Junië

Ja maˈestrë, tsojkëp tmëmay tmëdäjët ja diˈib yaˈëxpëjkypy, ets duˈun mbäät tˈijxnë extëmxyëbë tyäˈädë jäˈäy Tyestiigëˈäjnë. Pënaty nyaˈëxpëjkëm, mëk tjawëdë ko të tmastuˈuttë ja myëtnaymyaayëbëty ets nan të tsyiptakxëdë dyajtëgatstëdë jyukyˈäjtën parë tmëdundëdë Jyobaa. Pääty, ¿ti tyuumpy ja maˈestrë diˈib jyajtypy wiˈixë jäˈäy dyaˈëxpëkët? Tyukˈixyˈajtypy ja myëguˈuktëjk diˈib mëët yeˈey mä reunyonk. Tyäˈädë jäˈäy diˈib nyaˈëxpëjkëm, mbäädë net pyudëkëdë ja nmëguˈukˈäjtëm parë tmëwingonët mas niˈigyë Jyobaa ets nan mbäät jyotkujkmoˈoyëdë ko tpäädëdë amay jotmay. Kyaj ntsojkëm ets nyayjyawëdët jagam ëxkëˈëm mä nduˈukmujkëm, ntsojkëm ets nyayjyawëdët extëmxyëp yajjiikyˈaty yajmëguˈukˈaty. Ko duˈun nyayjyawëdët, ta pojën tmastuˈudäˈäny ja myëtnaymyaayëbëty diˈib kyaj pyudëkëdë parë ttsokëdë Jyobaa (Prov. 13:20). Ets pën ja myëtnaymyaayëbëty ëxmäjtsëdëp, tyäˈädë jäˈäy nyijawëyaampy ko mä Diosë kyäjpn pyäädaambyë oybyë myëtnaymyaayëbë (Mar. 10:29, 30; 1 Peed. 4:4). w20.10 paj. 17 parr. 10, 11

Tsojkëp nnaymyaˈayëm mëdë Jesus parë oy nˈijtëm mëdë Jyobaa. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Min nˈokˈijxëm majtsk pëky. Tuk pëky, yëˈë extëmë Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Yëˈë Dios Teety mtsojkëdëp, mët kots ëj miits xytsyoktëts” (Fwank 16:27). Ta nenduˈun jyënany: “Nipën kyajäˈty mä Dios Teety pën kyajts ëj xymyëbeky” (Fwank 14:6). Kyaj mbäät nnaymyaˈayëm mëdë Jyobaa pën kyaj jawyiin nnaymyaaybyëjkëm mëdë Jesus, duˈun extëm ko ndëkëyäˈänëm mä tuˈugë tëjk, kuanë ko näjxëm mä ja tëjkˈääw. Jesus naa naduˈundëkë tpëjtaky tuˈugë ijxpajtën, ko jyënany ko yëˈë duˈun “extëm ja korral ää mä nyaxtë ja borreegë” (Fwank 10:7). Myëmajtsk pëky, yëˈë ko Jesus yajnigëxëˈk yajxon wiˈixë Tyeety jyaˈayˈaty. Duˈun tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Diˈibëts ëj xyˈixyˈäjtp, yˈixyˈajtypy nandëˈën ja Dios Teety” (Fwank 14:9). Pääty, tuk pëky wiˈix mbäät nˈixyˈäjtëmë Jyobaa, yëˈë ko nˈixyˈäjtëmë Jesus. Ko mas niˈigyë nnijäˈäwëm tijaty mä Jesus, ta niˈigyë ntsokäˈänëm. Ets ko niˈigyë nmëwingoˈonëmë Jesus, ta mas niˈigyë ntsokäˈänëmë Tyeety. w20.04 paj. 21, 22 parr. 5, 6

Ets ¿pën myajpatp wëëtykyijxy mabajngëjxy o mä siyë de rueedë? ¿O pën kyaj ja mgëˈë mdeky yˈokˈoyˈäjt yˈokmëkˈäjnë o kyaj oy mˈokˈijxnë? ¿Mbäät mbëyëˈkˈadëˈëtsy mët ja ënäˈktëjk diˈib oy mëk? Tiko këdii. Pes nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäyëndë ets diˈib pëjk ijxëndëp, tnibëyëˈkˈadëˈëtstë ja jukyˈäjtën, per kyaj duˈun ttundë mët ja kyëˈëm jot kyëˈëm mëjääw, yëˈë duˈun mët ko Jyobaa pyudëkëdë. Yajtukmëdoowˈijttëp mä telefënë tijaty näjxp mä reunyonk o yˈijxtëp diˈib të yajgrabaraty. Ets tyukmëtmaytyaktëbë Diosë yˈayuk ja jyiiky myëguˈuk, ja doktoorëty etsë enfermeerëty. Pën tyam kyaj mbäädë Jyobaa xynyekymyëduny extëm xyjatsojkënyëˈaty o mwinmay ko kyaj pën tjaygyukë extëm myaˈixy myajpääty, mijts duˈunyëm pëyëˈkˈadëˈëts mä ja nëˈë tuˈu diˈib mënëjkxp mä ja jukyˈäjtën. Jyobaa mtsojkëp mët ko xymyëdaty ja mëbëjkën ets mët ko jeky kujk xymyëduny. Tyamën mas niˈigyë xyajtëgoyˈatyë nyaybyudëkë ets yëˈë ninäˈä mgamastuˈudäˈänyëty (Sal. 9:10). Mas niˈigyë Jyobaa mëwingonäˈänyëty. w20.04 paj. 29 parr. 16, 17

¿Tijaty mbäät tuˈugë jäˈäy ndukmëtmaytyakëm diˈib myëdäjtypyë ryelijyonk? Tsojkëp nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny parë ndukmëtmaytyakëm diˈib yëˈë myëbëjktëp ets diˈib ëtsäjtëm nmëbëjkëm. Waˈan ja jäˈäy, jeˈeyë tuˈuk tˈawdatyë Dios, tmëbëky ko Jesus yëˈë yajnitsokë naxwinyëdë jäˈäy o tmëbëky ko ja axëkˈäjtën diˈib tyam nˈijxëm tim tsojk jyëjptëgoyaˈany. Pën nˈijxëm ko ja jäˈäy nenduˈun tijaty tmëbëky extëm ëtsäjtëm, ta net ndukmëtmaytyakëmë Biiblyë. Ko duˈun nduˈunëm, mbäät tmëdoowˈitäˈänët diˈib ndukmëtmaytyakëm. Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ko waˈan ja jäˈäy kyaj tmëbëjktäˈäy tijaty yajtukniˈˈijxëp mä ryelijyonk. Pääty, ko nety të nnijäˈäwëm ti relijyonk tyukˈijtëp, nˈokpayeˈeyëmë net wiˈix tijaty tmëbëky. Tuˈugë misioneerë tnimaytyaˈaky ko näägë jäˈäy diˈib jënandëp ko myëbëjktëbë Trinidad, per kyaj net tmëbëktë ko ja Teety, ja Uˈunk ets ja espiritë santë, jeˈeyë tuˈugë Dios. Ets yˈakjënaˈany: “Ko nyaˈijtëm winmäˈänyoty ko ja jäˈäy kyaj tmëbëjktäˈäy tijaty yajtukniˈˈijxëp mä ryelijyonk, mbäädë net nnijäˈäwëm ti ndukmëtmaytyakëm”. Pääty, nˈokˈijxëm tidën ja jäˈäy myëbëjkypy. Ko duˈun nduˈunëm, ta nëjkx nmëtmaytyakëm “oytyim diˈibë jäˈäyëty”, duˈun extëm ttuunyë apostëlë Pablo (1 Kor. 9:19-22). w20.04 paj. 10 parr. 9, 10

Daniel mëdë Juan ojts tnigäjpxtë ko pënaty myëduundëbë Jyobaa etsë Jesus yajkuwäˈänandëp mä nety tyuˈuyeˈey ja mëj ayoˈon. Pääty, kyaj tiko ntsëˈk njäˈäwëm tijaty miin këdakp. Daniel jyënaˈany ko pënaty tsokwëˈëmandëp tap ja xyëëw yˈijtääynyëdë “yajjääybyety mä ja liibrë”. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë nxëëwˈäjtëm yajpäädët mä taabë liibrë? Tsojkëp nyajnigëxëˈkëm ko nmëbëjkëmë Jesus, “ja Diosë Byorreeguˈunk” (Fwank 1:29). Nan tsojkëp ndukëdëjkëmë jukyˈäjtënë Jyobaa ets nnëbajtëm (1 Peed. 3:21). Ets nan tsojkëp nbuwäˈkëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën ko nbudëjkëmë jäˈäy ets tˈixyˈattëdë Jyobaa. Tyamën ttiempëty parë mas niˈigyë ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ets ja nyax kyäjpn. Nan tyamën ttiempëty parë nbuwäˈkëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Pën nduˈunëm duˈun, nëjkxëp ntsokwëˈëmëm ko nety ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën dyajkutëgoy ja reyë anikëjxytsyoobë etsë abatkëˈëytsyoobë. w20.05 paj. 16 parr. 18, 19

Adán mëdë Eva kyaj nety yëˈëyë tnijawëdë Jyobaa xyëëw, nan nyijäˈäwëdëp nety ko yëˈë diˈib tijaty yajkojtääy ets ko yëˈë mooyëdë ja jukyˈäjtën, ja it lugäär tsujpë mä mbäät tsyëënëdë ets nan yëˈë yajpëjk yaˈukëdë (Gén. 1:26-28; 2:18). ¿Per duˈunyëmëdaa nety tpawinmayäˈändë tëgokyë tijatyë Jyobaa tukmëduunëdë? ¿Duˈunyëmëdaa nety dyajkëktëkëyäˈändë ja tsojkën diˈib myëdäjttëp mä Jyobaa? ¿Duˈunyëmëdaa nety tkuˈëwëyäˈän tkukäjpxëyäˈändë? Tyäˈädë ja yajnijäˈäwë ko ja Diosë myëtsip yˈijxmäjtsëdë. Satanás yëˈë yajtuun tuˈugë tsäˈäny parë dyajtëëy ja Eva: “¿Ti jantsy duˈunë Dios të mˈanëˈëmxëdë ko kyaj xyjëˈxtët diˈib yajpatp mä tëgokyë ujts kepy mä lugäärë tsujpë?” (Gén. 2:16, 17; 3:1). Ko duˈunë Satanás dyajtëëy, ta tmëdëjkë ja anëë. ¿Per wiˈixë netyë Dios të tˈanëëmë Adán mëdë Eva? Ko mbäät tjëˈxtë tëgokyë ja ujts tëëm, jeˈeyë tuˈuk diˈib kyaj mbäät ttondë (Gén. 2:9). Satanás yajwinmääyë Eva mëdë Adán ko Jyobaa kyaj nety yˈoyjyaˈayëty. Etsë Eva waˈan nyayajtëëwë: “¿Jamëtsëdaa ti Dios xytyukwinguyuˈutsy diˈib oy?”. w20.06 paj. 3, 4 parr. 8, 9

Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të dyajpoktë mët ko jam pën wiˈix të tyunëdë. Apostëlë Pablo yˈëxkäjp ko näˈäty tam tiko ndukjotˈambëjkëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm. Näˈäty, waˈan pën axëëk të xyjantsy tyuˈunëm. Per pën kyaj nnaygyuentëˈäjtëm, mbäädë net jeˈeyë nˈajk ndoˈoyënë ets nmëjagamgakëmë Jyobaa kyäjpn. Duˈun jyajtyë Pablo diˈib tsënaapy Sudamérica, yajniwäämbajt ko të nety ti ttuny diˈib kyaj yˈoyëty, ta ojts yajpëjkë ja tuunk diˈibë nety nyikëjxmˈäjtypy. ¿Ti net tyuunë Pablo? Yëˈë jyënaˈany: “Jantsy jotˈambëjkëts ets wanaty wanatyëts nmëjagamgekyë Diosë kyäjpn”. Nan waˈan jyaˈˈattë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të pyokytyundë mëjwiin kajaa ets duˈunyëm axëëk jyantsy nyayjyawëdë ets axtë net wyinmaytyë ko kyaj pyäät nyitëkëdë etsë Dios tsyokëdët. Oy të jyajodëmbittë etsë Dios të jyapokymyaˈkxëdë, duˈunyëm nyayjyawëdë ko kyaj nyitëkëdë yajpäättët mä Diosë kyäjpn. ¿Wiˈix nwinmäˈäyëm mä tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yä të yajnimaytyäˈäktë? w20.06 paj. 19 parr. 6, 7

Ëtsäjtëm, tsojkëp nnijäˈäwëm tijaty mbäät xyˈaxëktuˈunëm etsë net nnaygyuentëˈäjtëm (Heb. 5:14, TNM). Extëm nˈokpëjtakëm, tsojkëp yajxon nwinˈijxëm ja ixy jawë. Pes xëmë tijaty näjxp mä telebisionk o mä pelikula, myëmiimpy mä jäˈäy axëëk nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë. Etsë Dios mëduumbë, kyaj duˈumbë tˈixtë, pes mbäät dyajxeemy wanaty wanaty ja tsojkën diˈib nmëdäjtëm mä Jyobaa. Nan nnijäˈäwëm ko Jyobaa yˈaxëkˈijxypy mä jäˈäy axëëk nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë ets ko pënaty duˈunë jyukyˈäjtën yajnëjkxtëp këˈëm nyayˈaxëktunëdë ets nenduˈun tˈaxëktundë wiink jäˈäy (Éfes. 5:5, 6). Ëtsäjtëm nan tsojkëp njaygyujkëm ko kutsëˈëgë wixatyë apostatas jyënäˈändë, pes kyaj tyëyˈäjtënëty. Yëˈëjëty, mbäät xyaˈˈamajtsk xyajjotmajtskëm mä ja nmëguˈukˈäjtëm ets kyaj nnekytyukjotkujkˈäjtëm ja Diosë kyäjpn (1 Tim. 4:1, 7; 2 Tim. 2:16). Tyäˈädë mbäädë net dyajxeemy ja nmëbëjkënyëˈäjtëm. Per kyaj tiko nnaytyukwinˈëˈënëm, pes jam tsyoony mä “jäˈäyëty [diˈib] kyaj yˈoyëty ja jyot wyinmäˈäny es kyaj tnijawë ja tëyˈäjtën”. Diˈib tsyojktëp, yëˈë parë ntsiptuˈun ntsipkäjpxëm ets parë naynyibëdëˈkëm (1 Tim. 6:4, 5). Tyäˈädë jäˈäyëty, yëˈë tsyojktëp parë nmëbëjkëmë yˈääw yˈayuk ets parë kyaj ndukjotkujkˈäjtëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm. w20.09 paj. 29 parr. 13, 15

Ja kasäädë jäˈäy xim yam mbäät nyaywyingutsëˈëgëdë ets nyaytsyokëdë (Éfes. 5:33). Biiblyë xytyukniˈˈijxëm parë nyäjkëm tijaty ets kyaj parë jeˈeyë nˈaxäjëm (Apos. 20:35). Parë mbäädë kasäädë jäˈäy nyaywyingutsëˈëgëdë ets nyaytsyokëdë, tsojkëp nimajtsk yˈittët yujy tudaˈaky. Mayë kasäädë jäˈäy diˈib Dios mëduundëp, agujk jotkujk jyantsy yajpäättë mët ko yˈittë yujy tudaˈaky. Extëm nˈokpëjtakëm, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëwˈäjtypy Steven, jyënaˈany ko pën tuˈugyë ja kasäädë jäˈäy nyayaˈitëdë, ta xim yam nyaybyudëkëyäˈänëdë, ets mas niˈigyë ko tpäättët ja amay jotmay. Yëˈë wyinmayandëp ti mbäät nimajtsk ttukˈoyˈattë ets kyaj ti jeˈeyë naytyuˈuk tyukˈoyˈatëp. Stephanie, diˈib kyudëjkˈäjtypyë Steven nenduˈun wyinmay, yëˈë jyënaˈany: “Nipën kyatsëënëyaˈany mët tuˈugë myëtsip. Pääty kots nganayjyaygyukëdë, tats nbayeˈeytyë tiko duˈun jyaty. Tatsë net nuˈkxtäˈäktë, nbayeˈeytyë mä ëxpëjkpajn etsëts nimaytyäˈäktë wiˈixëts mbäät nyaˈoyëdë ja jotmay ets kyajts ak ëjts naynyiwäˈägëdë”. Extëm nˈijxëm, agujk jotkujk yajpäädäˈändë kasäädë jäˈäy pën nimajtsk yajnigëxëˈktëp ja yujyˈat tudaˈakyˈat. w20.07 paj. 3, 4 parr. 5, 6

Mä nmëduˈunëmë Jyobaa, kyaj mbäät ndukˈijxpajtëm ja jot mëjääw ets ja wijyˈäjtën diˈib nmëdäjtëm. Apostëlë Pablo ëxpëkyjyaˈayë nety, pes yëˈë myaˈestrëˈäjtë Gamaliel, ja judiyëtëjkë wyintsën diˈibë nety mëj ijtp mä tadë tiempë (Apos. 5:34; 22:3). Pablo nan ijt mëj mä ja judiyëtëjk (Apos. 26:4). Per oyë nety dyuˈunëty, kyaj këˈëm nyaytyukjotkujkˈäjtë. Pablo xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot tmastutääy tijatyë netyë naxwinyëdë jäˈäy yajmëjpëtsëëmdëp (Filip. 3:8). Per kyuˈayoˈonbatë ko ojts tpanëjkxyë Kristë. Axëkˈijxëdë ja myëgunax myëgugäjpn (Apos. 23:12-14). Ets ja romanë jäˈäy diˈibë nety myëgugäjpnˈäjttëp, wojp käˈtsëdë ets tsuum mäjtsëdë (Apos. 16:19-24, 37). Pablo nan pyëjkë kuentë ko pokyjyaˈayë nety ets ko tsiptakxëp ttunët diˈib oy (Rom. 7:21-25). Per duˈunyëm ojts tpanëjkxyë Kristë, oy nuˈun twinguwäˈkë amay jotmay ets oyë jäˈäy myëtsipˈäjtë. Yëˈë niˈigyë jyënany: “Ndukxondakypyëts kots nyajpääty amääy amutsk”. ¿Tiko duˈun jyënany? Yëˈko ja mä tˈijxy wiˈixë Dios pyudëjkë (2 Kor. 4:7; 12:10, TNM). w20.07 paj. 16 parr. 7, 8

Mä tyäˈädë tiempë, tsojkëp aduˈugë jot winmäˈäny nbëjtakëm mä ngäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk. Pesë Jesus jyënany ko oyë nety të yˈoˈknë, duˈunyëm myëjwindëkëyaˈanyë tyäˈädë tuunk ets tyuˈuyeˈeyˈadëˈëtsäˈäny. Ets ko jyukypyejky, ta tpudëjkë mëjˈäjtëngyëjxm ja yˈëxpëjkpëty parë tmatstëdë may yˈäjkx. Ko duˈun ttuuny, ta ttukˈijxy ko nitii tuungë nety duˈun kyajëjpˈamëty extëm ko tmäjtsmuktëdë jäˈäy (Fwank 21:15-17). Ets mä Jesus kyajëmbitynyëm tsäjpotm, ta ttukˈawäˈänë ja yˈëxpëjkpëty ko kajaabäädë nety yajtunäˈänyë tyäˈädë tuunk, kyaj jyamyëty Israel (Apos. 1:6-8). Ok, ta ttukˈijxyë apostëlë Juan ti nety tunan jatanëp mä ja ‘Wintsën [...] ja xyëëw’. Tuk pëky diˈibë Juan yajmonyˈijx yajmonyjyäˈäwë, yëˈë ko yajkäjpxwäˈkxäˈäny “ja oybyë ayuk diˈibë winë xëë winë tiempë [...] mä tëgekyë nax käjpn, mä tëgekyë naxwinyëdë, es mä tëgekyë wiinkpë ayuk käjxpë” ets ko anklëstëjk yëˈë nyëˈëmoˈoyan tyuˈumoˈoyandëbë tyäˈädë tuunk (Apoc. 1:10, TY; Diˈibʉ Jat. 14:6). Tyäˈädë yëˈë yajxon xytyukˈijxëm ko Jyobaa tsyojkypy parë nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy naxwinyëdë axtë ko jyënäˈänët yabäät. w20.09 paj. 9 parr. 5

Abrahán mëdë Sara wyinguwäˈkëdë mëjwiin kajaa amay jotmay. Pesë Sara kyaj nety mbäät yˈuˈunkpääty, ets kanäk jëmëjt ojts yajnayjyawëdë mon tuk. Ko tiempë nyajxy, ta Sara tˈanmääyë Abrahán parë tsyëënët mët ja tyuumbë Agar. Duˈuntsoo, mbäädë netyë Sara mëdë Abrahán tmëdattë yˈuˈunk mët yëˈëgyëjxmë Agar. Per ko Agar tnikëjxmˈäjtyë Ismael, ta axëëk ttuunyë Sara. Ja jotmay niˈigyë myëjwindëjkë, päätyë Sara dyajkekyë Agar (Gén. 16:1-6). Ko jeky ja tiempë nyajxy, taanëmë Sara ojts wyeˈemy uˈunkmëët. Ko ja uˈunk myaxuˈunkˈäjty, ta Abrahán txëëwmooy Isaac. Abrahán tsyojk ja nimajtskpë yˈuˈunk, Ismael mëdë Isaac. Per komë Ismael axëëk ttuunyë Isaac, ta Abrahán tˈëxkejxyë Ismael mëdë Agar (Gén. 21:9-14). Ko tiempë nyajxy, ta Jyobaa tˈanmääyë Abrahán parë tyukwintsëˈëgëdët ja Isaac (Gén. 22:1, 2; Eb. 11:17-19). Abrahán myëbëjk ko Jyobaa kyuytyunaambyë nety tijaty tukwandakë mä ja yˈuˈunk yˈënäˈk. w20.08 paj. 4 parr. 9, 10

Nˈokpawinmäˈäyëm nenduˈun wiˈix agujk jotkujk nyayjyawëyäˈänëdë pënaty jukypyëjktëp ko nety dyajtëgäjtsnëdë jyukyˈäjtën ets tmëmëdoownëdë Dios. Pënatyë nety nayajtëgäjtsëdëp, ta nëjkx tpäättë ja jukyˈäjtën diˈib “winë xëë winë tiempë”, per pënaty kyaj tmëmëdowäˈändë Dios, kyaj yajkupëkäˈändë parë dyajmäˈättët ja myëguˈuktëjk mä nety yˈagujkˈat jyotkujkˈattë mä ja it lugäärë tsujpë (Fwank 5:28, 29; Is. 65:20). Ko nety njukyˈäjtënë mä të tyuundëkë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, niˈamukë Dios mëduumbë tˈixäˈändë ko tëyˈäjtën extëm jyënaˈanyë Proverbios 10:22: “Jyobaa kyunuˈkxën yëˈë diˈib yajmëkjäˈäytyakp, ets yëˈë kyaj dyajminyë jäj jëmuˈumën”. Jyobaa xytyukpudëkëyäˈänëmë yˈespiritë santë parë nëjkx wanaty wanaty njäˈäyˈäjtëm extëmë Jesus ets njëmbijtënë wäˈätsjäˈäy (Fwank 13:15-17; Éfes. 4:23). Nan wanaty wanaty jyëmbitanë oy mëk ja niniˈkx këbäjk ets nˈitäˈänënë mas oyjyaˈay. ¡Agujk jotkujk nëjkx njantsy nnayjyawëyäˈänëm! (Job 33:25). w20.08 paj. 17 parr. 11, 12

Nˈokjamyajtsëm ko ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib këˈëm të ttuknibëjtäägëdë yˈitäˈändë naytyuˈuk. Ets ta diˈib japëkandëp, per kyaj tpäättë ja jäˈäy diˈib mbäät tpëktë, ets nan ta diˈib të kyuˈoˈknëdë. Per ¿oyëdaa ko nyajtëˈëwëm tiko kyaj pyëktë o nˈanmäˈäyëm ko nbudëkëyäˈänëm parë tpäättëdë jyamyëët? Pën kyaj xyˈanmäˈäyëm parë nbudëjkëm, nˈokwinmäˈäyëm wiˈix nyajnayjawëyäˈänëm ko nˈawäˈänëmë naybyudëkë (1 Tim. 5:13). Diˈib myëjjawëyandëbë naytyuˈuktëjk, yëˈë ko nyajtsobatëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttëp ets kyaj ko nˈëxˈyeˈey nbayeˈeyëm tiko kyapëktë. Nˈokˈyajtsobatëm mët ko amumduˈukjot tmëdundë Jyobaa, en lugäär jeˈeyë nwinmäˈäyëm ko ix përoobë kyaj myëpëktë. Ko duˈun nduˈunëm, ta ninäˈä nëjkx kyanayjyawëdë extëmxyëp nˈanmäˈäyëm: “Kyajts mij xytyuˈunxëty” (1 Kor. 12:21). Niˈigyë nëjkx nyajnayjyäˈäwëm ko nwingutsëˈkëm ets ko nyajtsobatëm mä Diosë kyäjpn. w20.08 paj. 29 parr. 10; paj. 30 parr. 14

Ok, ta Jesus nyaytyukˈijxë apostëlë Pablo diˈibë nety nenduˈun xëwˈäjtp Saulo (1 Kor. 15:8). Pablo, jamë nety nyijkxy Damasco ko tˈijxy ets tmëdooy myëgajpxyëty desde tsäjpotmë Jesus diˈibë nety të jyukypyeky (Apos. 9:3-5). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko jantsy jukypyëjkë Jesus (Apos. 26:12-15). Näägë jäˈäy mëjˈixy mëjmëdoy tjawëdë wiˈixënë Jesus kyëxëˈky mä Pablo diˈibë nety pyajëdijtypy ja Dios mëduumbëty. Ko Pablo tmëbëjky ko Jesus të jyukypyeky, ta net tpudëjkë jäˈäy parë nenduˈun tmëbëktët. Nan myëmadak yajwop yajkäˈätsët, yajtsum yajmatsët ets axtë kyuˈayoˈonbatë barkoty mä ojts tˈëwaˈkxy tkäjpxwaˈkxy ko Jesus të jyantsy jyukypyeky (1 Kor. 15:9-11; 2 Kor. 11:23-27). Pablo jantsy ijtën seguurë ko Jesus të nety jyukypyeky, pääty axtë kyuˈoogëyan ja myëbëjkën. ¿Këdii ëtsäjtëm nan yëˈë tyam xyaˈijtëm seguurë? ¿Ets këdii yajkëktëjkëp ja mëbëjkën ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë? w20.12 paj. 3 parr. 8-10

Nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nduumbyëtsë mëjääw parëts nituˈugë reunyonk ngayajtëgoy?”. Ko nëjkxëm reunyonk jap niˈigyë nyajpudëjkëm parë nmëduunˈadëtsëmë Jyobaa ets nnaymyëjääwmoˈoyëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm nixim niyam (Mat. 11:28). Nan oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Nˈëxpëjkypyëts naytyuˈuk xëmë Biiblyë? Ets pën tsënaabyëts mëdëtsë nfamilyë, ¿Diosˈawdäjttëbëts mëët sëmään sëmään? O pën naytyuˈugëts ntsëënë, ¿njuˈtypyëtsë tiempë parëts nˈëxpëky duˈun extëm ttundë pënaty myëdäjttëbë fyamilyë? ¿Nduumbyëtsë mëjääw parëts nëjkxy ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë ets parëtsë jäˈäy nyaˈëxpëky?”. ¿Tiko jyëjpˈamëty duˈun nnayajtëˈëwëm? Yëˈko Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa yˈijxypy ti nmëdäjtëm mä jot winmäˈäny ets mä jot korasoon. Pën duˈunë Jyobaa ttuny, nan oy ko ëtsäjtëm duˈun nduˈunëm (1 Crón. 28:9). Pën nˈijxëm ko tsojkëp nyajtëgäjtsëm ja jot winmäˈäny o tijaty të nduknibëjtakëm ndunäˈänëm, nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa parë xypyudëjkëm. Tyamën tiempëty parë mbäät nnayjyëjpˈijxëm mä ja ayoˈon jotmay diˈib miin këdakp. w20.09 paj. 19 parr. 19, 20

Jesus ojtsë tpëjtaˈaky majtskë ijxpajtën parë ttukˈixy ja diˈib panëjkxanëp ti mbäät ttuny. Yëˈë myaytyak tuˈugë jäˈäy diˈibë nety yajpëdëˈëgaampy tuˈugë mëj potsy ets tuˈugë rey diˈib nëjkxäämp tsiptuumbë. Jesus jyënany ko ja diˈib yajpëdëˈëgaampy ja mëj potsy, tsojkëbë nety nyaxwaatsët ets ttunët ja kyuentë parë tˈixët pën mbäät tkojˈabety, ets ja rey jawyiin nyaxwaatsët parë twinmayët pën madäˈägëp ja syoldäädëtëjk mä nëjkx tsyiptunäˈändë (Luk. 14:28-32). Ko Jesus tmaytyakyë tyäˈädë ijxpajtën, nyijäˈäwëbë nety ko pënaty panëjkxanëp, tsojkëp yajxon twinmayët ti mbäät ttuny parë pyanëjkxëdët. Ëtsäjtëm, mbäädë jäˈäy nbudëjkëm parë duˈun ttunët ko nˈanmäˈäyëm ets sëmään sëmään yˈëxpëkët. Tëgok tëgok mëdë jäˈäy nˈëxpëkäˈänëm, jëjpˈam ets ja maˈestrë jawyiin yˈëxpëkët. Twinmayët wiˈix yaˈixy yajpääty ja jäˈäy ets wiˈix mbäät ttukmëtmaytyaˈaky wingëjxy parë tjaygyukët etsë net tkuytyunët (Neh. 8:8; Prov. 15:28a). w20.10 paj. 7 parr. 5; paj. 8 parr. 7

Jesus yajxon ojts tnigajpxy ko tsojkëp ndukniˈˈijxëmë jäˈäy tijaty ojts tniˈanaˈamë. Per jëjpˈam njamyajtsëm ko kyaj jeˈeyë ojts jyënaˈany: “Tukniˈˈixëdë tukëˈëyë tijatyëts miitsëty të ndukˈanaˈamdë”. Yëˈë duˈunën jyënany: “Tukniˈˈixëdë es tkuytyunët tëgekyë diˈibëts ëj miits të ndukˈanaˈamdë”. Parë nmëmëdoˈowëm extëmë Jesus ojts tniˈanaˈamë, tsojkëp ndukniˈˈijxëmë jäˈäy diˈib nyaˈëxpëjkëm ti mbäät ttundë, per nenduˈunë net ndukniˈˈijxëm wiˈix ttundët. ¿Wiˈix mbäät ndukniˈˈijxëm tuˈugë jäˈäy parë tmëmëdowët ti Jesus ojts tniˈanaˈamë? Ko nyaˈëxpëjkëm tuˈugë jäˈäy, ta ndukniˈˈijxëm ti Jyobaa tsyojkypy ets nduˈunëm. Per kyaj yëˈëyëty, tsojkëbën ndukniˈˈijxëm wiˈix tkuytyunët mä jyukyˈäjtën tijaty yˈëxpëjkypy (Fwank 14:15; 1 Fwank 2:3). Ja ijxpajtën diˈib nmoˈoyëm, mbäät pyudëkëty parë tˈixët wiˈix yajkuytyunäˈänyë Biiblyë kyäjpxwijën mä eskuelë, mä nduˈunëm o mä nwinˈijxëmë ixy jawë. Ets ko nnuˈkxtakëm mët ja jäˈäy diˈib nyaˈëxpëjkëm, nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa parë nyëˈëmoˈoy tyuˈumoˈoyëdët mët yëˈëgyëjxmë yˈespiritë santë (Fwank 16:13). w20.11 paj. 2, 3 parr. 3-5

Ja Jesusë yˈëxpëjkpëty wiˈixëm ja jotmay diˈib pyattë. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj nety nëgoo tmëdattë ja Diosë jyaaybyajtën ets nan kyaj netyë ëxpëjkpajn extëm tyam nmëdäjtëm. Nan tsojkëbë nety ttukmëtmaytyäˈäktëdë Diosë yˈayuk ja jäˈäyëty diˈib kyäjpxtëbë wiink ayuk. Per oy dyuˈunëty, tyuundë diˈibë nety këxëˈkp ko tsiptäˈägäämp. Pes ko nyajxy naa 30 jëmëjtën, të nety tkäjpxwäˈkxtë ja oybyë ayuk “oytyim määty” (Kol. 1:6, 23). Mä ndiempëˈäjtëm, Jyobaa duˈunyëm tyam tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoy ja nyax käjpn ets tmëjäämoˈoy mët yëˈëgyëjxmë yˈAyuk. Biiblyë myaytyakypy wiˈixë Jesus ojts dyajtuˈuyeˈey ja Diosë tyuunk ets wiˈix ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty parë ttuunˈadëˈëtstët (Mat. 28:19, 20). Jyobaa niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy, pes ojts tnaskäjpxë ko yajkäjpxwäˈkxäˈänyë oybyë ayuk “mä tëgekyë nax käjpn, mä tëgekyë naxwinyëdë, es mä tëgekyë wiinkpë ayuk käjxpë” (Diˈibʉ Jat. 14:6, 7). Jyobaa tsyojkypy ets niˈamukë jäˈäy tnijawëdët ja yˈAnaˈam Kyutujkën. w20.10 paj. 21 parr. 6-8

Rey David diˈib yajnitëgäjtsë Saúl, tsyojkë “Jyobaa yˈanaˈamën” (Sal. 1:1-3). Yëˈë nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yaˈˈawäˈätspëtsëëmpy ja diˈib yujy tudaˈaky, per kyaj tˈixäˈäny ja diˈib mëj këjxm. Pääty tnasˈijxë ets ja Diosë lyey yaˈoˈoyxyëdët ja wyinmäˈäny. David duˈun tkujäˈäyë: “Nmëjkumayaambyëtsë Jyobaa, diˈibëts të xyˈëwijy të xykyäjpxwijy. Axtë tsuˈum koots jyëjwijtsëmbijtypyëtsë njot nwinmäˈänyë këkpäätpë” (Sal. 16:7). Pën jäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky, ta nasˈixëyäˈänëm etsë Diosë yˈAyuk dyajtëgatsëdë jot winmäˈäny diˈib kyaj yˈoyëty mä kyajnëm ti xytyuktuundëgoˈoyëm. Pesë Biiblyë duˈun tyunäˈäny extëm tuˈugë ayuk diˈib xyˈanmäˈäyëm: “Tyäˈädë yëˈë duˈun ja tuˈu. Yeˈeytyë yëˈë”. Xytyukˈawanëyäˈänëm pën njëjpˈyeˈeytyutëm, pën nëjkxëm aˈoytsyoo o anäjnytsyoow (Is. 30:21). Mëjwiin kajaa ndukˈoyˈatäˈänëm ko nmëdoˈowëm wiˈixë Jyobaa xyˈanmäˈäyëm (Is. 48:17). Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj nëjkx nyajnäjxëmë ayoˈon tsoytyuˈun ko pën xyˈanmäˈäyëm ko kyaj yˈoyëty diˈib të nduˈunëm. Ets mas niˈigyë nmëwingonäˈänëmë Jyobaa, pes nˈixäˈänëm ko duˈun xykyuentëˈäjtëm extëm tuˈugë uˈunkteety diˈib tsojkp, tkuentëˈatyë yˈuˈunk (Eb. 12:7). w20.11 paj. 20 parr. 6, 7

Jam Corinto, tamë nety näägë Dios mëduumbë diˈib tëgatsy myëbëjktëp (1 Kor. 15:12). Waˈan nyinäjxëdë extëmë nety wyinmaytyë ja myëgäjpnbäˈäjëty diˈib Atenas, pes jam, tamë netyë ëxpëkyjyaˈaytyëjk diˈib nyëxik tyukxiktëp ko yajmaytyaˈaky jyukypyejkyë Jesus (Apos. 17:18, 31, 32). Ets nan tamë nety näägë Dios mëduumbë diˈib yajniwij yajnikajtëp ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë. ¿Ti nety myëbëjktëp? Jyënäˈändë nety ko mä tkapanëjkxtënëmë Jesus, duˈunë nety yajpäättë extëmë oˈkpë; per ko ojts tpanëjkxnëdë, ta ojts yajmaˈkxtë ja pyoky kyaytyey ets duˈunxyëp extëm jyukypyëjktë. Per pën kyaj nety yˈittë seguurë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë, ninuˈunë nety kyatsobääty tijaty myëbëjktëp. Ets pënë Dios kyaj nety të dyajjukypyekyë Jesus, kyaj nety të yajjuuybyëtsëmdë ets kyaj të yajmaˈkxtë ja pyoky kyaytyey. Pääty, pënatyë nety kyaj tmëbëktë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë, kyaj nety mbäät tii tˈawix tjëjpˈixtë (1 Kor. 15:13-19; Eb. 9:12, 14). Apostëlë Pablo të nety këˈëm ttimˈixy ko Jesukristë “jyikypyejky ko yˈeˈky”. Nipënnëmë nety duˈun kyajukypyeky extëmë Jesus. ¿Tiko? Yëˈko pënaty jukypyëjktë, oˈktë jatëgok. Pablo nenduˈun jyënany ko Jesukristë, yëˈë “ja pëjtaˈaky diˈibë jawyiin tëëmpˈäjtp” mä niˈamukë jäˈäy diˈibë nety të yˈooktë. Yëˈë tim jawyiin jukypyëjk extëm tuˈugë anklës ets yëˈë diˈib tim ëgäˈäny ojts nyijkxy tsäjpotm (1 Kor. 15:20; Apos. 26:23; 1 Ped. 3:18, 22, TNM). w20.12 paj. 4, 5 parr. 11, 12

Ja tiempë mä jyukyˈäjttë apostëlëtëjk, ja diˈib wyoowˈyeˈeytyë Diosë kyäjpn jam Jerusalén, tuˈugyë tyuundë parë dyajjamˈäjttë tuˈugyëˈäjtën ets tukniwits tuknimäˈkxë tijaty ttuundë (Apos. 2:42). Extëm nˈokpëjtakëm, naa ja mä jëmëjt 49 ojts dyajtsipkojtë pën jëjpˈamë nety ets ja yetyëjkjäˈäy yajtsuktët. ¿Ti tyuundë ja diˈibë nety wyoowˈyeˈeytyëbë Diosë kyäjpn? Ojts tpayeˈeytyë tyäˈädë jotmay ets yˈamdoowdë Diosë myëjääw parë nyëˈëmoˈoy tyuˈumoˈoyëdët. Koxyëp kyanayjyaygyujkëdë, kyajxyëp ja nmëguˈukˈäjtëm ojts nyekykyäjpxwäˈkxtë. Ja apostëlëtëjk ets ja mëjjäˈäytyëjk ak judiyë jäˈäyë nety, per kyaj ojts tpanëjkxtë ja kostumbrë diˈibë nety myëdäjttëp o diˈib yajtukniˈˈijxëdë, yëˈë naytyuktuˈumooyëdë Diosë yˈAyuk etsë espiritë santë (Apos. 15:1, 2, 5-20, 28). ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy ko duˈun ttuundë? Kunuˈkxëdë Jyobaa, jamˈäjt ja tuˈugyëˈäjtën mä Diosë kyäjpn, tuˈugyë tijaty ttuundë ets duˈunyëm ojts yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë (Apos. 15:30, 31; 16:5). Mä ndiempëˈäjtëm, Diosë kyäjpn xypyudëjkëm parë tijaty yajtuny tukniwits tuknimäˈkxë ets parë jyaˈˈatëdë tuˈugyëˈäjtën. w20.10 paj. 22, 23 parr. 11, 12

Taaˈäjtp kanäk pëky tiko kyaj mbäät nyajmoˈoyëm tuˈugë tuunk diˈib njatsojkënyëˈäjtëm mä Diosë kyäjpn. Waˈan mët ko të nmëjjäˈäyënë, ko yuumëët päˈämmëët nyajpatëm o jam ti wiinkpë jotmay. Ko duˈun njäjtëm, mbäät mëjwiin kajaa xypyudëjkëm ja yˈijxpajtënë rey David. Pes yëˈë jyantsy kyojan ja templë, per ko tnijäˈäwë ko kyaj yëˈë të yajwinˈixy, ta tpudëjkë ja diˈibë netyë Dios të twinˈixy. David yäjk mayë oorë etsë platë. ¡Jantsy oyë ijxpajtën diˈib xymyoˈoyëm! (2 Sam. 7:12, 13; 1 Crón. 29:1, 3-5). Hugues, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy Francia, mëjjäˈäyë nety tyuny, per myastut ko ja päˈäm nyitëjkë. Yëˈë ni jeˈeyë nety mbäät ti tkatuny jyënoty tyëgoty. ¿Wiˈix nyayjyäˈäwë? Yëˈë jyënaˈany: “Tim ëgäˈäny, mëk mon mëk tukëts nnayjyäˈäwë ets nwinmääyëts ko kyajts ti ntsoowëty. Per ko tiempë nyajxy, tats ngupëjky extëmtsë nety nyaˈixy nyajpääty ets agujk jotkujkëts xyajnayjyäˈäwë titsë nety mbäät ndukmëdunyë Jyobaa. Duˈunëts nnayjyäˈäwë extëmë Gedeón mët ja 300 jyaˈay, oyë nety të jyaˈˈanuˈkxëtyaˈaytyë, tsiptuunˈadëtstë” (Juec. 8:4). w20.12 paj. 25 parr. 14, 15

Mä Evangelio diˈib jyaayë apostëlë Juan, jap mä niˈigyë yajmaytyaˈagyë tsojkën ets kyaj dyuˈunëty mä tëgëëkpë Evangelio. Mä ja neky ets ja liibrë diˈib jyaay, xytyukˈijxëm yajxon ko tijaty tyuumpy ja Dios mëduumbë, tsojkëp ttunët mët ko tmëdatyë tsojkën (1 Fwank 4:10, 11). Per axtë Juan, ojts tsyiptakxëty parë duˈun ttunët. Juan kyaj xëmë dyajnigëxëˈkyë tsojkën ko yˈënäˈkˈäjty. Extëm nˈokpëjtakëm, tëgok jamë netyë Jesus mët ja yˈëxpëjkpëty nyëjkxtë Jerusalén ets ttuknaxtë ja it lugäär diˈib Samaria, per mä tuˈugë käjpnnuˈunk kyaj pën yajjäjtäˈäganëdë. Juan nyiˈanaˈamëyan ets kyëdäˈägëdë jënˈyaˈank parë kyutëgooytyaˈaytyët ja jäˈäy (Luk. 9:52-56). Ets tëgok waˈan yëˈë mëdë Santiago tkajxtë ja tyääk parë nëjkx tˈanëëmë Jesus etsë yajpëjtäˈäktët mëj windum mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Ko duˈun ja apostëlëtëjk tnijäˈäwëdë, nëgooyë ojts tyukjotˈambëjkëndë (Mat. 20:20, 21, 24). Perë Jesus duˈunyëm ttsojkyë Juan oy tyëgooy (Fwank 21:7). w21.01 paj. 8, 9 parr. 3, 4

Jyobaa, yëˈë tyuumpy diˈib mbäät ndukˈoyˈäjtëm. Extëm ko ttuknibëjtakë parë jyaˈˈatëdë jukyˈäjtën, kyaj yëˈë ttukˈoyˈaty, yëˈëjën parë ëtsäjtëm ndukˈijt ndukxoˈonëm ja jukyˈäjtën. Nan kyaj pën tyukˈatsipˈäjtë ko tkejxy ja yˈUˈunk yä Naxwiiny parë ojts tkuˈoogë ja nbokyˈäjtëm. Jyobaa ttuuny duˈun mët ko xypyudëkëyäˈänëm. Etsë Jesus, nan yëˈë tyuun tijaty mbäät ttukˈoyˈatyë naxwinyëdë jäˈäy. Extëm nˈokpëjtakëm, tëgok, të nety jyantsy yˈanuˈkxëtyaˈay, per en lugäär pyoˈkxët, ta dyaˈëxpëjky ja mayjyaˈay (Mar. 6:31-34). Ja diˈib oy nyigëbäjkˈäjtypyë fyamilyë, nyijäˈäwëp ko diˈib mas niˈigyë tsiptakxëp ttunët, yëˈë twinˈixët diˈib mbäät ttukˈoyˈaty ja fyamilyë ets tmëjpëjtäˈägët tijaty nyikëjxmˈäjtypy. Ets tyuumbyë mëjääw parë kyaj alokë tijaty ttuny ets kyaj jyotˈadëˈëtsy. Nyasˈijxëp parë Jyobaa tyukniˈˈixëdët wiˈix mbäät twinˈixy diˈib oybyëtsëmëp. Ko duˈun ttunët, ta twinmayaˈany tijaty mbäät ttukˈoyˈatyë wiink jäˈäy ets kyaj ti yëˈë këˈëm tyukˈoyˈatëp (Prov. 2:6, 7; Filip. 2:4). Ko ja yetyëjk kasäädë tpanëjkxë yˈijxpajtënë Jyobaa mëdë Jesus, ta oy tnigëbäjkˈatäˈäny ja fyamilyë. w21.02 paj. 7 parr. 19-21

Ko ja rey Asá yˈënäˈkˈäjty, ijt amëk jotmëk ets yujy tudaˈaky. Extëm nˈokpëjtakëm, ko yˈoˈkyë Abías, ja tyeety, ta yëˈë tyëjkë rey ets ttuknibëjtakë dyajkutëgooytyaˈayaˈany ja awinax. Nan “yˈanmääy ja Judá ets tˈëxtäˈäytyëdë Jyobaa diˈib Diosˈäjt ja yˈaptëjkëty ets tmëmëdowdët ja ley ets ja anaˈamën” (2 Crón. 14:1-7). Ets ko Zérah mët tuk miyonk ja syoldäädëtëjk tnidëjkëdë Judá, Asá yajnigëxëˈkë wijyˈäjtën ets yˈamdoow pyëjktsoowë Jyobaa parë pyudëkëdët. Duˈun tmënuˈkxtaky: “Jyobaa, mijts niˈamukë xypyudëkë kyaj yëˈëyëty diˈib mëk o diˈib yaˈˈayow yaˈˈamäˈät. Pudëjkëdëgëts, mijts Jyobaa diˈib nDiosˈäjttëp yëˈko mijts ndukˈijxpajttëp”. Extëmë Asá tˈanmääyë Jyobaa, yajnigëxëˈk ko amumduˈukjotë nety tmëbëky ko yëˈë yajnitsoˈoganëp mët ja nyax kyäjpn. Asá tyukˈijxpajt ja Tyeetyë tsäjpotmëdë etsë “Jyobaa myëmadak ja etiopiyë jäˈäyëty” (2 Crón. 14:8-12). Seguurë ko Asá atsëˈk ajäˈäwë ko nyimiinë tuk miyonk ja soldäädëtëjk, per kyaj myëmadakë mët ko ttukˈijxpejtyë Jyobaa. w21.03 paj. 5 parr. 12, 13

Biiblyë myaytyakypy kanäägë jäˈäy diˈib naytsyojkëdë tukkaˈaxpën. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Jonatán mëdë David. Biiblyë jyënaˈany: “Ta Jonatán jyantsy nyaymyaaybyëjkë mëdë David, etsë Jonatán duˈun ttsojky tjäˈäwë extëm yëˈë këˈëm nyaytsyokyëty” (1 Sam. 18:1). Jyobaa yëˈë wyinˈijxë David parë twingudëgatsˈatët ja rey Saúl diˈibë netyë Jonatán tyeetyˈajtypy. Perë Saúl nëgooyë ojts tnaywyinnaxëjäˈäwënë, ta tjantsy tyukjotˈambëjkyë David axtë jyayaˈoogan. Jonatán kyaj tpuwäˈkë ja tyeety mä dyaˈoogany ja David. Niˈigyë nyaytyukwandakëdë mëdë David ko xëmë nyaymyayäˈänëdë ets ko nyaybyudëkëyäˈänëdë nixim niyam (1 Sam. 20:42). Diˈib mas niˈigyë xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëm mä wiˈix nyaymyaayëdë David mëdë Jonatán, yëˈë ko nwinmäˈäyëm ko tamˈäjt diˈibxyëp ojts jyayajnaywyäˈkxëdë. Extëm nˈokpëjtakëm, Jonatán ja nety myëjjëty 30 jëmëjt ets myutskëtyë David. Jonatán, ojtsxyëp wyinmay ko kyaj mëët tyuˈugyë ja jyot wyinmäˈänyë David mët ko mutsknëm ets kyajnëm nëgoo jyukyˈaty. Per xëmë mëj dyajnäjxyë David ets wyingutsëˈkë. w21.01 paj. 21, 22 parr. 6, 7

Jesus tyukwandak ja yˈëxpëjkpëty ko yajpäädandëbë nety agujk jotkujk, per nan yˈanmääy ko pyäädandëbë amay jotmay (Mat. 10:22, 23; Luk. 6:20-23). Ëtsäjtëm, agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nbanëjkxëmë Jesus. Per nmëmäˈäy nmëdäjëm ko ja familyë xyˈaxëkˈijxëm, ko ja gobiernë xynyibëdëˈkëm o ko ja jäˈäy diˈib mëët nduˈunëm o nˈeskuelëˈäjtëm xytyuktunäˈänëm diˈibë Jyobaa kyaj tˈoyˈixy. Nipën tkatukxondaˈaky ko yaˈˈaxëkˈixy. Perë Diosë yˈAyuk xyˈanmäˈäyëm ets nxondakëm. Extëm nˈokpëjtakëm, Santiago tkujäˈäyë ko ja amay jotmay, agujk jotkujk mbäät xyajnayjyäˈäwëm (Sant. 1:2, 12). Jesus nenduˈun jyënany ko agujk jotkujk mbäät nnayjyäˈäwëm ko jäˈäy xynyibëdëˈkëm (Mat. 5:11). Jyobaa yëˈë wyinmäˈänymyooyë Santiago parë tkujayëdë ääw ayuk diˈib mbäät pyudëkëdë ja Dios mëduumbëty parë agujk jotkujk tmëmadäˈäktët ja amay jotmay. w21.02 paj. 26 parr. 1, 2; paj. 27 parr. 5

Ja tiempë mä Timoteo jyukyˈajty, tamˈäjtë Dios mëduumbë diˈib kyaj dyajtsobattë ko tyuunmujktë mëdë Dios. Extëmë Demas, Figelo, Hermógenes, Himeneo, Alejandro mëdë Fileto (1 Tim. 1:19, 20; 2 Tim. 1:15; 2:16-18; 4:10). Tyäˈädë jäˈäyëty tsyojktë tuk tiempë Jyobaa, per kyaj tnekyyajtsobattë ja tëyˈäjtën diˈibë nety të tnijawëdë. ¿Tijatyë Satanás yajtuumpy parë kyaj nekyyajtsobatëm ti Jyobaa të xytyuknipëjkëm? Tuk pëky diˈib yajtuumpy, yëˈë telebisionk etsë Internet parë xyajwinmayäˈänëm o xytyuktunäˈänëm tijaty yëˈë tsyojkypy. Ko duˈun xymyëmadakëm, ta net xytyukmäjtsˈyuˈungëyäˈänëm wanaty wanaty ja tëyˈäjtën. Nan mbäät pën xytyuktunäˈänëm diˈib kyaj yˈoyëty o nyajnibëdëˈkëm etsë net yëˈë xyˈatsëˈk xyˈajäˈäwëm parë kyaj nekyˈëwäˈkx nekykyäjpxwäˈkxëm. Ja tuk pëky diˈibë Satanás yajtuumpy parë xytyukmastuˈudäˈänëm ja tëyˈäjtën, yëˈë ko xytyukmëdoowˈitäˈänëm tijatyë apostatas kyäjpx myaytyaktëp. Pën kyaj nnaygyuentëˈäjtëm, mbäät wanaty wanaty nmäjtsˈyuˈungëm ja tëyˈäjtën (1 Tim. 6:21). w20.09 paj. 27 parr. 6-8

¿Të axëëk xytyuˈunëm tuˈugë mëtnaymyaayëbë o tuˈugë jiiky mëguˈuk diˈibë nety ndukjotkujkˈäjtëm? Pën tëë, xypyudëkëyäˈänëm ko nˈijxëm wiˈix yajnimaytyaˈaky ja rey Davitë myäänk, diˈib xëwˈäjt Absalón (2 Sam. 15:5-14, 31; 18:6-14). Nˈoktukmëtmaytyakëmë Jyobaa wiˈixën meerë nnayjyäˈäwëm ko axëëk të nyajtuˈunëm (Sal. 6:6-9). Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈix nyayjyäˈäwë David. Yëˈë tsyojkypyë netyë Absalón ets tyukjotkujkˈäjtypyë netyë Ahitofel, per axëëk tyuunëdë, mëjwiin kajaa myoˈoyëdë jäj jëmuˈumën ets axtë jayaˈooganëdë. David mbäätxyëp wyinmääy ko ja myëtnaymyaayëbëty nan të tpuwäˈägëdë Absalón ets ko nan kyaj tnekytyukjotkujkˈatäˈäny. Nan mbäätxyëp nyaytyukmëmadakë wiˈixë nety nyayjyawëty ets ojtsxyëp kyeˈeky naytyuˈuk o mbäätxyëbë David ojts tyuktëjkënë moˈon tujkën, per kyaj duˈun ttuuny. Niˈigyë tˈamdooy tpëjktsooyë Jyobaa nyaybyudëkë ets ja myëtnaymyaayëbëty. Ko ijty ti ttuknibëjtäägë, netyë ttuungojy. Yëˈë duˈunyëm ttukˈijxpejtyë Jyobaa ets ja myëtnaymyaayëbëty. w21.03 paj. 15 parr. 7, 8; paj. 17 parr. 10, 11