Ko ojts nyëbety, ta ja Juan Yajnëbajtpë “tˈijxy ko ja tsäjp yˈawatsy es ja Espiritë Santë jyënajky mä yëˈë extëm tuˈugë pakuˈunk” (Mar. 1:10-12). Mientrësë Jesus yˈijty yä Naxwiiny ojts pyudëkëtyë espiritë santë parë tyukniˈˈijxë ets parë ttuunyë miläägrë (Apos. 10:38). Nan yëˈë pudëjkë parë dyaˈijxë oybyë jäˈäyˈäjtën extëmë tsojkën, xondakën etsë mëbëjkën (Fwank 15:9; Eb. 12:2). Nituˈuk duˈunë wintsën yajxon tkayajnigëxëˈky ko tmëdatyë Diosë myëjääw extëmë Jesus. Yajxon nyigëxëˈky ko Jyobaa, yëˈë nety të twinˈixyë Jesus extëmë Wintsën. w17.02 3:15, 16

Mä ja Pentekostes xëëw mä jëmëjt 33, ja ogäˈän ja apostëlëty ttuˈumooytyë Diosë kyäjpn. Biiblyë jyënaˈany: “Ta yëˈë Peedrë mët ja myëˈapostëlëty tyënääyëˈktë”, ets ttukniˈˈijxëdë mayjyaˈay ja tëyˈäjtën diˈib mbäät yajnitsoˈogëdë (Apos. 2:14, 15). Mayë tyäˈädë jäˈäyëty ojts tmëbëktë Jesus. Ets ok, ta tjotmooytyë “tëgekyë diˈibë ja apostëlëty tukˈëxpëjkëdëp” (Apos. 2:42). Ja apostëlëtëjk yëˈë ijty nyikëjxmˈäjttëp wiˈix tyuny ja meeny sentääbë mä ja tuˈukmujkën (Apos. 4:34, 35). Nan yëˈë nyikëjxmˈäjttë tyukniˈˈixëdët ja tëyˈäjtën mä Diosë kyäjpn ets tninuˈkxtäägëdët. Pes duˈun jyënandë: “Ëëtsëty, apostëlëty, nyajnejxypyëts ja Diosë yˈëxpëjkën esë käjxtakën” (Apos. 6:4). Ja apostëlëtëjk nan yëˈë wyinˈijxtë pënaty nëjkx kyäjpxwäˈkxtë mä tyëgoyˈatyë naybyudëkë (Apos. 8:14, 15). Ok, ta nanduˈun pyudëjkëdë mëjjäˈäytyëjk parë tkuentˈäjttë mäjaty jyamˈäjtyë tuˈukmujkën. Ets yëˈë diˈib wyoowˈyoˈoytyë ja Diosë kyäjpn, duˈun ja apostëlëtëjk ets ja mëjjäˈäytyëjk (Apos. 15:2). w17.02 4:4

Mayë jäˈäy të nyinaxëdë extëm wyinmaytyë naxwinyëdë jäˈäy diˈibë Satanás anaˈamëdëp. Ta nimay diˈib mëj yajnäjxtëp näägë yetyëjk etsë toxytyëjk, axtë duˈun tˈixtë extëmë dios, yaˈˈaniˈigyëdëp, pes kyaj twintsëˈëgëdë nuˈunën pyaatyëty. Nääk duˈun nyaywyit nyayxyoxëdë extëmë jäˈäy diˈib mëj ijttëp o nanduˈun jyaˈayˈatäˈändë. Mbäät tniˈˈijxtuˈuttë pënaty nyiwintsënˈäjttëp politikë o relijyonk, o pënaty mëjpëtsëëmdëp mä sinë o mä ëyiˈiky kuyaty. Per ëtsäjtëm extëmë Dios mëduumbë, nnijäˈäwëm ko kyaj yˈoyëty ets mëj nyajnäjxëmë tyäˈädë jäˈäyëty. Pes yëˈëyë Jesus diˈib të xymyoˈoyëmë oybyë ijxpajtën diˈib mbäät niˈˈijxtutëm (1 Peed. 2:21). Nˈokjamyajtsëm ko niˈamukë jäˈäy të pyokytyundë ets të tmëjagamgaˈaktë ja Diosë “myëjˈajt yˈoyˈajtën” (Rom. 3:23, TY). Pääty, nituˈugë naxwinyëdë jäˈäy kyanitëkëty mëj nyajnäjxëm extëmxyëp diosëty. w17.03 1:6-8

¿Wiˈix mbäät nnijäˈäwëm pën amumduˈukjot nmëduˈunëmë Jyobaa? Mbäät nnayajtëˈëwëm: “¿Nmëmëdoobyëtsë Jyobaa axtë mäts xytsyiptakxë? ¿Tëtsë nwinmäˈäny nbëjtaˈaky ko nbudëkëyaambyëts parë kyäjpn wäˈäts yˈitët?”. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿ti ndunäˈänëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm o mëtnaymyaayëbë yaˈëxkaxët mä Diosë kyäjpn? ¿Nmastuˈudäˈänëm ets kyaj ti mëët nekymyëdäjtëm? ¿Tidaa ja korasoon nëjkx ttuny? Extëmë Asá, mbäät näˈäty nnayjäˈäwëm ko niˈamukë jäˈäy xynyibëdëˈkëm. Mbäät xynyëxik xytyukxikëm pënaty mëët nˈeskuelëˈäjtëm o maˈestrëtëjk mët ko nDestiigëˈäjtëm. O mbäät xynyëxik xytyukxikëm pënaty mëët nduˈunëm mët ko permisë nˈamdoˈowëm parë nëjkxäˈänëm mä asamblee o mët ko kyaj nekywyëˈëmäˈänëm tuumbë kanäk oorë parë niˈigyë nganaräjtëm. Ko nbatëmë duˈumbë jotmay, nˈoktukˈijxpajtëmë Jyobaa extëm ttuunyë Asá (2 Crón. 14:11). Nˈokˈijtëm jotmëk ets nˈokmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë nduunˈadëtsëm diˈib oy ets nˈokjamyajtsëm ko xyjotmëkmoˈoyäˈänëm extëm tjotmëkmooyë Asá. w17.03 3:6-8

Pën mëjwiin kajaa wyimbëtsëmäˈäny diˈib ndunäˈänëm, Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ets kyaj pojën nwinˈijxkojëm. Tsojkëp njuˈtëmë tiempë parë yajxon nwinmäˈäyëm wiˈix tijaty yˈixëty, net mbäät nwinˈijxëm diˈib oy wimbëtsëmëp (1 Tes. 5:21). Extëm nˈokpëjtakëm, ko ti ttunäˈändët pënaty nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë, tsojkëp tjuuttëdë tiempë parë jawyiin tpayoˈoytyët mä Biiblyë ets mä ëxpëjkpajn. Nan oy ko tmëdoowˈittët wiˈix jyënaˈany ja fyamilyë. Nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa yˈanmääyë Abrahán parë tmëdoowˈitët wiˈix jyënaˈany ja kyudëjk (Gén. 21:9-12). Pënaty tuundëp mëjjäˈäy nan tsojkëp tjuuttëdë tiempë parë yˈëxpëktët. Ko tˈëxpëjkpäättët diˈibë nety tëgatsy yajtuump, ta dyajtëgatstët ets kyaj tjëjptsëˈëgëdët ko pën wiˈix jyënäˈänët. Yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib yujy tudaˈaky ets diˈib jaygyujkëdëp, tsojkëp dyajtëgatstët wiˈixë nety tijaty yajtuny pën yˈëxpëjkpattëp ko jëjpˈam duˈun ttundët. Nan oyxyëp ko niˈamukë nbanëjkxëmë yˈijxpajtën, duˈuntsoo mbäät tuˈugyë nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm (Apos. 6:1-4). w17.03 2:16