Nobiembrë

Ko nmëduˈunëmë Jyobaa, mbäät nˈawijx njëjpˈijxëm ja jukyˈäjtën diˈib winë xëëw winë tiempë diˈibë Adán mëdë Eva yajtëgooytyë. Yëˈëjëty kyaj nety mëk ttsoktë Jyobaa, pääty kyaj twinˈijxtë tmëdunäˈändë. Per oy dyuˈunëty, Jyobaa nyasˈijxë parë jeky jyukyˈattët ets tpäättët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ets këˈëm tˈixtët wiˈix dyajˈyaagäˈän dyajpatäˈändë. Ko Adán mëdë Eva twinwäˈknäjxtë Jyobaa, netyë nyigëxëˈky ko kyaj nety të jyapˈattë jyot wyinmäˈäny. Ja kyaˈaxkopkˈuˈunk yaˈoˈk ja myëgaˈax, ets ko tiempë nyajxy, ta ja naxwinyëdë jäˈäy jyëmbijttë axëkjäˈäy ets kyaj pën tnekytsyojky ja jyiiky myëguˈuk (Gén. 4:8; 6:11-13). Perë Jyobaa të nety ttuknibëjtäägë wiˈix dyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈäny ja naxwinyëdë jäˈäy diˈib mëdunanëp (Fwank 6:38-40, 57). Ko niˈigyë xyˈixyˈäjtˈadëˈëtsëdë Jyobaa, ta xyˈixäˈäny ko xytsyojkëm ets ko xymyëmaˈkxtujkëm, ets mas niˈigyë xytsyokäˈäny. Ets kyaj duˈun mˈadëˈëtsäˈäny extëmë Adán mëdë Eva, yëˈë mdukëdëkëyaambyë mjukyˈäjtënë Jyobaa. w19.03 2 parr. 3; 4 parr. 9

Nˈoktuˈunëmë mëjääw parë njaygyujkëm ja amay jotmay diˈib yajnäjxtëbë nfamilyëˈäjtëm, nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm, ko naytyukjotmaytyuˈunëmë ënäˈktëjk, ja diˈib pëjk ijxëdëp, ja diˈib të myëjjäˈäyëndë ets ja diˈib të yˈoogyë jyiiky myëguˈuk. Nˈokˈyajtëˈëwëm wiˈix yaˈix yajpäättë ets ta net yajxon nmëdoowˈijtëm wiˈix xyˈatsoˈowëm. Nˈoktukˈijxëm ko njantsy jyaygyujkëm ti yajkëjx yajnäjxtëp, ets nˈokˈawäˈänëmë naybyudëkë axtë nuˈun nmadakëm. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ko njantsy tsyojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm (1 Fwank 3:18). Ko nety nbudëkëyäˈänëmë nmëguˈukˈäjtëm, oy ko njaygyujkëm wiˈix niduˈuk niduˈuk yaˈix yajpäättë. ¿Tiko? Yëˈko wiˈixëm twinguwäˈägëdë amay jotmay. Ta nääk diˈib kyaj tsyiptakxëdë parë tnimaytyäˈäktët ets ta diˈib tsiptakxëdëp mët ko kyaj nëgoo yˈagäjpxˈattë. Pääty, oy njapudëkëyäˈänëm, kyaj yˈoyëty nyajtëˈëwëm diˈib mbäät tëgatsy yajnayjyawëdë (1 Tes. 4:11). Ets axtë ko pën dyaˈˈawäˈätsëdë jyot kyorasoon, waˈan kyaj nˈoymyëdoˈowëm extëm tijaty xytyukmëtmaytyakëm. Per tsojkëp njaygyujkëm ko duˈunën yëˈë nyayjyawëty. Pääty, oy ko nmëdoowˈijtëm ets kyaj netyë nˈatsoˈogojëm (Mat. 7:1; Sant. 1:19). w19.03 19 parr. 18, 19

¿Mtsëˈkëp xynyimaytyäˈägëdë Diosë yˈayuk mayjyaˈay wyinduuy? Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Nehemías, yëˈë jamë nety tyuny mä ja rey yˈaneˈemy. Ko tmëdoyˈajty ko të ja Jerusalén käjpnë nyabots nyajijtutäˈäy ets të ja tyëjkˈääw wyindëgooytyaˈay, ta jyotmaytyuktëjkë (Neh. 1:1-4). Ta ja rey yajtëëwë tiko myay tyajy. ¿Nbawinmäˈäyëm wiˈixë Nehemías tëtsnëmë jyot tjäˈäwë? Ta pojënë tmënuˈkxtakyë Dios ets ta net tˈatsoowëmbijty. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Ja rey mëjwiin kajaa tpudëjkë ja Diosë kyäjpn (Neh. 2:1-8). Ja yˈijxpajtënë Nehemías yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko tsojkëp jawyiin nnuˈkxtakëm mä ngaˈˈatsoowëmbijtëm. Minë net nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Jonás. Ko Jyobaa kyajxë Nínive, mëk tjantsy tsyëˈkë ja Nínive jäˈäyëty axtë myäjtsë wiink tuˈu (Jon. 1:1-3). Per mët ko Jyobaa pyudëjkë, ta ojts yˈëwaˈkxy kyäjpxwaˈkxy Nínive ets mëjwiin kajaa ttukˈoyˈäjttë ja jäˈäyëty (Jon. 3:5-10). ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Jonásë yˈijxpajtën? Ko Jyobaa mbäät xypyudëjkëm oyë nety nuˈun ja tsëˈëgë të xyjatuktëjkëm. w19.01 11 parr. 12

Ko nguytyuuntsondakëm tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp, mbäädë net kyaj oy nekyˈijtëm mët näägë jiiky mëguˈuk o mëtnaymyaayëbë. Min nˈokˈijxëm tiko mbäät duˈun jyaty. Jesus duˈun ojts tninuˈkxtäägë ja yˈëxpëjkpëty: “Yajwäˈäts mët yëˈëgyëjxm ja tëyˈäjtën; ja mˈayuk yëˈë duˈun ja tëyˈäjtën” (Juan 17:17, TNM). Ko jyënaˈany “yajwäˈäts”, nan mbäät yëˈë tˈandijy “pëjtäˈäktë abëky” o “yajnaywyäˈkxëdë”. Ko nguytyuuntsondakëm tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp, ta nˈabëkypyëtsëˈëmëm mä naxwinyëdë jäˈäy mët ko tëgatsy ja anaˈamënë diˈib nbanëjkxëm. Ëtsäjtëm, oy njaˈitäˈänëm mët ja mëtnaymyaayëbë ets ja jiiky mëguˈuk, per mbäädë net nääk xymyëjagamgakëm o axtë xytyukjotˈambëjkëm ko të nyajtëgäjtsëm ja mëbëjkën. Kyaj wiˈix nnayjyäˈäwëm, pesë Jesus duˈun jyënany: “Axtë niduˈuk niduˈuk nyaymyëtsipˈatëdët diˈibë tsënääytyëp mä tiˈigyë tëjk” (Mat. 10:36). Per nan ojts jyënaˈany ko pën nmastutëm tijaty parë njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, mëjwiin kajaa dyajjëmbitäˈäny. w18.11 6 parr. 11

Apostëlë Pablo yajtsobat ja myëguˈuktëjk ets yajnigëxëˈk mä wiˈix tnimaytyaky. Extëm nˈokpëjtakëm, ko ijtyë Dios tmënuˈkxtaˈaky ak xëëw mëët tninuˈkxtäägë. Ets ko ijty tkexyë neky, ta jap tkujayë ko mëk ttsoky ja myëguˈuktëjk. Extëm nˈokpëjtakëm mä Romanʉs 16:1-15, japë apostëlë Pablo ojts tnigajpxy 27 Dios mëduumbë ak xëëw mëët. Ojts tjamyetsyë Prisca etsë Áquila, ets jyënany ko “yëˈëjëty pyëjtaktë ayoˈon jëjpˈamë jikyˈäjtën”. Nan nyimaytyakë Febe ko pudëjkë ets ko nan ojts tpudëkë “mayjyaˈay”. Extëm nˈijxëm, Pablo myëjkuˈëˈëw myëjkugäjpxë ja myëguˈuktëjk diˈibë nety jyantsy jyotmooytyëbë Diosë tyuunk. Pablo nyijäˈäwëbë nety ko ja myëguˈuktëjk pokyjyaˈay yajpäättë. Per yëˈë yˈijx ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈibë nety myëdäjttëp, pes yëˈë jap kyujäˈäyë ko tjääytyaay ja neky diˈib tyuknigajxtë ja Dios mëduumbëty diˈib Roma. Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈix jantsy jotkujk nyayjyäˈäwëdë ko tmëdoowdë wiˈixë Pablo nyimaytyakëdë ko ojts yajkajpxy ja neky mä ja tuˈukmujkën. Seguurë ko niˈigyë mëët nyaymyaaybyëjkëdë. Ets ëtsäjtëm, ¿jäˈäyˈatäˈänëm extëmë Pablo? ¿Nmoˈoyäˈänëmë dyoskujuyëmë nmëguˈukˈäjtëm janääm jatsojk mä tukëˈëyë tijaty xytyukmëduˈunëm o wiˈix xypyudëjkëm mëdë yˈääw ayuk? w19.02 16 parr. 8, 9

Kom pokyjyaˈay nyajpatëm ets janääm jatsojk ndëgoˈoyën, waˈanë net nnayajtëˈëwëm: “¿Tsojkëp nˈijtëm wäˈäts jäˈäy parë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa amumduˈukjot?”. Kyaj. Ets kyaj tiko ntsëˈkëm, pesë Jyobaa kyaj yëˈë tˈixyë ndëgoˈoyënˈäjtëm. Duˈun xyˈanmäˈäyëm mä yˈAyuk: “Koxyëp mijts Jah, yëˈëyë xyˈixy xytyunyë tëgoˈoyën, ¿pënxyëp Jyobaa, mbäät mwindanëty?” (Sal. 130:3). Yëˈë nyijäˈäwëp ko pokyjyaˈay nyajpatëm ets tëgoˈoyëm, ets mëjwiin kajaa xypyokymyaˈkxëm (Sal. 86:5). Jyobaa nan nyijäˈäwëp nuˈun tijaty nmëmadakëm ets kyaj tˈawixy nduˈunëm diˈib kyaj nmëmadakëm (Sal. 103:12-14). Parë mbäädë Jyobaa nmëmëdoˈowëm amumduˈukjot, jëjpˈam ets nmëdäjtëmë tsojkën. Kaˈpxy ets amuum mbäät ndukˈijxëmë Jyobaa ko ntsojkëm ets ko nmëmëdowäˈänëm. Pën nmoˈoytyaˈayëmë Jyobaa tukëˈëyë ja tsojkën oy nyajnäjxëmë amay jotmay, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ko amumduˈukjot ntsojkëm (1 Crón. 28:9; Mat. 22:37). Ëtsäjtëm nnijäˈäwëm ko Jyobaa yˈanaˈamën ak oy ets yëˈë nyajxondäˈägäˈänëm. Mët ko ntsojkëm, ta jawyiin nmëmäˈäy nmëdäjëm wiˈixë Jyobaa tˈixy ti ndunäˈänëm. Duˈuntsoo nyajnigëxëˈkëm ko amumduˈukjot nmëmëdoˈowëm. w19.02 3 parr. 4, 5

Tëgok tëgok nˈijxëm wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko nduˈunëm diˈib oy, ta kyëktëkë ja mëbëjkën (Sant. 1:2, 3). Jantsy jotkujk nnayjyäˈäwëm ko Jyobaa mbäät jyënaˈany ko yëˈë xyˈuˈunkˈäjtëm, ets niˈigyë ndunäˈänëm ti yëˈë tyukjotkëdakypy (Prov. 27:11). Tuˈuk tuˈugë jotmay nwinguwäˈkëm ja mä mbäät nyajnigëxëˈkëm ko ja ngorasoonˈäjtëm kyaj të nyaywyaˈkxyëty (Sal. 119:113). Niˈigyë ntsojkëmë Jyobaa amumduˈukjot ets të njënäˈänëm ko nmëmëdowäˈänëmë yˈanaˈamën ets ndunäˈänëmë tyuunk (1 Rey. 8:61). Per niˈamukë ndëgoˈoyëm mët ko nbokyjyaˈayˈäjtëm. Ko duˈun njäjtëm, oy ko njamyajtsëmë yˈijxpajtën ja rey Ezequías. Yëˈë tëgooy, per jodëmbijt ets duˈunyëm tmëduunˈadëtsyë Jyobaa “amumduˈukjot” (Is. 38:3-6; 2 Crón. 29:1, 2; 32:25, 26). Extëm të nˈijxëm, nˈokjëjpkuwäˈkëm ko Satanás dyajmäˈädäˈänëdë jot winmäˈäny. Nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa ets xypyudëjkëm parë nmëdäjtëm tuˈugë “korasoon diˈib mëdoop”, ets nëjkxëp xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa (1 Rey. 3:9; Sal. 139:23, 24). w19.01 18, 19 parr. 17, 18

Ko ngomentaräjtëm mä reunyonk ndukˈoyˈäjtëm (Is. 48:17). ¿Wixaty ndukˈoyˈäjtëm? Tuk pëky, yëˈë ko nëjkxëp yajxon niˈëxpëjkëm tijaty naxäämp, nëjkxëp niˈigyë njaygyujkëmë Diosë yˈayuk ets nëjkxëp niˈigyë nbaduˈunëm tijaty njäjtëm. Myëmajtsk pëky, nëjkxëp niˈigyë ndukxondakëm tijaty näjxp mä reunyonk mët ko ngomentaräjtëm. Ets myëdëgëk pëky, nëjkxëp niˈigyë wyeˈemy mä jot winmäˈäny mët ko të nikäjpxëm ja komentaaryë. Jyobaa oy yajnayjawëty ko tmëdoy wiˈix nimaytyakëm ja mëbëjkën. Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa myëjjäˈäwëp ets myëdoopy wiˈix ngomentaräjtëm mä reunyonk (Mal. 3:16). Ets ja nyigëxëˈëky ko myëjjäˈäwëp ko xykyunuˈkxëm (Mal. 3:10). Extëm nˈijxëm, taaˈäjtp kanäk pëky tiko mbäät ngomentaräjtëm. w19.01 8 parr. 3; 9, 10 parr. 7-9

Jyobaa jantsy wijy ets ja dyajnigëxëˈëky wiˈix jyaˈayˈaty mët ëtsäjtëm. En lugäär xymyoˈoyëm jantsy mayë ley, maˈkxtujkën myëët xytyukniˈˈijxëm parë nmëmëdoˈowëm ja ley diˈib yajnigutujkëp nmëdäjtëm ja tsojkën. Yëˈë tsyojkypy parë nnaytyuktuˈumoˈoyëm ja yˈëwij kyäjpxwijën ets nˈaxëkˈijxëm diˈib axëëk. Ko Jesus dyajkyë käjpxwijën mä tuˈugë kopk, ta ojts tnigajpxy tijaty mbäät tuˈugë jäˈäy yajpokytyunyëty (Mat. 5:27, 28). Ko tyëkët Rey mä Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, duˈunyëm jam xytyukniˈˈixëyäˈänëm parë nˈijxëm ja oybyë ets ja axëëkpë extëm yëˈë tˈixy (Eb. 1:9). Nan xypyudëkëyäˈänëm parë jyëmbitët wäˈäts ja niniˈkx këbäjk ets ja jot winmäˈäny. Okpawinmayë tyäˈädë: kyaj mˈoktuktëkëyanënë ja tsojkënë parë xytyunët diˈib axëëk ets kyaj xyˈokkuˈayowëyanë ja poky kaytyey. Taanëmë net xypyäädäˈäny “ja awäˈätstuuyˈäjtën es ja kunuˈxën” diˈibë Jyobaa të mdukwandaˈagyëty. Mä ja jembyë jukyˈäjtën, duˈunyëm yaˈˈawitsäˈäny ja awäˈätstumˈäjtën. Pääty ko njäˈäyˈäjtëm extëmë Jyobaa, ta nmëdäjtëm ja diˈibën jyantsy xyëwˈäjtypy awäˈätstumˈäjtën (1 Fwank 4:7, 8). w18.12 23 parr. 19, 20

Jaayë ijtyë israelitëty yaˈˈajääywyäˈkxtë pën ja yetyëjk pyatypy ti “diˈib kyaj yˈoyëty” mä ja kyudëjk. ¿Tidën yˈandijpy “diˈib kyaj yˈoyëty”? Mä ja Ley kyaj yajnigajpxy. Per waˈan yëˈëjëty diˈib yajkypyë ayoˈon tsoytyuˈun o diˈib mëjwiin kajaa, kyaj yëˈëjëty diˈib yiˈinëm waanë (Deut. 23:14). Per jotmaymyëët njënäˈänëm ko ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, may ja judiyëtëjk tiiyëm ijty tyukkäjpxtëp parë yaˈˈajääywyäˈkxtë (Mat. 19:3). Ëtsäjtëm kyaj duˈun nˈadëˈëtsäˈänëm. Ja tiempë mä jyukyˈajtyë kugajpxy Malaquías, ja yetyëjkëty yaˈˈajääywyäˈkxtëp ijty mët ja kyudëjk. Waˈan mët ko pyëkäˈäny mët tuˈugë toxytyëjkë mas ënäˈkpë diˈib kyaj Diosmëduny. Malaquías ojts tnimaytyaˈaky wiˈixë netyë Jyobaa tˈixy ko duˈun yˈadëˈëtstë. Duˈun tkujäˈäyë: “Yëˈë yˈaxëkˈijxypy ko jäˈäy yaˈˈajääywyaˈkxy” (Mal. 2:14-16). Extëmë Dios tˈixyë pëjk ukën kyaj tyëgatsy, pes desde tëëyëp jyënaˈany ko ja “yetyëjk tmastuˈudäˈänyë tyääk etsë tyeety, ets tpuwäˈägëyaˈany ja kyudëjk, ets jeˈeyë yˈitäˈändë tuˈugë niniˈkx këbäjk” (Gén. 2:24). Jesus nanduˈun ojts tˈixyë pëjk ukën extëmë Tyeety, pääty jyënany: “Ja yetyëjk kyaj tmastuˈudët ja nyëdoˈoxy, mët ko ja Dios të yajnaymyikyëty” (Mat. 19:6). w18.12 11 parr. 7, 8

Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nëjkxtëp jagam Dios mëduumbë mët ko kyaj ti diˈib yajnëˈëwëˈëm yajtuˈuwëˈëmëdëp. Nan yëˈë duˈumbë jäˈäyˈäjtën yaˈijxëdëp extëm ja kugajpxy Isaías. Pes ko Jyobaa jyënany: “¿Pënëts nˈokkaxëp, ets pën xyˈokkunëjkxëm?”. Ta Isaías yˈatsooy: “¡Tyamëts ëjts! Kajxkëts” (Is. 6:8). ¿Nanduˈun ëtsäjtëm nˈatsowäˈänëm ko muum tyëgoyˈatëdë naybyudëkë ets pën kyaj tii xyyajnëˈëwëm xyyajtuˈuwëˈëmëm? Jesus yëˈë nety myaytyakypyë tyäˈädë tuunk mä ngäjpxwäˈkxëm etsë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm. “Pääty amdowdë es mënuˈxtäˈäktë ja Dios, ja nyiWintsënë tyäˈädë pëjtaˈaky, es tˈakkaxët ja tuumbëty es min dyajpëdëˈëktë ja pëjtaˈaky” (Mat. 9:38). ¿Mbäät nduˈunëm prekursoor mä niˈigyë tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë? O ¿mbäät pën nbudëjkëm parë duˈun tyunët? Ta nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib winmääytyëp ko pën tuundëp prekursoor mä tyëgoyˈatyë naybyudëkë, duˈun dyajnigëxëˈëktët ko tsyojktëbë Dios ets ja myëguˈuktëjk. Ets mijts, ¿wiˈix mbäät niˈigyë xyyajmëjwindëkë Diosë tyuunk? Pën mduumpy duˈun, nëjkxëp myajpääty agujk jotkujk. w18.08 27 parr. 14, 15

Mä Evangelios yajxon xytyukˈijxëm wiˈixë Jyobaa wyinmay. Pes yajxon twinˈijxy pën ja yˈUˈunk tyääkˈat tyeetyˈatëp yä Naxwiiny ets yajˈyaagëdëp, ets yëˈë wyinˈijx ja diˈib kyaj nëgoo ti tmëdat tjaygyaptë (Lev. 12:8; Luk. 2:24). Biiblyë jyënaˈany ko Jesus myaxuˈunkˈäjty, ta María “oj tkeˈeky mä jëyujk tsäjkää jyeˈxy, mët ko yëˈëjëty kyaj tpattë ja jäjtakn” (Luk. 2:7). Koxyëbë Jyobaa tˈoktsojky, ojtsxyëp tˈixy tuˈugë oybyë lugäär parë ja yˈUˈunk myaxuˈunkˈatët. Per diˈib yëˈë tsyojk, yëˈë ets ja yˈUˈunk yaak pyatët mä tuˈugë familyë diˈib jëjpˈam pyëjtakypyë Dios. Mä Biiblyë nnijäˈäwëm wiˈixë Jyobaa tˈixyë jukyˈäjt madakën. Näägë tääk teety yëˈëyë myëwiin myëjotëdëp parë yˈuˈunk yˈënäˈk tmoˈoyäˈändë tijaty, oyë net ja yˈuˈunk yˈënäˈk tmëjagamgaˈaktëdë Jyobaa mët ko të tkapudëkëdë. Yajxon nˈijxëm ko diˈib mas jëjpˈam parë Jyobaa, yëˈë ko oy mëët nˈijtëm. Ets ëtsäjtëm, ¿të njäjtëm nwinmäˈäyëm extëmë Jyobaa? ¿Wiˈix nyigëxëˈëky mä tijaty nduˈunëm? w18.11 24 parr. 7, 8

Mä Jyobaa jamën tsyoonyë jotkujkˈäjtën ets pääty ttsoky nˈijtëm jotkujk. Ta kanäk pëky diˈib xytyukˈijxëm ko tsyojkypy parë duˈun nˈijtëm (Deut. 12:7; Ecl. 3:12, 13). Per mä tyäˈädë jukyˈäjtën, tsip nbatëm ja jotkujkˈäjtën. ¿Tiko? Taaˈäjtp kanäk pëkyë amay jotmay diˈib mbäät xypyëjkëmë jotkujkˈäjtën, extëm ko kyaj jäˈäyë tyuunk tpääty, ko kasäädë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxtë, ko yaˈëxkexy tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mä Diosë kyäjpn o ko yˈooky tuˈugë jiiky mëguˈuk. Nan mbäät xypyëjkëmë jotkujkˈäjtën ko familyë tsyiptuny, ko nyajnëxik nyajtukxikëm mä nduˈunëm o eskuelë, ko Diosë kyäjpn yajnibëdëˈëky o ko nyajtsuˈum nyajmäjtsëm. Nanduˈun ko yuu päˈäm xyyajwindëgoˈoyëm, o ko nmëdäjtëm tuˈugë mëk päˈäm o depresión. Perë Jesukristë diˈib “jotkujk” ets diˈib tukpäjk anaˈamp, xyjyotkujkmoˈoyäˈänëm ets tsyojkypy parë nˈijtëm agujk jotkujk (1 Tim. 6:15, TNM; Mat. 11:28-30). Ja käjpxwijën diˈibë Jesus yäjk mä tuˈugë kopk, ojts tnigajpxy tijaty mbäät nduˈunëm parë nˈijtëm agujk jotkujk oy ti jotmay nbatëm yä naxwiiny. w18.09 17, 18 parr. 1-3

Näägë jäˈäy, pojënë tmastuˈutyë kostumbrë ko tnijawë ko kyaj Dios ttukjotkëdaˈaky. Perë wiinkpë, mas kajaa tkujuytyë ja tëyˈäjtën (Prov. 23:23). Waˈan kyaj tmastuˈudäˈändë ja kostumbrë mët ko mëktaˈaky tyuktunäˈänëdë ja fyamilyë, ja myëguˈuktëjk diˈib mëët tyundë ets ja myëtnaymyaayëbëty. Ets näˈäty, niˈigyë tsyiptaˈaky ko tkatunäˈändë ja kostumbrë diˈibë jäˈäy tyuundëp ko jyiiky myëguˈuk yˈooky. Per mbäät xypyudëjkëmë yˈijxpajtënë pënaty të dyajnigëxëˈëktë jotmëkˈäjtën parë të tyëgatstë. ¿Ti tyuundë pënaty pyanëjkxtë Kristë jam Éfeso? Biiblyë jyënaˈany ko yëˈëty nyinoˈktë ja neky “mayjyaˈay wyinduuy. Es ko twijtstë ja kyuentë nëˈën ja nyekyë tsyoo, jaˈa twijtspëtsëëmdë juxytsyikxy myäjk milë platë meeny, es tuˈukpë platë dëˈën extëm tuk xëë yajmëjuy yëˈë tuumbë” (Apos. 19:19, 20). Tyäˈädë jäˈäyëty, nyoˈktääytyë ja lyiibrë diˈibë nety jantsy tsooxë, etsë Jyobaa ojts kyunuˈkxëdë ko duˈun ttuundë. w18.11 7 parr. 15, 16

Näämnëmë nety ja israelitëty të ttuknaxtë Jordán mëjnëë ko Josué tˈijxy tuˈugë yetyëjk diˈib kyëkapyˈajtypy tuˈugë espäädë. Yëˈë nety “diˈib nyiwintsënˈäjtypyë Jyobaa tsyiptuumbëty”, diˈib listë yajpatp parë tnitsiptunäˈänyë Diosë kyäjpn (Jos. 5:13-15). Josué të nety yajxon ja anklës tyukˈaneˈemyëty tijaty mbäät ttuny parë tjaˈabëkët ja Jericó gäjpn, per waˈan naa tëgatsy yajmëdooy. Extëm nˈokpëjtakëm, ojts yajtukˈaneˈemy ets niˈamukë ja yetyëjk yajtsuktët. Per kanäk xëëw nety tˈamääyˈatäˈändë ets kyaj mbäät tsyiptundë (Gén. 34:24, 25; Jos. 5:2). Waˈan ja yetyëjkëty nyayajtëëwëdë: “¿Ets wiˈix nnitsiptuˈunëm ja nfamilyëˈäjtëm ko xynyimiˈinëm ja nmëtsipˈäjtëm?”. Per ta tyuun jyäjtë diˈibë nety kyaj ttimˈawixtë, ja jäˈäyëty diˈib Jericó jantsy tsëˈkëdë ets kyaj tnibëdëˈktë ja israelitëty. Biiblyë jyënaˈany: “Mä ja Jericó kajpnën nipën ënäty jam kyaˈëktëjkënë ets kyaˈëkpëtsëëmnë. Jäˈä ko tëë ënäty ja tëjkˈaaw yˈëtujktaˈay, këtiipë ja Israel jaˈayëty jap tyëkëtëty” (Jos. 6:1, TY). Ko duˈun tyuun jyäjtë, yëˈë pudëjkëdë ja israelitëty parë ttukjotkujkˈattët extëmë netyë Jyobaa tyuˈumoˈoyëdë. w18.10 23 parr. 5-7

¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Pablo yˈijxpajtën ko yˈijty yujy tudaˈaky? Wenë, ko ti nduˈunëm mëdë Jyobaa nyaybyudëkë, kyaj ngupëjkëm ko pën xymyëjkumäˈäyëm. Oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Wiˈixëts nˈixy ja jäˈäy diˈibëts ndukmëtmaytyakypyë Diosë yˈayuk? ¿Nanduˈunëts tëgatsy nˈixy extëm yˈixëdë jäˈäy mäts ntsëënë?”. Abëtsemy nyaxwinyëdë Jyobaa tyestiigëty yˈëxtääyˈadëtstëbë jäˈäy diˈib tsyojkënyëˈäjttëbë tëyˈäjtën. Axtë jyäjttëbë yˈayuk ets ja kyostumbrë pënaty yajjäämˈijx yajnääxˈijxtëp. Kyaj nyayjyawëdë ko niˈigyë myëj yˈoyëty ets kyaj dyuˈunëty ja jäˈäyëty, niˈigyë ttundë mëjääw parë tjaygyukëdë wiˈix yaˈix yajpäättë niduˈuk niduˈuk parë mbäät tpudëkëdë ets tˈaxäjëdët ja Diosë yˈayuk. w18.09 5 parr. 9, 11

Ja romanë jäˈäy të nety dyaˈooktë ja Judas. Ets ja judiyëtëjk nan jyantsy yˈawijxtëbë nety ets ja Mesías jyäˈtët, pes duˈunë nety wyinmaytyë ko mbäät yaˈˈawäˈätspëtsëmëdë mä ja romanë jäˈäy ets jatëgokë jyëmbitëdë Israel extëm tuˈugë mëj nasionk (Luk. 2:38; 3:15). Nimay wyinmääytyë ko ja Mesías yajnaxkëdäˈägaambyë nety ja yˈanaˈamën jam Israel. Ets ko duˈun ttunët, mbäädë nety miyonkˈam ja judiyëtëjk diˈib të yˈayoˈoywyäˈkxtë jyëmbittë mä ja yˈit lyugäär. Juan Yajnëbajtpë nanduˈun dyajtëëy tëgokë Jesus: “¿Tii mijtsë dëˈën ja Kristë diˈibë minäämp, o nˈawixtëpts ja wiinkpë?” (Mat. 11:2, 3). Waˈanë Juan tnijawëyany pën minäämbë wiinkpë diˈib tyunëp ti ja judiyëtëjk tsyojktëp. Ko Jesus jyukypyejky, ta nimajtsk ja yˈëxpëjkpëty pyayoˈoyëˈkëdë mä ja tuˈu diˈib nëjkxp Emaús, ets ttukmëtmaytyaktë ko ja Mesías kyaj të ttuny diˈibë nety yˈawijxtëp (Luk. 24:21). Ok, ta ja apostëlëtëjk dyajtëëwdë Jesus: “Wintsën, ¿tyamë net xyyajkutukäˈäny esë israelitë jäˈäy nyayˈanaˈamëdë?” (Apos. 1:6). w18.06 4 parr. 3, 4

Tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm ko Diosë kyäjpn axëëk yajnimaytyäˈägët. Nˈokjamyajtsëm ko Satanás nyiwäämbejtypy pënaty Dios mëduundëp (Diˈibʉ Jat. 12:10). Jesus ojts xytyukˈawäˈänëm ko ja nmëtsipˈäjtëm wiˈixëm xyjantsy xynyiwäämbatäˈänëm (Mat. 5:11). Pën njaygyujkëm ti tyäˈädë yˈandijpy, ta kyaj mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm ko Diosë kyäjpn yajnimaytyäˈägët axëëk. ¿Njantsy tyuknigajxëmë korree o mensaje pënaty mëët nnaymyaˈayëm o ja nwinˈixyˈäjtëm? Ko nˈoymyëdoˈowëm tuˈugë notisyë o tuˈugë eksperiensyë, ¿duˈun nˈadëtsëm extëmë notisyeerë diˈib jawyiin jayëjp tijaty jyantsy myaytyakojpy? Mä ngakajxëm tuˈugë mensaje o correo electrónico, oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Ijtpëts seguurë ko tëyˈäjtënë tyäˈädë? ¿Nnijäˈäwëtyaabyëts wiˈix meerë tijaty yˈixëty?”. Pën kyaj nˈijtëm seguurë, oy ko kyaj nˈagajxwäˈkxëmë informasion diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty mä nmëguˈukˈäjtëm. Mas oy ko nbaˈanëm mä jyënaˈany “borrar” ets kyaj mä jyënaˈany “enviar”. w18.08 3 parr. 3; 4 parr. 6, 7

Jesus tsyojkypy ets nˈijtëm jotkujk. Ko nˈoyjyaˈaytyakëm kyaj niˈamukë jäˈäy tmëjjawëyaˈany, per tsojkëp xëmë duˈun njäˈäyˈäjtëm, pes kyaj nnijäˈäwëm wiˈix wyimbëtsëmäˈäny axtë pën oyjyaˈaytyakëm yiˈinëm waanë. Ja diˈib jantsy yäjkpëjäˈäy kyaj tˈawixy ets ti yajmooyëmbitët. Tyäˈädë yëˈë netyë Jesus wyinmaapy, ko jyënany: “Ko jäˈäy xywyowët mä xëë tyunäˈänyëty, mwowëp yëˈë ayoobë jäˈäy, yëˈë ëxneybyë es yëˈë wiintspë. Pën mdiimbyë dëˈën, mgunuˈxëdëp ja Dios, jaˈa ko yëˈëjëty kyaj mbäät dyajjëmbittë” (Luk. 14:13, 14). Biiblyë jyënaˈany ko yajkunuˈkxäämp ja diˈib yajkypy tijaty, ets ko “jotkujk yajpääty ja diˈib nyiˈˈijxkëdakypyë ayoobë jäˈäy” (Prov. 22:9; Sal. 41:1). Duˈunë duˈun, nˈoyjyaˈaytyakëm mët ko jantsy jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nbudëjkëmë wiinkpëty. w18.08 21, 22 parr. 15, 16

Tyam, tsiptakp ets nnijäˈäwëm wiˈix meerë tuˈugë jotmay yˈixëty, o pën tëyˈäjtën o kyaj. ¿Tiko? Yëˈko tukëˈëyë informasion diˈib xynyijäjtëm kyaj kyaˈpxyëty, kyaj tëyˈäjtën myaytyaˈaky ets nan pokyjyaˈay nyajpatëm. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm? Ko nbanëjkxëmë Biiblyë kyäjpxwijën. Proverbios 18:13 jyënaˈany ko pën nˈatsoˈowëmbijtëm tuˈugë jotmay mä kyajnëm nmëdoˈowëm wiˈix tijaty yˈixëty, tsuuˈat lokëˈat yëˈë ets tsoytyuˈun. Proverbios 14:15 nan xytyukjamyajtsëm ko kyaj yˈoyëty nmëbëjkojëm tijaty nmëdoˈowëm pën kyaj jawyiin nbayoˈoyëm pën tëyˈäjtën. Etsë Diosë yˈAyuk xyˈanmäˈäyëm ko kyaj mbäädë këˈëm winmäˈäny nyajtuˈunëm, oy jeky kujk njaDiosmëduˈunëm. Biiblyë kyäjpxwijën xypyudëkëyäˈänëm, per net pën nbayoˈoyëm mä myinyë informasion diˈib tëyˈäjtën parë nnijäˈäwëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty ets nduˈunëm diˈib oybyëtsëmëp. w18.08 7 parr. 19

Ko nnëbajtëm, ta niˈamukë jäˈäy ndukˈijxëm ko yëˈë Jyobaa xyjaˈäjtëm ets ko yëˈë nmëmëdowäˈänëm (Eb. 12:9). Jesus nanduˈun ttuuny ko nyëbejty, oyë nety të jyamaxuˈunkˈaty mä tuˈugë käjpn diˈibë Jyobaa jyaˈäjtypy, ojts këˈëm nyaygyëyakyëty parë ttunanë Tyeetyë tyuunk. Duˈunxyëp extëm tˈanmääy: “Kots ndunyë mtsojkën, Dios miyë, yëˈëjëts ndukxondakypy” (Sal. 40:7, 8). ¿Wiˈixë Jyobaa nyayjyäˈäwë ko Jesus nyëbejty? Biiblyë jyënaˈany: “Ko nety ja Jesus të nyëbajtäˈäy, netyë pyëtseemy nëjoty. Ta pojënë tsäjp yˈawatsy esë Fwank tˈijxy ko ja Diosë Jyäˈäjën o yˈespiritë santë kyëdaˈaky extëm tuˈugë pakuˈunk, es nyigëdaˈagyëty kyëbäjkkëjxyë Jesús. Es net yajmëdooy jyënaˈany tsäjpotm: Tyäädëtsë dëˈën ja nˈUˈungëts diˈibëts njantsytsyejpy, diˈibëts mëët njotkujkˈaty” (Mat. 3:16, 17). Jyobaa yëˈë nety jyaˈäjtypyë Jesus, per jantsy jotkujk nyayjyäˈäwë ko tˈijxy ja yˈUˈunk këˈëm nyaygyëyakyëty parë aduˈuk myëdunäˈänyëty. Jyobaa nan jantsy jotkujk nyayjyawëty ko ndukëdëjkëmë jukyˈäjtën, ets xykyunuˈkxäˈänëm (Sal. 149:4). w18.07 23 parr. 4, 5

Ko Moisés jyënany “nyajpëtsëmdëty”, waˈan yëˈë nyaymyaytyakë mëdë Aarón. Ja yˈääw yˈayuk yajnigëxëˈk ko kyaj dyajmëjpëtsëëmyë Jyobaa, diˈib tyuun ja miläägrë. Biiblyë jyënaˈany: “Ojts näjyëtuˈun yë [Dios] tyajjootˈanpëktë jam ma ja Meribá mëjmëjyën, Moisés ëxëëk ojts tkujatë jëtuˈunpë ja ëxëëk jot ëxëëk winmaˈany. Ojts tyajkumon tyajkutukëtë ets yˈëëwnë kyajpxnë tëkatsy” (Sal. 106:32, 33, TY; Núm. 27:14). Moisés kyaj dyajmëjpëtsëëmyë Jyobaa extëm nyitëkëty. Pääty yaˈˈanmääy mëdë Aarón: “Miitsëty ojtsëts ja nˈääw nˈëyuk xyjyënäjxëdë” o kyaj xymyëmëdoowdë (Núm. 20:24, MNM). Extëm nˈijxëm, Moisés mëdë Aarón mëjwiin kajaa tmëdëgooytyë Jyobaa. Ets ko ja israelitëty ojts yˈokkujuundakpëdë, ta Jyobaa jyënany ko nituˈuk kyatëkëyäˈändë mä ja nax diˈib Canaán diˈibë jyëmëjt 20 axtë mëjjäˈäybyäät (Núm. 14:26-30, 34). Pääty ko Moisés kyamëdooy, ta Jyobaa nanduˈun dyajnäjxy ja tyëyˈäjtën ko yˈanmääyë ko kyaj tyëkëyaˈany mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë. w18.07 14 parr. 9, 12; 15 parr. 13

Pën tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm kyaj tnasˈixë wyinmäˈäny yˈuugët, ta xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot nwingutsëˈkëm extëm wyinmay ets kyaj nˈukëm. Pes taaˈäjtpë nmëguˈukˈäjtëm diˈib ijty jantsy uktëp ets të wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë parë ninuˈun kyanekyˈuugäˈändë. Seguurë ko kyaj nikëjxmˈatäˈänëm ko jatëgok tniwäˈägëdë nëë (1 Kor. 6:9, 10). Pääty, ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm nˈawäˈänëm tuk kopë ets kyaj tˈaxäjëyäˈänët, kyaj nety ntsojkëm ko mëktaˈaky nmoˈoyëm. Timoteo ojts tpanëjkxë apostëlë Pablo yˈijxpajtën, pes ko netyë jyëmëjt naa 20, ta ojts yajtsuky mä yetyëjkˈäjtën ets dyajnäjxyë jäj jëmuˈumën. Per pääty duˈun ttuuny, parë kyaj dyajkunapët ja judiyëtëjk diˈibë nety nëjkx ttukmëtmaytyäˈägäˈänyë Diosë yˈayuk (Apos. 16:3; 1 Kor. 9:19-23). Ets ëtsäjtëm, ¿nan yëˈë ndunäˈänëm diˈibë nmëguˈukˈäjtëm oy yajnayjawëdëp? w18.06 18, 19 parr. 12, 13

Ko xyˈixyˈatët tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj Tyestiigëty, ¿mjënäˈänëp ko wäˈäts xyˈixyˈaty? Kyaj nëgoo. Waˈan xynyijawë ti txëwˈaty, wiˈix yˈixëty o jam ti xyˈaknijawë mä tyäˈädë jäˈäy. Per tim tëgatsy ko xyˈixyˈaty tuˈugë Testiigë. Pes mnijäˈäwëp ko tsyojkypyë Jyobaa ets ko pääty të tmëjwoy mä kyäjpn mët ko të ti oyˈäjtën tˈixy mä tyäˈädë jäˈäy (Fwank 6:44). Kajaa xyˈixyˈatyë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm ets nanduˈun mˈixyˈatyëty, axtë pën tëgatsy ja kyostumbrë, tëgatsy yˈixëty o tsyoony wiink paˈis. Extëm nˈokpëjtakëm, pojën xypyëkyë kuentë ko nan yëˈë duˈumbë “ayuk” kyajpxypy extëm mijts, ja “ayuk diˈib wäˈäts” diˈib tsoˈomp mä ja tëyˈäjtën. O ja tuk pëky njënäˈänëm, nimajtsk xymyëbëktë ja Dios, xymyëmëdowdë ja yˈanaˈamën ets tuˈugyëp tijaty mˈawijx mjëjpˈijxtëp. Tyäˈädë duˈun diˈib mas jëjpˈam mbäät xynyijawë mä tuˈugë jäˈäy, pes net mbäät xytyukjotkujkˈaty ets jyeky ja mnaymyayë. w18.12 21 parr. 9, 10

Jesus yëˈë tyuˈumooy ja diˈib wyoowˈyoˈoytyë Diosë kyäjpn parë dyajwingëdäˈäktët ko kyaj nyekyjëjpˈamëty yajtsuktët pënaty kyaj jyudiyëty (Apos. 15:19, 20). Per ko nyajxy ja tiempë, duˈunyëm ja judiyëtëjk diˈib myëbëjktëbë Kristë, tpaduundë ja ley ko dyajtsujkëdë ja myäängëty. Ets waˈan nnayajtëˈëwëm: “Pënë Kristë yëˈë yajjëjptëgooy ja Ley ko yˈoˈky, ¿tiko tnasˈijxë etsë tyäˈädë jotmay duˈunyëm yon wyootsët?” (Col. 2:13, 14, TNM). Myënëjkxypy jekyë tiempë parë njaygyujkëm ko näˈäty ti yajwijtstëgatsy. Duˈun jyäjttë ja judiyëtëjk diˈib pyanëjkxtë Kristë, näjx jeky ja tiempë parë tkupëktët ko kyaj nyekyjëjpˈamëty yajtsuktët (Fwank 16:12). Nääk, ojts tsyiptakxëdë tkupëktët ko parë oy yˈittët mëdë Dios kyaj nyekyjëjpˈamëty yajtsuktët (Gén. 17:9-12). Etsë wiinkpë ojts tsyëˈëgëdë ko yaˈˈaxëkˈixtët mä ja nyax kyäjpn mët ko tyëgatsyˈattë (Gál. 6:12, TNM). Per ko ja tiempë nyajxy, ta Jesukristë niˈigyë yˈaktuˈumooyëdë mët yëˈëgyëjxm kanäägë neky diˈibë Pablo jyaay (Rom. 2:28, 29; Gal. 3:23-25). w18.10 24, 25 parr. 10-12

Caifás kyajx ja soldäädëtëjk parë Jesus yajmatsët. Perë Jesus nyijäˈäwëbë nety ko yaˈoogäˈänëdë. Pääty mä yˈakˈaˈuxˈäjttë mët ja yˈapostëlëty, ta tˈanmääytyë ets tˈixtëdë espäädë. Jantsy jeˈeyë nety tsyokyëty majtsk parë ttukniˈˈixëyäˈändë diˈib jëjpˈam (Luk. 22:36-38). Mä tadë koots, ta Pedro jyantsy jyotˈambëjky mët ko kyaj nety yˈoktimtëyˈäjtënˈäjnë ko Jesus yajmatsët, ta mëdë yˈespäädë ttatsktsujktuty niduˈuk ja jäˈäy (Fwank 18:10). Netë Jesus tˈanmääyë Pedro: “Pëjkëˈëgë mˈespäädë mä xyyaˈity. Mët ko nidëgekyë diˈibë tsiptuump mëdë espäädë, nan mëdë espäädë yˈoogët” (Mat. 26:52, 53). ¿Ti Jesus tyukniˈˈixëyan ja yˈapostëlëty? Ko kyaj mbäät ttuktëk ttukwäˈägëdë ti tyuundëbë naxwinyëdë jäˈäy. Tyäˈädë të netyë Jesus tˈokninuˈkxtakëbë (Juan 17:16, TNM). Tsojkëbë nety dyajwëˈëmdët Dios kyëˈëjoty parë yëˈë ttunët ja tëyˈäjtën. Pes mä kyäjpn, taaˈäjtpë jotkujkˈäjtën etsë tuˈugyëˈäjtën. Seguurë ko Jyobaa jotkujk nyayjyawëty ko tˈixy wiˈixë kyäjpn tuˈugyë yajpääty oyë naxwinyëdë jäˈäy të nyaywyäˈkxëdë (Sof. 3:17). w18.06 7 parr. 13, 14, 16

Min wnˈokˈijxëm wiˈixë Satanás dyajtunyë jäˈäy parë xyˈatsëˈkëm ets nmastutëmë Jyobaa. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät tˈadëk ttuktëkë gobiernëtëjk parë dyajkubokët mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm. Nan mbäät ja nmëguˈukˈäjtëm o diˈib mëët nduunmujkëm xynyixik xytyukxikëm mët ko nmëmëdoˈowëm tijatyë Dios nyiˈanaˈamëp (1 Peed. 4:4). Nan mbäät dyajtunyë njiikyˈäjt nmëguˈukˈäjtëm parë xyˈanmäˈäyëm mëdë oyjyot ets kyaj nekynyëjkxëm mä reunyonk (Mat. 10:36). ¿Ti mbäät nduˈunëm ko duˈunë Satanás xyyajkäˈäjäˈänëm? Tuk pëky, yëˈë nyaˈijtëm winmäˈänyoty ko duˈunën njatäˈänëm, pesë Satanás tsiptuump mët ëtsäjtëm (Diˈibʉ Jat. 2:10). Myëmajtsk pëky, yëˈë njamyajtsëm wiˈixë Satanás jyënany, ko jaayë nmëduˈunëmë Jyobaa ko kyaj ti jotmay nbatëm, per ko nmastuˈudäˈänëm ko nbatëmë amay jotmay (Job 1:9-11; 2:4, 5). Ets myëdëgëk pëky, nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa ja jot mëjääw parë nmëmadakëm, pes nˈokjamyajtsëm ko yëˈë ninäˈä xykyamastuˈudäˈänëm (Eb. 13:5). w18.05 26 parr. 14

Oy ko njamyajtsëm ko pudëjkëdëbë jäˈäy ko nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, oy näˈäty nˈijxëm ko kyaj pën tmëdowäˈäny. Tëyˈäjtën ko mayë jäˈäy kyaj tmëdowäˈändë, per xyˈijx xytyuˈunëm ko oy nnaywyit nnayxyojxëm, ko nyaˈijxëmë mayˈäjt wintsëˈkën ets ko xëmë nxik nxoˈonëm. Mbäät ko oy njäˈäyˈäjtëm, kyaj tëgatsy nyekywyinmaytyët mä ëtsäjtëm. Duˈun tpëjktë kuentë Sergio mëdë Olinda, Sergio jyënaˈany: “Tëgoyˈäjttëts tuk tiempë mätsë nety ja karruˈunk nwindanëdë mët kots nbäˈämbajttë. Kots jatëgok ojts nëjkxtë, tats ja jäˈäyëty xyyajtëëwdë: ¿Ti të mjatëdë? Të nbaˈˈayowdë”. Biiblyë jyënaˈany: “Këdii ja mgëˈë xyyajpoˈkxy”. Ets duˈunë duˈun, pën nimaytyakˈadëtsëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, yëˈë nety nyäjkëm yiˈin waanë ja naybyudëkë parë “yajnijawët mä tëgekyë naxwinyëdë” (Mat. 24:14). Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko jantsy jotkujk nnayjyawëyäˈänëm ko Jyobaa xytyukjotkëdakëm, pes yëˈë tsyojkypy niˈamukë pënaty “yäjktëbë tyëëm mëdë madakën” (Luc. 8:15, TNM). w18.05 16 parr. 16-18

Jyobaa të dyaˈixyëty ko yëˈë tuˈugë Dios diˈib mëjääwmoopy desde ko naxwinyëdë jäˈäy nyitëjkë ja poky kaytyey. Jantsy jeˈeyë Adán mëdë Eva pyokytyuundääytyë, ta Jyobaa ojts tnaskäjpxë diˈibë nety ok adëwäämp ets yëˈë diˈibë netyë naxwinyëdë jäˈäy mëjääwmoˈoyanëp ets jotkujkmoˈoyanëp. Diˈib Jyobaa ojts tnaskäjpxë yajpääty mä Génesis 3:15, mä twandaky ko yajkutëgoyaambyë Satanás ets tukëˈëyë tijaty tyuumpy (1 Fwank 3:8; Diˈibʉ Jat. 12:9). Mä Noé jyukyˈajty, ja naxwinyëdë jäˈäy jagamë nety yajpäättë mëdë Dios, yëˈëyë netyë Noé mëdë fyamilyë yˈawdäjttëbë Jyobaa. Noé mbäätxyëp tyuktëjkë moˈon tujkën ko tˈijxy oymyääjëtyë jäˈäy nyaytsyiik nyaygyoxëdë ets yˈit tsyëënëdë axëëk (Gén. 6:4, 5, 9, 11; Juud. 6). Perë Jyobaa ojts ttukˈawanë ko yajkutëgoyaampy ja axëkjäˈäytyëjk ets ti mbäät ttuny mëdë fyamilyë parë tsyokwëˈëmdët (Gén. 6:13-18). Ko duˈunë Noé yaˈˈanmääy, seguurë ko mëjääwmooyë mëjwiin kajaa. w18.04 15 parr. 1, 2

Pën wintsoytyuˈunˈäjtëm o kyaj nëgoo nˈagäjpxˈäjtëm, kyaj yˈoyëty nwinmäˈäyëm ko kyaj mbäät nmëjääwmoˈoyëmë wiinkpë, pes kyaj tsyipëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ko ngäjpxpoˈkxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, mbäät nmëtxikëm, pën kyaj xymyëtxikëm waˈan tmëdaty tuˈugë jotmay ets dyajtëgoyˈaty pën tyukmëtmaytyäˈägëp. Pääty ko nmëdoowˈijtëm, mbäät yajnayjyawëdë oy (Sant. 1:19). Niˈamukë ëtsäjtëm mbäät nmëjääwmoˈoyëm pënaty yajtëgoyˈäjttëp. Ja rey Salomón duˈun tkujäˈäyë: “Tuˈugë ayuk diˈib pëtsëëmp mä meerë tyëgoyˈaty, ¡jantsy oy xyyajnayjyäˈäwëm!”. Nanduˈun jyënany: “Ko wiin jëjp tyëˈkxy yajxondakypyë korasoon ets ko yajmëdoyë oybyë ayuk, yajmëktakypyë wääy päjk” (Prov. 15:23, 30). Nan mbäät nduˈunëm extëmë Pablo tkujäˈäyë: “Yëˈë mnaytyukniˈˈixëdëp o mnaymyëjääwmoˈoyëdëp nixim niyam [...] mëdë jäˈäygyëdakën mä Dios, ëwdë Salmë, Diosë yˈalabansë, es diˈibë Dios yˈoyjyäˈäp” (Kol. 3:16; Apos. 16:25). Extëm nˈijxëm, ko nˈëˈëw nyaxëm tuˈugyë, mbäät oy xyyajnayjyäˈäwëm. Myentrës wyingoonˈadëˈëtsyë Jyobaa myëj xëëw, niˈigyë nyajtëgoyˈatäˈänëm parë nnaymyëjääwmoˈoyëm nixim niyam (Eb. 10:25). w18.04 23 parr. 16; 24 parr. 18, 19