Nobiembrë

Ko nmëdoˈowëm wiˈixë Jonás yajnimaytyaˈaky, mbäät nwinmäˈäyëm ko kyaj nety mbäät yajtukjotkujkˈaty ets ko kujuundak, per kyaj nnijäˈäwëtyaˈayëm wiˈixë nety yaˈixy yajpääty. Jyobaa të nety ttukˈaneˈemy parë nëjkx ttukˈawanë ja jäˈäyëty diˈib Nínive ko tukmiin tukëdakëdëbë ayoˈon. Perë Jonás kyaj myëdooy, yëˈë myäjts ja barkë diˈib nëjkxp wiinktsoo, myëjagamgakë Jyobaa (Jon. 1:1-3). Ëtsäjtëm, waˈanxyëp kyaj ojts nekynyasˈijxëm jatëgok etsë Jonás ttunët ti nety të yajtuknipëky. Perë Jyobaa kyaj duˈun wyinmääy (Jon. 3:1, 2). Extëmë Jonás nyuˈkxtaky äjkxjodoty, yëˈë xytyukˈijxëm wiˈixë nety jyaˈayˈaty (Jon. 2:1, 2, 9). Jonás kanäkˈok tmënuˈkxtakyë Jyobaa. Per extëm nyuˈkxtaky äjkxjodoty, xypyudëjkëm parë njaygyujkëm ko oyjyaˈayë nety ets kyaj jeˈeyë nwinmäˈäyëm ko kyugakën ja tuunk. Jonás yujy tudaˈaky yˈijty, myëjjäˈäwë tijaty ets myëmëdowanë Jyobaa. Päätyë Jyobaa kyaj yëˈë tˈijxy mä Jonás tyëgooy, yˈatsoowëmbijt ko myënuˈkxtakë ets yajtuunˈadëts extëmë kyugajpxy. Extëm nˈijxëm, jëjpˈam etsë mëjjäˈäytyëjk tmëdoowˈittët ja jotmay mä tkakäjpxwijtënëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm. w20.04 paj. 15 parr. 4-6

Pënaty pyanëjkxtë Jesus mä primer siiglë kyupëjktë tijaty tukniˈˈijxëdë, ets parë tjaygyujkëdë ja Diosë jyaaybyajtën yëˈë pudëjkëdë espiritë santë. Nan ojts tpayeˈeytyë parë yˈijttë seguurë ko tyäˈädë tukniˈˈijxën jap tsyoony mä Diosë jyaaybyajtën (Apos. 17:11, 12; Eb. 5:14). Ja mëbëjkën diˈib myëdäjttë tyäˈädë Dios mëduumbëty, kyaj yëˈë tˈëjxˈäjty tijatyë nety jyäˈäwëdëp mä Jyobaa ets nan kyaj tmëduundë mët ko agujk jotkujk yajpattë mët ja myëguˈuktëjk. Diˈibën yˈëjxˈäjt, yëˈë ko yˈëxpëjktë parë tˈixyˈäjttë “waanë oy ja Dios” (Kol. 1:9, 10). Ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë ninäˈä kyatëgatsy (Sal. 119:160). Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj tyëgatsy ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm axëëk xyajnayjyäˈäwëm o ko pyokytyuny mëjwiin kajaa. Ets nan kyaj tyëgatsy ko nbatëmë amay jotmay. Pääty, tsojkëp këkpäät nëˈpäät njaygyujkëm tijatyë Biiblyë myaytyakypy ets nˈijtëm seguurë ko jantsy tëyˈäjtën. Duˈun extëm tuˈugë kepy diˈibë yˈääts tyikts të tpëjknë, kyaj pyojkëdawäˈäny oy nuˈun myinët ja mëk poj tuu, nenduˈunën jyaty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm. Pën yëˈë yˈëxˈäjtypy tijatyë Biiblyë tukniˈˈijxëp, kyaj nëjkx nˈëxtëkëwäˈkëm ko nbatëmë amay jotmay. w20.07 paj. 9 parr. 6, 7

Ko nbudëjkëm ja Jesusë myëgaˈaxëty diˈib nëjkxandëp tsäjpotm duˈun tjawë extëmxyëp yëˈë nbudëjkëm (Mat. 25:34-40). Tuk pëky wiˈix mbäät nbudëjkëm, yëˈë ko njotmoˈoyëm ja tuunk diˈibë Jesus tyuknipëjk ja yˈëxpëjkpëty ets dyaˈëxpëktëdë jäˈäy (Mat. 28:19, 20). Ninuˈun njukyˈatäˈänëm yä Naxwiiny, jëjpˈam ets nbudëjkëm ja Kristë myëgaˈaxëty parë mbäät dyaˈˈabëtsëmdë mä yaˈëwaˈkxy yajkäjpxwaˈkxy ja Diosë yˈayuk (Fwank 10:16). Ets tëgok tëgok nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë ets nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy, ja mä nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëmë Jesus ets ja myëguˈuktëjk diˈib jukyˈatandëp tsäjpotm. Nan mbäät nnaymyaaybyëjkëm mëdë Jyobaa etsë Jesus ko nyajtuˈunëm ja meeny sentääbë mä tyam dyajnëˈëyoˈoy dyajtuˈuyeˈeytyë ja tuunk (Luc. 16:9, TNM). Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät nyäjkëmë meeny sentääbë parë yajtunëdë Diosë tyuunk abëtsemy nyaxwinyëdë ets parë nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm mä tijaty të yˈayoˈonbëjtaˈaky. Nan mbäät nnayäjkëmë meeny sentääbë mä nduˈukmujkëm ets nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajtëgoyˈäjttëbë naybyudëkë (Prov. 19:17). w20.04 paj. 24 parr. 12, 13

Extëm ojts yajnaskäjpxë mä Daniel, ¿wiˈixën ja reyë anikëjxytsyoobë kyaj twintsëˈkë ja Dios ‘mëdiˈibë yˈaptëjk yˈëwdäjtën’? Jaˈko Unión Soviética tpëjkëtyaay ja madakënë diˈibë nety myëdäjttëp tëgokyë ja relijyonk parë jabäät jyëjptëgoyët. Pääty mä jëmëjt 1918 ja gobiernë diˈib mä Unión Soviética ojts ttukniwitsë parë eskuelë ënäˈk yajtukniˈˈixëdët ko kyaj jyaˈˈatyë Dios. Ets ¿wiˈixë net dyajmëjpëtsëëmy ja ‘mëdiˈibë nyidiosˈäjtypyën ja nax käjpnë täˈtspëkypyë etsë nabotsypyë’? Ko nëgooyë ojts dyajtuunë meeny sentääbë parë ojts tˈëxkukë ja myay syoldäädë ets dyajpëtsëëmy milˈamë bombë parë niˈigyë nyayajtäˈtspëjkë. Ko nyajxyë tiempë, ta tyäˈädë reyë anikëjxytsyoobë ets ja abatkëˈëytsyoobë, nëgooyë ojts dyajnipajnëdë may byombë parë mbäät dyajjäämˈook dyajnaxˈooktë ja mayjyaˈay. Ja reyë anikëjxytsyoobë ets ja abatkëˈëytsyoobë, nimajtsk të nyaybyudëkëdë parë të dyajnaxkëdaktë “ja diˈib nëgooyë yˈaxëëkˈäjnë ets diˈib yajwindëgooytyaapy tijaty”, yëˈë yajmaytyakpë Organización de las Naciones Unidas (Dan. 11:31). w20.05 paj. 6, 7 parr. 16, 17

¿Pënaty mbäät tˈëxtääytyë ja diˈib të tmëjagamgaˈaktë Jyobaa? Niˈamukë ninuˈun nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, pënaty tuundëp mëjjäˈäy, prekursoor ets pënaty ja jyiiky myëguˈuk të jyagamgaˈaktë. ¿Nˈixyˈäjtëm tuˈugë nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm o tuˈugë jiiky mëguˈuk diˈib të nyaswäˈkënë? ¿Të nbatëm mä karruˈunk nadënäˈäyëm o mä ngäjpxwäˈkxëm tëjkmdëjkm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të tmastutnë Diosë tyuunk? Nˈokˈanmäˈäyëm pën tsyojkënyëˈajtypy ets pën nyinëjkxëdët mbäät nyäjknäjxëm mä ja mëjjäˈäytyëjk ja nyumero de telefënë ets ja dyireksion, pën yajnasˈijxëp duˈun nduˈunëm mä ja nbaˈisˈäjtëm. Thomas diˈib tuump mëjjäˈäy, jyënaˈany: “Diˈibëts tim jawyiin nduumpy, yëˈëts nyajtëëpy niganäägë nmëguˈukˈäjtëm pën nyijäˈäwëdëp mä tsyëënëdë pënaty të tmëjagamgaˈaktë Diosë kyäjpn. O pën jyamyajtstëp jam pën diˈib kyaj nyekynyijkxy reunyonk. Tatsë net ninëjkxy ja nmëguˈukˈäjtëm, ok, tats nyajtëy pën jamë yˈuˈunk yˈënäˈk o jyiiky myëguˈuk. Näägë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm wyoownëjkxtëp ijty mä reunyonk ja yˈuˈunk yˈënäˈk ets waˈan näägë tyäˈädë ënäˈkuˈunk tyuundë publikadoor. Yëˈëjëty nan yajpudëkëyandëp parë jatëgok tnijëmbittëdë Jyobaa”. w20.06 paj. 24 parr. 1; paj. 25 parr. 6, 7

Yëˈëyë naxwinyëdë jäˈäy diˈib mbäät tjaty tnijawë wiˈix jyukyˈatët. Ko njamyajtsëm ets ko nbawinmäˈäyëm wiˈix të njukyˈäjtëm, mbäät xypyudëjkëm parë mas oy njäˈäyˈäjtëm, nyaˈoˈoyëm ja jot winmäˈäny ets wiˈix tijaty nduˈunëm (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10). Ja jot winmäˈäny mbäät ndukniˈˈijxëm wiˈix mbäät tˈëxkapy ti oy ets ti axëëk (Eb. 5:14). Mbäät njäjtëm parë nyajnigëxëˈkëmë tsojkën etsë paˈˈayoˈowën. Ets nan njäjtëm wiˈix nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jyobaa mä wiˈix tijaty ttuny tëyˈäjtën myëët. Tuk pëky wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko Jyobaa të xytyukmayˈäjtëmë jot winmäˈäny parë tijaty njamyajtsëm, yëˈë ko nduˈunëmë mëjääw parë njamyajtsëm nuˈunˈokë Jyobaa të xypyudëjkëm ets të xyjyotkujkmoˈoyëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta mas niˈigyë nˈitäˈänëm seguurë ko nenduˈun xypyudëkëyäˈänëm mä tiempë myiny kyëdaˈaky (Sal. 77:12, TY; 78:4, 7). Ja tuk pëky wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëmë tyäˈädë regalë, yëˈë ko njamyajtsëm wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm të yˈoyjyaˈaytyäˈäktë mët ëtsäjtëm etsë net nguˈëˈëw ngugäjpxëm. Pënaty yˈëxpëjkpëtsëëmdëp tijaty, jyënäˈändë ko mas agujk jotkujk yajpäättë jäˈäy diˈib kyuˈëˈëw kyukäjpxëdëp tijaty. w20.05 paj. 23 parr. 12, 13

Nˈokwinmäˈäyëm wiˈixë Moisés nyayjyäˈäwë ko tˈijxy nyaxyë Jyobaa myëjˈäjtën mä nety të nyayˈatsëgujtmukyëty tsääjutoty mä ja kopk diˈib Horeb. ¡Nituˈuknëmë nety duˈunë naxwinyëdë jäˈäy tkaˈixyë Jyobaa myëjˈäjtën! Moisés, ta tmëdooyë tyäˈädë ääw ayuk ets waˈan yëˈë duˈun yˈanmääyë tuˈugë anklës: “Jyobaa, Jyobaa, tuˈugë Dios diˈib paˈˈayoop ets nasˈayoˈowëp, kyaj pojënë jyotˈambëky ets mëjwiin kajaa tsyoky ets tëyˈäjtën, ets mëk ttsoky milˈamë jäˈäy, myeˈkxypyë tëgoˈoyën etsë poky kaytyey” (Éx. 33:17-23; 34:5-7). Ko Moisés dyajtuunyë Jyobaa xyëëw, waˈan yëˈë tyukjamyajtsë wiˈixë nety të tˈixy ja Jyobaa myëjˈäjtën extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. Ko nyajtuˈunëmë Diosë xyëëw, nan oy ko nbawinmäˈäyëm wiˈix jyaˈayˈaty. Tsojkëp nyaˈijtëm winmäˈänyoty wiˈix tmëdatyë mëkˈäjtën, wijyˈäjtën, tsojkën ets wiˈix tijaty ttuny tëyˈäjtën myëët. Ko duˈun nduˈunëm, ta mas niˈigyë nwingutsëˈëgëyäˈänëm (Sal. 77:11-15). w20.06 paj. 8, 9 parr. 3, 4

Jesus jyënany ko yˈëxpëjkpëty yëˈë yajtukˈijxwëˈëmandëp ko nyaytsyokëdë nixim niyam (Fwank 13:34, 35). Pën nyajkëktëkëyäˈänëm mas niˈigyë ja mëbëjkën, tsojkëp ti nˈaktuˈunëm. Per ja nmëbëjkënyëˈäjtëm, kyaj mbäät yëˈëyë tˈëjxˈaty ko nˈijxëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm nyaytsyokëdë nixim niyam. ¿Tiko? Yëˈko mbäät pojën nyajtëgoˈoyëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät xytyukmastutëmë Jyobaa ko pyokytyunët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëjwiin kajaa, mbäät ja diˈib tuump mëjjäˈäy o ja prekursoor. Nan mbäät xytyukmastutëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm axëëk xytyuˈunëm o ko diˈib të ttukpëtsëëmduˈutyë Diosë kyäjpn xyˈanmäˈäyëm ko kyaj tyëyˈäjtënëty tijaty nmëbëjkëm. Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko ja nmëbëjkënyëˈäjtëm yëˈë mbäät tˈëjxˈaty ko oy nˈijtëm mëdë Jyobaa, ets kyaj yëˈëjëty tijaty tyuundëp ja nmëguˈukˈäjtëm. Tijaty njäˈäwëm mä Jyobaa ets mä nyax kyäjpn, mbäät xypyudëjkëm wanaty parë nmëdäjtëmë mëbëjkën, per pën nyajtäˈtspëkäˈänëm kyaj mbäät yëˈëyë tˈëjxˈaty. Jëjpˈamën ets yajxon nˈëxpëjkëmë Biiblyë, njaygyujkëm tijaty nˈëxpëjkëm ets nbayeˈeyëm parë nˈijtëm seguurë. Tsojkëbën nˈijtëm seguurë ko tëyˈäjtën tijatyë Biiblyë xytyukniˈˈijxëm mä Jyobaa (Rom. 12:2). w20.07 paj. 8 parr. 2, 3

Extëm yajnimaytyäˈäktë mayë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xytyukˈijxëm ko anklëstëjk xypyudëjkëm parë nbatëmë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jyantsy nyijëmbitandëbë Jyobaa (Diˈibʉ Jat. 14:6). Extëm nˈokpëjtakëm, Silvio diˈib Ecuador, myëwäˈän myëtsoˈowë Jyobaa parë pyudëkëdët ets jatëgok jyëmbitët mä kyäjpn. Mä nety jap nyuˈkxtaˈaky, ta ja timbrë yaxy ets yëˈëdëm nimajtsk ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp mëjjäˈäy, ta xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot pyudëjkëdë parë tnijëmbitëdë Jyobaa. Agujk jotkujk nnayjyawëyäˈänëm ko nbudëjkëm pënaty amääy amutsk yajpattëp Dios wyindum parë jatëgok jyëmbittët. Salvador, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump prekursoor, tyuumbyë mëjääw parë tpudëkë pënaty nyijëmbitandëbë Jyobaa, yëˈë jyënaˈany: “Agujk jotkujkëts nnayjyawëty kots nˈixyë nmëguˈukˈäjtëm tnijëmbittë Jyobaa, ets näˈäty, kuanëts kots ndëkë jëëy yaxpë. Agujk jotkujkëts nnayjyawëty kots nduunmuky mëdë Jyobaa mäts nbudëkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm parë pyëtsëmy mä Satanásë jyaˈay ets jyëmbity mä Diosë kyäjpn”. Pën mijts të xymyastuˈutyë Diosë kyäjpn, it seguurë ko Jyobaa, duˈunyëm mtsokyëty ets tsyojkypy parë mjëmbittët. Jyobaa mˈawijx mjëjpˈijxëp parë jatëgok mjëmbitët ets tsuj yajxon mˈagëˈëjëyaˈany mˈaxäjëyaˈanyëty mä ja nyax kyäjpn. w20.06 paj. 29 parr. 16-18

Jyobaa, yëˈë diˈib Jantsy oy Yaˈëxpëjkp, pääty ojts dyajwëˈëmy jääybyety mä Biiblyë ja ijxpajtën diˈib mbäät tijaty xytyukniˈˈijxëm (Is. 30:21). Mbäädë net nbawinmäˈäyëm ja Dios mëduumbëtyë yˈijxpajtën diˈib jäˈäyˈäjttë extëmë Dios ttukjotkëdaˈaky ets mbäät nbawinmäˈäyëm wiˈix jyäjt kyëbajttë pënaty kyaj duˈun jyaˈayˈäjttë (Sal. 37:37; 1 Kor. 10:11). Nˈokpawinmäˈäyëm extëm jyajty ja rey Saúl. Ko yˈënäˈkˈäjty, nëgooyë nety yujyˈäjt tyudaˈakyˈäjnë ets ninuˈun kyanayˈaˈijxë parë tyunët rey (1 Sam. 9:21; 10:20-22). Per ko waanë tiempë nyajxy mä nety të tyuundëkë rey, ta tyuktëjkë mëjˈat këjxmˈat ets ttuuny diˈibë nety kyaj pyaatyëty ttunët. Tëgok, yajtëgooy ja maˈkxtujkën mä nety tˈawixy tjëjpˈixy jyäˈtët ja kugajpxy Samuel parë dyakët ja wintsëˈkën. Saúl yäjk ja wintsëˈkën diˈibë nety kyaj pyaaty nyitëkëty. Jyobaa kyaj nyekykyupëjkë ets ta yajpëtsëëmë mä nety tyuny rey (1 Sam. 13:8-14). Oy ko tyäˈädë ijxpajtën nˈijxkujk njaygyujkëm ets kyaj nduˈunëm diˈib kyaj xypyat xynyitëjkëm. w20.08 paj. 10 parr. 10, 11

Ko nmaytyakëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib nyikëjxmˈäjttëbë tuunk mä Diosë kyäjpn, waˈan yëˈë netyë myiny mä winmäˈäny pënaty xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm (1 Tes. 5:12; Eb. 13:17). Ets tëyˈäjtën, Jyobaa mët yëˈëgyëjxmë Jesus “nyayäjkë yetyëjkëty” mäjaty nduˈukmujkëm (Efes. 4:8, TNM). Mä tyäˈädë yetyëjkëty diˈibë Jyobaa nyayäjk, jap tyëkëdë Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty ets pënaty pudëjkëdëp, Komitee diˈib tuundëp Betel, sirkuitëty, pënaty yaˈëxpëjktëp mä eskuelë diˈibë Diosë kyäjpn yajjaˈäjtypy, pënaty tuundëp mëjjäˈäy mä tuˈukmujkën ets pënaty pudëjkëdëp. Niˈamukë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, të yajwinˈixtë mët yëˈëgyëjxmë Diosë myëjääw parë tkuentëˈattët ets tmëjääwmoˈoytyët ja myëguˈuktëjk diˈibë Jyobaa yajtsobatëdëp (1 Peed. 5:2, 3). Mët yëˈëgyëjxmë espiritë santë yajwinˈixtë nmëguˈukˈäjtëm parë tnikëjxmˈattët kanäk pëkyë tuunk. Duˈun extëm tëgokyë ja niniˈkx këbäjk ttukˈoyˈaty tijaty tyuumpy ja këˈë, teky ets tijaty nmëdäjtëm mä niniˈkx këbäjk, nenduˈunën ndukˈoyˈäjtëm niˈamukë tijaty tyuundëbë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yajtuunkmoˈoytyë mët yëˈëgyëjxmë espiritë santë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm kyaj tˈëxtäˈäytyë parë pën yajmëjpëtsëmëdët, tyuundëbë mëjääw parë tmëjääwmoˈoytyë ets tpudëkëdë ja myëguˈuktëjk (1 Tes. 2:6-8). Nguˈëˈëw ngukäjpxëmë Jyobaa ko nmëdäjtëmë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm mä nduˈukmujkëm diˈib pyëjtaktëp jëjpˈam tijaty tyukˈoyˈattëp ja myëguˈuktëjk. w20.08 paj. 21 parr. 5, 6

Tuk pëky tiko nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, yëˈë ko mayë jäˈäy jyantsy nyijawëyandëp ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën ets kumoˈon kudujkëdëp mët ko “kyajpë yˈijxˈijt kyuentˈäjtpë” (Mat. 9:36). Jyobaa tsyojkypy ets oypyënëty tjaygyukëdët ja tëyˈäjtën ets nyitsoˈoktët (1 Tim. 2:4). Nan mbäät xypyudëjkëm parë nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë ko nwinmäˈäyëm ko mbäädë jäˈäy yajnitsoˈogëdë (Rom. 10:13-15; 1 Tim. 4:16). Ja jäˈäy diˈib äjkxmäjtsp, tsojkëp tˈixët ti tyukˈäjkxmatsaampy ets tjatët dyajtunët. Ëtsäjtëm, nan kaˈpxy nmëdäjtäˈäyëm parë nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. Jesus tyukmëtmaytyaktääy ja yˈëxpëjkpëty wiˈix nëjkx tkäjpxwäˈkxtë ja oybyë ayuk, yˈanmääy tijaty myënëjkxtëp, mäjaty nyëjkxtët ets ti nyimaytyäˈäktëp (Mat. 10:5-7; Luk. 10:1-11). Tyamë Diosë kyäjpn yajjaˈäjtypyë tuumbajn parë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm, ets nëgooyë xypyudëjkënë, nan xytyukniˈˈijxëm wiˈix nyajtuˈunëm. Ko Diosë kyäjpn duˈun xyaˈˈawij xyaˈˈagajëm, yëˈë xypyudëjkëm parë kyaj ntsëˈk njäˈäwëm mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm ets mä jäˈäy nyaˈëxpëjkëm (2 Tim. 2:15). w20.09 paj. 4 parr. 6, 7; paj. 5 parr. 10

¿Nbawinmäˈäyëm wiˈixë apostëlë Juan nyayjyäˈäwë agujk jotkujk ko tmëdoyˈajty duˈunyëm tmëdundë Jyobaa pënatyë nety të ttuknijawë ja tëyˈäjtën? Juan, duˈun tjäˈäwë tyäˈädë Dios mëduumbëty extëmë yˈuˈunk yˈënäˈk. Kom pyattë kanäk pëky amay jotmay, ta tpudëjkë nuˈun myadaˈaky parë dyajkëktëkëdët ja myëbëjkën. Ëtsäjtëm, nan agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nˈijxëm wiˈix ja nˈuˈunkˈäjt nˈënäˈkˈäjtëm ets ja jäˈäy diˈib nyaˈëxpëjkëm ttukkëdëkëdë jyukyˈäjtënë Jyobaa ets duˈunyëm tmëduunˈadëˈëtstë (3 Fwank 3). Mä jëmëjt 98, ja mä Juan yajtuknigejxyë espiritë santë parë tjääy tëgëëgë neky. Tyäˈädë neky pudëkëyanëdëbë nety ja Dios mëduumbëty parë duˈunyëm tmëbëktëdë Jesus ets tyuˈuyeˈeyˈadëˈëtstët mä ja tëyˈäjtën. Juan yëˈëyë nety naytyuˈuk ja apostëlë diˈib ak wëˈëmp ets yëˈë nety myëmääy myëdajpy ko mä ja tuˈukmujkën të yajmëdëkë ja ëxpëjkën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (1 Fwank 2:18, 19, 26). Tyäˈädë jäˈäyëty duˈunë nety nyaynyigäjpxëdë ko yˈixyˈäjttëbë Dios, per kyaj tmëmëdoowëdë ja yˈanaˈamën. w20.07 paj. 20 parr. 1-3

Kom nmëbëjkëm ja ääw ayuk diˈib ndukninëjkxëmë jäˈäy, pääty ndukmëdowäˈänëm nuˈun ndimpatëm. Ëtsäjtëm nmëbëjkëm tijaty të yajwandaˈaky mä Diosë yˈAyuk (Sal. 119:42; Is. 40:8). Ets nbëjkëmë kuentë wiˈix mä tyäˈädë tiempë yˈadëy tuk pëky majtsk pëky diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Nan të nˈijxëm wiˈixë jäˈäyë jyukyˈäjtën dyaˈoyëdë ko ëgäˈäny tkuytyundë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë. Ko duˈun nˈijxëm, ta mas seguurë nˈijtëm ko tsojkëbë naxwinyëdë jäˈäy tmëdowdët ja oybyë ayuk diˈib nyimaytyakypyë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Nan nmëbëjkëmë Jyobaa mä tsyoony ja ääw ayuk diˈib nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, ets nan nmëbëjkëmë Jesus diˈib të yajwinˈixy parë tyunët Rey mä Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën (Fwank 14:1). Pääty, oy ti tyun jyatëdët, Jyobaa xëmë xykyuwäˈänäˈänëm ets xymyoˈoyäˈänëm ja jot mëjääw (Sal. 46:1-3). Nan ijtëm seguurë ko desde tsäjpotmë Jesus tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoy mä tyuˈuyeˈey ja Diosë tyuunk mët ja mëkˈäjtën ets ja kutujkën diˈibë Jyobaa të myoˈoyëty (Mat. 28:18-20). Mët ko nmëdäjtëmë mëbëjkën, ta nˈitäˈänëm mas seguurë ko Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm ko nbëjtakëm ja jot mëjääw mä tyuunk. w20.09 paj. 12 parr. 15-17

Mbäät näˈäty ja toxytyëjkjäˈäy dyajtëgoyˈattë parë pën nyitsiptunëdët ets pyudëkëdët (Is. 1:17). Extëm nˈokpëjtakëm, ja diˈib të kyuˈooktë o diˈib të yaˈˈajääywyäˈkxtë mëdë myëmëjjäˈäy, mbäät dyajtëgoyˈattë parë pën ttunët diˈibë nety tyuumpy ja myëjjäˈäy. O tuˈugë mëjjäˈäytyoxytyëjk, mbäät dyajtëgoyˈaty parë pën pyudëkëdët ets tmëtmaytyäˈägët ja doktoor. Ets nan mbäät tuˈugë prekursoora diˈib wiinktsoo pyudëjkëbë Diosë kyäjpn, yaˈëbääty yajkäjpxpääty ko kyaj nyijkxy ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë extëm ttundë wiinkpë prekursoor, etsë net dyajtëgoyˈaty parë pën nyikäjpxtuˈudëdët. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Jesus, yëˈë netyë tnikäjpxtutyë ja toxytyëjkjäˈäyëty diˈib jyäˈäwë extëm ja myëgaˈax. Extëm nˈokpëjtakëm, nyikäjpxtutë María ko ja Marta jyënany ko kyaj pyudëkëty (Luk. 10:38-42). Ets nan nyikäjpxtut ko ja jäˈäyëty ojts yˈoojëdë, netpë wyinmääytyë ko kyaj yˈoyëty diˈibë nety të ttuny (Mar. 14:3-9). Perë Jesus nyijäˈäwëbë nety tiko duˈunë María të ttuny. Axtë ojts tnaskäjpxë: “Tëyˈäjtën nˈanëëmëdë ko [mä] yajkäjxwaˈxy yëˈë oybyë ayuk mä tëgekyë naxwinyëdë, yajmaytyäˈägët nandëˈën diˈibë tyuunë tyäˈädë toxytyëjk”. w20.09 paj. 24 parr. 15, 16

Tuˈugë oybyë borreegë kuentëˈäjtpë nyijäˈäwëp ijty ko mbäät ja byorreegë yeˈeytyëgoy. Pääty ko yeˈeytyëgoy, kyaj axëëk ttuny. Min nˈokˈijxëm ti Jyobaa tyuun ko tuk tiempë kyaj myëmëdoowëdë ja yˈuˈunk yˈënäˈk. Ja kugajpxy Jonás kyugak ja tuunk diˈibë nety të yajtuknipëky. Perë Jyobaa kyaj wyinmääy ko tëdënë Jonás kyanekymyëmëdoyëty. Ets duˈun extëm tuˈugë oybyë borreegë kuentëˈäjtpë, pyudëjkë ets myooy ja jot mëjääw parë ttunët ja tuunk diˈib tyuknipëjk (Jon. 2:7; 3:1, 2). Ets parë ttukjaygyujkë Jonás ko yajtsobatypyë naxwinyëdë jäˈäyë jyukyˈäjtën, ta dyaˈäˈtsëˈky tuˈugë xutytsyiˈiw (Jon. 4:10, 11). ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko mëjjäˈäytyëjk kyaj mbäät netyë wyinmääygyojtë ko tëdën kyajëmbity tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të nyaswäˈägë. Niˈigyën mbäät tjaygyukëdë tidën ko ojts nyaswäˈägë. Ets ko tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm tnijëmbittëdë Jyobaa, yëˈë mëjjäˈäytyëjk, tsojkëp ttukˈixtët ko tsyojktëp ets ko naytyukjotmaytyuunëdëp. w20.06 paj. 20, 21 parr. 10-12

Mä jëmëjt 1991, ta Unión Soviética dyajtëgooy ja mëkˈäjtën diˈibë nety myëdäjtypy abëtsemy naxwinyëdë. Ets jaa ojts waanë yˈawäˈätspëtsëmdë ja nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety të yˈanaˈamëdë tyäˈädë gobiernë. Daniel ja ojts ttijˈyë tyäˈädë awäˈätstumˈäjtën, “waanë naybyudëkë”. Ko waanë yˈijty, milˈam ojts nyimayëdë ja käjpxwäˈkxpëty mäjatyë paˈis diˈibë nety të tˈaneˈemyë Unión Soviética, pes awäˈätstumë nety yajpäättë. Ets ko tiempë të nyaxy, ta wanaty wanaty të nyigëxëˈëky ko ja reyë anikëjxytsyoobë, yëˈë Rusia mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp. Parë mbäät njënäˈänëm ko tuˈugë gobiernë yëˈë ja reyë anikëjxytsyoobë ets ja reyë abatkëˈëytsyoobë, tsojkëp ttunëdë tyäˈädë tëgëk pëkypyë: myëduˈuk, tnibëdëˈëgëdë Diosë kyäjpn; myëmajtsk, dyajnigëxëˈëgët mët tijaty tyuumpy ko yˈaxëkˈijxypyë Jyobaa, ets myëdëgëk, tsyiptundët ak yëˈë. Rusia mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp, yëˈë ja reyë anikëjxytsyoobë. Yëˈë ko të dyajkubokyë Diosë tyuunk ets të tnibëdëˈëky milˈamë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënääytyëp mäjatyë it lugäär diˈibë Rusia yˈaneˈempy. Ko duˈun të yˈadëˈëtsy, ta dyajnigëxëˈëky ko yˈaxëkˈijxypyë Jyobaa mëdë nyax kyäjpn. Ets yëˈko tsyiptuny mët ja reyë abatkëˈëytsyoobë, jaˈa njënäˈänëm, Gran Bretaña mëdë Estados Unidos, ja gobiernë diˈib wäˈkpëtsëëmp abëtsemy nyaxwinyëdë. w20.05 paj. 12, 13 parr. 3, 4

Ninuˈun nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy, kajaa nikëjxmˈäjtëm ja tuunk parë mbäät tpanëjkxyë Jesus ets päätyën oy nyaˈëxpëkäˈänëm. Sëmään sëmään miyonkˈamë jäˈäy ndukniˈˈijxëm ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë. Niˈamukë ëtsäjtëm nëgooyë jäˈäy ndukniˈˈixëyäˈänënë wiˈix jyënaˈanyë Diosë yˈAyuk, ets pääty ko net ndëjkënë maytyakpë kyaj mbäät pën xyˈokˈyaˈˈamoˈonënë. Per kyaj yˈoyëty nëgoo kyäjpxët ja diˈib yajnäjxypyë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm, ja diˈib yajnäjxypy mä Yaˈëxpëkyë Biiblyë mä nduˈukmujkëm ets ja diˈibë jäˈäy yaˈëxpëjkypy. Ko nyaˈëxpëjkëm, yëˈë mbäädë Biiblyë nyajtuˈunëm, ets tsojkëp nnayjyëjpkuwijtsëm parë kyaj nnimaytyaktäˈäyëm tijaty nnijäˈäwëm mä ja tekstë o ti jam nnimaytyakëm (Fwank 16:12). Okwinmay nuˈunë nety xynyijawë Biiblyë ko mnëbejty ets nuˈunën tyam xynyijawë. Seguurë ko yëˈëyë nety mnijäˈäwëp tijaty jëjpˈam tukniˈˈijxëbë Biiblyë (Eb. 6:1). Pën mijts kanäk jëmëjt të mˈëxpëky parë tijaty xynyijawë extëm tyam, pes këdii net tuktonyë xytyukniˈˈijxëtyaˈay ja jäˈäy diˈib myaˈëxpëjkypy. w20.10 paj. 14, 15 parr. 2-4

Jantsy oyjyaˈayëty diˈibë Jyobaa wyinˈijx parë Jesus ttääkˈat tteetyˈatët (Mat. 1:18-23; Luk. 1:26-38). Extëmë María yˈääw yˈayuk yajkujäˈäyë mä Biiblyë, yëˈë xytyukˈijxëm ko mëkë nety ttsokyë Jyobaa etsë Diosë jyaaybyajtën (Luk. 1:46-55). Ko nˈijxëm wiˈixë José tkupëjky extëmë Jyobaa nyëˈëmooy tyuˈumooyë, yëˈë yajnigëxëˈk ko tsyojkypyë nety ets ko yajjotkujkˈataampy (Mat. 1:24). Nˈokpëjkëmë kuentë, Jyobaa kyaj yëˈë twinˈijxyë mëkjäˈäytyëjk parë ttääkˈat tteetyˈatëdë Jesus. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Yëˈko ja wintsëˈkën diˈib ojts tmënëjkxtë José mëdë María ko Jesus myaxuˈunkˈäjty, yëˈë diˈib yäjktëbë ayoobë jäˈäy (Luk. 2:24). Ets kom nijëxtujkë yˈënäˈkuˈunk, waˈanë nety kyaj nëgoo ti tmëdat tjaygyaptë (Mat. 13:55, 56). Jyobaa kyaj xëmë ojts tkuwäˈäny ja yˈUˈunk, nyasˈijxë ets näˈäty yajpäädët jotmayjëjpˈam (Mat. 2:13-15). Nan tamˈäjtë Jesusë jyiiky myëguˈuk diˈib kyaj myëbëjkëdë ets kyaj tkupëjktë ko yëˈë ja Mesías (Mar. 3:21; Fwank 7:5). Nan waˈan dyajnäjxyë jäj jëmuˈumën ko yˈoˈkyë José ja diˈibë nety tyeetyˈajtypy yä Naxwiiny. w20.10 paj. 26, 27 parr. 4-6

¿Të näˈä nnayjyäˈäwëm jantsy naytyuˈuk ets kyaj pën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nwinguwäˈkëm tuˈugë jotmay? Pën të, kyaj ëtsäjtëm jeˈeyë duˈun njäjtëm, nenduˈun tëëyëp näägë Dios mëduumbë nyayjyäˈäwëdë (1 Rey. 19:14). Mä duˈun nnayjyäˈäwëm, nˈokjamyajtsëm tyäˈädë Jyobaa wyandakën: “Ninäˈä nganaˈixët, es ninäˈä ngamastuˈudët”. Pääty, mbäät njënäˈänëm amumduˈukjot: “Yëˈë Nintsënˈäjtëm [Jyobaa] Dios yëˈëts xypyudëjkëp. Kyajts ntsëˈëgët” (Eb. 13:5, 6). Apostëlë Pablo yëˈë duˈun nyijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib Judea naa jaa mä jëmëjt 61. Ets extëm jyënany, yëˈë xytyukjamyajtsëm extëm jyënaˈanyë Salmo 118:5-7. Duˈun extëm jyënany diˈib jyaayë tyäˈädë Salmo, Pablo nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yëˈë diˈib pudëkëyanëp, pes të nety kanäkˈok yˈokpudëjkëbë. Extëm nˈokpëjtakëm, naa jaa mä jëmëjt 58 mä nety tyuˈuyeˈey barkoty, ta myiiny ja mëk poj tuu, perë Jyobaa yëˈë diˈib pudëjkë (Apos. 27:4, 15, 20). Ko nˈijxëm wiˈixë Pablo yajpudëjkë, yëˈë xyajnayjyawëyäˈänëm seguurë ko Jyobaa nan xypyudëkëyäˈänëm ko nˈamdoˈow nbëjktsoˈowëm. w20.11 paj. 12 parr. 1, 2

¿Tiko tsyuuwinmäˈänyëty ko xëmë njënäˈänënë ko mas oy ijty njukyˈäjtëm ets kyaj dyuˈunëty tyam? Yëˈko tijaty nasˈayoˈowëm, mbäät yëˈëyë xytyukjamyajtsëm wiˈix atoodë ojts njukyˈäjtëm. Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈix jyäjttë ja israelitëty. Jantsy jeˈeyë pyëtsëëmdë Egipto, ta tjäˈäytyëgooytyaaytyë wiˈix nety jam të yˈayowdë ets yëˈëyë jyamyajtstë wiˈixë nety të jyantsy kyay të jyantsy yˈuuktë. Duˈun jyënandë: “¡Yajxon tëy yajjaymyajtsnë, wiˈix ijty jap ntsuˈtsëmën [namayˈäjtën] yëˈë nëëyujk Egiptë! Ets nenduˈun wiˈix ijty jap njëˈkxëmën yëˈë ujtstëëmëty, këtsiˈixyëty, seboyëty ets yëˈë ëxuxëty” (Núm. 11:5, MNM). Per ¿jantsy namayˈäjtënë nety tijaty tjëˈxtë? Kyaj, tsobäätyë nety tkujuytyë, pes jap Egipto yajtuumbëˈäjt yajmosëˈäjttëbë nety (Éx. 1:13, 14; 3:6-9). Per jantsy waanë jeˈeyë tiempë nyajxy, ta tjäˈäytyëgooytyaaytyë ja yˈamay jyotmay ets ta tnasˈayoˈowëdë diˈibë nety të nyaxy. Kyaj dyaˈijttë wyinmäˈänyoty tijatyë netyë Jyobaa të tyukmëdunëdë, yëˈë wyinmääytyë wiˈixë nety të jyukyˈattë. Ko duˈun yˈadëtstë, ninuˈunë Jyobaa tkaˈoyjyäˈäwë (Núm. 11:10). w20.11 paj. 25 parr. 5, 6

Mbäät xyajnayjyäˈäwëm mon tuk ko nwinmäˈäyëm jantsy waanë njukyˈäjtëm ets nyaxy mëdë “amay jotmay” (Job 14:1). Ets kyaj wyiˈixëty ko duˈun nnayjyäˈäwëm, pes mayë Dios mëduumbë diˈib tëëyëp jukyˈäjttë nenduˈun nyayjyäˈäwëdë, ets nääk axtë jaˈoogandë (1 Rey. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Perë Jyobaa, ja Dios diˈib tyukˈijxpajttë, xëmë jyotkujkmooyëdë ets pyudëjkëdë. Etsë Jyobaa yajwëˈëm jääybyety wiˈix jyukyˈäjttë parë mbäät xyjyotkujkmoˈoyëm ets xytyukniˈˈijxëm tijaty (Rom. 15:4). Nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë José, ja myäängë Jacob, jantsy pojënë jyukyˈäjtën tyëgäjtsy. José jyajty extëm tuˈugë mëduumbë diˈib nitii tkatsoowëty mä tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj tˈawdatyë Jyobaa (Gén. 37:3, 4, 21-28; 39:1). Per ja kyudëjkë Potifar niwäämbajtë, jyënany ko atsipë netyë José të jyamëtsëënëyaˈanyëty. Potifar myëbëjk ets ta ojts tniˈanaˈamë parë José yajpëjtäˈägët pujxndëgoty kadenë mëët (Gén. 39:14-20; Sal. 105:17, 18). José jyantsy pyatënë amay jotmay diˈibë nety mbäät yajnayjyawëty mëk mon mëk tuk. w20.12 paj. 16, 17 parr. 1-4

¿Ti Jesus myaytyäˈägan ko duˈun jyënany? Ko ti wyaˈatsy, yëˈë ko nyajjëgakëm diˈib të yˈaxëëgë. Per mbäädë net pën nyayajtëyëty: “¿Ti kyaj wyäˈätsëtyë Jyobaa xyëëw? ¿Tiko tsyokyëty nyajwatsëm?”. Parë nˈatsoˈowëmbijtëmë tyäˈädë yajtëˈëwën, tsojkëp nwinmäˈäyëm nuˈunën jyëjpˈamëty tuˈugë xëëw. Tuˈugë jäˈäyë xyëëw kyaj yëˈëyëty jeˈeyë tuˈugë ayuk diˈib yajkëxjaapy nekyëjxy o diˈib ngäjpxpëtsëˈëmëm. Biiblyë jyënaˈany: “Mas oy ko nwinˈijxëm ets oy wyëˈëmët ja nxëëwˈäjtëm ets kyaj dyuˈunëty ja mëkjäˈäyˈäjtën” (Prov. 22:1, notë; Ecl. 7:1). ¿Tiko niˈigyë tsyobääty? Yëˈko nan yëˈë yˈandijaampy wiˈix ja jäˈäy wyinmaytyë ko tmëdowdë ja xëëw. Pääty diˈib mas jëjpˈam, kyaj yëˈëjëty wiˈix ja xëëw yajjäˈäy o yajmëdoy, yëˈë duˈun wiˈixë jäˈäy wyinmay ko tmëdoy ja nxëëwˈäjtëm. Ko tuˈugë jäˈäy tkanimaytyaˈagyë Jyobaa tëyˈäjtën myëët, duˈunxyëp extëm dyajnimäˈädë ja Diosë xyëëw. w20.06 paj. 3 parr. 5-7

Ko njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëmë amay jotmay, mbäädë net nmëjeˈemtsyˈoˈkënë. Extëm nˈokpëjtakëm, waˈan nmëmäˈäy nmëdäjëm ko nganekypyatëmë meeny sentääbë parë njuˈuy ngëbajtëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm, ko nˈyubajt nbäˈämbajtëm o ko kyaj nekymyëdäjtëm ja tuunk mä meeny sentääbë nbatëm. Nan waˈan nmëmäˈäy nmëdäjëm pën nëjkxëp nmëmëdoˈowëmë Diosë yˈanaˈamën ko nwinguwäˈkëm tuˈugë jotmay diˈib xyajtëgoyäˈänëm. Ets nan waˈan nmëmäˈäy nmëdäjëm ti nëjkx nˈoktuˈunëm ko netyë Satanásë jyaˈay tnibëdëˈëgyë Diosë kyäjpn. Mbäädë net nnayajtëˈëwëm: “¿Oyëdaa kotsë tyäˈädë nmëmay nmëdäjët?”. Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “[Këdii] mnaytyukjotmaytyunëdë” (Mat. 6:25). ¿Yëˈëdaa myaytyäˈägan ko ninuˈun mbäät ti ngamëmäˈäy ngamëdäjëm? Kyaj. Nˈokjamyajtsëm ko näägë Dios mëduumbë nan ojts tijaty tjantsy myëmay tjantsy myëdäjtë, per duˈunyëmë Jyobaa kyupëjkëdë (1 Rey. 19:4). Pääty ko duˈunë Jesus jyënany xyjyotkujkmoˈoyäˈänëmë nety. Yëˈë kyaj nety ttsoky ets njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëm wiˈix nˈokˈijx nˈokpatëm tijaty xytyëgoyˈäjtxëm mä nmëduˈunëmë Dios, diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty mä jukyˈäjtën. Pääty, ¿ti net mbäät nduˈunëm ko nëgooyë tijaty nmëmäˈäy nmëdäjënë? w21.01 paj. 3 parr. 4, 5

Ja yetyëjk kasäädë nyikëjxmˈäjtypy Dios windum ets mä Jesus wiˈix jyaˈayˈaty mët ja fyamilyë (1 Peed. 3:7). Jyobaa, yëˈë nyigëbäjkˈäjtypy tëgokyë, pääty tmëdatyë kutujkën parë dyajnaxkëdäˈägëdë anaˈamën wiˈix ja yˈuˈunk yˈënäˈk jyukyˈattët ets tˈixët pën yajmëmëdoop (Is. 33:22). Ets komë Jesus yëˈë nyigëbäjkˈäjtypyë Diosë kyäjpn, nan myëdäjtypyë madakën parë dyajnaxkëdäˈägëdë anaˈamën ets tˈixët pën yajmëmëdoop (Gal. 6:2; Kol. 1:18-20). Duˈun extëmë Jyobaa mëdë Jesus, ja diˈib nyigëbäjkˈäjtypyë fyamilyë nan myëdäjtypyë kutujkën parë dyajnaxkëdäˈägëdë anaˈamën (Rom. 7:2; Éfes. 6:4). Per awitsy tmëdaty ja kyutujkën. Extëm nˈokpëjtakëm, ja anaˈamën diˈib pyëjtakypy jap dyajtsoony mä ja käjpxwijën diˈib yajkypyë Biiblyë (Prov. 3:5, 6). Nan kyaj tmëdatyë madakën parë tpëjtäˈägëdë anaˈamën mä jäˈäy diˈib kyaj tfamilyëty (Rom. 14:4). Ets ko ja yˈuˈunk yˈënäˈk yaˈknëdë ets yˈabëkypyëtsëëmnëdë, duˈunyëm wyingutsëˈëgëdë, per kyaj tˈokmëdäjnë ja kutujkën parë tˈanaˈamët (Mat. 19:5). w21.02 paj. 2, 3 parr. 3-5

Ets pënaty nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë, ¿wiˈix mbäät ttukˈixtë ko tsyojktëp? Tuk pëky, yëˈë ko tmoˈoytyët tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Ninäˈä mbäät tkajäˈäytyëgoytyë ko diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko tpudëkëdët ja fyamilyë parë oy yˈittët mëdë Jyobaa (Mat. 5:3, TNM). Mä netyë Jesus të yajkëxwojpnë kepykyëjxy, tyukjotkujkˈatanë tyääk parë yajkuentëˈatët. Oyë nety nuˈun dyajnaxy dyajkëxyë jäj jëmuˈumën, tyuknipëjkë Juan parë yajkuentëˈatët ja tyääk (Fwank 19:26, 27). Pënaty nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë nan kanäk pëky tijaty tnikëjxmˈattë. Tsojkëp yˈittët tuumbëjäˈäy mä tyun yˈayowdë parë yajmëjkumayëdë Jyobaa (Éfes. 6:5, 6; Titʉ 2:9, 10). Ets waˈan nenduˈun tyundë mëjjäˈäy o pyudëjkëbë mëjjäˈäy, ets pääty tˈijxˈit tkuentëˈattë myëguˈuktëjk ets tjuuttë grupë ko pyëtsëmdë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. Per nan nyikëjxmˈäjttëp parë bom bom tˈëxpëktëdë Biiblyë mëdë kyujëën kyudëjk etsë yˈuˈunk yˈënäˈk. Ja fyamilyë kyuˈëwëyan kyukäjpxëyandëp ko tmoˈoytyët tijaty yajtëgoyˈäjttëp, ko tpudëkëdët parë yˈittët agujk jotkujk ets ko nenduˈun tpudëkëdët parë tmëduunˈadëˈëtstëdë Jyobaa (Éfes. 5:28, 29; Efes. 6:4, TNM). w21.01 paj. 12 parr. 15, 17

Mä Biiblyë yajnimaytyakp ja toxytyëjk kasäädë diˈib wijy ets diˈib jyajtypy winë ttunët. Extëm nˈokpëjtakëm, jyënaˈany ko yˈijxy tyuumpy wiˈix tijaty yajtuny mä jyëën tyëjk, nax juuy nax toˈkp ets negosyë tuump (Prov. 31:15, 16, 18, TY). Ja toxytyëjk kasäädë, kyaj yˈity extëmë tuumbë mosë diˈib kyaj mbäät tnigajpxy wiˈix wyinmay. Tukjotkujkˈäjtëp ja myëmëjjäˈäy ets mëjpëjtakëp wiˈix wyinmay (Prov. 31:11, 26). Ko duˈun twingutsëˈëgë ja kyudëjk, ta xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot myëmëdoyëty. Jesus mëjwiin kajaa tijaty të ttuny, per kyaj tjawë ko yajjäämˈijx yajnääxˈijxp ko tmëjˈixy ja kutujkën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy (1 Kor. 15:28; Fwank 6:38). Nenduˈunën ja toxytyëjk kasäädë diˈib pyanëjkxëbë yˈijxpajtënë Jesus, oy nuˈun wyijˈyëty, kyaj nyayjyawëty ko yajjäämˈijx yajnääxˈijxp ko tmëjˈixy ja kutujkën diˈib myëdäjtypyë myëmëjjäˈäy. Ets kom mëk ttsoky, ta tˈëygyupëky tkajpxykyupëky, per mas niˈigyë duˈun ttuny mët ko ttsokyë Jyobaa ets ko twingutsëˈëgë. Ja toxytyëjk kasäädë, kyaj tmëmëdowäˈäny ja myëmëjjäˈäy pën jam ti tyuktunäˈänyëty diˈib yajkubojkypyë Diosë yˈanaˈamën. w21.02 paj. 11 parr. 14, 15; paj. 12 parr. 19

¿Ti xëmë pudëjkëdëbë Dios mëduumbë parë tmëmadäˈäktë ko jäˈäy nyibëdëˈëgëdë? Ko ttsoktë Dios. Extëm nˈokpëjtakëm, ko ja judiyëtëjk diˈibë nety yajkutujktëp tˈanmääytyë ja apostëlëtëjk parë kyaj nyekyˈëwäˈkx nyekykyäjpxwäˈkxtët, ja apostëlëtëjk ta yˈatsoowdë ko tsojkëp tmëmëdowdëdë Dios extëmë anaˈambë ets kyaj dyuˈunëtyë naxwinyëdë jäˈäy. ¿Tiko duˈun yˈatsoowdë? Yëˈko ttsojktë Dios (Apos. 5:29; 1 Fwank 5:3). Tyäˈädë tsojkën, nan yëˈë të pyudëkëdë mayë nmëguˈukˈäjtëm parë tmëmadäˈäktë ko nyibëdëˈëgëdë gobiernëtëjk diˈib jantsy axëkjäˈäyëty. Ko jäˈäy xyˈaxëkˈijxëm, kyaj xyaˈëxtëkëwäˈkëm, niˈigyë agujk jotkujk xyajnayjyäˈäwëm (Apos. 5:41; Rom. 5:4, 5). Tuˈugë jotmayë mëjwiin kajaabë diˈib mbäät nguˈijx ngubatëm, yëˈë ko nfamilyëˈäjtëm xymyëtsiptsoˈonëm. Pes ko tpëktë kuentë ko niˈigyë nˈixyˈatäˈänëmë Jyobaa, mbäädë net nääk wyinmaytyë ko të nyajwinˈëˈën nyajwinxäjëm o ko të nlokëjäjtëm (ijxkijpxyë mëdë Markʉs 3:21). Mbäät xytyukjotˈambëjkëm, per kyaj tiko mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm, pesë Jesus jyënany ko ja nmëtsipˈäjtëm tsyoonäˈäny jënoty tëgoty (Mat. 10:36). w21.03 paj. 21 parr. 6, 7

Ko njamyëdäjtëm ja nmëguˈukˈäjtëm, nˈokˈijxkujk nˈokjaygyujkëm wiˈix dyaˈëxpëky ja jäˈäy ets wiˈix yˈatsoyëty. Ko duˈun nduˈunëm, mbäädë net nnijäˈäwëm näˈä nbudëjkëm. Per nan tsojkëp nnaygyuentëˈäjtëm parë kyaj net nëgoo ndëjkënë maytyakpë, ngajpxypyojtëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib jam yaˈëxpëjkp o nmëdëjkënë ja wiink maytyaˈaky. Per mbäät jam ti ndukmëtmaytyakëm, nbëjtakëm tuˈugë ijxpajtën, nyajtëˈëwëm jam tii parë tjaygyukët yajxon ti jam yˈëxpëjkypy. Näˈäty, mbäät njäˈäwëm ko kyaj jyawë ti nduˈunëm mä ja nmëguˈukˈäjtëm njamyëdäjtëm. Per mbäät nbudëjkëm ja jäˈäy parë wyimbatët ko nmëmäˈäy nmëdäjtëm ets ko nˈanmäˈäyëm ko jantsy oy ko yˈëxpëky. Pën mbäät, nˈoktukmëtmaytyakëm wanaty ja jäˈäy wiˈix ojts nnijäˈäwëm ja tëyˈäjtën, wiˈix ojts nmëmadakëm tuˈugë jotmay ets wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm (Sal. 78:4, 7). Pes waˈanë duˈumbë ääw ayuk dyajtëgoyˈaty. Mbäät pyudëkëty parë kyëktëkët ja myëbëjkën, myëjääwmoˈoyëty parë nyëbatët. w21.03 paj. 10 parr. 9, 10

¿Pën mbäät yajmëjkuˈëw yajmëjkugäjpxë ko yˈoybyëtsëmët tijaty nduˈunëm mä Diosë tyuunk? Pablo yˈatsoowëmbijtë tyäˈädë yajtëˈëwën ko tnijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib Corinto: “Ëjts nnip ja tëëm, Apolës tyäˈx [yajxoˈk], perë Diosë dëˈën diˈibë yajmujx ja tëëm es yajˈyaˈk yajpajt. Diˈibë nip es diˈibë täˈxp, nitii yëˈëjëty, Diosë dëˈën tëgekyë, mët ko yëˈë yajˈyeempy yajpejtypy ja diˈibë yajnip” (1 Kor. 3:6, 7). Extëm nˈijxëm, Jyobaa yëˈë diˈib pat nitëjkëp yajmëjkuˈëw yajmëjkugäjpxët koogoo yˈoybyëtsëmët tijaty nduˈunëm mä tyuunk. Ko nduunmujkëm mëdë Jyobaa, Jesus etsë anklëstëjk, ¿wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm? (2 Kor. 6:1). Ko nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wiˈix mbäädë jäˈäy ndukmëtmaytyakëmë oybyë ayuk ninuˈun ndimpatëm. Kyaj jeˈeyë tsyokyëty nnipëm ja tëëm nan tsojkëbën nyajxoˈkëm. Ko tuˈugë jäˈäy tjantsy tˈoymyëdowëdë Diosë yˈayuk, tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë jatëgok nnijëmbijtëm ets nyaˈëxpëjktsondakëm. Ko wyimbety tuˈugë jäˈäy diˈib nyaˈëxpëjkëm, agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nˈijxëm wiˈixë Jyobaa pyudëkëty parë dyajtëgatsy ja jyot wyinmäˈäny ets ja jyukyˈäjtën. w20.05 paj. 30 parr. 14; parr. 31 paj. 16-18