Yëˈë fyamilyëˈäjtë Caifás
Näˈätyë arqueólogos yajtëyˈäjtëndëjkëdëp ko jantsy jukyˈäjttë ja jäˈäyëty diˈibë Biiblyë myaytyakypy. Mbäädë xyëë yajpääty mä tijaty tëëyëbë jäˈäy myëdäjttë o myiny ja xyëë diˈib mëët nyayˈixyˈäjtëdë. Mä jëmëjt 2011, ja arqueólogos diˈib Israel ojts tpäättë tuˈugë tsäägääxë diˈibë nety të yˈijnë majtsk mil jëmëjt. Mä tyäˈädë tsäägääxë, yëˈë nety japë toxytyëjkë pyäjk diˈib yajpëjkëˈk ko ja nyiniˈkx kyëbäjk wyindëgooytyaay.
Mä tyäˈädë kääxë jyënaˈany: “Míriam, Yeshúa nyëëx, diˈib uˈunkˈäjtë Caifás, syaserdotë Maazías diˈib Bet Imrí”. Caifás yëˈë tuˈugë judiyë diˈib tuun saserdotë wintsën ko Jesus ojts yajpayoˈoy ets ko yˈoˈky (Fwank 11:48-50). Etsë historiador Flavio Josefo jyënany ko tyäˈädë saserdotë wintsën, yëˈë “José diˈib nanduˈun yajtijp Caifás”. Etsë tyäˈädë yajtëyˈäjtëndëjkëp ko ja kääxë yëˈë jyaˈäjtë Caifásë myëguˈuk. Ets mä jatuˈugë kääxë diˈibë nety të yˈokˈyajpatpë, diˈib yajwinmaapy ko yëˈë Caifásë jyaˈa, yˈity këxjäˈäy: “Yehosef bar Caiapha” (José diˈib uˈunkˈäjtë Caifás).a Päätyë Míriam, yëˈë myëguˈukˈäjtë Caifás.
Ja Kutujkën diˈib Tëëyëp jam Israel (IAA, duˈunë xyëëgopk inglés) jyënany ko ja kyääxë Míriam ojts yajpëjkëdë ja maˈtspëty diˈibë nety të tjuuttë mä tuˈugë oˈkpë jut. Ets tëyˈäjtëndëjkëp extëm të yaˈëxpëjkpëtsëmyë tyäˈädë kääxë ets ja letrë diˈib myëmiimpy.
Per tap ja tuk pëky diˈib jemy myaytyakypy. Yëˈë Maazías, ja tim okpë grupë diˈib tuun mä ja templë jam Jerusalén, diˈibë nety të nyaywyäˈkxëdë 24 grupë ets nyayajtëgatsëdë (1 Crón. 24:18). Etsë IAA, tmaytyaˈaky ko mä tyäˈädë kääxë yˈity këxjäˈäy: “Ja fyamilyë Caifás diˈib yajpat mä gryupë Maazías”.
Mä tyäˈädë kääxë nanduˈun yˈity këxjäˈäy “Bet Imrí”. Etsë IAA jyënaˈany ko tyäˈädë mbäät majtsk pëky tmaytyaˈaky. Tuk pëky, mbäät yëˈë tmaytyaˈaky “ja xyëë tuˈugë saserdotë fyamilyë, ja yˈuˈunk yˈënäˈkë Imer (Esdras 2:36-37; Nehemías 7:39-42), diˈib ja tyëëm yˈääts ijttëp mä Maazíasë gryupë”. Ets ja tuk pëky, mbäät yëˈë tmaytyaˈaky “ja lugäär mä tsyoony ja oˈkpë o niˈamukë fyamilyë”. Per oywyiˈixˈatët, diˈib xytyukˈixäˈänëmë tyäˈädë kääxë, yëˈë ko Biiblyë myaytyakypyë jäˈäy diˈib jantsy jukyˈäjttë ets diˈib jyantsy myëdäjttë fyamilyë.
[Notë]
a Mä La Atalaya 15 de enero de 2006, pajina 10 axtë 13, jap niˈigyë xynyijawët mä yajnimaytyaˈagyë Caifásë kyäjë mä jyënaˈany: “El sumo sacerdote que condenó a Jesús”.
[Dibujë diˈib mä pajina 27]
Diˈib ogäjp: Lugäär mä nyipetyë tsäägääxë
[Yëˈë të dyakyë dibujë]
Todd Bolen/BiblePlaces.com
[Dibujë diˈib mä pajina 27]
[Yëˈë të dyakyë dibujë]
Boaz Zissu, Bar-Ilan University, Israel